Хангайн бүс чуулган 2017

CMYK linograph 200+100
CMYK
Economic Policy and Competitiveness
research center
ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÎ, ªÐÑªËÄªÕ

×ÀÄÂÀÐÛÍ ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÒªÂ
ХАНГАЙН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ

ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2017
БОДЛОГЫН УЯЛДАА – БАЙГАЛЬД ЭЭЛТЭЙ БҮС

research center

ЭДИЙН ЗАСГИЙН БОДЛОГО, ӨРСӨЛДӨХ

ЧАДВАРЫН СУДАЛГААНЫ ТӨВ
Монгол Улс, Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг

Ерөнхий сайд Амарын гудамж 29,
Сан бизнес центр 9-р давхар
Утас: 976-11-321927
976-11-321926
Цахим шуудан: info@ecrc.mn

Цахим хаяг: www.ecrc.mn
www.aimagindex.mn
Фэйсбүүк хуудас: www.facebook.com/ecrcmn
Твиттер хуудас: www.twitter.com/ursulduhchadvar
2017 оны 10 дугаар сарын 12
Хөвсгөл аймаг
ХАНГАЙН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2017
АГУУЛГА
Товчилсон нэрсийн жагсаалт............................................................................2
Чуулганы тухай................................................................................................3
Хөтөлбөр.....................................................................................................4
Өрсөлдөх чадварын чуулган............................................................................5
I. Хангайн БҮСИЙН ТУХАЙ.........................................................................6

Хангайн бүсийн өрсөлдөх чадварын тухай.......................................................6
Хөвсгөл аймгийн өрсөлдөх чадвар...................................................................7
Орхон аймгийн өрсөлдөх чадвар.....................................................................8
Өвөрхангай аймгийн өрсөлдөх чадвар.............................................................9
Булган аймгийн өрсөлдөх чадвар...................................................................10
Архангай аймгийн өрсөлдөх чадвар..............................................................11
Баянхонгор аймгийн өрсөлдөх чадвар............................................................12
II.ЧУУЛГАН...................................................................................................13
НЭЭЛТИЙН ҮГ..............................................................................................14
ИЛТГЭЛҮҮДИЙН ТОЙМ................................................................................15
ХЭЛЭЛЦҮҮЛГҮҮДИЙН ТОЙМ........................................................................16
Хэлэлцүүлэг 1: “Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн тогтолцоо –
Бүсчилсэн хөгжил”................................................................................16
Хэлэлцүүлэг 2: “Эдийн засгийн төрөлжилт:
Хангайн бүсийн аялал жуулчлалын салбарыг хөгжүүлэх нь”...................18
Хэлэлцүүлэг 3: “Эдийн засгийн төрөлжилт:
Хангайн бүсийн ЖДҮ-г хөгжүүлэх нь”...................................................21
Хэлэлцүүлэг 4: “Хангайн бүсийн хөдөө аж ахуйн салбарын
өнөөгийн байдал, хэтийн төлөв байдал”...............................................24
Хэлэлцүүлэг 5: “Хангайн бүсийн хамтын ажиллагаа:
Хурлын дүгнэлт цаашдын алхмууд”........................................................27
Зургийн цомог........................................................................................31

ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ÍÝÐÑÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ
БОАЖЯ Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам

ДНБ Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн
ЖДҮ Жижиг дунд үйлдвэрлэл
ЗБДС Зээлийн батлан даалтын сан
ЗГХЭГ Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газар
ЗДТГ Засаг даргын тамгын газар
ИТХ Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал
МАЖХ Монголын аялал жуулчлалын холбоо
МСҮТ Мэргэжил, сургалт үйлдвэрлэлийн төв
МУ Монгол Улс
МҮХАҮТ Монголын үндэсний худалдаа аж үйлдвэрийн танхим
СЗХ Санхүүгийн зохицуулах хороо
ҮХГ Үндэсний хөгжлийн газар
ХБНГУ Холбооны Бүгд Найрамдах Герман Улс
ХХААГ Хүнс хөдөө аж ахуйн газар
ХХААХҮЯ Хүнс хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрлэлийн яам
ЭЗБӨЧСТ Эдийн засгийн бодлого, өрсөлдөх чадварын судалгааны төв
Хамтран зохион байгуулагч болон дэмжигч байгууллагууд

Чуулганы тухай
Эдийн засгийн бодлого, өрсөлдөх чадварын судалгааны төвийн зүгээс санаачлан, ХБНГУ-
ын “Конрад-Аденауэр-Сан”, Хөвсгөл аймгийн ЗДТГ болон МҮХАҮТ-тай хамтран “Хангайн
бүсийн өрсөлдөх чадварын чуулган 2017” арга хэмжээг “Бодлогын уялдаа – Байгальд ээлтэй
бүс” уриан дор Хөвсгөл аймгийн Мөрөн хотод 2017 оны 10-р сарын 12-13-ны өдрүүдэд
зохион байгууллаа. Чуулга уулзалтад Хангайн бүсийн Хөвсгөл, Булган, Орхон, Өвөрхангай,
Архангай болон Баянхонгор аймгийн Засаг дарга, ИТХ-ын дарга нар болон холбогдох
албаны хүмүүс оролцсоноос гадна Улаанбаатар хотоос Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газар,
Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам, Үндэсний
хөгжлийн газар, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Зээлийн батлан даалтын сан, Монголын
үндэсний худалдаа аж үйлдвэрийн танхим, Азийн сан, Монголын аялал жуулчлалын холбоо,
болон бизнесийн байгууллагуудын төлөөллүүд оролцов.
Чуулганы хүрээнд “Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн тогтолцоо-Бүсчилсэн хөгжил”, “Хангайн
бүсийн аялал жуулчлалын салбарыг хөгжүүлэх нь”, “Хангайн бүсийн ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх нь”,
“Хангайн бүсийн хөдөө аж ахуйн салбарыг хөгжүүлэх нь” зэрэг үндсэн дөрвөн хэлэлцүүлэг
өрнүүлсэн бол чуулганы хоёр дахь өдөр “Хангайн бүсийн хамтын ажиллагаа, цаашдын
алхам” хэлэлцүүлгээр оролцогч аймгууд салбарын бодлогыг бүсийн хэмжээнд хэрхэн уялдуулж,
хамтран ажиллах талаар санал бодлоо солилцсоноор чуулган өндөрлөв.
Мөн чуулганы үеэр Хангайн бүсийн бизнес эрхлэгчид Мөрөн хот дахь Чингүнжавын
талбайд “Намрын ногоон өдрүүд” үзэсгэлэн худалдаанд оролцов.

хөтөлбөр
08:30 – 09:00 Оролцогчдын бүртгэл / Хөвсгөл аймгийн танилцуулга
09:00 – 09:30 Нээлтийн үйл ажиллагаа
09:30 – 09:40 Нээлтийн үг: Хөвсгөл аймгийн ИТХ-ын дарга Л.Төмөрбаатар
Нээлтийн үг: “Конрад-Аденауэр-Сан”-ийн Монгол дахь суурин төлөөлөгч

09:30 – 09:40
Др. Даниел Шмюкинг
Илтгэл 1: “Хангайн бүсийн өрсөлдөх чадварын өнөөгийн төлөв байдал”
09:40 – 10:10
ЭЗБӨЧСТ-ийн Удирдах зөвлөлийн дарга П.Цагаан
Илтгэл 2: “Компанийн нийгмийн хариуцлага ба тогтвортой хөгжлийн зорилтууд”
10:10 – 10:40
“Конрад-Аденауэр-Сан”-ийн төслийн менежер Б.Сүхбат
10:40 – 11:00 Цайны завсарлага
Хэлэлцүүлэг 1: “Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн тогтолцоо-Бүсчилсэн хөгжил”
11:00 – 12:30 Илтгэл: Үндэсний хөгжлийн газар, судалгаа шинжилгээний албаны дарга
А.Мөнхболд
12:30 – 12:40 Оролцогчдын дурсгалын зураг
12:40 – 13:50 Үдийн зоог

Хэлэлцүүлэг 2: “Эдийн засгийн төрөлжилт: аялал жуулчлалын салбарыг хөгжүүлэх нь”
13:50 – 15:20 Илтгэл: БОАЖЯ-ны аялал жуулчлалын бодлого зохицуулалтын газрын мэргэжилтэн
Ц.Гэрэлсайхан
15:20 – 15:40 Цайны завсарлага
Хэлэлцүүлэг 3: “Эдийн засгийн төрөлжилт: ЖДҮ-г хөгжүүлэх нь”
15:40 – 17:10 Илтгэл: Зээлийн батлан даалтын сангийн, Захиргаа төлөвлөлтийн газрын дарга
Б.Ариунаа
17:10 – 17:40 Өдрийн тойм: МҮХАҮТ-ын орлогч дарга М.Сарандаваа
18:00 – 19:30 Хүлээн авалт
08:30 – 09:00 Оролцогчдын бүртгэл

Мэндчилгээ: Азийн Сангийн Монгол дахь салбарын суурин төлөөлөгчийн үүргийг
09:00 – 09:10
түр орлон гүйцэтгэгч Эдвард Андерсон
Нэгдсэн хэлэлцүүлэг 4: “Хөдөө аж ахуйн салбарын өнөөгийн байдал, хэтийн төлөв”
09:10 – 10:40 Илтгэл: ХХААХҮЯ-ны бодлого, төлөвлөлтийн газрын ахлах мэргэжилтэн
Х.Алтангэрэл
Нэгдсэн хэлэлцүүлэг 5: “Хангайн бүсийн хамтын ажиллагаа: Хурлын дүгнэлт
10:40 – 12:00
цаашдын алхмууд”
Хаалтын үг: Хөвсгөл аймгийн ИТХ-ын дарга Л.Төмөрбаатар
12:00 – 12:10
ЭЗБӨЧСТ-ийн Удирдах зөвлөлийн дарга П.Цагаан
12:10 – 13:10 Үдийн хоол / Үзэсгэлэн худалдаа
13:10 – 17:00 Хатгал тосгоны аялал жуулчлалын салбартай танилцах
18:30 – 20:00 Оройн зоог

аймгуудын өрсөлдөх
чадварын чуулган

research center
ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÎ, ªÐÑªËÄªÕ Economic Policy and Competitiveness Economic Policy and Competitiveness
×ÀÄÂÀÐÛÍ ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÒªÂ research center research center
ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÎ, ªÐÑªËÄªÕ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÎ, ªÐÑªËÄªÕ

×ÀÄÂÀÐÛÍ ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÒªÂ ×ÀÄÂÀÐÛÍ ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÒªÂ
АЙМГУУДЫН ӨРСӨЛДӨХ
ЧАДВАРЫН анхдугаар чуулган ЗҮҮН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ГОВИЙН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ
2014 ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2015 ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2016
Хөгжлийн төлөөх түншлэл НЭГ ГОВЬ НЭГ ЗОРИЛГО

2014оны 10 сарын 8-9, Улаанбаатар хот
2016 оны 11-р сар

www.aimagindex.mn Дундговь аймаг, Мандалговь хот
• Аймгуудын өрсөлдөх • Зүүн бүсийн өрсөлдөх • “Говийн бүсийн өрсөлдөх

чадварын анхдугаар чадварын чуулган 2015 чадварын чуулган 2016
чуулган – “Хөгжлийн төлөөх – Нэг говь нэг зорилго”
түншлэл”
• 2014 оны 10-р сарын 8,9 • 2016 оны 11-р сарын 3,4
• 2015 оны 10-р сарын 8,9
• ЭЗБӨЧСТ-с санаачлан • ЭЗБӨЧСТ - с санаачлан
Конрад-Аденауэр-Сангийн • ЭЗБӨЧСТ-с санаачлан Конрад-Аденауэр-Сангийн
дэмжлэгтэй Конрад-Аденауэр-Сангийн дэмжлэгтэй
дэмжлэгтэй
• Хорин нэгэн аймгийн • Дундговь аймгийн
Иргэдийн төлөөлөгчдийн • Сүхбаатар аймгийн Мандалговь хот
хурлын дарга, Засаг Баруун-Урт хот
дарга мөн МҮХАҮТ-ын • Улаанбаатар хотоос
орон нутаг дахь салбар • Сүхбаатар, Хэнтий, болон Дундговь, Өмнөговь,
танхимуудын дарга Дорнод аймгууд болон Дорноговь аймгийн
нар зэрэг 60 гаруй Улаанбаатар хотоос нийт 200 гаруй төлөөлөгчид
төлөөлөгчид оролцсон. 140 гаруй төлөөлөгчид оролцсон.
оролцсон.
Дэлгэрэнгүй мэдээллийг aimagindex.mn-с авна уу.

I. Хангайн БҮСИЙН ТУХАЙ

.
Хангайн бүсийн өрсөлдөх чадварын тухай
Ⱥɪɯɚɧɝɚɣ Ȼɚɹɧɯɨɧɝɨɪ Ԧɜԧɪɯɚɧɝɚɣ ɏԧɜɫɝԧɥ ɚɣɦɝɭɭɞɵɧ ɞɨɬɨɨɞɵɧ ɧɢɣɬ ɛԛɬɷɷɝɞɷɯԛԛɧ(ȾɇȻ) ɠɢɥ
ɞɚɪɚɚɥɠԧɫɫԧɧȻɭɥɝɚɧɚɣɦɝɢɣɧȾɇȻԧɧɝԧɪɫԧɧɠɢɥɛɭɭɪɫɚɧɛɨɥɈɪɯɨɧɚɣɦɝɢɣɧɯɭɜɶɞɫԛԛɥɢɣɧɠɢɥ
Хангайн бүсийн зургаан аймаг болох Хөвсгөл, Орхон, Булган, Өвөрхангай,
ȾɇȻɧɶɛɭɭɪɥɚɚ
.
Архангай болон Баянхонгор нь 21 аймгийн нийт ДНБ-ний 37%-ийг бүрдүүлж
байна.
ȺɪɯɚɧɝɚɣХамгийн олон
Ȼɚɹɧɯɨɧɝɨɪ аймаг ɏԧɜɫɝԧɥ
Ԧɜԧɪɯɚɧɝɚɣ ордог ɚɣɦɝɭɭɞɵɧ
бүс бөгөөд өрсөлдөх
ɞɨɬɨɨɞɵɧ чадварын дундаж
ɧɢɣɬ ɛԛɬɷɷɝɞɷɯԛԛɧ(ȾɇȻ) ɠɢɥ
үнэлгээгээр таван
ɏɚɧɝɚɣɧ ɛԛɫɢɣɧ бүсээсɱɚɞɜɚɪɵɧ
ԧɪɫԧɥɞԧɯ 64,3 оноотойгоор дөрөвт
ɞɚɜɭɭ ɬɚɥ Ɇɚɥɵɧ орсон.
ɬɨɨɝɨɨɪ 2016-ɬ
Ⱥɪɯɚɧɝɚɣ онд өрсөлдөх
ɞɚɪɚɚɥɠԧɫɫԧɧȻɭɥɝɚɧɚɣɦɝɢɣɧȾɇȻԧɧɝԧɪɫԧɧɠɢɥɛɭɭɪɫɚɧɛɨɥɈɪɯɨɧɚɣɦɝɢɣɧɯɭɜɶɞɫԛԛɥɢɣɧɠɢɥ
Ԧɜԧɪɯɚɧɝɚɣ -ɬ
ȾɇȻɧɶɛɭɭɪɥɚɚ
ɏԧɜɫɝԧɥ-ɬȻɭɥɝɚɧ-ɬȻɚɹɧɯɨɧɝɨɪ-ɬɷɪɷɦɛɷɥɷɝɞɞɷɝɦԧɧȾɇȻ-ɧɢɣɯɷɦɠɷɷɝɷɷɪɈɪɯɨɧ-ɬɏԧɜɫɝԧɥ
чадварын үнэлгээгээрээ Орхон, Хөвсгөл болон Баянхонгор аймгуудын байр
5-ɞԦɜԧɪɯɚɧɝɚɣ-ɞȺɪɯɚɧɝɚɣ-ɞȻɚɹɧɯɨɧɝɨɪ-ɬɷɪɷɦɛɷɥɷɝɞɞɷɝ
өөрчлөгдөөгүй бол Архангай, Булган аймгуудын эрэмбэ нь ухарчээ. Харин
Өвөрхангай
ɏɚɧɝɚɣɧ ɛԛɫɢɣɧаймаг 18-д ɱɚɞɜɚɪɵɧ
ԧɪɫԧɥɞԧɯ эрэмбэлэгдэж байсан
ɞɚɜɭɭ ɬɚɥ бол
Ɇɚɥɵɧ 14- руу
ɬɨɨɝɨɨɪ урагшилсан
Ⱥɪɯɚɧɝɚɣ байна.-ɬ
-ɬ Ԧɜԧɪɯɚɧɝɚɣ
ɏԧɜɫɝԧɥ-ɬȻɭɥɝɚɧ-ɬȻɚɹɧɯɨɧɝɨɪ-ɬɷɪɷɦɛɷɥɷɝɞɞɷɝɦԧɧȾɇȻ-ɧɢɣɯɷɦɠɷɷɝɷɷɪɈɪɯɨɧ-ɬɏԧɜɫɝԧɥ
Ԧɪɫԧɥɞԧɯɱɚɞɜɚɪɵɧɟɪԧɧɯɢɣԛɧɷɥɝɷɷ
5-ɞԦɜԧɪɯɚɧɝɚɣ-ɞȺɪɯɚɧɝɚɣ-ɞȻɚɹɧɯɨɧɝɨɪ-ɬɷɪɷɦɛɷɥɷɝɞɞɷɝ
100
95
94
91
Ԧɪɫԧɥɞԧɯɱɚɞɜɚɪɵɧɟɪԧɧɯɢɣԛɧɷɥɝɷɷ
77
76
76
75
74
71
71
71
68
64
62
53
53
51
50
48
47
100
95
94
91
77
76
76
75
74
71
71
71
68
64
62
53
53
51
50
48
47
Архангай, Баянхонгор, Өвөрхангай, Хөвсгөл аймгуудын ДНБ 4 жил дараалж
ȾɇȻɬɷɪɛɭɦɬԧɝɪԧɝԧԧɪ
1303
1259
өссөн, Булган аймгийн ДНБ өнгөрсөн жил буурсан бол Орхон аймгийн хувьд
1198
1132
1060
сүүлийн 3 жил ДНБ нь буурлаа.
ȾɇȻɬɷɪɛɭɦɬԧɝɪԧɝԧԧɪ
1303
1259
1198
1132
1060
515
464
414
410
394
390
369
355
331
320
316
307
307
306
267
251
227
219
197
178
160
156
143
125
96
515
464
414
410
394
390
369
355
331
320
316
307
307
306
Ⱥɪɯɚɧɝɚɣ Ȼɚɹɧɯɨɧɝɨɪ Ȼɭɥɝɚɧ Ɉɪɯɨɧ Ԧɜԧɪɯɚɧɝɚɣ ɏԧɜɫɝԧɥ

267
251
227
219
197
2012 2013 2014 2015 2016

178
160
156
143
125
96
Ⱥɪɯɚɧɝɚɣ Ȼɚɹɧɯɨɧɝɨɪ Ȼɭɥɝɚɧ Ɉɪɯɨɧ Ԧɜԧɪɯɚɧɝɚɣ ɏԧɜɫɝԧɥ

2012 2013 2014 2015 2016
Хангайн бүсийн өрсөлдөх чадварын давуу тал: Малын тоогоор

Архангай 1-т, Өвөрхангай 2-т, Хөвсгөл 3-т, Булган 5-т, Баянхонгор 8-т
эрэмбэлэгддэг мөн ДНБ-ний хэмжээгээр Орхон 1-т, Хөвсгөл 5-д, Өвөрхангай
6-д, Архангай 7-д, Баянхонгор 9-т эрэмбэлэгддэг.
Хангайн бүсийн өрсөлдөх чадварын сул тал: Дундаж цалингаар
Хөвсгөл 21-т, Өвөрхангай 19-д, Архангай 18-д, Баянхонгор 13, Булган 11-т
эрэмбэлэгддэг бол хүний хөгжлийн индексээр Хөвсгөл 21-т, Өвөрхангай 20-д,
Баянхонгор 18-д, архангай 15-д, Булган 14-т эрэмбэлэгддэг.

Хөвсгөл аймгийн өрсөлдөх чадвар
2015
101 6
( 2
)
23
( ) 127 1
( , ) 515 5
4049 17
( , )
(%) 6.7 9
(%) 2.3 9
Өрсөлдөх чадварын төлөв байдал, эрэмбээр
1 1
2 4
5
7
11
16 13
15 14
18 18
20 20
21
,
Тулгарч буй бэрхшээлүүд ба шийдэл

• Дэд бүтцийн асуудлуудыг сайжруулах (цэцэрлэг барих, битүү зах барих,
машины зогсоол, ногоон байгууламж, халуун ус, гэрэлтүүлэг гэх мэт)
• Залуу боловсон хүчнийг сургалтанд хамруулж ажлын байраар хангах
• Төрийн албан хаагчдын хүнд суртлыг арилгаж түргэн шуурхай болгох
• Бизнес эрхлэгчдийг татвар, зээл болон газар олгох замаар дэмжих
• Аялал жуулчлалыг бодлогоор дэмжиж ажлын байр бий болгох

Орхон аймгийн өрсөлдөх чадвар
2015
12 1
( 2
)
2
( ) 97.5 6
( , ) 1,060 1
10860 1
( , )
(%) 2.2 1
(%) 0.6 9
2 1
3 3
5 5 4 5 4
6
8 7 7
9
11 11
,

• Бизнесийн үйл ажиллагааг дэмжиж, бизнес эрхлэх зөвшөөрөл авах үйл
ажиллагааг сайжруулах
• Татварын таатай, уян хатан орчин бүрдүүлэх
• Орон нутгийн томоохон үйлдвэрүүд орон нутгийн үйлдвэр эрхлэгчдийн
бүтээгдэхүүний худалдан авалтыг нэмэгдүүлэх
• Төр хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаа, уялдаа холбоог сайжруулах
• Чадварлаг ажиллах хүчний олдоцыг нэмэгдүүлэх

Өвөрхангай аймгийн өрсөлдөх чадвар
2015
63 14
( 2
)
19
( ) 113 2
( , ) 414 6
3 670 20
( , )
(%) 3,6 2
(%) 7 20
4
6 6 6 6
11 10
13 12 13
15 16
17 17
18
20
,

• Дулааны цахилгаан станц барих
• Бизнес эрхлэгчдэд бизнес эрхлэх таатай орчин бүрдүүлж өгөх
• Аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх
• Банкны зээлийн хүүг бууруулж, хугацааг уртасгах
• Татварын дарамтыг бууруулж, төр хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааг
сайжруулах

Булган аймгийн өрсөлдөх чадвар
2015
49 16
( 2
)
16
( ) 60 17
( , ) 306 16
5,086 8
( , )
(%) 4.6 4
(%) 1.7 8
3 4
9
10 11
12
13
14 15
16 16 17
19 19
21 21
,

• Ажлын байрны хүрэлцээг сайжруулах
• Татварын бодлогыг шинэчилж үе шаттайгаар бууруулах
• Банкны зээлийн хүүг бууруулах
• ЖДҮ-г дэмжиж, үйлдвэрлэл хөгжүүлэх
• Түүхий эдийн үнийг нэмэгдүүлж, томоохон худалдааны төв байгуулах
10
Архангай аймгийн өрсөлдөх чадвар
2015
55 15
( 2
)
19
( ) 93 7
( , ) 410 7
4430 12
( , )
(%) 5.0 6
(%) 11.9 21
4 5
8
10 10
12 12
14 14
15
19 18
21 21 21 21
,

• Төр хувийн хэвшлийн уялдааг сайжруулж, татварын дарамтыг багасгах
• ЖДҮ-ийг татвар, зээлийн бодлого болон гадаадын төсөл хөтөлбөрт хамруулж
дэмжих
• Дэд бүтцийн асуудал буюу томоохон үйлдвэр, худалдааны төв байгуулах,
хотын үзэмж хогийн сав гэх мэт
• Банкны зээлийн хүүг бууруулж зээл олгох хугацааг сунгах
• Oрон нутгийн ажлын байр нэмэгдүүлэх
11
Баянхонгор аймгийн өрсөлдөх чадвар
2015
116 4
( 2
)
20
( ) 83.5 9
( , ) 369 9
4,422 13
( , )
(%) 6.4 8
(%) 6.4 19
2
6
10
12 13 12 13
14
16
18 19 18
20 19 20 21
,

• Орон нутгийн ААН, бизнесийн байгууллагууд, ЖДҮ эрхлэгчдыг зээлийн хүүг
бууруулах зэрэг бодлогоор дэмжих
• Мэдлэг чадвартай залуу боловсон хүчнийг олноор бэлтгэх
• Төрийн татварын дарамтыг багасгах. Мөн бизнес эрхлэгчдэд цаг алдалгүй
мэдээлэл өгдөг байх
• Гадаад, дотоодын төсөл, хөтөлбөрт өргөнөөр хамруулдаг байх. Экспортод
чиглэсэн үйлдвэрлэлийг сайн дэмжих.
• Бизнес эрхлэгчдийн бүтээгдэхүүний борлуултын сувгийг нэмэгдүүлэх
12
II. ЧУУЛГАН
Хөвсгөл аймгийн зүгээс чуулганд оролцогч нарт зориулж өөрсдийн уламжлал,
соёл урлаг, дуу хуураар мэндчилгээ дэвшүүлэн чуулганы үйл ажиллагааг
эхлүүлэв.
13
НЭЭЛТИЙН ҮГ
Л.Төмөрбаатар
Хөвсгөл аймгийн ИТХ-ын дарга
Хэлсэн үгнээс:
ЭЗБӨЧСТ нь “Хангайн бүсийн өрсөлдөх чадварын чуулган 2017”-г Хөвсгөл
аймгийн Мөрөн хотод зохион байгуулах хүсэлт тавьсныг бид талархан хүлээн авч
улмаар чуулган өнөөдөр зохион байгуулагдаж байна. Хангайн бүсийн аймгууд нэг
дор цуглан өөрсдийн өрсөлдөх чадварын давуу талаа ашиглан хөгжлийн тулгуур
салбаруудаа цаашид хамтран хөгжүүлэх талаар хэлэлцэх гэж байна. Хөвсгөл аймгийн
хувьд өрсөлдөх чадвар нь жил бүр сайжирч байгааг өрсөлдөх чадварын тайлангаас
харж болохоор байна. Энэ нь аймгийн урт болон дунд хугацааны бодлогын үр дүн
хэмээн үзэж, цаашдаа улам илүү хичээн ажиллах болно. Ингээд Хангайн бүсийн
чуулганы үйл ажиллагаа нээснийг мэдэгдэж, чуулганд амжилт хүсье.”
Др. Даниел Шмюкинг
“Конрад-Аденауэр-Сан”-ийн Монгол дахь

суурин төлөөлөгч
(Видео мэндчилгээ)
“Юуны өмнө манай сангийн талаар сайн мэддэггүй хүмүүст хэлэхэд Конрад
Аденауэр сан нь 1993 оноос Монгол Улсад үйл ажиллагаагаа тогтвортой явуулж
буй ХБНГУ-ын улс төрийн сан юм. Бид Монгол Улсын ардчиллын үйл явцыг анхнаас
нь дэмжиж ирсэн бөгөөд үүнийг олон төрлийн төслүүдээрээ дамжуулан хэрэгжүүлж
байна. Манай сангийн Монголд анхаарлаа хандуулдаг нэг гол сэдэв бол нийгмийн
баримжаат зах зээлийн эдийн засаг юм. Тэр дундаа компанийн нийгмийн хариуцлагыг
хөхүүлэн дэмждэг. Монголын хөгжилд энэ сэдэв багагүй ач холбогдолтой гэж бид
үздэг. Нийгмийн хариуцлагатай компаниуд улсынхаа эдийн засагт тус нэмэр болохоос
гадна тэдний хувьд ч олон улсын хөрөнгө оруулагчдыг өөртөө татах нэг боломж
гэж үздэг. Аж ахуй нэгжүүдийн ирээдүйгээ бодсон, ухаалаг үйл ажиллагаа, бодлого
гадаад хөрөнгө оруулагчдын хөрөнгө оруулах нэг шалтгаан болдог. Эцэст нь хэлэхэд
та бүхэн чуулганы үеэр сонирхолтой яриа хэлэлцээр өрнүүлж та бүхний ирээдүйн
ажил, амьдралд тус дэм болно гэдэгт итгэж байна. Чуулганд амжилт хүсье.”
14
ИЛТГЭЛҮҮДИЙН ТОЙМ
ИЛТГЭЛ
“Хангайн бүсийн өрсөлдөх чадварын
өнөөгийн төлөв байдал”
П.Цагаан – ЭЗБӨЧСТ-ийн Удирдах зөвлөлийн

дарга
Илтгэлээс онцлох: • Хангайн бүс өрсөлдөх чадварын

дундаж оноогоор 5 бүсээс дөрөвт
• Аймгуудын өрсөлдөх чадварын эрэмбэлэгдэж байна.
тайланг 6 дахь жилдээ гаргахаар • Хангайн бүсийн аймгуудад дэд
ажиллаж байна. бүтцийг хөгжүүлэх шаардлагатай
• Уг тайлан нь 4 хүчин зүйлийн 181 байна.
шалгуур үзүүлэлт ашигладаг. 21 • Улс орны нутаг дэвсгэрийн хаана
аймгийн 1050 аж ахуй нэгжээс амьдарч буйгаас үл хамааран
санал асуулга авдаг. иргэн бүр сонголт хийх адил тэгш
• Хэмжиж чадахгүй бол хянаж боломжоор хангагдаж хэмээнэ
чадахгүй, хянаж чадахгүй бол Монгол Улсын өрсөлдөх чадвар
удирдаж чадахгүй. сайжирна.
ИЛТГЭЛ
“Компанийн нийгмийн хариуцлага ба
тогтвортой хөгжлийн зорилтууд”
Б.Сүхбат – “Конрад-Аденауэр-Сан”-ийн төслийн

менежер
Илтгэлээс онцлох:
• Компаний нийгмийн хариуцлага • Хариуцлагатай бизнесүүд нь “байх
гэдэг нь компани өөрийн үйл ёстой норм” болж байна.
ажиллагаагаа эдийн засаг, байгаль
• Компаниудын нийгмийн хариуцлага
орчин, нийгэм олон нийтийн орчинд
муу байгаа нь Монголын бизнесийн
тогтвортой байдлаар нөлөөлөх
соёл, хууль эрх зүй, улс төрийн
тэр хэмжээнд хэрэгжүүлэх үүрэг
тогтолцоо дутмаг байгаагаас болж
хариуцлагыг хэлнэ.
байна.
• Компаниуд өөрсдийн оролцоог
• Хэрэглэгчид компаниудаас нийгэм ба
улам нэмэгдүүлэхэд тодорхой улс
байгаль орчны хувьд хариуцлагатай
төрийн тогтолцоо, тогтвортой эрх
байхыг хүсэж байна.
зүйн орчин болон урамшуулал эсвэл
татварыг бууруулах зэргээр дэмжих
хэрэгтэй гэж үздэг.
Та эдгээр илтгэлүүдийг aimagindex.mn сайтаас авах боломжтой. 15

ХЭЛЭЛЦҮҮЛГҮҮДИЙН ТОЙМ
Хэлэлцүүлэг 1: “Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн тогтолцоо
– Бүсчилсэн хөгжил”
Чиглүүлэгч: ЭЗБӨЧСТ-ийн Ерөнхий захирал Б.Лакшми
Тэргүүлэх оролцогчид:
1. Хөвсгөл аймгийн ИТХ-ын дарга Л.Төмөрбаатар
2. Булган аймгийн ИТХ-ын дарга М.Оюунбат
3. Орхон аймгийн ИТХ-ын дарга П.Пүрэвлхагва
4. Өвөрхангай аймгийн ИТХ-ын дарга А.Ишдорж
5. Үндэсний хөгжлийн газар, судалгаа шинжилгээний албаны дарга
А.Мөнхболд
ИЛТГЭЛ
Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн тогтолцоо
– Бүсчилсэн хөгжил
Үндэсний хөгжлийн газар, судалгаа шинжилгээний

албаны дарга А.Мөнхболд
• Үндэсний хөгжлийн газар нь Хөвсгөл, Орхон, Булган, Баянхонгор
Монгол Улсын хөгжлийн бодлогын аймагт зохион байгуулаад байна.
баримт бичгийн төлөвлөлт, уялдаа, • Үндэсний хөгжлийн газрын дарга
нэгдсэн бодлогыг боловсруулах, болон 21 аймгийн засаг дарга
хэрэгжилтийг хангах төрийн нар 2017 онд хөгжлийн бодлого
захиргааны байгууллага юм. төлөвлөлтийн чиглэлээр хамтран
• “Бүсчилсэн хөгжлийн бодлого” ажиллах гэрээг 2017 оны 01-р
боловсруулах, бэлтгэх ажлыг хангах сарын 06 ны өдөр байгуулсан.
ажлын хэсэг байгуулагдсан. • Хангайн бүсэд аялал жуулчлалын
• Бүсчилсэн хөгжлийн орон нутгийн хөрөнгө оруулалтыг ихээр
хэлэлцүүлгийг Хангайн бүсийн нэмэгдүүлэх шаардлагатай.
16 Та эдгээр илтгэлүүдийг aimagindex.mn сайтаас авах боломжтой.

Хэлэлцүүлгийн асуулт, хариултаас товч:
Асуулт: Хөвсгөл аймгийн хөгжлийн Асуулт: Цаашид хөгжлийн бодлого,

тулгуур салбар юу вэ? Мөн тулгамдаж төлөвлөлтөө хэрхэн уялдуулж хамтран
буй асуудлууд? ажиллана гэж харж байгаа вэ?
Л.Төмөрбаатар: Манай аймгийн П.Пүрэвлхагва: Босоо тэнхлэгийн дэд
хувьд эдийн засгийн тамир тэнхээ бүтцийн асуудлыг шийдэхгүйгээр бүсийн
харьцангуй сул тул цаашдаа эдийн хамтын ажиллагаа сайжрах хэцүү.
засгаа солонгоруулахад түлхүү Эрдэнэт хотод асар их төвлөрөл үүсээд
анхаарч ажиллана. Хамгийн сайн байна. Хүн амын тоо албан ёсоор
чанарын гантиг Хөвсгөлд байдаг, үүнийг 110,000 гэдэг ч үнэндээ 130,000
эргэлтэнд оруулна. Мөн удахгүй 2,5 хүн амьдардаг. Бид Шинжлэх ухаан
сая долларын өртөгтэй махны үйлдвэр технологийн парк байгуулсан. Үүний
ашиглалтанд орно. Энэхүү үйлдвэрийг дагуу эрүүл мэнд шинжлэх ухааны
түшиглэн дайвар бүтээгдэхүүний чиглэл болон модон хийцийг хөгжүүлж
боловсруулалтыг хөгжүүлнэ. Хөвсгөл болно. Орхон аймаг гэхээр зөвхөн
аймаг нь аялал жуулчлалын тулгуур төв Эрдэнэт үйлдвэрээр төсөөлдөг. Гэхдээ
гэгддэг ба энэ онд одоогийн байдлаар манайд Эрдэнэт хивс зэрэг өөр том
90,263 жуулчин ирсэн. 112 тусгай үйлдвэрүүд байгаа. Зах зээл, хэрэглээ
зөвшөөрөлтэй ААН Хөвсгөл далай, нь байгаа учир “Агропарк” байгуулах
Дархадын хотгорт үйл ажиллагаа гэж буй.
явуулдаг. Нийтдээ 7,114,000₮ татвар Асуулт: Өвөрхангай аймгийн хувьд
төлдөг нь үнэхээр чамлалттай байна. Хангайн бүсийн аймгуудтай хамтын
Тэгтэл тэр орчмын хогийг 10 сая гаруй ажиллагаа ямар түвшинд байдаг вэ?
төгрөгөөр цэвэрлэж байна. Хамтын ажиллагааны ямар хэлбэр
Асуулт: Булган аймгийн хөгжлийн байвал зохистой вэ?
тулгуур салбар юу вэ? Мөн тулгамдаж А.Ишдорж: Өвөрхангай аймаг нь
буй асуудлууд? 7 сая гаруй малтайгаар улсдаа
М.Оюунбат: Булган аймгийн хувьд тэргүүлдэг. Бидэнд малыг яаж эдийн
улсаас татаас авдаггүй харин улсдаа засагт эргэлдүүлэх вэ? бэлчээрийн
мөнгө өгдөг зургаан аймгийн нэг. даацын асуудлыг яаж шийдэх вэ? гэдэг
Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 70 асуудлууд тулгараад байна. Үүний
орчим хувийг ХАА, газар тариалангийн хүрээнд махны үйлдвэр байгуулж
салбар эзэлдэг. Гэвч сүүлийн 30, 40 байгаа. Булган, Архангай аймгуудтай
жил Булган аймагт томоохон төсөл, хамтраад аялал, жуулчлалын мэдээллийн
хөтөлбөр хэрэгжсэнгүй. Мөн сүүлийн төвийг байгуулах талаар ажиллаж
20 жилд Булган аймагт нэг ч алтны байна. Босоо чиглэлийн автозамыг
лиценз өгөөгүй. Эгийн голын цахилгаан барих шаардлагатай. Мөн аливаа
станц болон Тавантолгой, Оюу-толгойг бодлого тогтвортой байх хэрэгтэй.
усаар хангах Орхон-Говь төслүүдийг Нам, засаг солигдохоор өмнөх орон
хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна. нутгийн бодлогыг үгүйсгэж эхэлдэг.
Эрдэнэт үйлдвэрээс ус ашигласны Манай аймаг хамгийн бага лицензтэй
төлбөр 12 тэрбум төгрөгийг авдаг. аймаг. Төсвийнхөө 80%-ийг татаасаар
Мөн Хангайн бүсийн босоо тэнхлэгийн авдаг.
замыг тавих нь бүсийн хөгжлийг Оролцогчдын асуулт (С.Баярмагнай,
хурдасгах болно. Баянхонгор аймгийн ЗДТГ-ын гадаад
17
харилцаа, аялал жуулчлалын албаны хэлбэл Монгол Улсын ихэнх бодлогыг

дарга): Бүсчилсэн хөгжлийн бодлого аваад үзэхээр агаар дээр байдаг,
өөрчлөгдөх гэж байгаа юм уу эсвэл хөрсөн дээр буусан нь байдаггүй.
тодотгол хийх гэж байгаа юм уу? Жишээ нь төвийн бүсэд гэхэд 5 том
А.Мөнхболд: Бид 2001 онд бүсчилсэн цементийн үйлдвэр байна. Эдгээр
хөгжлийн үзэл баримтлалыг баталсан. үйлдвэрүүдийн нийт хүчин чадал нь
Гэхдээ энэ нь бодлогогүй буюу алсын Монгол Улсын эрэлтийг давж байна.
хараагүй байсан. Өнгөрсөн 16 Гэтэл баруун бүс, зүүн бүсд цементийн
жилийн хугацаанд туулсан алдаа оноо, үйлдвэр алга. Энэ бол бодлого биш
туршлага дээрээ суурилан бүсчилсэн ээ. Бид бүсчилсэн хөгжлийн бодлогоор
хөгжлийн бодлого боловсруулахаар байршлын, орон зайн төлөвлөлтийг
болсон. Бүсчилсэн хөгжлийн бодлогын маш сайн болгоно. Судалгааны үндсэн
зорилго нь “Тогтвортой хөгжлийн үзэл дээр бид аж үйлдвэрийн 5 бүс, 27 дэд
баримтлал 2030”-г хангах юм. Өөрөөр бүсийг гаргаж ирсэн.
Хэлэлцүүлэг 2: “Эдийн засгийн төрөлжилт: Хангайн бүсийн аялал

жуулчлалын салбарыг хөгжүүлэх нь”
Чиглүүлэгч: МҮХАҮТ-ын орлогч дарга М.Сарандаваа
1. БОАЖЯ-ны аялал жуулчлалын бодлого зохицуулалтын газрын
мэргэжилтэн Ц.Гэрэлсайхан
2. Үндэсний хөгжлийн газрын зөвлөх С.Намжилмаа
3. Монголын аялал жуулчлалын холбооны гадаад харилцаа,
маркетингийн менежер Б.Булган
4. Баянхонгор аймгийн Засаг даргын дэргэдэх Гадаад харилцаа, аялал
жуулчлалын албаны дарга С.Баярмагнай
5. Хөвсгөл аймгийн БОАЖГ-ын мэргэжилтэн Д.Дуламсүрэн
6. Хатгал тосгоны захирагч, Б.Ганбаатар
18
ИЛТГЭЛ
“Эдийн засгийн төрөлжилт: Аялал жуулчлалын
салбарыг хөгжүүлэх нь”
БОАЖЯ-ны Аялал жуулчлалын бодлого зохицуулалтын

газрын мэргэжилтэн Ц.Гэрэлсайхан
• Аялал жуулчлалын салбар ДНБ-ний • Хангайн бүсэд нийт 151 жуулчны
5,3 хувийг эзэлдэг бөгөөд 54,000 бааз, 140 зочид буудал болон
ажлын байр, 312 сая ам.долларын дэн буудал үйл ажиллагаа явуулж
орлого олдог бөгөөд сүүлийн жилд байна.
404,000 жуулчин ирсэн. • Өвөрхангай аймгийн Орхон голын
• Хятад, ОХУ, БНСУ-ын жуулчид хөндийд Аялал жуулчлалын парк
хамгийн их ирдэг. байгуулах, Хөвсгөл нуурын бүсэд
• БОАЖЯ Аялал жуулчлалын нутгийн иргэдэд түшиглэсэн тогтвортой
бүсчилсэн хөгжлийн дэд хөтөлбөрийг аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх төсөл
хэрэгжүүлж байна. зэрэг ажлуудыг “Хөгжлийн зам”
• Хангайн бүс нь Монгол Улсын аялал үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд
жуулчлалын гол бүс юм. хийнэ.
Асуулт: Үндэсний хөгжлийн газар бичиг гаргасан. Үүнтэй адил бид энэхүү
аялал жуулчлалтай холбоотой, ялангуяа чуулганы хүрээнд аялал жуулчлалын
Хангайн бүсийн аялал жуулчлалын ямар нэгдсэн маршрут гаргая гэсэн зөвлөмж
бодлого баримталж байна вэ? гаргавал их ач холбогдолтой.
С.Намжилмаа: ҮХГ бүх салбаруудын Асуулт: Гадаад жуулчид ирээд юу
хөгжлийн бодлогыг уялдуулахад чухал худалдаж авч байна вэ? Тэдэнд
үүрэг гүйцэтгэдэг. Тэгэхээр аялал тохирсон контентийг бий болгож чадаж
жуулчлалын хувьд олон салбаруудыг байна уу?
хооронд нь уялдуулж байдаг Б.Булган: Монголын аялал жуулчлалын
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг гаргадаг. холбоо 1992 онд байгуулагдсан.
Жишээ нь аялал жуулчлал гэхээр дэд МАЖХ гадаадын аялал жуулчлалын
бүтэц, үйлчилгээ аль аль нь ордог үзэсгэлэнгүүдэд Монголын компаниудыг
учир олон салбаруудыг хамардаг. оролцуулдаг. Одоогийн байдлаар
Бүсчилсэн хөгжлийн бодлогын хүрээнд бид аялал жуулчлалын уламжлалт
бид хөгжлийн ерөнхий схем гэсэн бүтээгдэхүүнүүдээ борлуулаад цаашдаа
зураглалыг хийж байгаа. Үүн дотор нэг шинээр ямар бүтээгдэхүүнүүдийг бий
гол зүйл нь аялал жуулчлалын нэгдсэн болгох, тэднийгээ хэрхэн сурталчилах
зураглал юм. Баруун таван аймгийн зэрэг дээр анхаарах хэрэгтэй.
аялал жуулчлалын газрууд нийлээд Асуулт: Аймаг орон нутагт үйл
баруун бүсийн аялал жуулчлалын ажиллагаа явуулж буй аялал жуулчлалын
нэгдсэн маршрутыг бий болгох санамж компаниудын байгаль орчинд хандаж
19
буй хандлага, үзүүлж буй сөрөг болон байгалийн, түүхэн, соёлын гэсэн аялал
эерэг нөлөөлөл нь юу байдаг вэ? Төр жуулчлалыг хөгжүүлэхэд түлхүү анхаарч
хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааг байна.
хэрхэн сайжруулах талаар саналаа Асуулт: Бидэнд олон бодлого, хөтөлбөр
хэлнэ үү. байна. Эдгээр бодлого, хөтөлбөрт
С.Баярмагнай: Баянхонгор аймаг Хатгал тосгоны хувьд оролцож,
Хангайн бүс дотроо аялал жуулчлалаар хэрэгжүүлж чадаж байна уу?
сул хөгжсөн аймаг юм. Түрүүн Б.Ганбаатар: 100,000 жуулчин авчраад
хэлсэнчлэн ердөө 4, 5 жуулчны бааз нэг жуулчинаас $1 авах, эсвэл 1000
байдаг. Орон нутагт байдаг аялал жуулчин авчраад нэгнээс нь $100
жуулчлалын компаниуд хаанаас авах хоёр өөр хэрэг ээ. Жуулчдаас
зөвшөөрөл авсан нь мэдэгдэхгүй олсон мөнгөнөөс хэн хүртээд, юу хийж
байгалийн үзэсгэлэнт газарт өөрсдийн байна вэ? Нутгийн иргэдэд түшиглэсэн
объектоо барьчихсан байдаг. Улмаар жуулчлал нь иргэдийн хувьд онд орох
иргэд болон компаниудын хооронд асуудал болохоос супер эдийн засгийг
зөрчил гарах тохиолдлууд байна. бүтээх асуудал биш юм. Сум бүрт
Тэгэхээр орон нутагт үйл ажиллагаа адил хэмжээний мөнгө олгоод байх нь
явуулах гэж буй компаниуд орон буруу. Хамгийн их мөнгө олж байгаа
нутгаасаа зөвшөөрөл авдаг болмоор газар нь илүү их мөнгө оруулж байх
байна. Мөн компаниуд зөвхөн нь зөв.
өөрсдийн үйл ажиллагаанд хөрөнгөө Асуулт: БОАЖЯ аялал жуулчлалаас
оруулахаас биш байгалийн үзэсгэлэнт үүдсэн бохирдолын асуудлыг яаж
газартаа хөрөнгө оруулахгүй байна. шийдэж байна?
Асуулт: Хөвсгөл аймгийн аялал Ц.Гэрэлсайхан: Аялал жуулчлалын үйл
жуулчлалын салбарын хөгжлийг ажиллагаа утаагүй боловч мэдээж зөв
хурдасгахад юу хийж байна вэ? менежмент хийхгүй бол байгаль орчинд
Д.Дуламсүрэн: Аялал жуулчлалын сөрөг нөлөөтэй. Хог хаягдал гэх мэт
салбар нь манай аймгийн тэргүүлэх маш их бохирдол гарч байгаа. Тэгэхээр
салбаруудын нэг. Бид 50-р өргөрөгөөс үүнийг зөв шийдэх хэрэгтэй. Ялангуяа
хойшхи газар нутгийг аялал жуулчлалын энэ асуудал нь цэнгэг устай Хөвсгөл
бүс нутаг хэмээн тодорхойлдог. 2015 нуурын хувьд тулгамдсан асуудал
онд аймгийн ИТХ-н тогтоолоор аялал болоод байна. Өнгөрсөн зун БОАЖЯ
жуулчлалын салбарын урт хугацааны болон аймгийн удирдлагууд хамтраад
бодлогын баримт бичгийг гаргасан. аялал жуулчлалын байгууллагуудад
Үүнд Монгол Улсын эко аялал хэмжилт, шалгалт хийсэн. Жуулчны
жуулчлалын жишиг аймаг болно гэсэн баазууд стандартад нийцэж байгаа
том зорилтыг тавьсан байгаа. Мөн эсэх, нийцэхгүй байгаа тохиолдолд
Хөгжсөн Хөвсгөл 2030 хөтөлбөрийн засварлах аль эсвэл тусгай зөвшөөрлийг
хүрээнд аялал жуулчлалын салбарыг нь хураах хүртэл арга хэмжээ авахаар
хөгжүүлэхэд анхаарч байна. Бид ажиллаж байна
20
Хэлэлцүүлэг 3: “Эдийн засгийн төрөлжилт: Хангайн бүсийн ЖДҮ-

ийг хөгжүүлэх нь”
Чиглүүлэгч: Би Эф Эй Эс ХХК-ын гүйцэтгэх захирал Л.Болормаа
1. ЗГХЭГ, Хяналт, шалгалт, үнэлгээ, дотоод аудитын газрын дарга, Э.Бат-Идэр
2. Зээлийн батлан даалтын сангийн, захиргаа төлөвлөлтийн газрын
дарга, Б.Ариунаа
3. Үндэсний хөгжлийн газар, судалгаа шинжилгээний албаны дарга А.Мөнхболд
4. Санхүүгийн зохицуулах хорооны судалгаа эрсдэлийн шинжилгээний
хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн Б.Наранжаргал
5. Хөвсгөл аймгийн худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын дарга Ж.Сарангэрэл
ИЛТГЭЛ
Хангайн бүсийн ЖДҮ-ийг хөгжүүлэхэд
ЗБДС-ийн оролцоо “Эх үүсвэртэй батлан
даалт” бүтээгдэхүүний товч танилцуулга
Зээлийн батлан даалтын сан,
Захиргаа төлөвлөлтийн газрын дарга Б.Ариунаа
• 2013 оны 4-р сарын 11-с ЗБДС-ийн үйл хэмжээ 30-60%, зээлийн хугацаа 10
ажиллагаа эхэлсэн. хүртэлх жил, батлан даалтын шимтгэл жил
• Банк, санхүүгийн байгууллагаас зээл бүр 1%, жилийн хүү 12%-тай байна.
авахыг хүссэн боловч, барьцаа хөрөнгийн • Батлан даалтад орох шалгуур нь ЖДҮЭ
дутагдалтай жижиг, дунд үйлдвэрлэл байх, барьцаа хөрөнгийн дутагдалтай,
эрхлэгчдэд зээлийн 60 хүртэлх хувьд батлан хугацаа хэтэрсэн эсвэл чанаргүй зээлгүй,
даалт гаргадаг. дор хаяж 1 жил үйл ажиллагаа явуулсан.
• ЖДҮ эрхлэгч гэдэг нь 199 хүртэл • ЖДҮЭ банкинд өргөдөл гаргаж улмаар
ажиллагчтай, жилд 1,5 тэрбум төгрөг банк ЗБДС-с судлах зөвшөөрөл авснаар
хүртэлх борлуулалтын орлоготой банкны судалгааг хийж ЗБДС-д хүсэлт
байгууллагыг хэлнэ. илгээнэ. ЗБДС дахин судалгаа хийснээр
• ЗБДС нь Улаанбаатар хотод 288, орон зээлийг баталж банк зээл олгоно.
нутагт 153 батлан даалт гаргасан. • Одоогоор Төрийн банк, Худалдаа хөгжлийн
• Батлан даалтад орох зээлийн хувьд нэг банктай хамтарч ажиллаж байна.
тэрбум төгрөг хүртэлх, батлан даалтын
21
Асуулт: Хангайн бүсийн ЖДҮ-үүд юуг орлуулах, экспортыг нэмэгдүүлэх 1 их

анхаарах вэ? Хангайн бүсийн хувьд наяд төгрөгийн төсөвтэй “Үйлдвэржилтийн
ямар хөгжлийн бодлого явуулж байгаа 21:100” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлнэ.
вэ? Асуулт: Төрөөс явуулж буй бодлого
А.Мөнхболд: Хангайн бүс газарзүйн орон нутагт хүрч чадаж байна уу? Яг
хувьд нилээн том, дэд бүтцийн хувьд хаана алдаа гарч байна вэ?
сул холбогдсон. Энэ бүсэд хангай, тал Ж.Сарангэрэл: Манай Хөвсгөлд гарч
хээр, говь хосолсон байдаг нь ХАА, байгаа асуудлын хувьд гэвэл хамгийн
уул уурхай, аялал жуулчлалын салбар эхний асуудал нь зээлийн асуудал юм.
хөгжих боломжийг олгож байна. Энэ Зээл ямар замаар олгогдож байгаа
бүсэд ЖДҮ хөгжүүлэх боломж бий мөн аймгийн бодлоготой нийцэж
гэхдээ Монголд нийтлэг тулгардаг бүх байгаа эсэх нь асуудал болоод байна.
л асуудлууд бий. Өнөөдрийг хүртэл Зээлийг цогц байдлаар зөв замаар
ЖДҮ-г хөгжүүлэх сан маш их мөнгө өгмөөр байна. Зээлийн хувьд үйлдвэр
зарцуулсан. Харамсалтай нь өнөөдөр барихаар бол хугацааг нь уртасгах,
ЖДҮ төдийлөн хөгжиж чадаагүй. Бид тоног төхөөрөмж худалдаж авахаар бол
нарын бодлого үнэхээр зөв байна шаардлагыг нь нарийсгах шаардлагатай
уу? олгож байгаа зээлийн хэмжээ, байна. Тоног төхөөрөмжөө зээлээр
хугацаа, нөхцөл нь ЖДҮ хөгжихөд аван үйл ажиллагаа явуулахад тэр нь
хүрэлцэж байна уу? зах зээл байна мэргэжлийн хяналтаар тэнцэхгүй байх
уу? гэдэг асуудлууд байна. Иргэн, тохиолдол байна.
ААН тодорхой бизнес эрхлэх гэхээр Асуулт: ЖДҮ-д банк бус санхүүгийн
хүү маш өндөр байна. Хангайн бүсийн байгууллага болон даатгалын
хувьд ХАА-н салбарыг гол салбар гэж компаниудын хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд
үзэж байгаа. ХАА-ын парк төслийг СЗХ ямар бодлого явуулж байна вэ?
боловсруулж дууссан бөгөөд энэ тал Б.Наранжаргал: Одоогоор бол даатгалын
дээр Япон улстай хамтрахаар санал 130, 533 ББСБ, 287 хадгаламж зээлийн
тавьсан байгаа. хоршоод СЗХ-нд бүртгэлтэй байна. 66
Асуулт: ЖДҮ-ийн талаар нилээдгүй ББСБ хөдөө орон нутагт үйл ажиллагаа
бодлого бий. Засгийн газрын зүгээс явуулж байгаагаас 22 нь Хангайн бүсэд
ЖДҮ-г хөгжүүлэхэд ямар бодлого үйл ажиллагаа явуулж байна. Хангайн
баримталж байна вэ? бүсэд үйл ажиллагаа явуулж буй ББСБ-
Э.Бат-Идэр: Засгийн газраас хэрэгжүүлж уудын өөрийн хөрөнгийн өгөөж нь 2%-
буй бүх л бодлого улс орны болоод ард тай байдаг байна. Бичил даатгалыг
иргэдийн сайн сайхны төлөө хийгддэг. хөгжүүлэх талаар ажлууд хийгдэж
Бид Засгийн газрын үйл ажиллагааны байгаа. Бичил даатгалын бүтээгдэхүүнийг
мөрийн хөтөлбөрийн дагуу ажилладаг. манай даатгалын компаниуд зах зээлд
Энэ хөтөлбөрийн хүрээнд ЖДҮ-н хувьд нэвтрүүлнэ харин хууль эрх зүйн орчинг
авах арга хэмжээний талаар 3,4 СЗХ бүрдүүлэх ёстой. Энэ талаар
заалт байгаа. Тухайлбал, итгэлийн зээл судалгаа, шинжилгээний ажлууд хийгдэж
олгож, ЖДҮ-д дэмжлэг үзүүлнэ. Үүнийг байгаа.
Сангийн яам, ХААХҮЯ-тай хамтарч Асуулт: Орон нутгийн ЖДҮ эрхлэгчид
хэрэгжүүлэхээр 42,5 тэрбум төгрөгийг зээлийн батлан даалтын сангаас хэрхэн
төсөвлөөд байгаа. Мөн импортыг зээл авах вэ?
22
Б.Ариунаа: Манайх Худалдаа хөгжлийн байгаа. Арилжааны банк энэ зээлийн

банк болон Төрийн банктай одоогоор 40%-н эх үүсвэрийг бүрдүүлж байгаа.
гэрээ байгуулаад байгаа. Төрийн Тэгэхээр эндээс үүдээд жилийн 12-15
банк бол бүх аймгуудад салбартай орчим хувийн хүүтэй байхаар тогтсон.
байгаа. Төрийн банк дээр төслийн Ер нь бол 60 орчим хувийн батлан
материалуудыг аваад эхэлчихсэн даалттай зээл авбал хүү нь 12 орчим
байгаа. Бараг Монгол Улсад байхгүй хувь байна. Батлан даалтын хэмжээ
урт хугацаатай зээл байгаа. Энэ зээл ихсэх тусам аа хүү багасдаг. Орон
нь 10 жилийн хугацаатай, эхний 2 нутгийн бизнес эрхлэгч нарт энэ зээл
жил нь үндсэн зээлээс чөлөөлөгдөнө. нь нээлттэй байгаа. Зээлийн батлан
Жилийн 12-15 орчим хувийн хүүтэй. даалтын сан 60%-н эрсдэлийг үүрч
Бид эргэн төлөгдөх нөхцөлтэйгээр байгаа учир банкнаас ирсэн төслийг
Азийн Хөгжлийн банкнаас зээл авч дахин судалж үзэж байгаа.
байгаа. Мөн манай сан нь валютын
ханшны зөрүүний эрсдэлийг үүрч
Өдрийн тойм: М.Сарандаваа, МҮХАҮТ-н орлогч дарга
“Аймгуудын өрсөлдөх чадварын
тайлан нь тодорхой төрийн бодлого
боловсруулах, аймгийн цаашдын
бодлого тодорхойлоход нөлөөлөхүйц
хэмжээний бичиг баримт болжээ
гэдгийг хэлмээр байна. Бүх аймгийн
бодлого боловсруулагч нар энэхүү
тайланг харж байгаа юм байна, яаж
сайжруулах вэ гэдгээ бодож байгаа
юм байна, хойно байгаа аймгууд нь
эмзэглэж байгаа юм байна. Бид бүсийн
хэмжээнд хамтарч ажиллаж, ойлголцож
чадна гэдэг найдвар энэ чуулганы өнгө
аяс, оролцогчдын асуултууд, тэргүүлэгч
оролцогчдын хэлж байгаа үгнээс төрж
байна. Мөн манай оролцогч нар
тогтвортой бодлогын талаар олон талаас
нь ярилцлаа. 2 дахь хэлэлцүүлгээр бид
аялал жуулчлалын салбарыг ярилцлаа.
Үүн дээр нэг зүйл хэлэхэд юугаараа ялгарах юм, яаж ялгарах юм бэ? гэдгийг
маш сайн бодож тунгаах хэрэгтэй юм байна. Бидэнд маш олон баримт бичиг,
бодлого байна. Гэхдээ бага ч гэсэн хэрэгжүүлж эхлээсэй гэж хүсэж байна.
Оролцоо, ялгарал, хэрэгжүүлэлт хэрэгтэй байна. Цаг хугацаа явсаар байна.
Чуулганы үр дүнд хүлээлт үүссэн байна аа, тийм учраас уриалга, зөвлөмж юм
уу ойлголцолын бичиг баримт гаргах хэрэгтэй.”
23
НЭЭЛТИЙН ҮГ
/2 дахь өдөр/
Эдвард Андерсон
Азийн Сангийн Монгол дахь салбарын

суурин төлөөлөгчийг орлон гүйцэтгэгч
Азийн сангаас аймгуудын өрсөлдөх чадварын тайланг 4 дэхь жилдээ дэмжин
ажиллаж байна. “Аймгуудын өрсөлдөх чадварын тайлан” бол аймаг бүр өөрсдийн
өрсөлдөх чадварын давуу болон сул талыг харах мөн ялангуяа бүсчилсэн хөгжлийг
сайжруулах боломжийг олгодог. Уг тайланг олон байгууллагууд дэмжиж, аймгуудыг
илүү их өрсөлдөх чадвартай болгохын төлөө ажилладаг. Энэхүү өрсөлдөх чадварын
индекс нь олон улсын аргачлалын дагуу тооцогддог. Шийдвэр гаргагчдын хувьд
энэхүү тайлан нь чухал материал юм. Би Монголд ирээд сар болж байгаа хэдий
ч Улаанбаатараас Хөвсгөл хүртэл явах замдаа танай баялаг болон байгалийн
сайханыг харж явлаа. Хөрөнгө оруулалт маш хязгаарлагдмал гэж бодож байгаа
хүмүүстэй би санал нийлэхгүй байна. Хөгжлийн маш их боломж та бүхэнд байна.
Анхаарал тавьсанд баярлалаа.”
Хэлэлцүүлэг 4: “Хангайн бүсийн хөдөө аж ахуйн салбарын
өнөөгийн байдал, хэтийн төлөв”
Чиглүүлэгч: ЭЗБӨЧСТ-ийн Ерөнхий захирал Б.Лакшми
1. ХХААХҮЯ-ны бодлого, төлөвлөлтийн газрын ахлах мэргэжилтэн
Х.Алтангэрэл
2. Өвөрхангай аймгийн ХХААГ-ын ҮХҮА-ны дарга Ц.Ариунаа
3. Өвөрхангай аймгийн ХАҮТ-ын дарга Б.Ууганбаяр
24
4. Хөвсгөл аймгийн ХХААГ-ын үйлдвэрлэл, газар тариалангийн албаны

дарга Б.Нарантуяа
5. Монголын хөдөөг шинэчлэхийн төлөөх фермерүүдийн холбооны
Хөвсгөл аймаг дахь салбар зөвлөлийн тэргүүн Ж.Балдандорж
6. “Хөвсгөл Алтан дуулга” ХК-ийн захирал Д.Дуламсүрэн
ИЛТГЭЛ
Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн
салбарын өнөөгийн байдал, хэтийн төлөв
ХХААХҮЯ-ны бодлого, төлөвлөлтийн газрын ахлах

мэргэжилтэн Х.Алтангэрэл
• МУ-ын хүн амын 42,6% нь хөдөө 891,5 сая.л сүү, 38,584 тн ноос,
амьдарч байна. 332 сумын 85 ноолуур болон 14,001 мян.ш арьс,
орчим хувь нь ХАА-н үйлдвэрлэлд шир үйлдвэрлэжээ. Нийт мал сүргийн
суурилсан эдийн засагтай. 45,3 хувийг ямаа, 41,6 хувийг хонь,
• 2015-2017 онд “Мах” үндэсний 0,7 хувийг тэмээ, 5,9 хувийг адуу,
хөтөлбөр, 2017-2021 онд сав, 6,6 хувийг үхэр эзэлж байна.
баглаа боодол үндэсний хөтөлбөрийг • Газар тариалангийн салбарт 1414
хэрэгжүүлэх гэж байна. аж ахуй нэгж үйл ажиллагаа явуулж
• ХАА-ын салбарт 619 мян.хүн байна.
ажиллаж нийт ажиллах хүчний 53,9 • Өнгөрсөн онд 483,5 мян.тонн үр
хувийг эзэлж байна. тариа, 165,3 мян.тонн төмс, 94,4
• Нийт 311,4 мянган малчид байна. мян.тонн хүнсний ногоо хураажээ.
Өнгөрсөн онд малчдын тоо 13,5 • Хүнсний салбарт 1914 үйлдвэр, цех
хувиар өсжээ. үйл ажиллагаа явуулж, 13544 хүн
• Өнгөрсөн онд 343,7 мян.тн мах, ажиллаж байна.

Асуулт: Өвөрхангай аймгийн ХАА-н сонгосны дотор ХАА-н салбар нэг нь
салбарт гарч буй эерэг өөрчлөлтүүдээс юм. ХАА-н салбар нь 100% нөөцөөс
туршлага хуваалцана уу. Мөн бусад хамаарсан салбар бөгөөд нийт ажил
хөрш зэргэлдээ аймгуудтай хамтран эрхлэлтийн 60%, нийт цалингийн 40
ХАА-н салбарыг хөгжүүлэх боломжын гаруй хувийг хангаж байна. Бид ХАА-
талаар ямар бодолтой байна вэ? с гарч буй түүхий эдэд нэмүү өртөг
Ц.Ариунаа: Манай аймаг нь бүсчилсэн шингээн эцсийн бүтээгдэхүүн болгох
хөгжлийн бодлого, Тогтвортой хөгжлийн тал дээр илүү анхаарч ажиллаж
үзэл баримтлал 2030 зэрэг бодлогуудад байна. Арьс, ширний анхан шатны
түшиглэн эдийн засгийн бодлогын баримт боловсруулалт хийх Австралийн төсөл
бичгийг баталсан. Энэ баримт бичигт хэрэгжиж байна.
таван салбарыг тэргүүлэх салбараар Асуулт: ХАҮТ-аас ХАА-н салбарт үйл
25
ажиллагаа явуулж буй ААН-үүдэд Монгол орон даяар 1200 гаруй

ямар дэмжлэг үзүүлж байна вэ? ХАА- гишүүнтэй. Хөвсгөл аймагт 35 гишүүн
н салбарын бизнес эрхлэгчдэд ямар байна. Гадаад орнуудын сайн сортуудыг
асуудал хамгийн гол бэрхшээл болж нутагшуулах тал дээр анхаарч ажиллаж
байна вэ? байна. Үүний үр дүнд энэ жил лууван,
Б.Ууганбаяр: МҮХАҮТ нь бизнес, төр байцаа сайн ургалаа. Аж ахуй нэгжүүд
хоёрын хооронд гүүр нь болж ажилладаг. усалгааны системээ зөв хийж чадахгүй
ХАҮТ нь бизнес эрхлэгчдийг зээл, төсөлд байгаагаас хэт хүйтрэх эсвэл хэт халах
хамруулах, бараа бүтээгдэхүүнийх нь сав үеийн эрсдэлээс сэргийлж чадахгүй
баглаа боодол болон экспортод гаргах байна. Газар тариалан, мал аж ахуй
тал дээр нь дэмжлэг үзүүлдэг. Аймгийн хамт хөгжиж чадна. Малаас гарч буй
ХАҮТ нь аймгийн удирдлагууд болон ялгадас нь газар тариаланд бордоо
ХХААГ-тайгаа маш уялдаа холбоотой болдог. Тэгэхээр фэрмийн чиглэлээр
хамтран ажилладаг. ХАА-н салбарт хөгжих хэрэгтэй байна. Би аймгийнхаа
үйл ажиллагаа явуулж буй компаниудыг МСҮТ-д газар тариалангийн чиглэлийн
сургалт, үзэсгэлэн худалдаа зохион анги нээгээчээ гэсэн санал тавиад анги
байгуулах зэргээр дэмжиж ажилладаг. нээлгэсэн. Гэвч тэнд сурах хүн алга аа.
Асуулт: Хөвсгөл аймгийн хөдөө аж ахуйн Энэ салбарт боловсон хүчний асуудал
салбарыг хөгжүүлэх чиглэлээр ямар хүнд байна.
арга хэмжээнүүд хэрэгжүүлж байна Асуулт: Бизнес эрхлэгчдэд тулгардаг
вэ? Цаашид хөдөө аж ахуйн салбарт гол бэрхшээл нь юу байна вэ? Төр
бизнес эрхлэгчдийн үйл ажиллагааг засгийн зүгээс ямар дэмжлэг хэрэгтэй
хэрхэн дэмжиж ажиллах вэ? байна вэ?
Б.Нарантуяа: Манай аймаг ХХАА-н Д.Дуламсүрэн: Газар дээр хэрэгждэг
салбарынхаа бодлогыг Монгол Улсын хууль ховор байна. Малчид,
тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал тариаланчид дайсан болцгоолоо.
2030, Засгийн газрын үйл ажиллагааны Хэн, хэнийг нь буруутгах арга алга.
хөтөлбөр, үндэсний аюулгүй байдлын Тариаланчид талбайгаа хамгаалмаар
хөтөлбөрүүдтэй уялдуулж хэтийн байгаа бол малчид малаа бэлчээмээр
зорилгыг боловсруулсан. Манай аймагт байна. Тариалангийн бүс нутгийг
малын гоц халдварт өвчин байхгүй, тогтоож өгмөөр байна. Мөн хүний
эрүүл бүс нутагт хамаарагддаг. нөөцийн асуудал бол хамгийн том
Цаашдаа энэ тал дээр илүү анхаарч тулгамдсан асуудал болоод байна.
өвчний голомт хаана байгааг шуурхай Дөнгөж төгссөн боловсон хүчний
тогтоон, арилгаж байх тал дээр анхаарч хувьд ажил даах чадвар, хариуцлага,
ажиллана. Газар тариалангийн хувьд ухамсар муу байна.
нийтдээ 29,000 га эргэлтийн талбай Асуулт: Энэ бүс нутгийн хөдөө аж
байна. Аймгийн төмсний хэрэгцээний ахуйн салбарын боломж болон нөөцийг
60 гаруй хувь, хүнсний ногооны 20 хэрхэн харж байна вэ? ХАА салбарын
гаруй хувийг аймагтаа үйлдвэрлэж хүний нөөцийн асуудал дээр ямар арга
байна. хэмжээ авч байна вэ?
Асуулт: Өнгөрсөн хугацаанд явуулсан Х.Алтангэрэл: ХАА-н Их сургууль, яам
үйл ажиллагааныхаа туршлагаас хамтарч ажилладаг. Их сургууль төгссөн
хуваалцана уу. Төр засгийн зүгээс боловсон хүчин ажлын талбар дээр
ямар дэмжлэг хэрэгтэй байна вэ? гараад их гологдож байна. Тэгэхээр
Ж.Балдандорж: Манай холбоо нь сургалтын хөтөлбөрийг өөрчлөөд нийт
26
сургалтын 70%-ийг практик болгож бүс нутагт нь МСҮТ-р дамжуулан

өөрчлөхөөр ажиллаж байна. Мөн хүмүүсийг сургах тал дээр анхаарч
агрономич, мал зүйч, малын эмч нар ажиллах чиглэлтэй байгаа.
их ховордож байна. Тэгэхээр тухайн
Хэлэлцүүлэг 5: “Хангайн бүсийн хамтын ажиллагаа: Хурлын

дүгнэлт цаашдын алхмууд”
Чиглүүлэгч: ЭЗБӨЧСТ-ийн Удирдах зөвлөлийн дарга П.Цагаан
1. Хөвсгөл аймгийн ИТХ-ын дарга Л.Төмөрбаатар
2. Өвөрхангай аймгийн ИТХ-ын дарга А.Ишдорж
3. Булган аймгийн БОАЖГ-ын дарга А.Гантөмөр
4. Орхон аймгийн БОАЖГ-ын дарга С.Жаргалсайхан
5. Баянхонгор аймгийн Засаг даргын дэргэдэх Гадаад харилцаа, аялал
жуулчлалын албаны дарга С.Баярмагнай
Хэлэлцүүлгийн асуулт, хариулт:

Асуулт: Та хурлын үр дүнг юу гэж нэгтэй байгаа. Бусад Хангайн бүсийн
үзэж байна? Цаашид Хангайн бүсийн аймгуудтайгаа хамтарч ажиллая.
хамтын ажиллагааны талаар ямар Асуулт: Та хурлын үр дүнг юу гэж
боломжуудыг олж харав? үзэж байна? Цаашид Хангайн бүсийн
Л.Төмөрбаатар: Судалгаа, шинжил- хамтын ажиллагааны талаар ямар
гээний асар том материалыг бидэнд боломжуудыг олж харав?
өглөө. “Хөгжсөн Хөвсгөл 2030” А.Ишдорж: Зам бол мөнгө. Тайлангаас
хөтөлбөрийн хүрээнд Хөвсгөл аймгийн харахад дэд бүтцийн асуудал ялангуяа
хувьд эдийн засгийг солонгоруулах, эдийн замын асуудал тулгамдсан асуудал
засгийн тамир тэнхээгээ сайжруулах байна. Босоо тэнхлэгийн 325 км
шаардлагатай байна. Цаашид энэхүү замыг холбовол Монгол Улсад босоо
чуулганыг тодорхой хэмжээнд зохион тэнхлэгийн хос зам бий болох боломж
байгуулдаг, гарсан санал санаачилгыг байна. Энэ зам баригдвал аялал
хэрэгжүүлдэг, иргэддээ хүрэх ажлуудыг жуулчлал, үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх
хийх ёстой талаар бүх аймгууд санал боломж байна. Өрхийн хэмжээнд бус
27
үйлдвэрлэлийн хэмжээнд хөгжүүлэх ажиллаж байгаа. Энэ тал дээр нийтдээ

боломжтой. 2 тэрбум төгрөг зарцуулаад байна.
Асуулт: Та хурлын үр дүнг юу гэж Ахмадууд, багш, эмч, хашаандаа
үзэж байна? Цаашид Хангайн бүсийн хаустай иргэн зэрэг хөтөлбөрүүдийн
хамтын ажиллагааны талаар ямар хүрээнд нилээн шинэлэг ажлуудыг хийж
боломжуудыг олж харав? байна. Аялал жуулчлалын салбарын
А.Гантөмөр: Аймаг өөрийнхөө ямар хувьд манай аймаг онцлог талтай.
түвшинд явж байгааг харах, өндөр Учир юу вэ гэвэл манай аймаг аялал
өрсөлдөх чадвартай аймгуудаас жуулчлалын тулгуур төв болох Хөвсгөл
суралцах, хөгжлийнхөө чиг баримжааг аймаг явах зам дагуу байдаг. Хөх
тодорхойлох боломж байна. Босоо Монгол Цогцолбор болон Сэлэнгэ
тэнхлэгийн замыг барьвал манай амралтын бааз зэрэг газруудаа Монгол
6 аймаг холбогдож цаашид илүү аялал жуулчлалын маршрутад оруулах
хурдацтай хөгжих боломж байна. ажлыг хийж байна.
Манай аймаг газар тариалангаараа Асуулт: Та хурлын үр дүнг юу гэж
бусад аймгуудаасаа арай илүү үзэж байна? Цаашид Хангайн бүсийн
хөгжсөн учир бусад аймгуудаа хадлан, хамтын ажиллагааны талаар ямар
тэжээлээр хангах боломжтой. Мөн боломжуудыг олж харав?
усаа ашиглах хэрэгтэй байна. 5 том С.Баярмагнай: Чуулган маш амжилттай
гол байна. Усаа хуримтлуулж говийн боллоо. Хангайн бүсэд өрсөлдөх
бүсийг усаар хангах боломж байна. чадвараараа тэргүүлдэг аймаг байдаг
Усан аялал жуулчлалын маршрутыг мөн доогуур ордог аймгууд ч байдаг.
хөгжүүлэх боломж байна. Тэгэхээр бид нэг нэгнээсээ туршлага
Асуулт: Та хурлын үр дүнг юу гэж суралцаж болохоор байна. Үзэсгэлэн
үзэж байна? Цаашид Хангайн бүсийн худалдаан дээрээс харж байхад бид
хамтын ажиллагааны талаар ямар бүс дотроо худалдаа хийгээд байх
боломжуудыг олж харав? бүрэн боломжтой. Гэвч дэд бүтцийн
С.Жаргалсайхан: Орхон аймгийн асуудал хүнд байна. Хангайн бүсийн
хувьд босоо тэнхлэгийн замыг юун хувьд аялал жуулчлалын бүхий л орчин
түрүүнд байгуулах ёстой хэмээн үзэж нөхцөл бүрдсэн гол бүс юм. Тийм ч
байгаа. Мөн аймгууд тогтвортой учраас бид хангайн бүсийн аялал
хөгжлийн бодлогоороо хоорондоо жуулчлалын нэгдсэн маршрутыг бий
уялдан, хамтран ажиллах ёстой. Орхон болгох боломж байна. Энэ дашрамд
аймгийн хувьд зэргэлдээх аймаг, хэлэхэд аймгуудын аялал жуулчлалын
сумдуудтайгаа хамтын ажиллагааны газруудын уулзалтыг Баянхонгор аймагт
гэрээг байгуулж, энэ чиглэлээр иргэд зохион байгуулах санал тавьж байна.
болон бизнесийнхэнтэй нягт хамтын Энэхүү уулзалтаар Хангайн бүсийн
ажиллагаатай явж байгаа. Хүний аялал жуулчлалын маршрутыг хамтраад
хөгжлийн асуудал дээр илүү анхаарч хийх юм.
28
Хаалтын үг
Л.Төмөрбаатар
Хөвсгөл аймгийн ИТХ-ын дарга
“Хангайн бүсийн өрсөлдөх чадварын чуулган Хөвсгөл аймгийн Мөрөн хотод 2

өдөр амжилттай үргэлжилж ийнхүү дуусаж байна. Чуулганы хүрээнд олон төрлийн
санал, санаачилга гарлаа. Энэ чуулганд оролцож буй аймгууд тодорхой саналуудыг
гаргасан. Аялал жуулчлал, бүс нутгийн хэмжээнд хамтран ажиллах, аймгууд сул
талаа нөхөх зэргээр 2018 оноос бодит ажил болгон иргэддээ хүртээмжтэй байхаар
хамтарч ажиллана гэж бодож байна. Энэ чуулганыг зохион байгуулсан, бидэнд маш
их мэдээлэл өгсөн, оюуны томоохон хөрөнгө оруулалт хийсэн бүх хүмүүст Хөвсгөл
аймгийн төр захиргааны байгууллагын нэрийн өмнөөс баяр хүргэж цаашдын ажил
амьдралд нь хамгийн сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе өө. Ингээд Хангайн бүсийн
өрсөлдөх чадварын чуулганд оролцсон хүмүүсдээ мөн баяр хүргэж, амжилт хүсье.
П.Цагаан
ЭЗБӨЧСТ-ийн Удирдах зөвлөлийн дарга
За тэгэхээр “Хангайн бүсийн өрсөлдөх чадварын чуулган 2017”-г Хөвсгөл аймгийн

Мөрөн хотод 2 өдөр амжилттай зохион байгууллаа. Юуны өмнө жил бүр энэхүү арга
хэмжээг зохион байгуулахад дэмжлэг үзүүлдэг “Конрад-Аденауэр-Сан”-д талархал
илэрхийлье. Энэхүү чуулганыг хүлээн авч, шаардлагатай зүйлээр хангасан Хөвсгөл
аймгийн ИТХ-ын дарга Л.Төмөрбаатар болон чуулганд өргөн бүрэлдэхүүнтэйгээр
хүрэлцэн ирж оролцсон Орхон аймгийн ИТХ-ын дарга П.Пүрэвлхагва, Өвөрхангай
аймгийн ИТХ-ын дарга А.Ишдорж, Булган аймгийн ИТХ-ын дарга М.Оюунбат,
Архангай, Баянхонгор аймгийн зочид төлөөлөгчид болон мөн Улаанбаатар хотоос
хүрэлцэн ирсэн зочид төлөөлөгчид түүний дотор ЗГХЭГ-ын Хяналт, шалгалт, үнэлгээ
дотоод аудитын газрын дарга Э.Бат-Идэр, “Конрад-Аденауэр-Сан”-ийн төслийн
менежер Б.Сүхбат, Азийн Сангийн Монгол дахь салбарын суурин төлөөлөгчийг
орлон гүйцэтгэгч Эдвард Андерсон болон ҮХГ-ын судалгаа шинжилгээний албаны
дарга А.Мөнхболд, СЗХ-ны судалгаа эрсдэлийн шинжилгээний хэлтсийн ахлах
мэргэжилтэн Б.Наранжаргал, Зээлийн батлан даалтын сангийн, Захиргаа төлөвлөлтийн
газрын дарга Б.Ариунаа, БОАЖЯ-ны аялал жуулчлалын бодлого зохицуулалтын
газрын мэргэжилтэн Ц.Гэрэлсайхан, Монголын аялал жуулчлалын холбооны гадаад
29
харилцаа, маркетингийн менежер Б.Булган, нарт талархал илэрхийлье. Хөвсгөл

аймгийн ЗДТГ, Хөгжимт драмын театрын хамт олонд бас талархал илэрхийлье.
Чуулганы үйл явцыг түмэн олонд хүргэсэн нийт хэвлэл мэдээллийнхэнд талархал
илэрхийлье. Хангайн бүсийн чуулганыг дэмжсэн, хамтарч ажилласан, идэвхитэй
оролцсон бүх байгууллага, хувь хүмүүст гүн талархал илэрхийлье. Зарим нэг
хүмүүсийн нэрсийг дурьдаагүй орхисон бол хүлцэл өчье. Энэхүү Хангайн бүсийн
өрсөлдөх чадварын чуулганаар аймгуудын өрсөлдөх чадварын тайланд хөндөгдсөн
асуудлууд, ялангуяа аялал жуулчлал, ЖДҮ, санхүүжилтийн шинэ боломж, хөгжлийн
бодлого, төлөвлөлт, мониторинг, ХАА, бүсийн хөгжил хамтын ажллагаа гээд олон
сэдвийг хөндөж ярилцлаа. Чуулган үр дүнтэй ажил хэрэгч болж оролцсон хүн бүрт
нэгийг бодогдуулсан байх. Бид нэг эх оронтой. Бид хамтдаа үзэсгэлэнт эх орон
газар нутгаа хамгаалж үлдэх, зөв ашиглах, ард иргэдээ сайн сайхан амьдруулж,
ажлын байр бий болгоход төрийн байгууллага, хувийн хэвшил хамтарч ажиллах
хэрэгтэй юм байна, бүс нутгийнхаа хэмжээнд хамтарч ажиллах хэрэгтэй юм байна.
Аймаг болгон адилхан юм хийх биш, нэг нэгийгээ нөхсөн, дэмжсэн бодлого
боловсруулж нэмүү өртгийн сүлжээ бий болгох шаардлагатай юм байна. Маш олон
боломжууд байна, гагцхүү тэрийгээ л ажил хэрэг болгох хэрэгтэй байна. Үүний тулд
эрүүл саруул өрсөлдөж, бас ухаалаг хамтын ажиллагаа чухал юм байна гэсэн уур
амьсгал танхимд болон бусад газар төрлөө гэж бодож байна. Айл гэрийн жаргал
зовлон адилгүй байдаг шиг аймаг бүрийн амьдрал, хөгжлийн сорилт ондоо ондоо
байгаа. Гэвч бид бүхэнд нэг зүйл яг адил тэнцүү байгаа. Тэр бол цаг хугацаа.
Хоногт 24 цаг, жилд 365 хоног байгаа. Түүнийг хэрхэн зөв ашиглаж ажиллаж
чадсан аймаг, компани, айл өрх хувь хүний амьдрал, ажлын бүтээл, ирээдүй илүү
өөдрөг, илүү гэгээлэг, илүү өрсөлдөх чадвартай байна. Үүнд би итгэдэг.
Өрсөлдөх чадвартай Монголын төлөө үйл хэрэгт хувь нэмрээ оруулцгаая!
30
ЗУРГИЙН ЦОМОГ
Чуулганы үеэр Хангайн бүсийн бизнес эрхлэгчид цуглан Мөрөн хот дахь
Чингүнжавын талбайд “Намрын ногоон өдөр” үзэсгэлэн худалдаанд оролцов. Энэхүү
үзэсгэлэн худалдаанд Хөвсгөл аймгийн сумдуудын бизнес эрхлэгчид болон хангайн
бүсийн Булган аймгаас “Буман Сүхэс” ХХК, “Баясгалант бүрд” хоршоо, “Им бүтэн
бүтээл” хоршоо, Өвөрхангай аймгаас “Өв сүү” хоршоо, хувиараа бизнес эрхлэгч
Д.Болорчулуун, “Ноос Ирээдүй” ХХК, Орхон аймгаас “Анд-Энерги” ХХК, Архангай
аймгаас “Ар арвижин дэлгэрэх хоршоо”, “Их Улиастай” нөхөрлөл, хувиараа
бизнес эрхлэгч Ч.Өнөржаргал нар оролцлоо.
31
32
2017 оны 10-р сарын 13 буюу чуулганы сүүлийн өдөр чуулганд оролцогчид
Хөвсгөл далайтай танилцах аялал хийж, Хөвсгөл далайн эрэг дагуу байрладаг “Дөл”
тур баазад байрлав. Тус бааз нь 2002 онд байгуулагдсан бөгөөд нэг ээлжиндээ
120 хүн хүлээн авах багтаамжтай бөгөөд Хатгал тосгоноос 5 км зайтай юм.
CMYK linograph 200+100
CMYK
research center

ХАНГАЙН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ

ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2017
БОДЛОГЫН УЯЛДАА – БАЙГАЛЬД ЭЭЛТЭЙ БҮС

research center

ЭДИЙН ЗАСГИЙН БОДЛОГО, ӨРСӨЛДӨХ

ЧАДВАРЫН СУДАЛГААНЫ ТӨВ
Монгол Улс, Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг

Ерөнхий сайд Амарын гудамж 29,
Сан бизнес центр 9-р давхар
Утас: 976-11-321927
976-11-321926
Цахим шуудан: info@ecrc.mn

Цахим хаяг: www.ecrc.mn
www.aimagindex.mn
Фэйсбүүк хуудас: www.facebook.com/ecrcmn
Твиттер хуудас: www.twitter.com/ursulduhchadvar
Хөвсгөл аймаг

Хангайн бүс чуулган 2017

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Хангайн бүс чуулган 2017

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CMYK linograph 200+100

ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÎ, ªÐÑªËÄªÕ

ХАНГАЙН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ

БОДЛОГЫН УЯЛДАА – БАЙГАЛЬД ЭЭЛТЭЙ БҮС

Economic Policy and Competitiveness

ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÎ, ªÐÑªËÄªÕ

ЭДИЙН ЗАСГИЙН БОДЛОГО, ӨРСӨЛДӨХ

Монгол Улс, Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг

Цахим шуудан: info@ecrc.mn

I. Хангайн БҮСИЙН ТУХАЙ.........................................................................6

ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ÍÝÐÑÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ

БОАЖЯ Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам

Хамтран зохион байгуулагч болон дэмжигч байгууллагууд

08:30 – 09:00 Оролцогчдын бүртгэл / Хөвсгөл аймгийн танилцуулга

09:00 – 09:30 Нээлтийн үйл ажиллагаа

09:30 – 09:40 Нээлтийн үг: Хөвсгөл аймгийн ИТХ-ын дарга Л.Төмөрбаатар

Нээлтийн үг: “Конрад-Аденауэр-Сан”-ийн Монгол дахь суурин төлөөлөгч

12:40 – 13:50 Үдийн зоог

2017 оны 10 дугаар сарын 13

08:30 – 09:00 Оролцогчдын бүртгэл

Economic Policy and Competitiveness

ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÎ, ªÐÑªËÄªÕ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÎ, ªÐÑªËÄªÕ

Хөгжлийн төлөөх түншлэл НЭГ ГОВЬ НЭГ ЗОРИЛГО

2016 оны 11-р сар

• Аймгуудын өрсөлдөх • Зүүн бүсийн өрсөлдөх • “Говийн бүсийн өрсөлдөх

Дэлгэрэнгүй мэдээллийг aimagindex.mn-с авна уу.

I. Хангайн БҮСИЙН ТУХАЙ

сүүлийн 3 жил ДНБ нь буурлаа.

Ⱥɪɯɚɧɝɚɣ Ȼɚɹɧɯɨɧɝɨɪ Ȼɭɥɝɚɧ Ɉɪɯɨɧ Ԧɜԧɪɯɚɧɝɚɣ ɏԧɜɫɝԧɥ

2012 2013 2014 2015 2016

Ⱥɪɯɚɧɝɚɣ Ȼɚɹɧɯɨɧɝɨɪ Ȼɭɥɝɚɧ Ɉɪɯɨɧ Ԧɜԧɪɯɚɧɝɚɣ ɏԧɜɫɝԧɥ

Хангайн бүсийн өрсөлдөх чадварын давуу тал: Малын тоогоор

Хөвсгөл аймгийн өрсөлдөх чадвар

Өрсөлдөх чадварын төлөв байдал, эрэмбээр

Тулгарч буй бэрхшээлүүд ба шийдэл

Орхон аймгийн өрсөлдөх чадвар

Өрсөлдөх чадварын төлөв байдал, эрэмбээр

Тулгарч буй бэрхшээлүүд ба шийдэл

Өвөрхангай аймгийн өрсөлдөх чадвар

Өрсөлдөх чадварын төлөв байдал, эрэмбээр

Тулгарч буй бэрхшээлүүд ба шийдэл

Булган аймгийн өрсөлдөх чадвар

Өрсөлдөх чадварын төлөв байдал, эрэмбээр

Тулгарч буй бэрхшээлүүд ба шийдэл

Архангай аймгийн өрсөлдөх чадвар

Өрсөлдөх чадварын төлөв байдал, эрэмбээр

Тулгарч буй бэрхшээлүүд ба шийдэл

Баянхонгор аймгийн өрсөлдөх чадвар

Өрсөлдөх чадварын төлөв байдал, эрэмбээр

Тулгарч буй бэрхшээлүүд ба шийдэл

Хөвсгөл аймгийн ИТХ-ын дарга

Др. Даниел Шмюкинг

“Конрад-Аденауэр-Сан”-ийн Монгол дахь

П.Цагаан – ЭЗБӨЧСТ-ийн Удирдах зөвлөлийн

Илтгэлээс онцлох: • Хангайн бүс өрсөлдөх чадварын

Б.Сүхбат – “Конрад-Аденауэр-Сан”-ийн төслийн

Та эдгээр илтгэлүүдийг aimagindex.mn сайтаас авах боломжтой. 15

Үндэсний хөгжлийн газар, судалгаа шинжилгээний

16 Та эдгээр илтгэлүүдийг aimagindex.mn сайтаас авах боломжтой.

Хэлэлцүүлгийн асуулт, хариултаас товч:

Асуулт: Хөвсгөл аймгийн хөгжлийн Асуулт: Цаашид хөгжлийн бодлого,

харилцаа, аялал жуулчлалын албаны хэлбэл Монгол Улсын ихэнх бодлогыг

Хэлэлцүүлэг 2: “Эдийн засгийн төрөлжилт: Хангайн бүсийн аялал

БОАЖЯ-ны Аялал жуулчлалын бодлого зохицуулалтын