Id GOTHOFREDI

DISSERTATIO,

De £'ellione Adagittratui incapacit

per erroremfa£kt.

ICi si T SENATOREM
III GlV Mj
rirum Integemmmn*

M. DC.xxxxv"
 AMPLISSIME VIR.
LEgi haud ita pridem, atque etiam inter
se sedulo contedi, nuperas duorum cia""
riffimorum virorum Obferualiones^djus At..
ti,u"J f7 Romanttmjpetfantes, vbi multa pro-
feaò occurrebant recondirqledionis,atquo
ab vfu fensuque vulgi femoca:vnde etiam le-
gibus nostris gratulari ccepi,qux tam efudi-
tos interpretes nafe essent, quieasomni
illa humaniorú literaru face quibus ipsi il-
,
lustres funt,colluftrarc possent:fine quo cer-
te genuinam lurifprudentiæ imaginem, sin-
gularumq; confiitutionúsensum nullus vn-
quam plene adfequatur. Sedenim faten-
dum,vbi singula expendere accuraiius coepi,
tam multa ibi occurriflc, quse ctfi egrcgiis

mum recederent :
obseruationibus foeta, verotamen pluri-
Cuiufmodi certe scripta
multos in abruptafzpe trahere solent,dum
fpeciosisdodlifque erroribus auremadfen-
fumq; prarbent.Ejus vcroreiatq;
erroris causas cum replico,potiffimailia mi-
hi visa icmpet,quddCs4rcanorum,fcu iMyfle-
rtorii luris, qux hodie focliciter proditafunt,
multi haud satis, neque ad omnem fempcr
©ccxfi©cjecamemor€s,negle&is iis,ad ea fc";
fc protinus cOtlferunt,quæ extrema esle de-
baerant , ad legum inquam corre6iot1cs:
qux faniiliaribus, tic vt dicam, remediis fa-
nati poteratxuiufmodi sunt ista,qu£ in fpc-
clem. minima contemptuq pene digna,
mtittÎ p«tarcnt: puta, diuiGo feu didu&io
duarum vocum didioniimuc qua: in vnatn
,
perperàm coaluere : bHerpunttio accurara:
ambigusr vocis enodatio: (entcntiarum de-
«mm , quac in vtra cadcmq; confticutionc
i
feu lege occurrunt, scd diuerfos fxpc au<Sio-
res habent diftindiotde quibus omnibus
cxtantiam przclara aliorum tnonita : ad-
notatis ctiam exemplis vbi remcdiis hi$
,
non tantum obfcuris & intrieatis legibus;
medeia lúxque adhibita verum etiam
,
&exa aliorum scripta dittaq; euoluta.Et me-
rit<i:nam & retrò elenchorum, errorum,{o-
phiftaatuai,««(piCoA/V» prona hjecfacpe ma-
tcriescft, (i diuifa copulcntur, si intcrpun-
4io falsa (it, si ambigua diaioDC, Ceu 0/u.attH
ludatur: tandem; si diucrforum scripta,
fcntcntiarq, commifceantur: Pcr haec cnim
non perplexus modo orationis fcnfus rcd-
dttyir, Tcrum ctiatn in totum fæpc vertitur
feu
fcu muMtur. Vakuna mcwlo* sed IDCmOra-
bile, quodq m iplis rcnsm
>
ob
tincc, cxcroplum,nunc adtciic iibet»& quiQ
dem, Pandcdarum ordine icrwatoTpiimaDcn,
cx illis ipsis obflINAtirm141# libfis , inxcrca
dum cetera abiisqui otio magis difRUDDt)
di(cutiuntur,petitum.
Solemnis est admodum &c famoia imb
?
quotidiana, Lex Barbariui Pbihpfm J ffl, Ai
ojfteh PtAtorum. vt quç fui peipk^kateTilfl
alpinos feu Tranfmontaoos noftfos iam 0-
lin1 cum Cilmontanis feu kalis bob parain
commifit: qusc variis & prolixis. commcnta.
riis illuftratacstj&rin his poii0im»sn a Bxfto.
lo,Baldo,cuius vnius cres ad eamlcduij cx-
stans, & iaionc:quc fmgulatibus item Repe.
titionibus dotata efl,& in his quidem aCa-
milto Plautio: qu^ fuprljore etiam icculo
Cuiacium &: RoberEtim aoicr & coMjfjt:Dc-
mum,quæ etfi argumeoti ^ignitatc fokmjois
non ctlet,in solemne tamcn cuaiilst^ob va-
rias eius Interpretationes & Emendacioncs,
Nametfsde faS; ipccic ,fcu casu qui ibi
proponitur, liquida res fct,IiarkHium Vidcl.
Philippum seruum Roma fugjfle, ibidemq}
pro libero fefe gescBten3sPra:tHiam apopu-
10 petiilfe& impetraflc, mox & gcfliflc:
mulcaq» exinde in Prqt jra cdixiflc,decreui£
feq.,mu!tosq;apud eum lege vd quo alio ju-
re egifli. Rur.sÚm,edi de Qu&ttionzs, quac
pofteriorc hujus l.fcncetia craacur,liqueat:
nerope,,erum gefia ab eo in Prxtura, vel a-
pudemuaêiitatarata sint nccne.-Poftremum
ctfi Hqueac, id ibi Jem in fummam deffJiri,
feu (ummarium illud ex hujus1. deciiione
confici, gcftaincerim a feruo Præcore per
errorem defignaco, velapud eum atitata,
racaeiTe firmicacemq; obcinere quamlibct
:
non optima lege, non iuftus vndiq;, Prxtor
fucric. Qusc quidem etiam Vlcramoncano-
tum Mofirorum iam olim (enrencia suic:pro-
(cripra lcalorum quorumdam, qui Bitbariu
& iuflru omnino Plætarem suiffe ailerebant,
ac pra?cerea liberum exinde fa6tum conten-
debauc. Hxc vtdixi hodie satis perfpicua
(ant, vel certe intcrno(ci fatispoiFunt: Ace-
nim verba ipsa vndiq; perplexa flexaq; ueq;
ccrta facis aut conflans verborum coh.ercn-
tia:imo pleraq; ip (peciem iii se concurren.
ria& contraria : fic vt quam in parrem te
vertas, nefcias: quando semper ) quicquid
moiiarc, aliquid ibi protuberat hiatqi.Spc-
€t a
aa cnim mihi (isillud, quod Batbarius Phi-
Hppus,vt hodic Lexlegitur, modo Prstuiat
fundusdicicur, imo&verc Pczeor fuiilc
atferÎtur,6 vulgarie lectioni ftamas, modo
apettc negatur.lilud etiam (pc£a,quod fer-
uitutem Barbario isti Prztori defignato nun-
cupatis verbis nihil obftitifFeafleritiir, mox
tamen illud ipsum in qu^ftionem ceu con-
trouerfum reuocari videcur, inani proindc,
vc pleriq; cenfenc, posteriorum uaatu:
Tandem Vlpiani verbaà Pomponij fenten-
tia difficulter separes.
II. Hinc illaigitur tantaq; (enientia:u
& Interpretationaam varietas tot deniq; E"
>

mendacionum experimenta imo cauteria:

,
Pars quippe in hac 1. nonnulla expungere,
alij concraquædam in(erere, alioue modo
eam interpolare:imo &aientiaibi cumnc-
gandbus,& retro, mutare:vnde iam lex ista
r^rbsrtta m:.gis quam ante reddi-
,
ta, cum fupcriorum foeculorum Sarbane
premerccor. Et genuinum tamen eiusfen.
fum feu intelle:um haberj,vcramq. eius Ie.
£lionem firmari semel, plurimum intercft.
Nam etC bypothefis eius verfetur circasir.
#tt*»,atqi adcò his hodie mOlibus inutilis ea
vkieatur, attamen deñnicio eius latsflim^
porr !giCUf) & vero a Dodotibusac Pragma-
ticisad alias (imiles (pccics complurimas 8t
nobiliflimas traducitur:quodq; de Incapaci
ob (cruilem statum, rite tamen elcdo,hac 1.
..c6nitur,ad alias Incapacitatis & Incapaciu
species argumentatione trahitur; veluti ad
ExcommunicatosJudaeos^Paganos.GibcllL
sios4Simoniacos,pererrorem,ritetamen, e-
lc^ros: Porrigitur & ad Norarios TeuTa-
belliones,Confuics mercarorum Epifcopos,
Pr^latos, Imperatores, quafcunq; randcm
iignitates,/kculares, Ecclefiallicas, perer-
rorccn rite tamen coUatas. irao lalon quoq.
tI.)7fò/.40 verso, pott Innoeentium,*»*. ni*
hi/,ile eleclionib. quaerit, de geftis a toanne
foemina, quxtum fupponebatur aci Papa-
rum,rite tamen, eJeaa.
Suntigitur, qui voccm «^i/expungen^
dam ir> hacl,cenfent, ibi, nihtltiftruitntem
Dbftitiffi: qpafi romponius dixeric, hoc ca(u
Ihrbario (eruicucem obftitille, quo minus
Prretor reuera cde:. Quod tota tatrien lex
cierat:nam &is apertilfi(nis verbis Prçtura
e
futidus dicttur, fic vc multa edixifte, de.
crcuiffcq;addacur, mulcosqi apud cu Leges
vel
vel quo alio iure rgiiTc memorctur:tandem
cademomnia rata etfcaffirmencur.
Alij,& fq his quidem Robertus, i. Rece~
ptarum iti.&C Ammaduer(ionum^ vt & notAte-
rum adnotas LMerc*tii$ 1 8; Hotomannu«
icem.t 7///«/?>/«»»,negatiuam expungunt,ibi»
qaafi Prdtor nonfuerit. Quos scquentia om. .
ninò refutant: vbi Pr^tura tancum funum
Barbarium, non verò) ju(um scilicet, Pfqto-
rem suiffe alferitur feu conceditur: & cxin-
de controuerfia enata difcutitur, vtrum ge-
&a filtcm ab co vel apud eum rata Gnt"
Contius Jtb.i.DtJput.t.M & Cuiacius ipfe*
$.Obferuat.$ $. negatiuam non addunt, ibi,
tn dignitate Prttoria funftus fil:vel i saltem,lo-
co in, vel,vteftin Floreorinis,ni, negatiuam
non (ubftiruunc.quam sententiam rede rcfu-
tauit Robeitus.
Ec hae quidem lingularum vocum inter-
polationesadhane l.occurrunt. Ea.demdjf.
ficultas in diftingn£dis Pomponi; verbis ab
Vlpianeis:Omnesenim,quod fcii, hadenus
Vlpiani verba inde fumunc Adqutn verum
,
ifi:qua(i ea fintVlpiani Pomponium vcllica-
tis: Qu.a? fanc capiralis hic fraus,(eu euoi
ha&enus suic. Quod qutlfliorjeJ huius L atti
*
net.funt qui tres eacont!nen putant: num
videliGet Batbar!usPractor fuerit,num feraus
manfcrit, num gtfta ab eo vel apud cum ta.
ta ssnt:curn' dugc tamen tantum hic quxftio-
Res rra6entur:prior inquam, & poftrcroa:5C
fearc quidem adhuc ab Vlpiano prioris tan-
tam occafionc fuccenturiatajVndc & Vltra-
montani nostri vnam tantum quacftionem
vnamq; deciftonem hac1. concinerifcripfc-
runt.
At fubtilcs fcfc purant, qui Pomponium
agere cenfenc deBarbario dcGgnato tantu
Prxtore, Vlpianum vero de Prartuta tuna-a:
l1æ Koberti fentecia tmt^Receptarum vll.1Il
quadatenus etiam nuper Heraldi, Obferuat.
c.4 etfi eam !p(e non omninò probet: Quod
vt a Cuiacio pridem re£le, ita & nuper ad-
h,.!c rcfuracum est: DeftgnttttMtriwci PtXtor
h*c t no alio fine sen uuc dicitur,quam quia
rion ni/i defignarus, f-u past defignadonem
a populo rite fJttun,attu videl.habitoex lc-
geJeu frcundum lcgem, comitiis, inquam,
cencu! iati%P;a:tuiam gerere pocuic,& reue-
ra Pi^ ui âcum fun£h m sequentia tellatur.
I rgo dcfignationti meniio fit, non vt indicc-
tur hoc casu intra nudam dclignationem
icm
rem fterHTe, fed tanquam necelfarij antecc-
dcntis,& ad differentiam eius qui citra de-
signationem legitimam, in ofHciumielein.
trubtfet. Et certe vecus aul:or quoq» apud
Suidam.id tettatur, no intra dtCgnationeni
rtetifletneq; enim tantum ia generc de
rem
Bai bario ait wp#J& mox,TCUITIW) «i UlJ,'"aP)i.W
expreLe, Baibarium huc vitii
rpx> vctu etia

<V5.Quem locú primus,quod icum,Tur-

nebus tr liwiter, vt alia multa, 7 Adnery 7.&
post eum Contius, i dijput. 1. notauit:qui.
prior etiam futpicabatur, ba?c Æliani cile-
Idem vcro Kobertus &' Heraldus a'ia ibL
dem moliuntut:ille quippc vocem/, ibi , Ii
Jeruu4 qttawdtalAtuit, pro interrogJeiua am
pofiram txitlimat: Hic vcrò duo intcgra
membralcu cola, velut e (cho!ioin tcxtutn
recepta, expungit:hoc piimum Prtttr
nonfuertt: dein issud,mdig»tt*te Pfttorts: L
deniq» tertio,pro At/2M;" vcrum til,reponit,
quis vefum sil.
Hxc fimiliaq; G viderent hodie Pompo-
nius vclVlpianus/uamne illiampLius legem
agnofccrenc, cuius ncq: vola neq; vestigium
amplius fupcrcflet: imoquam fAuinntem,
& dira tegentent fupplici* Cic vidcrcnt?
An tolerabilior vero eorum fcntentia , &
in his Lopczij Madcrac, \^4nimad»,6. qui
aimt,BaTbarium a Pomponio dici Przcorc
dc" jure fuiflc, ab Vlpiano vero dc acquicatc?
Nibilomagis: nam irno Pomponius conce-
dir,eum Prartorem iuftum fcilicctnon fuiflc:
& VlpianusIpfenondMpucac,quo iure, qui
lege,Barbarius Prascor fueric, verum quo iu-
re locove haberi dcbcrent gesta feu adicata
ab corel apudcum.
II r. Scd noua nunc nupcr emerht c L.

,
SALMASII cmendatio^obferuattonum c. 14.
vbi pro hifcc verbis fed nihil eiferuitutem
obftitijfe 11;1 P,mponjUJ,ipse rcponit, fed non id
f
ti a ruitLtt ebftittffe, &c. hoc sensu, Barba.
rium Prxcorcm dcfignatum,non ideo fcrui-
tuteliberatum, , non ideo feruumcflc dcsi.
iffc. Quac vt violcnta nimis cmcndacio,
coatbiquc interpretatio est,ita in ipfammct
Legem non vnaracionc incurrit. Dixiv»-
lelJtllm emendationem: ccquis enim non iam
dico lurifconfulcus vcrum ex aliis qUoq;.
,
fcripcoribus ica vnquam locutus cft ? Nam
quod obflandi verbum actinct , §bft*Ye puco
'.
vc 'J.,n,bil4ft res vel pcrfona aliqua alccri
dicitur
dicitur, potiori fcilicct, vel certc commodar,
non verò incommoda! : vt apud Poctain,in
illo:
lify piacetjantumfy bonis cnminuntbus ebH&.
Et in illo. j>>uerum virtuttbus obflat res A»-

t
guftaiomi.Quod vcro incegram formulam
illam attinct, ftrøitNte .bjlre,pro firllitlll;
cbjlare, quiscius locutionis fundus ? quis .au-
£tor,antiquar potilfi mum vcraeqs Latinitatis?
Scilicet ita quoqueDiogenes (vt (cribicVa-
lcrius Maxin1us,Jih.4' c. 3 iN externis. §.v//.)
rogafTc dicitur Alexandrum, 7{e si!J;Àfill
obftaret. Quam vcro diffimile istud? Potuic
cquidcm iltud ita rcde dici,4 folc alicui per.
foit* peralium obfiaritcum obic6tu corporis
fui altcri solis vfum intcrcipcrct,& ab e3 par-
te impedimento starcc,qua Sol lucecfcu fuL
gcc.Scd quid illud cifc poille, Prtturam mli-
tuiafiruitute non objfsre/ Hzcdc formula
& Emcndationc.
Idem vcr6 ca emendatione)& ex!nde eo
fcnfu quem huic l.affingic,plurima admittit. '
Primum enim ineundem cum Actursianis
apidc:mimpingjt,quodautumart hacl.qug-
ilcum vtrum Barbarius Praetor dclignatus
>
Przcuraqi functus, idco (cr-uus cflc dcficrici
 ciim contrahâc 1. quaficum fueric, vtrum
feruicus præcurz gefii,l; in ca obftarcr.
Quod vt cxpretf a Legis vcrba tcftancur, ita
poruhre ncque debuitfc amplius hiftorix
quoq; veriras conteltacur: au&or cnim est
,
niam illud inccr furisconfulros qlJæri non ,

fcripror iiie incertus,fed vecultus, apud Sui-

«!am,Barbarium Pcæturam gcrenccm a do-
mino fuoagnitú fui pretium demino clam
inq; domum (edutlo pro libertate repcndif-
fc: Jtj Fis tzi ayei (£ *(gi(ZctAct)i 7m.w7fr&stL
Igicur dc Barbarij
TDI FCWTVV SXVAZTW.
flacu feu hbercatecius quxri amplius non
potuit ncquc debuit , quandoquidem in
Frajtura ipsa a domino libcr faus fuerac.
Poftremum tantum abeL,de eo quaeri inter
lurifconsulcos potuerit, vt contra tota hifto-
ria conceftctur , huiufmodi Pfeudoios &
fubdititios fcruos, non Dominis modo fuis
reddicos, rerum ctiam poenx addi:os. Fa-
dto igituraliquo expresso hoccafu opus c-
>
ar,vt fubditicius huiufmodi libertatis com-
pos tierct: de quo inter Iurifconfultos nc
dubirabatur quidem. Grauis proinde crror
est Cirramontanorum qui libertarrm hoc
,
casu collacaru tanquam ncceilarium ante-
,
cedcns
ecdem, aiebant. Qjugerng!cur tantum po2
JUIT & dcbuic de Barbarij dignitate Prge-
»
coria, dcq; geflorum ab co vcl apud cum
robore.
Idcmin eo paricer crrat,quod ista,
!*inlItfum Vlpiani cffe putat)P.orn-
ponium vellicantis:ldem, quod quartum.fe-
cjuciuia ita rcfingic:f7 tamen vide*mu*siser*
11114
quamdiu Utuit m dignit*te Prttena, ItA
fun&w fit quid dicemM.QuzQ.hxa vctba fe-
qucUfintrcrborum Vlpiani : cum ramen
initium corum confticuant : interpodto e-
tiam pronominc w:quo nihil ibi opus: Fun-
&us <:nim ibi absolute dicicur is qui in di-
,
gniracc Prxcoria confticutus, munia PrærLt-
ix ebiit. Idem, quod quintum,pucat, Pom-
ponium exiftimalfe, nullam in vllo Prarcura?
4 Barbario gcstx rationem habendam:Nam
imo contra is clare dixit neque scjr uirutem
,
ciobftitiil6,& verum semper eilc quod Pxar-
tura funfkus fuerit: de quo mox. Idcm>quod
sextum,Vlpiani infiantÎalD ita format, quad
is ci quod Pomponius dixerat, Barbarium
nihilominus in iUtu feruitutis permanfide,
opposuitfct, ^idqut verum efjtfitc. Nequc c-
aim^cdixi^hqcvcrba funtVlpiani,ac proin-
de non fnftantia? alicujus, fcu \v<?uottoc» vc-*
irum cjufdern Pomponij, ad id quod itiini-
mum falcem cft, pcr conceflioncm,rcm de*
ducentis:ita scilicet,si Bsrbarius Practor non
fuiflfc conccdacur, justus fcilicCE falcem
,
quod ncgari non potci,Prætura funftus cft.
Id quod nuncadstrucre juuac:jam cnim get..
manam luccm prilinamqi sanicacem, quam
dudum cxpcdac, huic lcgi rcddamus.
iv. PrimOjverbatpfe conftituendafunt,vc
totius legis ol)tovojU4ct*,& ratiocinationcm in-
tcgram nullo negotio alfequi pofllmus,
quidq> etiam Pomponij fit, quid Vlpiani,in-
tcrnofcere, Igitur intadtis omnibus,illa qux
intricatam hanc legem reddidere, Gc didu-
aa, Gc interpun&a,vno fpiritufeu continuo
filo, legi oportet, nullo mutato additouc
aut detra&o. Sed nihil ei feruituttm obstitijfc*
Ait Pomponiui:qua ,Jt Prxtor non fuerit->*Aquin
*uerum est, Prxturd ell- funftum. Et hadc.
nus quidem Pomponij rcrba. Mens eius
hxc cl,Barbario hui« feruo homini hoc csu
su ( quomodo etiam loquitur Impcratot.
tn/. J.c,ll.ile tefttmentis) seruitutem nihil
obiicilfe) quominus Prstor deGgnatus, si
non iuftvs vwliq;) propricq; :Practor fuerit,
attamen
 atramen, quod negari non potest, Przrur.
fundus dicatur. Ait Pomponius: Q.v A:(er.
nitatc fcil.& fic propter quam, vel in ea con-/
ftiiuto : Quz scil. feruitus Barbario impc-
dimcnto cit, ne iuftus vndiq» Prxtor suiffe
dicatur, eadem obstarc non potcft, quia fo-
cundumlegem, rite i pepulo defignatus,
Prænzra funl:us fuerit & dicatur.Et fic quasi
didudtc lcgcndum:ficctiam vt neq; opus Cit
hic vocem quia^ptoqudfab&hucvc.qudfipto
tjlllJji: crrorc proraifcuo quod libri olim
,
yno tenore &continuo fcribcrentur. Aic
rurfum Pomponius, ADQVIN : qoasvoxre^
lationem habct ad præccdentia illa jin01l,
,
Iecontinuo spiritu legcndaveniunt.
quin, pro GmpliciaI, feu tllmtnJAttamtn, vcl
jfaltem : Quo sensu Vlpianus vocem hanc
,
non vno loco effert, vt I. i 3 jf. de vfufrutt*
1. I ,jf.fiferuitw v;n.,c. itnd idem Poponius,

jf
M/ vlt. § I. de iureiurAndo. Vt omittam
scriptores alios, apud Tercntiu ad eu modú
interpretc Donato,eodcm sensu vox Atque.
Uttihi qutdem hercle non fit verifimtle Rt-
,
que tpfis commentumplacet.
Scilicet, vox atquin hic accipienda cft non
fcntentiatn opponcntis Poirponiar*, vel c:'
tiam exaggerantis (cu ampliantis Pqmpo-
nij (enteiuiam, quomodo hidcnusali) ac-
cepcre,& in his Camillus Piautius n.7 3. vc-
tum ipfiufmct adhuc POn1ponij :
diftercn-
tiam interim conftirucntis, vcl faltcm con-
ccdentis.inter Prætorem,iu{lum fcil. verum
propriumq;,& Prastura fungcntem, & ad id
quod minus est,quodq» negari non poilec,I
deducentis. Deniq. vox ha:c Atquin propria
cft feu comefiont, d&x etiam sepc,
quapars datur, vt reliquum falcem fcramus:
similiter vt vox A T accipitur in illo Virgiiij.
NoN dtbttur regnis E I T 0 probtbere Latinist
X T trAhere. At; mora tantis licet addere rckm,

\yit eji bonu4 Imperator, & ,

Et Cicero ia Verrcm.S;t fMr,jitP&1iltgU4,lxc.
ftlix &
JLeipubltc* tempora refiruandas. Qaarc id
ad duiria

voluit,vtdixitPompooius, etfi Barbarius in

casu propo{icotnon iulhJS)non proprius Prar-
rorfuiileconcedatur id (altcrn verumtirc,
,
quod Præturâ fundus fucrit : (/;cf}XafAJC,
aAA1 <?*!<;-Et hattenus quidctn Pompo-
nius : qui ita , vt dixi, in hac faifpecic pcr
cõceffionem diftinguebat.Quomodo eelte
haud ahfimilitcr prol{ul,cdi de meio fado,
aliud
aliud dTe dicitur,in fcruitute ,trc)& feruuni
eilc, l. ei quoqtte I l.si IX qutbus caujii rnan
iores-J. cum heredi^z.ff.de adqttirend* poffefi,
itcm , in libertate esle (eu morari & liberum
ciTe /.i o cumsequ.ff. de liberAl;CA*JtÎ: l. 3.
fiferttutff. de AJquirp''/'.c:eniq,in potTeffionc.
cllc & pofliderc d.l. 5 .§.v//;Quia in his om-
nibus priorafaaumdcnotãt, poikriora iura
Et hadenus quidem Pomponius
v.Quid ad hæcVJpianuS?Cllln videret is,
Pompeaiu hoc nnc ftctiiic vt dc dignitare
,
tantum Barbarii,hcri serus hodie iam libcri,
pronuntiarct,neq; satisexpreffiifet, quo fine
caau ditfcrcntiam conftituifTet, cocciTiflctq;
& fic videret, BOn expeditAm ita clarequ».
stioncm & (;ontrolJCrbam omncm,quæ hac
parce moucri potcrat:lmo, cum viderct,ob-
niti quo(dam adhuc pone, nequidem Barba-
rium Praetura fun&um dici iure posse.in ter-
minis iuris, {cu dc iure ( nam de nudo fa&o
feu de nudaPrxturxgeftione,ne infans qui-
dem dubitare poterat) Deniqi cum videret
is ex eo ipso quod Pomponius vltro dabat,
,
feu concedebat, Barbarium Praeroremnon
fuiflc, colligi posfcJab eo vel apud eum gesta
irr ita effe oportere, velut qui iudex incom-
 petens fucrit, non iuftus Prartor, imo falsus
queq; quoda se(u,quo Valerius Maximus, /.
M. PerpernzConfulatum
dixit, & caligini fimilc impcrium & adum-
bratum nomen:aliter attyfalfus tutor in iure
dicitur,&4^^^ wid'l'1ç,qttem ab a,J\,r/M (e..
Ariftocelcs, Politicorum 1: Ipse in-
parat 5.
quam , Vlpianus id inexculfum relinquere
nolens,fertnonem itaingreditur, Et samen,
inquic, videAmu* , &c.Quar fane verba (unt,
nontam vellicantis Pomponij fentcntiam,
quam dubium mouentis,mox & rcfolucntis:
Ac si diceret, esso , Pomponij (cntentiæ &
^hT^TrSadhaerefcendutn nondum tamen
,
res confcaa est: illud enim quxrcndum
adhucfupercft, quænam vis (iteorumqux
Barbario Prarturam gcrence vel apud eum
a
gcfta fuorunt. Quid iam hac cnarrationc

mutato
iis
addiroue
tuor tantum,quæ
vel deua6l:o
initio
:
clarius? quidifta leftionc planius?nullo fcil.
verum, qua:
dixi.obferuatisrdi-
du&is,inquam duabus vocibus,qua: in vnam
perperam coaluerant: interpundione legi-
tima.ambiguicate vocis adqutn fublata:diftin
distandem Pomponii & VLpiani sententiis?
vi. NMne videndumeft, quânam occa*
~~ sione
 flone Vlpianus in hanc qusftioncm ingrei-
fus úc.quod Et ipsum fcirc plurimum intcr-
est, & nondum tamcn a quoquam notatum,
vcl rcdcexpcfum reperio. Id verò [ciemus,
Ii nouerimus,in quoargumetocolibro,vndc
hxc lex dcfumpta cft, Vlpianus vcrfatus
fucrit. Ergo fcicndum est hanc legem de..
,
fumptam,non quidem ex Sabino ipso, quod
Duarenus minus pense fcripfit4vcrum ex IL
bro ;8 Vlpiani ad Sabinum: quo quidem,vt&
proximo 39, .egerat de TVTELA Legitima
& Daciua,deq; cura funosofum. vtdoccnc
reliqua ferme Lcgum fragmenta quq cxin-
de (upcr(unt. Ea veio parte qugcri potuit do
MagijhatuStu de Prsctore, & quidcm Tutc-
lari,a quo tutor datus suic, qui postea lcruus
dctcdus est:Qu£ri potuit,dcpupilt» velaM-
to cui tutor datuscft,quiq; poftca feruus de-
tcdus cft:QiL£ri potuit, de Tutore dato, qui
fcruus poftcaapparuit : de quo sanc agitur
l.inferuili y.Cod.qui dare tutores. Qugefitum
certE illo libro de tutore qui captus poftca
,
ab hostibus,quiue minus ad hoftcs quasi Le-
gatus,vclctiamreceptus ab his,aut trasfuga,
t patet ex i5
1. ff de tuttlid.quæ ex
piani lib. I.ad Sabinu desüpta tst Dc hisj
eodê V1-
 inquam, omnibus quxri eo!!bro poruÎt,vel
etiam quælitum fuit:& goncraiitcr, de im-
mUtato vel dcccdto poA: delacam vcl cccpta
tutelam, Magiftrrus,pupili vcl adulti, tan-
dem & Tucoris,fiatu vel conditione. lit ccr.
te co apcrtiftimc pertincr di&a lex i s de
tutelis: Pcrtinot item lex qui furere ca>ptt to.
ff. de statu Itminum„ qua definitur, cum qui
furcrc ccepit,& ftatum & dignitatem in q«a
(nit, & Magifratum potcftatemuc rctincrc,
sicut rti (uz dominium rctinct. Et ira quide
incerim hqduac leges, veiut ex eoàem Vlpia-
ani libro 38 ad Sabinum dduLnprz, huic
noftrar coniungenda? funt,coniundcq; adcò
maximam illi lucem fcener&ntur. Similitcr
cnim & hac/.Vlpianus agirdc mutata velde
e
dctedafalte conditioll feu ftaru Prxtoris,
cuius fortcetia decreta tutor datus fuerac:
Qua? fanè tutoris dario,Legu attto el1::&l cu
id t.iciebat Prz[or,legt agere dicebatur: vt &
qui cutores ab eo petebant: vt & alij apud
cum agentes, Lege vel quo alio iure apud
cum agebant. Quar omnia Vlpianus his ver-
I I
bis complexus e&.<gutd dtiemutAnquit, qu*
tJixit"Mil 0 C1lEV r^nullim firt momenti?
An fore, propter vtilitatem eorum quitjtud ell",
EGERVNT
EGIRVN T vel L I G E , vII Q'f ALJ0 0
I v RL Et ita quideD1 egregic harrres leges
inter (e cohærent.lnde e nim consicicur.non
modo ad quod argumentum gencrale hxc
lex refercnda fic, vcrum etiam ad quam hy-
pothcfin ca pertineat:Intacumetiam viquae
hic dc Præcoredicuntur,de Pr^tore Tutelali
proprie accipi poflfe videantur.
i V.Scabilita hunc in modum huius Legis
leclione fuperioribwsq; ita,&>( c* i&efSeattat
prxzogniuSyftiagiftraliter nunc,vt loquuntur,
hanc 1. ciiuidamu5 & intcrprcccmur. Duae
funt omninø huius 1. partes, fcu summa ca.

,
pica : non quomodo Accurfiaoi diuidunc,
tres partes vei ctiam tres quacftioncs,quod
iamantca rcpudiauimus : Prior pars ad illa
sq;. Et /*/wr,&c.porrigiti#r, t'otaq; cft Pom-
ponij lurifconfulcij referente Vlpiano:Pom.
poni; inquam,qui sub Marco Antonino Phi-
lofopho Imp. scripsit,quiq hoc thcma ira-
d;auerat,vcl libro i7 sd Sabinum, feu ex SA-
bjn,(nam ita promifcue libri hi cititur) quo
Ude TutelU pariter egerat, cuius alioquin
scripta in commune,ad Sabinú nominatim,
prac manibus habebat V!pianus, cum suos
ipse libros fubAntonino Caracalla (cribcret,
vel certè libris fAriarum leEl;o1lllm, in quos,
Il
varia in6gniora themata historica, qur
:
luri(col1(ultos olim cxercuerc, retulerat vt
patct quoq; ex l. vlt.jf. de itrum AtmJ. 16jf'.
de CIJptit4U:t. 41 jf.de h£rnJ.inpil:quos quid
etiam Variarum libros Vlpianus iifdem ad
t.
Sabinum libris allegar,in 7-jf de donat.in-
ttrvtr. & vx.Pomponium certe egregium
HiA:oricum suisse comprobat vel lex i.ff. de
origine iuris, quas toca historica est,&hifto-
riamiuriscontinet,& lcx^.jf. decaptiuujex
ty.de legatimihw. vt caeteroquin hiftoris
cognitio ad luris fcienciam plurimum con-
ferc. Imo idem Pomponius, non rantum in
d. /. 1. l../J.Je origine iuris totam Prxtorum
historiam euoluit, in quo cefu fuit quoq Pi z-
tor cutelaris,yerú ecia iifdê Vatiaru libris de
Prjetoribus multacommentarus cft at qui-
,
dcm ici fl.J. 17 inf.jfde Legationihm, vbi al-
terum quoq; cxcmpium proponit Prsetoris,
de cuius statu dubitabatur. Poponius igitur
inter alia, casumLeu thema iftudilluftre de
Barbario Philippo Prgtorc fibi propofuerat,
e vetuftate repetitum. Quod quidem sub
b
Triumuiris,ac nominatim lu M.Antonio
Romæ contigerat. Quod dilcimus ex vetu-
.
fto
fto au6tore illo, e quo habct Suidas,qui vnus
hanc historiam præterca habet, candemq;
inter eaetera fortunx ludibcia memorat: 'i-
XEJLW,
J)inquic scriptor ille
,
i
<& TOIJTIUJ TV^Q
7rayc//av.Sic(kne sub iifd Xi iuui-
{JM (TVYVCCRT T
ris memorat Dio Cassius, fimiic alteru exe-
plumlib. 4^,in geftis A V.C. 7 5. triginra-
1

quinq; ferrnc ante natum Christum annis

de Maximo feruo quodam, qui Qii&fturarn
Romae petierat,a domino (uo pariter agni-
to, fed cui non tam feiicicer res haec ceiic-
rat quam Barbario :
etfi enimid Maximo
publice impune fueric , pariter vc Balbario
(falsu enimest quod Bachouius [cripGc,Bar-
bariú pocnaaftcduab Aflconio,clJi latuipi-
ter ftacu diflimulato illuGiIet)attaLTlen àdo-
mino is abdudus dicicur. Poftcaquam cnini
Dio dixit,(eruos tu tcmporis etianiin Stna-
cum allcaos Cubiicit. nva
/Ui<Su&v utT^ovtse, eyv&pucrz rt u
ehazroTnc }y a,7rvyt-
J&jTSTC /u8p dessU TOfyoicravn rlw ap_
:fE'
%lu> oj^erut. Ex his interim difcimus, cx hoc
inquam, Balbarii Philippi, vt & altero Ma-
ximi excmpio,vc omittam hiltorialn de He-
rophilo cquario medicosseu Amatiojfrgitiuo
(vc Cicero eum vocat) qui paucis antc annis
Marij se filium vcl ncpotem aflcrucrat: de
q-uo1 pigcter alia tefiimonia emerfit haud
ita pridem Nicolai Damafcenilocus iufignis,
IIn excerptis Valefianisp. ^tf.Exhis inquam
diifcimus propriam illius temporis sub
Tdumuh is
,
labem)oclnpe quod serus multi
,!uafi libcri ad dignitates tum ambiiffeot;
inquam apud populum penes
, ,
(f,UC:n1 tum fuflragra feu comitia erant,vt ex
hac quoq; Lege difcimus : qui centuriatis
videl. comitiis Magistratus crcabat:De quo
aHoquin honorum ambitu hic inepte Inter-
pretes per fummam ajvisopioiav tumultoan-
cur.Ec certe vecus quoq; (criptor iilc, apud
Suidam, Barbarium Philippum in Antonij
gratiam a populo Pisetorcm defignatum
ftribic. Neq, huic haud adeo abfimile exem-
plum occuriit aPud Plutarchum , in Lice-
rone) deadis Clodi; Tribuni plebis quem ,
Cicero 7rrLf!.Vb!.J.ldÇ ex Patriciis ad Tnbuna-
tum adfpiraffe contendcbat , & ideo Kv&of
xJiv Caronis
7nrrirfÇ.)1tPCtJv vvr kot$-
contra fcnientia erat, dt:If1VOV k} ^taufov
va>v,
aJcyptoiv racSt, Jbjfi&Tav 7re$t%iuv (g-
erJmv TlWr" Quanquam
orjfjtAf.TDV. & iuftior ibi
Catonis fenrcntia, quod lege lata Clodius
iis
 ,
iis icgibus (olutus fuerat quxcum alioquin
vetabant eile Tribunum. Hoc igitur Bar-
barij Phil ippi thema historico-luridicum
Iurifconfuki fibi olim velut Tolemnc propo-
fuerc, Pompoîlius Cub Marco,Vlpianus sub
AntonjnoCaracalla:quomodo & alia huiuC.
modi folemnia thcmara lurifcoofulti habc-
bant:Hau4 aliter axcpRhetores in(chctts sua
& folcmnia quædanl themata habuêre.
quibus fc (uosq; difcipulos exerccrenr. Ec
alioquin multa huiufmodi exempla habet
Romana historia,feruorum impoftorum fu-
giriuorum,qui (c pro liberis vendicantes ad
fummos honorcs pcruenerc vel contcn-
dere. tam supra exemplum attulimus de
HerophHo medico equario fugitiuo : Clau-
dii item Pacati excmplum mcmorat Dio,
qui Centurio fuerat. quemq; Domitianus
domino reddidic, quod feruum eum cflc co
ftaret.Vlpiani certe aetas ip(a fingulare ex-
plumprjcbcc Cub Pcrcinacc, defcruo quo-
.am, qui, quasi Fabix cllcc filius ex Ceio.
nij Commodi familia, Palatinam domum
ridiculcvindicaacrat, qui tamen cognitus»
iuffus cftflagcllis coefus d&raino reftitui: vr
refectCapitolinus,in vit* Pcrtinacii, Ec haec
quidedcipfothemate quod hac proponi. t.
tur,dcq» Poponio qui id retraaauit: Non co
certe fine, quod ambigerer de Barbarij pot
})ræuui ab eo pera£ta,poftq; detc6tum eius
ftatum,conditione, quemnam. inquam,post
bzcstatum, tcneret, de quo ne dubitatum
quidem iam oftendi: verumvt de pliftinâ
tancum CiU5dignitatc anquirercc. Et fic de
priorE huius parte.
1.

v I PõponiÚ (ecutus ell Vlpianus,vt aL

tera nuc huius l.parte ingrediamur ,qui hoe
ipsu thcma fibi accuracius perrra&adii pro-
posuit: no ta vt Põponiu vellicarct,noraict-
ue, quod plcriqi eum htc agere cenfcnt, at
pcrpcram quiac,ab illis iam verbis rfdquin
,
vtrum tJi,quam vt inquifitionem suam vlte-
nusquam Pomponius porrigcret, vel cttam
clarius & diftin&ius qwod in controuCl (iatn
hic parte venire poterat dehniret vt fupe-
,iusoHcl1(um cft. Certc Vlpianum passim
J
hislibris ad Sabinum Pomponiom allcgarc
probareqidcprehcndo,vt J. 4 jf titlegal.J tL
ii, 2.9 .ffdev[ufru£ht-L 8. de vfufr. aecreji.
/. 4. 8. i 4 vfu dy hnhitdt-l. 3 z de legatu
I./.7 3 de legat. 3 :l.6jf c$mmun.pr£diorum:l. 14
o
defirtis:Lfff.folttt mAtringonio:l. de tefiam.
_
tut.
fnt.l. s de impenfts in res dot.sacs l. 6 de mwttri-
bm.lrj Sfmfl. §.i. 4:1. 3 6.41 Jefauit.L
n t.
de p' £fcrlfl.'tistbi,5. x
mandiJlI. L z.de
1 4

fnu. del. Et quidctn ttiam cum elogio ad-

,
dica vocc^elegnntei,1. 1 4profocio. I.7 defurtis.
I. cendtff.ind-L I mandatiMcm, rete.
/. 5 de adfign. I. 1 .fivfmfr. pfl. 1. 15 §
de fiwro nrg. leg. Eit & vbi eum dub!ca(Tc mc'<
/. de ttf/llm. mil. I. itde vfufr : I.
morat, 5
19 quibtt* rnodis vlusft, IImitt: t. I Jt vftuft.
petatur .1. 2.3 frefocu:l. i6de testam. Tutela.
Tandemcft)& vbi eum apcrtc rcprchendic
fcu itnprobac,/ i .fffro socio.Hic vero Vlpia-
nus Poittponij vestigia {ecutus,tra£fcatum ab
femiplenum rcli&um porro pcrf< qui arq>,
eo
:
in bono lumine coolocare inftituic:£/ tameb
inquit,l1ÎMA"-N46cc. Ac f dicerec ha;c qui-
dem ita,vt Cupra memorata{unt,P0mponius.
noadum tamen iftafufhciuntrvltcrius cnim
adhuc viddú tra&andumq> fupereft, & cx-
pre/Tius,quid (entiendu (it,non iam de nuda
Barbarij dignitate in qua aliquandiu la-
,
tuit, verum de vi gcftorum ab eo vel apud
cum Præcura conftaote ratanc ea finr, ncc-
,
nc? Ec vero dt finic Vlpianus , rata eficea
©portctc irraicatemq; obtincrc.
 ix Vubitandi rationes crant petitx , non
cx eo tancum , quod Pomponius vltro con*
celicrat^Barbaiium Praetoremnon fuiffc:ve-
ritcn ex fequcntibus eciam, (iue iplam fer-
uum fpedes,(iuc populi dcfignationem.Pri-
muin,quod generaliter in confcilo ctfc(,fer-
uum hominem iurc:ciuili, quicoctcroquin
pro nullo pro mottuo habetur Iudicem vel
?
Magiltratum esse non poifc, neque vlia di-
gniråtc vtiliter fungi. /. cum Prdtor i 1.
itcrf.
mortbwffdc iudictitX % c,d. jiftrNU4 vel lib.
Ikcur.l. ferum Cod. de iudictis /. non mutat Cod-
deltbcr. caufiiUc. Item, quod edam tu-
ssus Magistratus, si modum Iurifdiaionis
fu«cgrcdiatur, nihil agat , veluti si penes
cum Legis atio non sit./• 2. jfdc 1]. Pro-
cons. iidcoff Iuridici:l. 4 Cod. dc vind. lij, /.
CtJrJ.Jt cmsmipat. lib. Paulus 2, fcnt. 16 n.6
I
ltcm,quod efratis nulla fit volutas,perq» er-
roreadeo gcstanullius lint memeti.Tandc,
quod ab incompetcntc ludicc quocumqi
fada nullas vircs sortianEur. /. vlt. Cod. ji..
non compet. laei. In tantura, vt ea quoq; quac
oluntarix jurisdi&ionis funt quxq; ipfft
dicuntur,apud ,
Legti afiioncs incompctetem
ludice faaa,htita sint,& vtvalcre possint itc-
rari
rari (e dcpofcat.De quo insignis est Ammia-
tai Marccllinilocus: quem hacoccalionegc-
nuinje leEtioni (IIIE redderc non piget. Is c'tt
libro iif.i i 6,vbi de Iuliano Imp. (uperioris
anni Consule agens: Mamertino , inquic, U •
dos edente Circenses^manumittendis ex worem-
duBis ter admifitenum froximum, ipse[ iulia-
nus] LEGE A G i dixerat .vtfolebat^Jlatm^
admonitus Iurifdtfttonem eo die ad alurum
,
(huius anni Con(ule)!trtineTt, vt tterato 0.-
noxium Decemutru errorem Cr ipse mutauit.
Ica fcil. hzc poftiema lefiitlltnda Ainc: pro
quo editiones corruptiflime habcnt, i't u-
tato obnoxiam Decembris auroram.paulo pro-
pius ad vcrum, Codex Vaticanus, referen-
te Do<5lilfimo Valefio, vt terrat. obrnxium
VecembrK aurorem.lta nempe moris olim
crat,vt at,us voluntariz iurifdidionis, qui
minus rite,,,el minus iultc proccfliffent, aut
plene, iterato peragercntur, veluti manu-
miffiones,id genus alia. Qufed inter alia
egregie firmat quoque lex I 3 Gcd.Jkeod. ie
infirm. hii q. fhb Tyr.de quo ibi plenius: Pari-
tcr, vt cx Dcccmuiroru disciplina facraitc-
labantur. si prima difplicuiHent, ,neq. iurc
proc.:cffiffentJcellc Semio,^ Jcnetdp. 179
quoquidem Marccllinuscoloeoallufic.Ha:
igirur dubitandi rationes eranc.
w
x. A tenim decldêdi rationes Vlpianu in
a!ta(entent!am traxère. Primum quidem ar-
gumentum ell ab absurdo, & inde a com-
nuini priuacorun1 \x\\\t2ie.g*iddiccmui%\Ti-
quic, ejut edixit>qu* decrtMil, nullitu fore "'0-
t*enti ? An fore propter vtilitatem eorum qtti
a
spud eum tgerunl vel Ifge vel quo alio sures Et
verum pllto,nihil eorum rtprobllri:hoç enim hø-
manimest.Vbi initio figuratus interrogandi
modus)que Grjeci Trtvatv & 7ni<TH& quoquo
dixerc, notandus vt nit: is fcihccc
admodum arguendi gratia non nofccndi,
..immaximam ,
ad probandum babet,&ad
infringcnda argumenta in concrarium. Eo
vero hic vfus
,
Vlpianus, vt oftendcret,
dam omnino rcm fore si gcfta illa infirma-
rcncurrlmo contra flare communem corum
abfur-

,
vdUcarcm, qui apud Barbarium egerant. Ac
it diceret manifeO:e id in priuacorum iniu-
riam ceflurum, si bona fide ab eo & apud
eum gena infirmarentur retratarenturue,
hoc foto obtentu,quod non coram iusto vn-
dique Prztore aaitata ea estenc: facis enim
cifc quod Pifftor publice dcfignatus cffec:
,
Atquc
Arq; ideo non tantam hoc casu habendam
rationcm personalis a.icuius in cleao defc-
&us,quilm forma: (ilbtantialis:folcmnis) in-
quam publicaq, defignacionis & eeaionis,
& post hdCCiudic!orum moris obfcruaci, in
decernendis gerendisq; quacab co & apud
eum gesta fueruot:ln quo vtroq; fundamen-
cum legitimum habent adicaca ab eo tc
apud cum: Deniq; potiotcm rationem etc.
aoris legitimi, iultæque defignationis &
eleaionis esle oportere,communis vtilitatis
intuitu : sic vt seruus hic hadenus Prxtor
suisse, credatur, quo adordinata Per eum vc
,
rc&c \*(oTi,hic.n. i 6
Ec hanc quidem humnniorem clTcfenten.
tiam addic VJpianus:quæ velutratio rationis
est (fprcca contraria)quæ videl.aaus publi-
cosin cuto locaret.Cur vero humanior?N-
pccasemper fenrentia feu interprecatioin
ambiguo prseferenda est, qua adus homi-
num , & iudiciarij potifIimum , fuftinentur,
potius vt vaieant quam vt corruant.ii modo
substantialis forma interceftit: legitima, in.
quam, elcdio, Cc moris iudiciorum obfer-
uatio:de quo in gencre latc Meaochius, in
tnaceria conucncionum, de Tacitis & ambi~
 guis lib.1C. 4 *n- 1
ItmAniUcr ejl)inquitVL
LH

pianus , qux patIlua in iure fOim,,; 11

militer vtifta, bumanior Înttrprtlatio elt .,hu-
manior sententia: irem humtntM dicitar, U
timiles, quas collegcrc Indices formularij.
Hum*Kit46 igitur in fpcc!e huius 1. non vt
firiao juri id opponatur, quod vulgus cen-
sec,verumvt inambiguis id potius lequcn-
dum indicctur,quo abfuidum viictur,qucq;
communis vtilitas procuietur.
xi Quin & simili ad id confirmandum
vtiturVlpianus argumento,dcfumpto a ma-
ioti ad minus, vel certe \ m:nus fauorabili,
ad id quod vcnia dignum potius fit : cN",
"iA11I, inquic ,polue7it PopNJUJ Romsnns feru»
JectrtJert httncpoteftatem. Q.E.æ quidem ra-
tio feu irguhicntatlo, ne quis cam claudica-
re putct, quod fcnsere nonnulli, a fcicntc ad
errantem feu ignorantem dcfumpta est eo,
,
fine vt (cruicutem hoc casu nihil obftare»
,
quominus a Pt.ccorc incapaci ritè ramc de-
_
fignaco gcfta vel apud cum a£titara rata
sinc, efficiac: Nempe si fcicns prudens po-
pu!us fernum Prætorem defignarc potcft:
deftgnatiq; ita ada valent,quanto magis ab
•tratuc id fa&um humana inccrprctationo
- - J - fustincri
 ftiftincri dcber,ad validados cle<5li a&us?fci-
\\ccierritis a-ius faciiius faspe fuftinecur.qua
fciindi-prudencis, quia iulto crrori faciie
ljccurticurrconcra si quida fcicntc-prudccc
adllcdus leges adcniiTum est.pro lufurio ha.
be cur. Bonum igicur istud argumencum cft,
atq ica vtdixi, intelligendum.
t.c vc oftendac magis magisq; VlpiatiUS,
quanta fit hinc publica: vcilicatis, indce'-
lettiouis solemnis, vis & racio,gnijtf* loco&n*
gulare quid, atq;a iure magis adhuc exor-
bitans, adiicit:nempc quodpopulus pofCc
,
ctiafi velic hoc casu fcruu domino etipcre,
& (cruum iibcrum efficcre.Qui traaatus z4
lioquin pertinet ad eam quailtioncm, nuna
pubiicx vcnit.tcis alicuius intuitU rcs fui
priuato eripi po/Ii t, ac nominatim ad ticu!u
Codicis pro qutbtu cavfis firM; pro prnmio li-
berIA/em accipivnt: quo certe pertinent tot
at-a excmpla.qlJæ historia sufficit, de feruis
ob pnbiicjtn vium aliquem libertate dona-
tis. Proinde atgumentatio talis eftama-
io: i ad miuijs: (i publici commodi ergo
etiam Licns- p udcns populus penes quem
furnma rei ett,non tanru feruum Præcortm
dcfigaare potest fed 6c feruum hoc casu
,
domino eriperc, iufta Elcdione : quanro
magis in casu propohto tale quid tlatuen-
dumcft , non quidcm vc fcruus in totum
iuftus Prsctorcfficiatur, non vt dvminoc=ri.
piacur,vcrum haaenus saltem,vt commoda
interpretatione & humana ,gesta incci im ab
eo vel apud eum fuftineantunatqj ha&enus
error populi,feruitusq;eiedi, geftis non ob-
ftent. Et hæc quidemita Vlpianus.
I
xI At nos aliis haud abfimilibus prac-
rereacxclnplis fentetiam eius firmcmus.Sic
fane quoque olim (ub M'agifiratibus &Iud i.
cibus,qui à Tyrannis coftituti sucrant, more
iudiciotum fcruato , !cgitime deniq; gefta*
vel fpontc apud cos tran(ada, rata crant:de
quo extant plures conftitutioncs,puta lex 2.
5.89. IJ C. rh. de infirmAngi. hts qU4 Jttb TJ.
mnnu Et maior tamcn hoc casu defedus vi-
dcatur, vt pucacum ab whabili poteftascol-
lata fit, &ficforma substantialis de6ciat:vt
proinde non dispar saltcm hac partc ratiov
fit inhabilitatis eligencis & clc&i. Sic quoq;,
quod ad hanequOqi rtm propius accedic,
Ii arbicer a magiftracu datus fcruus fit, isqt
quotempore fentcntiam dixit in libenato
morabatur, quamuis postes in feruicntem
-- ~- dcpulfus
 depulfiis fit, (enttntia ab eo difta rei i udic*3
tgsaudoritatem habet.I. i Cod. ftnlent.
interlocutnnib. Acquin fauorabilior adhuc
eledrioais a populo fa&a: racio videcur,quam
qu, a priuaco Magiihacu fada est. tc haec
quidem de publicis atibus &eleltionibus.
Quod priuaca negocia actiner, quae eadem
tamenpublici iuris vel publicx fidei funr,
ita quoq; Te(amcnrum fuftinetur, cui tetlis
adhibicus est feruus homo, qui omnium
confcnCu liberi loco habcbacur./. i Cod. dv
teftamentts: vnde confeaus est § fed cum
[njlitlll. de te(t*m. orJ1". nam vt d. L
,
dicitur,in hoc casu tradari non oportet, fer-
uus quis an liber fucrit.His omnibusadiicc,
quod filio-familias mutuodaco, quipublice
pacerfamilias plerifq; videbacur, quiq, fic
agebac, fic contrahebat, fic muneribus fua-
gebatur, ceffatSenatufconfultum Macedo-
niaoum, (eu cum eo gcfta raca funt-/. jjf.
S C. (^M^cedon.
I .

XIII. Ex hac igitur iam Lcge, Axum*

istud tuto ad vfum & Praxim consiciamus,
a
vbide ludiciariis adibus quæritur, ludice
vel apud iudicem gestis,cclcbratis. vt raca
ea eite poffintJ satis clfe, si ludcx publicc/o-
lcmnitcr, morcquc maiorum ,r!te denique,
per Eleêtionem dccretus (cu constirutus
fueric,& charaLterem publicum ptX (c terar:
dcniq; si publica auctorirare imposita fit ei
pertona, feu officium colla«m:nr {j» ob fta-
tum eius aliquandiu obnubilatum , fuppo-
decreta gefiaqi idco,

si rite per fuperioris elettionem ,

inualidari. Vno vcr bo hac in re latis elfc
,
erfi non
reste ele&us fic, Idq\ propter pubticam vti-
UtMtem^vt hac L cxprcfse dicitur.FaUiJ enim
t
hinc vulgo educitur, magnoq; idc
apparatu hic a DoCtoribus inftruitur, ador.
nacuiqi- Qtioderroryw faciat:c[u6dq> hac ra..
tionc hujus l.decisio nicacur : etfi non adtò
male nonnulli,quod hqc vna fit e cribus,qu^
hic elfencialiter rcquiruntur : puta audori-
tas fuperioris, publica vtiliras,& error com-
munis: velira, quodhic vnica fit ratio , qua:
ex concursu crium causarum formarur. Bal-
dus ita,hoc no facere errorem communem,
fcd auCtoritatem fuperioris rationcm vero
,
auaoricatis effecrrore communem.Nos di-
eamus, fupponi hoc casu l1ofho duo : puta,

crrorcm communem, & auaoritarem fupe-

rioris, feu lcjitiaiam elcaioDcm: atcnim v-
nica
nica rarione fuftlncii a£tus illos pura cbco.
*

muntm vttlitatem. Ergo, Vt supra vidimus,

alio fundamfnto huius 1. dispositio nitiiur!
quam errorepublico.qaod &Camiilus Piau.
tius iam olim & alii dcinceps rettè oftcndc-
runt:error enim in fp. huius 1. dubitandi ra-
tionem interalias fuppcditabat, quasi ideo
gcfta irrita esle deberent, nempe quoder.
rantis nulla fit volunras, nullus consensus;
no vero dccidediratio erat:ea enim verade-
cidendi ratio hic efl:, vtilitas publica quar iL
lam vincir. Qiiare tandem si dcerrore quge-
ritur , dicamus, eum in fpecic huiusl. non
equidcm nocere, imo prodtlfe:vel um ratio-
ncm fundamentalem non ingredi: pariter
vti prodelljegitima eleaio Qua occafionc
Interpreres in hanc generalem qu«ftionem
(cfc hic diffundunt,& lafon cumptimis latif-
6me &accuratiftime , vtru geftaabinhabili
velputaciuo !udice aut Norario vel Tabel-
lione,fimilibusq; valeanr:Et reè tandemin
hancdistindione con{entiunt)an publicaau-
l{oricare cui impofitu fit munus per errore,
an vero quis fibi ipsi persona feu munus im-
pofuerit,& intrusus (ic,ve) pucatii us tantvm.
i
x v. Et facilis proinde iam solutio feu
 rtlflontio ad leges in lpeciern contrarias :6
modo meminerimus, hic agi de magiftratu
publice riceq; ab eo penes quem potetta.1 c t
cle6to:icem agi delegitimeab eo & apud
eum geLlis, qux ad lurildidionem eius per-
tinebant : agi irem de gcftis ab eo vel apud
cum qjaaidiu in dignicace latuic:deniqi pu..
blicæ vtilitatis rationem hic verti. Non ob.
fta% inquam,lex Modeflini tlNUU4 i<jff quit!J-
k q«ibut manumijs: vbi dicitur nullam dIe
,
libercacem dacam ab eo qui postea feruus
ipfc pronunciacus el( ^uanquam Accur fiani
otimhancl. huic nosti x veluc similem ap-
tabanc,omifla voce »uUa% quam habcnt Flo-
rcntin<£)&: Cic liberi ftacum ex olanumifIüris
persona retradari, vr loquirur l'ex i Coå.flt de
Jtntu defuncior.Non obiac Papiniani lex non
idctrco 44 4 i f: J,eluJICYf, vbi ciefinitur,r um
postea (eruus apparuit is cuius nomine per
procuracoremfueracadum abfoluidebi*
,
torem oporcerc , & Gc iudicium non obci-
nere:Non,inquam obrIant hx leges, quia in
kisa£ic<;f depriuarisqui nulla agdi fublia-
tia h/.bueruHt: aos vero verfamur incasu,
q^o quis agendi fubftaticiam habet.feu cha-
tailcretn & pccfonam, ex cicAionc pubHca
&c
& Colemni)ctli defe&us aliqufs fcu inhabili.
tasfuic in eius pcrfona.
Non obftat eiusdem Vlpiani lex siser er-',
l
rorem sffde iurifd. qua dicitur, si per crro-
rem alius pro alio Praetor(puta Vrfcmnus pro
peregrino; turelaris, pro fideicommilfario)
ab aliquibus aditus fuerit, nihil valere quod
altum est : addica ratione, quod fcrcndus

:
non fit, qui dicat eos confcnfillc, cum noa
con(encianc qui errent nihilq; tam contra,-
rium fic cofenfui,quam error qui imperitiam
decegit. Vti ncc obftat.quod & supra iam
pcrftrinxi in rationib. dubitadi.quod fiMagi,
stratus modú Iurifdiciionis fibi dclata: egre-
diatur,gefia ab eo nullius sint momenci: ite
quod ab incompctente ludice fada decreta
nullo jure cen(eantur,dequo ttt.Cod.fia n*n
tornjet. Iudiccs. Nos cnim in eo casti Terfk-
mur, vbi Magilracus publiec conftitutus,
modum Iurildidionis iuae non cgreditur:
nam vt Magistratus e<ic non potest,qui non
rirc cledus cft^qui charadcrcm pubiicum
non habet, ita nec modus (urifdidionis no-
nisi a publico cst,quem nemoegrcdi potest.
Non obeft Modbftini lexio ffde decurion.
vbi dicitur,sola albi profiriptionc) nostri di-
cerent, sola immatrtculatione ( de qua alio-'
quin quaestionclafon.» 49)minimedecurio-
nem taftum qui secundum lrgem creatus
s
non est. Nos enim in eo casu verfamur, vbi
licet inhahilis incompetens feu incapax ali-
quis, secundum legem tamen creatus efi:ti.
tulumq; proindc habet.feu intitulationemfiK.
loquitur lo.F.;bcr : cum contra in illa fpecic
secundum legem fcu canonice crearus non
fuerit:& fic dc fedus fuit in forma &: fubfian-
tia:quomodo & Duumuir non est,qui nallo
adu habito ex lege,fed tanulo) vocibus po-
l
putarium postulatus zftj.jiconHet I at Ap-
pt/Jationtb&.
Denique non obftat lex % Cod. de eo qxf
pro tutO'f(J,vbi d:citur,non vtiliter nomina.
tum tutorem pupillorum nomine agdo, Ii.
cet ex eorum personainjundlas impleat rn-
tenriones, exceptione IiTutor non eji fum-
moueii. Rc&e.nam & in casu nostr0,pasiea-
quam Prxtor fcruus dctedus est, Ci ab
eo vel
apud eum gesta quitdam fuissent)valere non
potuilFentiQuare Vlpianus hac I.ea tantum
qua: edixic, quge decreuit, quandiu latuitin
Praetoria dignitate,raraetrt dcfinit.
x v. Superefi: vltimushuius legis verficu-
lus
lus, vbi ufmplj41io f:u Exrentio continctiu;?
nemPe idem iU1 in impcratore ohjtruandutn.
Quod nonnutii inepte ita acce^ cre5quafi id
voiuerit Vipianus, id^rn itatuendum si po-.
,
pulus per errorem feruum Imperatorern
creauerir.Qi;od etiam beicngarius F r a
duscredidit. imo (enlus ell, vc a Principc
quoque (eruo per eriorem PIatIne seu Ma-
giltratu creaco,gesia ab co& apud eum rata
lint:iccm, vc (dens.prudrns Princeps (eiuo
:
poteHateol decernere poiTir ranclem, , vt
feruum alienum liberum ctficere pollic, pu-
b!ici alicuius commodi ergo ( quanquam
Tiberius & Domidanus id inuito domino
facere aliquando renuere : ttfte vel Stida &
Dione)Nempe Vlpiaous(si modo Vlpiani &
non Triboniani hic versicuius cft)vetufti:tn
thema quod fubTriumuiris populari adhuc
quadamtenus statu,e,uenciar, ad (ui iam mai
vfum & praxim vtilicer hic transferre voluit,
quo omnis jam populi potefias Piincipi&
in Piincipem.ideft,<^a*'Ti^&>c>op<ima.queic»
ge, vt alioi plenius cxplicauimus, ttanflata
fuit, Irao Vlpianus id jus Mulrh magistn lm
perAtoreobjeruandum ait. Atcur MVLTO
MAGISI einatamen ex partcpoteftatib,
 :
vt!aquuntur,ynusalio maior non fit ideft
cadem postea Imperator!s porestas fucrir,
ijuxolim populi? Quidamcenfcnt.idab Vl-
pianoidco dittum, quod Princeps legibus
folimis fit, quam etiam rationem reddit
Goueanus. Ali/ cxillimanc quia facilius
,
pracfumicur voluntas vnius perfonæ. quam
innumerabilis populi, faciliusq; vnus con-
{enriat quam populus:& fic maioritatem
hic vcrfari putanr ex partc consensus:quam
.
tationem reddic Baldus. Alij multo magis
ikxponunt vi cxpreflionis: q iod fciiiccc po-
pulus nunquam nisi fi6tè confentiat,at Prin.
ccps facilius confcotiat quam populus.Dua-
renus ait, quia venia dignus fit magis vniuj
. Imperatoris
error. quam populi totius, pro-
pter &heix&lajv. Baro hanc rationem reddit,
quod facilius Principi & paucis qui in con6-
lioejusfant fcruus obrepcre possit. quam
coti populo.Ego Vlpianum,si modo Vlpiani
hxc f nt,crediderim,id iradixifle)non quasi
in immenfum abfolutam Ptincipis poteiia-
tcm euedum iucrir,ornniumq, lcgum repa.
à
gulis filutum Pi incipcm crcdidcric, que
aduiadi audio eum jamdudum abfoluimus:
vcrum, ouia Magiftracuum crcatione in vr-
bo
 bcadTrincipii curam translara,vt l\tlodeli-
nus tcribic i. vn. ff ad 1. Jul. de ambiiu ( cui
conucnit & fo cnis jain luucnalis locus $a<-
tyra i o)cx vnius Principis nutu & interprc.
tatione tota res hxc pcnderet, quod in fiq-
è
gulis pnpuJobaud aequc eueniie poterat:
Qua cau^a priuaro fas non esse dcejusca*
pacitate & habiiitare quærere, qt cm Prin-
ceps elegiflct. Quo pertinet illud,Dij}tltJJr4
de principali judtcto non oporl£'r0 : facriiegij e-
ni", Inffar effe^, dubitare,an is dtgnmfit qlll.
elegerit Imperator : vtdj{ertè Valtncinianut
lun. refcribit ad Symmachum P.V. in l.Ds-
jputare 3CoJ.de crimine Sacri/egy. Nam,quod
ip(c idem Symmachus quoque,//£.i oEp. ; 4
dicir,qNi Iudices decolorant,sacri{i. Principis)
teftimonij factlitate videtur inceffere. Simileq;
esi,quod id Valcntinianus ad Prarfe&u aft-
nona: Vrbis Romæ scribit.i. S CiJ;'.åe diuerps
rejcriptis SacrtUgrj tnflar cffe su,er auibtucu^,
vaminiflrtltiontbus vel dignitatibai prcmul-
gandis, Jluinil (i.Principis) dbuiare benefictis.
Oe quarum alioquin lcgun1 sensu plura alibi
dico. Etgomulto mxgis in mperatore isiuJ
obtinere dicatur,quia tota res haec a Princi-
pisnutupcndere^eiusq» iudicium velfacili:
rsr?m hic partc inccirere,priuato non con-
uerjirer:cu'n & alioquin Princeps rationi-
bus huiufmodi obnoxius non sit contra
,
CWJ7T£$-WU©' sit)&lUdicij fui hac parte solus
inrerpres exiftar.
Et hac quidem ratione moltomagu fusti-
ueri Vlpianus voluit gesta ab eo vel apud
eum,quelu Princeps pererror-em Prætorem
,realfer)vcl cui adminilhationem vel digni-
tatem aliam coorulilfet. Eadcmqi ratione
Princeps)multo magis adhuc quam populus
Romanus [eruo Prætoriam potestatem vel
alitcr inhabili magistratum quemcunqiA
conferre pofeft : eundemqi si iciat feruum
liberl1 efficere Ative(6,eo ipso quod Prin-
ceps feruu sciens-prudens Præcorem fecit,
& liberum fccifie iocclligarur, quod poLl
Graecos cenfuit Ciiiacius 8 obf 5 5 eaq; fit
ca parcehuius legis
4
fcntentia, verficulo fed
afifctjset, 8cc.commodiore loco tradabitur:
t
V & de (cnteniia Legi- 6 & 7Cod.qui mtltta-
re pcjfiint.yiihi enim propc>fitum haud aliud
nunc ferme si it , qram. Lrgem Baibartus a
mala corr^clo u mmu Vln d. e:Eaiemq,,
amiciciç noit.æ, nuper etiam cominus IC:-
centatZjpignus aUquod)velbis modicum.af
fedu
fc&u plenifljmum,tibi dicare, posteritatiq»
relinquere. :

P. 151.7post jsmiie Alierumexemflum i<lfcrc

(quod tnmen iJl.ScaligerJn Eufebij quihanc
hilforiamperftnngit,chronice»,p. i 47,"0"
diuerfum, fed nemšna tantum mutata , 6-
Ghttfturam pro PrAtura pofttam putRlllat.)

Iccm I.LO repone ^utdjaiv*icem awvyf)**

P. 5
il.i i rcpone <nrva/Lyt*
1.1 post in^rmarentur,zddc r>{ spcowcrs, -niv
CtTD7naM auPe^^V Ti/pW/^^jVt in li-
. mt!t ccnsct lfidorus Pelus. lšb.; Bpifi. i 8 4
vbi ctiam vide alia hanc in rem.