D I s Q U I S I T I O J U R I D I C A

I N A U G U R A L I s
A D

L. BARBARIUS PHILIPPUS 3. D.
DE oFFicio PRAETORU M.
Q. U 4 M, -

A D N U E N T E S U M M O N U M IN E,
IEX AUCTORITATE RECTORIS MAGNIFICI

HERMANNI MUNTINGHE,
s. s. THEOL. DOCT. EJUSDEMQUE ET HIST. EccLEs.
IPROFESSORIS ORDINARII ET CONCIONATORIS ACADEMICI.

N E C N O N

AMPLISSIMI SENATUS ACADEMICI coNSENSU , Et No•

BILISSIMAE FACULTATIS JURIDICAE DECRETo,
P R O G R A D U D O C T O R A T U S,
sUMMIsQUE IN UTRoQUE JURE HONoRIBUS ET PRIVILEGiis
RITE ac LEGITIME CONSEQUENDIS,
PU BL ICO AC SO L E N N I E XA MI N I SUB MITTIT

P E T R U S R A S C H
ID R l J S I B U R G O • G E L R U S.

Ad diem II. Aprilis MD cc LxxxIII. ab hora Ix. — XI.

H A R D E R J^ I C 1,
A p U d J O A N N E M M O O J E N,
ACAD, G E L, R, ZUTPH, TYPO GR. ORD.
 ERUDITO AC CANDIDO LECTORI

S A L U T E M!

uicunque Difputationum, imprimis %uridicarum, oculis

perluffravit feriem, plures fane , fi non plurimas,
querelis refertas reperire potuit : Hic enim de difficultate
in eligenda, Alter im elaboramda, materia, ac de tempore,
& fudore, quem illi impendit, acerbiffime conqueritur. -
Equidem, fi quid querendum foret, cum ad alia properan
ti, & lauream Doéîoralem ambienti, terminus Academico
curriculo jam figendus, atque adeo ex laudabili Majorum
noßrorum more Specimen quoddam publici juris facien
dum, fit, majori forfitan jure illam Legem, quae ad ulte
fiorem difquifitionem mibi prae ceteris placuit, inter cruces,
ut ajunt, %Ctorum referre poffem: tot quippe variae ju
ris noffri Coryphaeorum de vero ejus fenfu dantur fenten
tiae, tot emendationum experimenta a prifcis aeque ac re
sentioribus inßituuntur, ut omnes non tamtum, quotquot
ego quidem confuluerim, Doéìores crifin, licet vel leviffi
mam & haud rare ingeniofiffimam, in illa exerceant,
fed nec de emendationibus ipfis inter fè conveniant, cum
quidam baud levi defeéìu eam laborare fibi perfuade
ant, & ob id Hic quaedam interpolet: Ille quaedam in ea
dem abundare atque ob id delenda putet: Tertius tandem
alio atque alio modo rem expediendam ffatuat: adeo ut
vix duo eamdem foveant fententiam, ac tot mutationum cau
teriis re ipfa id umice praeßiterint, ut, fi hodie revi
vifcerent ULPIANUS & POMPONIUS, meque fù
tum fermonem, neque, quid ipfi femferint, agnofcerent, malis
per remedia, quae ad illa famamda plerique adhibuerunt,
ita exafperatis potius quam fanatis: ut verbo dicam,
eff haec Lex adeo decantata, ut vere de ea dicere pos
fis: cui non eft dictus Hylas puer! ac tot Interpretum
commentariis exercita, ut, quam potiffimum ampleéìaris
fèntentiam, dubius baereas: hinc & non memo de ea di
cere non veretur: "At enim verba ipfa umaique perplexa
„ flexaque, neque certa fatis aut conffans verborum cobae
,, rentia: imo pleraque im /peciem in fe concurrentia &°
,, contraria: fic ut, quam in partem te vertas, nefcias:
„ quando fèmper, quidquid moliare, aliquid ibi protuberat
„ biatque. Speéìa mibi fis illud, quod Barbarius Pbi
„ lippus, ut hodie Lex legitur, modo Praetura funéìus
» dicitur, 'imo & vere Praetor fuiffe adferitur, fi vul
„ gatae leéìioni famus, modo aperte negatur." Im tan
to igitur fententiarum, haud infimae notae j*uris Inter -
pretum, divortio non meum videbatur ex profeffò hanc .
Legem fub examen vocare, & novam, fi fieri poffet,
&? buc usque, quod fciam, a memine propofitam inter
pretationem fine ulla crifi proponere: hinc etiam longe fa
ciliorem materiam inveniffem & elaboraffèm, atque adeo
faepius de mutando propofito iniiffem confilium, mifi &
momentum rei (ejus quippe decifio a Doéìoribus, maxime
Pragmaticis, ad alias, faepe diverfiffimas, invito }ure Ci
vili, quamplurimas fpecies trahitur) me retinuiffèt, &
mibi hanc viam praeiviffet Praeceptor & Promotor meus
aeffumatiffimus, de me meisque ßudiis optime meritus,
regulis bermeneuticis optime, ut puto, convenientem, quae
ad criticam falcem nunquam recurrendum effè docent,.
miß ommia alia remedia plane defecerint, ac malum mom,
mifi urendo fecando, exffirpari poffit. Hanc igitur, quam
dixi, viam in explicamda bac Lege calcans omni crifi ab
finui, ejusque verba, pro ut jacent, interpretari cona
tus fum — fic fimplicitati magis f?udens — fic auda
cis Critici arrogantiam quam longiffime evitans.
Qyantum vero ad metbodum atque ordinem, quo totam
infequentem Disquifitionem dispofui , boc umice monebo,
fponte fe illum mibi ipfam Legem, fèu potius ejus argu
nemtum, obtuliffe , atque adeo in illa ita me verfatum
effe, ut — Se&. I. de infcriptione, — deim Se&. 11.
de cafù Legis, egerim, — Seά. vero III. quaedam de
 —=—-——■

ipfo POMPONIO praefatus, in ejus decifionem, vari.

asque aliorum de ea opiniones, inquifiverim, — porro
Se&f. IV. ULPIANI fententiam, fuper hac POM.
PONII decifione, in j*ure fundatam effe probare, &
diverfas DD. fententias, fub examen revocatas, pro vi
rili refutare, fuduerim, — Seά. /. quaedam de ratio
nibus, quibus ULPIANUS fuam decifionem fulcit, dis
fèruerim, — Se&. VI. de eleéìione Magißratus inha
bilis ab Imperatore faéìa dixerim, — Secì. WII. to
fius Disputationis fummam refumferim, — atque fìc, ba
άenus Legis fènfù enucleato, tamdem Seά. VIII. im ge
mere traëìaverim illam quaeßionem, am error communis
j*us faciat?
En Leéìor Benevole totius Disquifitionis elemchum. —
Tu vero favente oculo illam perlußra, ac vale!
 D I s Q U I S I T I O J U R I D I C A
I N A U G U R A L I S

A ID

LBARBARIUS PHILIPPUS 3. D.
D E O F F ICIO PR AE T O R U M.

S E C T I O I.

De Infcriptione Legis.

Vat,, I.egis haec funt:

ULPIANUS Lib. 33 ad Sabinum.
Barbarius Philippus , cum fèrvus fugitivus effèt, Romae
praeturam petii:, & Praetor defignatus eff: fed nihil ei fer
vitutem ob/iitiffè, ait Pomponius, quafi Praetor non fuerit.
Atquim vertim eff, praetura eum funéìum, & tamen videa
1mus fi fervus, quamdiu latuit im dignitate Praetoria, fun
$us fit: quid dicemus? quae edixit, quae decrevit, nullius fo
re momenti? am fore, propter utilitatem eorum, qui apud e
um egerunt ve] Lege, ve! quo alio jure? Et verum puto, ni
bil eorum reprobari. Hoc enim humanius eff: cum etiam po
tuit populus Romanus fervo decernere hanc poteßatem: fedT&
ß fciffèt fervum effe, liberum effèciffet. Qgod jus multo magis
im Imperatore obfervandum eff.
Quorum explicationem ftatim jam adgreffurus effem, ni
A
 $k 2.* • -

fi, tefte GAJO (a), inconveniens foret, omiffis initiis atque

origine non repetita, interpretationem alicujus rei promit
tenti, illotis, ut ita dixerim, manibus, protinus ipfam inter
pretationis materiam traétare: magni igitur hujus JCti mo
nita fecutus rem prima ab origine repetere decrevi.
Atque ita primo quaedam videamus de infcriptione no
ftrae Legis, quae infcribitur ULPIANUS lib. 38. ad Sabi
mum. Eft igitur UlPIANI, qui ut ipfe fatetur (b) fuit
quo ad originem Tyrius Syrophoenix, ex fplendida Tyriorum
colonia oriundus, praenomen ipfi fuit DOMITIUS (c), non
confundendus cum ULPIANO Sophifta, neque cüm UL
PIANO Demofthenis Scholiafte , obfervante Cl. HEINEC
CIO (d). Floruit fub Severo & Antonino Caracalla, uti
ECKIUS (e) docet &. HEINECCIUS (f): fummos hono
res, variasque ab Alexandro Severo confecutus eft dignita
tes (g): fuit enim fcriniorum (h) magifter (i), ut & Prae

(a) Im L. 1. D. de O. 7ur.
(b) L. 1. D. de $ -

(ej v. Clar. ECKIUM im primc. 7ur. Civ. juxta ordim. D. ad tit.

de O. 7. pag. m. 52.
(d) Im Hi/?. 7ur. lib. 1. cap. 4. §. 337. in notis.
e) Loco mod. cit.
f) l. c. í;
336.
(3) v. BERTRAND. de jurisper. lib. 1. e. 22; -

Üb) Haec fcrinia erant capfae & loculi, in quibus Principis a&a ad
jus pertinentia fervabantur: & hinc in L. 19. c. de Ἀ.
tOtum

jus in Principum fcriniis conftitutum legimus, quae fcrinia nu

mero quatuor memorantur im /. 1. 3. &-T4. C, de Proxim. fàcror.
fcrimior. memoriae fc. epiftolarum, libellorum, & gjfpQfitionum.
1— Scrinium memoriae érat, in quo adnotationes Principis ferva
bantur. l. 7. cod de diverf. refcript. — Scrinium epißolarum in quo
Civitatum' poftulata legationesque recondebantur. — Scrinium
libellorum diçebatur, in quo deponebantur libelli fupplices Princi
pi oblati. Ac tandem fcrinium difpofitionum: in quo cognitiQ
hes ac decreta fervari folebant, de quibus, uti & aliis fcrini
orum generibus, conferri meretur BRlSSONIUS de verb. fgnif.
iw voce SCRlNIA.
(i) v. BRUNQUELLUS in Hift.jur. Rom. germ. P. 1. c. 1o. §.68.
ibique in notis, cf. LAMPRID. in vit, Alexandr. Sever. cap. 15.
 * 3 %
feétus annonae (k), & fub eodem Principe ad fummum
Praefe&turae Praetorianae eve&tus eft faftigium (1), ac tan
dem eo rem perduxit, ut effet quafi infpeétor & particeps
imperii, referente ZOZIMO (m), tantoque in honore ab
Alexandro fuit habitus, ut non folum eum confiliarium &
adfefforem (m), fed & quafi tutorem habuerit, primum, ut
ait LAMPRIDIUS (o), repugnante matre, deinde gratias
agente, ac illum faepe a militum ira obje&tu purpurae fum
mae (p) defenderit (q), eumque non tantum amici (r), fed
& parentis ferme loco honoraret (s), quin & ipfum Paren
tem fuum vocat (t): hinc Alexander etiam neminem fo
lum, praeter Praefeétum ULPIANUM, intra Palatium vidis•
fe fertur (u).
Itaque ULPIANUM inter principes & proceres apud
Alexandrum fuiffe liquet, quare & MODESTINUS illum
*gaturos vocat (v), quo honorifico titulo jure merito eum
ornavit, ac tanto in pretio illum habuit (x), ut de ultima
Dalmatia Proconful MODESTINUS ipfum confulere non
A 2

(£) l, 4. Cod. de eomtr. &• committ. ßipul.

(1) v. BERTRAND. l. c. p. 1 12.
(m) Hiß. L. I • C. I I •

(m) v. vAN ECK ad d. tit. loc. cit.

(o) Iw Alexamdr. cap. 51. -

άρ) Cujus rei rationem tradit BERTRANDUS 1. mod. cit. quia fc.
purpuram adeo venerabantur milites ut illam adorarent. v. l, 2.
c. de privil, febotar. quare & Zeno Inperatoriam purpuram ad•
orandam putât in L. 4. C. de Comfùl., unde patet ratio, cur UL
PIANUS ita obje&u purpurae fummae dicatur defenfus, quia
hanc attingere purpuram nulli militi licebat, fed unice iis qui
eminentis erant poteftatis. vid. L. 1. Cod. de apparit. Praefeét. arbi,
(4) Confer. diéf. Lampr. locus.
(7) d. L. 4. C. de comtr. /fipul.
(•) v. RUTILlUS vir. 7Ctor. c. 72. p. m. 186.
(t) L. 4. C. locat. comd.
(v) v LAMPRID. & BERTRAND. l. med. cit.
(v) Lih. 2. Excufat. cui add. L. 14. in fin. de Excufàt.
(x) v. BERTRAND, loc. cit. pag. m. 1 14.
 * 4 *

dubitaverit (y), quin & legimus apud LAMPRIDIUM (x)

Alexandrum, cum inter fuos convivaretur, aut ULPlA
ΝUM, aut doétos homines adhibuiffe, ut fabulas litteratas
haberet, quibus fe recreari dicebat & pafci. - Sic etiam
ATHENAEUS (a) de eo narrat, illum nonnumquam affiduas
quaeftiones in viis, ambulationibus, librariorum tabernis,
ac balneis propofuiffe. — Praeterea eum fàgaciffimum at
que prudentiffimum fuifle vel inde colligere licet, quod
Alexander fummus Inperator fuiffe dicitur ideo, quoniam
ULPIANI potiffimum confiliis rexerit rempublicam (b),
cujus adeoque confiliis in rerum adminiftratione uti Alex
andro non parum laudis fuit (c), quin & ejusdem pruden
tiae & in rebus politicis experientiae non parvum exem
plum praebet idem LAMPRIDIUS (3), cum enim fecum
conftituiflet Alexander omnibus in civitate officiis veftium
genus proprium dare, omnibusque dignitatibus, ut a ve
ftitu dignofcerentur, ut a populo agnofci poffent, ne quis
feditiofus effet, neque fervi ingenuis mifcerentur, merito
prudentiffimo hoc difplicuit ULPIANO, plurimum rixarum
fore exiftimanti, fi faciles effent ad injuriam homines, &
fufficere judicavit, fi equites Romani a Senatoribus clavi
qualitate difcernerentur. — Ceterum tanta fuit ULPIANI
in Jure Civili experientia, ut eum Juris Civilis condito
rem EUTROPIUS (e), imo x}ατιςον την τεχywv xzi ero®»reyow
adpellaverit MODESTINUS (f), a quo etiam inter Juris

Cy) L. 52. §. ^o. D. de furt.fi fana eft Florentina le&io, de qua

vid. BERN. HENRT REINOLD. Orat de Legum imfcript. p.
183. in notis: MASCOV. ad GRAVIN. de ortu & progreffù jur.
Civ. L. 1. c. 102. p. 78. quam litem non decidimus, quia nos
nimis a fcopo deduceret.
(z) Loc. cit. cap. 34•
(a) Lib. 1. deipwofopb.
(b) v. LAMPR. in d. Alex. Sev. c. 5t.
% f';
d)
v. BERTR. 1. c. p. 1 1 1 •
cap. 27.
e) I. 8. c. 23. p. 39o.
{}) Conf. êùfáôÜs obf. ©• Emend. -

Lib, a7, cap. 23. in initio,

 % 5 %
Coryphaeos refertur (g), itemque egregius (b) ac nobi
liflimüs (i) vocatur, lnperatori vero DIOCLETIANO vir
prudentiflimus (k), JUSTINIANO fapientiflimus (1), di
fertiffimus (m), ut & fummi ingenii Vir (m): infignem i
gitur famam & vivus & poft fata obtinuit, cui poftremo
& illud a MODESTINO aliisque additur, ut vertex Le
gum nobiliflimus & egregius diceretur (o).
Quantum vero ad ejus exitum, ille non minus eft me
morabilis. — Violentiffimam profeéto fubiit mortem, nam,
cum exofus effet militibus, militari feditione a Praetoria
nis no&te illum invadentibus in ipfo paene lnperatoris
gremio interemptus fertur; quamquam in Palatium accur
fiffet & ad Imperatorem ejusque matrem confugiffet, uti
haec omnia exhibet DIO (p).
Sicut autem ULPIANUS varia fuit eruditione clarus, e- .
gregia inprimis differendi facultate pollens (q), ita & mul
tis Jurisprudentiam Romanam illuftravit fcriptis £;
enim plurima, imo plura quam ullius JCti, in Pande&tis
ejus

fuperfunt fragmenta (s).

Inter opera vero quae reliquit reperiuntur Libri 51. ad
SABINUM, ad quem commentatus & unde haec noftra
lex defumta eft. - Itaque fupereft ut inquiramus, quis
fuerit SABINUS.
Et plures quidem fuere SABINI, nnde cavendum, ne
hunc noftrum, qui merito ab HElNECCIO (t) primus
A 3
------

(g) L. 13. §. 2. D. de Excuf.

(h) L. 2. § ult. qui pet. Tutor.
(i) v. L. 4. §. 1. im fw. D. de Excuf.
(4) L. 1 1. c. 2e ggaeßuom.
(1) Nove/l. 97. cap. 6. §. r. fm fim.
(m) L. 9. Cod. de Imffit. &• Subßit.
(m) L. fim. §. 9. im princ. c. de cad. toll.
(9) v. RUTlL. vit. jCtor. c. 72. §. 6.
(p) Lib. 8o. p. m. 917.
(q) y. BRUNQUELL. Hiß. 7ur._ Rom. Germ. d. §. 68. in notis,
(7) Uti videre licet apud HEINECC. l. c. §. 339. & 34o.
{3 d. I. §. 2o6, - - 4, §. 339.
-
 —=———■

* 6 * -
inter celeberrimos, qui fub Tiberio floruerunt, recenfetur,
cum aliis confundamus, fuit quippe COELIUS SABINUS,
cujus meminit POMPONIUS (u), VITELLIUS SABI
NUS (v), fuit quoque JUBENTIUS SABINUS (x), fu
it & SABINUS vir Confularis, quem bis confulem fub
Antonino Caracalla fuiffe notavit BERTRANDUS ( y), e
umque filium habuiffe contendit FABIUM SABINUM di
&tum, omnes diverfi a noftro, qui in Indice Pande&tis Flo
rentinis praefixo recenfetur inter JCtos, quorum fragmen
ta in Digefta funt relata: is enim MASSURIUS (z), vel
MASURIUS (a) SABINUS diétus, floruit fub Tiberio (b),
ob egregiam virtutem, eximiamque Juris Civilis cognitio
nem jam grandis natu & annorum fere 5o. in equefirem
ordinem fuit receptus (c).
Hunc vero magnae fuiffe auétoritatis, imo juris oraculi
ad inftar, ejusque fcripta quafi lapidem Lydium, ad quem
cives fuas examinabant aétiones, fatis conftat ex illo PER
SII (d).
J/imdiâa poffquam meus a Praetore receffi,
Cur mihi non liceat fuffit quodcunque voluntas,
Excepto fi quid MASURI rubrica notavit?
uamobrem eum probitate ac fapientia infignem reddit
ATHENAEUS (e) in verbis, MASSURIUS omnium bo
mus & fapiens, & mulli fècundus. ac merito nulli fecundus
dicitur, primas enim illum inter JCtos tenuiffe demonftra
re fatis videtur locus GELLII (f), atque im rerum qui
dem diffiffionibus, comperendinationibusque, & aliis quibusdam

(u) L. 2. §. ult. de O. 7ur.

(v) BERTRAND. de jurisper. lib. 1. e. 4. §. 1.
(x) v. £. 1. §. 5. ad SCtum Silam.
(y) d.
83 v. §. ult. d. L. 2. de 9. jf.
25 Coiìferri meretur fàepius" citatus ECKIUS d. 1. p. 33,
(4j Vel fola diéto §. ult. hoc evincente.
Öc) Confer. idem §.
(d) Satyr. 5. vs. 88.
(e) Lib. 14.
(f) N. 4, lib. 14. c. 2.
 * 7 %

legitimis in rebus, ex ipfa Lege julia, & ex SABINI MAS

SURII, & ex quorumdam aliorum jCtorum commentariis,
commoniti & adminiculati fumus. Ubi MASSURlUM SA
BlNUM tanquam praeftantiorem folummodo proprio defi
gnat nomine, dum reliquorum nomina filentio praetermit
tit. — Ceterum licet magna Juris fcientia fuerit inftru&tus,
parum tamen inde compendii fecit, quippe propter rei fa
miliaris anguftias fere ab auditoribus alendus, plurimum
qne ab iis fuftentatus dicitur (g). — Hic idem SABI
NUS, cum ante eum non in fcriptis publice, fed vel 'vi
va voce, vel in fcriptis quidem, non tamen fubfignatis, re
fponfà darent JCti, quicunque enim ftudiorum fuorum ha
bebant fiduciam confulentibus refpondebant (b), primus
de jure publice fcripfit (i), quam publice de jure refpon
dendi non tantum, fed & fcribendi, a Tiberio acceperat
poteftatem (k).
Tres ejus Juris Civilis Libri (!), qui inter ejus opera ex
ftant, in tanta admiratione fuerunt, ut JCti ARISTO (m),
POMPONIl'S, ULPIANUS, & PAULUS ad eos commen
tarios fcribere non dubitarint, & qui ab hoc tempore ad
Hadrianum floruerunt, Librorum Sabinianorum ordinem fe
cuti fuerint (n). Verum omnia ejus fcripta heic loci non
memorabo, fufficit monuiffe varios illum reliquiffe libros,
quos videre licet apud HEINECCIUM (o), quem uti &
βRUNQUELLUM, RUTILIUM, BERTRANDUM,
GROTIUM & alios, plura cupientes adeant.
Atque haec de infcriptione fufficerent, nifi obiter adhuc

(g)§ v.ult.
HEINECC. in d. Hißor. 7ur. lib. 1. c. 4. §. 2o7. jun&t, d.
L. 2• de O. 7. -

(h) Cf. vel maxime d. §. u/t.

(j) Addatur BERTRAND. 2e 3urisper. 1. c. §. 5.
{£) v. HEINECC. & BERTRAND. ll. modo alleg.
ùj Uti confiat ex ferie librorum Sabinianorum apud GOTHO
FREDUM im operib. mimorib. pag. 249.
m) L. 6. de u(u & habit.
£; Cf. HEINECC, /, £• §. ao8.
(o) d, 1. §. 2o9.
 JA! vr
3§ 8 >;<

^ monendum foret, quamnam materiam ULPIANUS illo Li

bro 38. ad Sabinum traétaverit. — Et uti patet ex iis,
quaeThabet GOTHOFREDUS (p), tribus Libris, 37, 38,
& 39. ad Sabinum materiam tutelarem exfequitur , & in
fpecie hoc Libro egit de legitima tutela & curatore furio
fi, cum in fequenti Lib. 39. agat de tutela dativa, aéìione
tutelae, admimif?ratione & auéìoritate tutorum, unde fubit
fufpicio, an non forte hoc fragmentum potius ex illo Libro
39. quam ex Libro 38. fuerit defumtum, atque occafione
tutelae dativae in hanc Barbarii Philippi inciderit hiftori
am. — Fieri tamen poteft, ut illa ipfi ob oculos verfata
fuerit, cum de Curatore furiofi difceptaret: novimus enim
furiofo datum fuiffe curatorem ab iisdem Magiftratibus, a
quibus & dabantur tutores (q), atque adeo ea occafione
quaefiviffe de tutore vel curatore dato a Magiftratu inhabili,

S E C T I O I I.

De Cafu Legis.
Sed ad ipfam Legem, quam per fingula commata inter
pretari conftituimus, quafi e diverticulo, redeamus, ac pri
* mo agamus de cafu Legis, qui continetur his verbis: Bar
barius Philippus, cum fervus fugitivus effet, Romae Praetu
ram petiit, & Praetor defignatus eff. Hanc hiftoriam nobis
narrat SUlDAS (r), qui illum BARBIUM PHILIPPICUM
appellat hoc pa&to. Barbius Philippicus. Hic fub Trium
viris Praeturam geffit, & cum effet homo fervili & adulato
rio ingenio, im coetum Scurrarum, quibus Antonius famili
ariter utebatur, adleâus fuit, ad cujus etiam arbitrium ma
gißratum ante diëìum geffit : Hunc igitur eo tempore faffu e
?atum, & ob dignitatein purpura indutum, & in foro Roma

(p) loc. *modo cit. p. •s».

(j) Confer. §. 1. j. §. 3. Inf?. de Curatorib.
(r) Iw voce 3z33io* 41^/^rt/zx: f. 4 16.
 £% 9 %

ao e fublimi loco jus dicentem berus accedens agnovit : qai

cum ante fervus fugitivus fuiffet, tunc temporis magno cùm
faffu & pompa incedebat, & dignitatis faffigio magnifice ß
efferebat. Cum igitur tacite ad eum acceffiffet,' veffe a tergo
prebenfa, falve, inquit, priffimo & /ervili nomine eum cojì
pellans: Aet ille re fubita perculfus dominum agnovit, roga
tumque ut taceat, domum /ecum duxit, magnaque pecuniae
fumma ei numerata fic tandem fé redemit. Et propter reve
rentiam quidem erga 4ntonium macula illa /ervitutis /ilen
tio te£ia fuit. Haec SUIDAS.
Neque hoc unicum eft fervi, qui temporibus Triumvi
forum Magiftratum petierat & obtinuerat, èxemplum. — Si
milem quippe hiftoriam, quae fub iisdem Triumviris acci
diffe fertur, refert DION CASSIUS (s) de Maximo,
fervo quodam, a domino pariter quoque agnito: fed cui,
licet hoc ei, eodem modo uti Barbario, inpunitum quidem
fuerit, illud non tam feliciter cefferat, quippe a domino
abdu&tus dicitur.
Ait igitur hunc Barbarium Philippum, cum effet fervus
fugitivus, Romae Praeturam petiifle & Praetorem defigna
tum effe. — Vix opus eft monere Praeturam in fpecieTori
ginem debuiffe litibus inter patres & plebem, de commu
nicando cum plebe confulatu; quod fufe narrat LIVIUS (3),
atque initio unicum tantum fuiffe Praetorem, qui Juri
diCundo praeëffet , primumque a Coff. locum Ttenuiffe
(u), eorumque fuiffe collegam (v): dein vero, augefcen
te' republica, alterum ei fuiffe adjeétum, qui inter peregri
nos Jus diceret (x), vitiisq;occafionibus fubinde eorum

(*) Lib. 48. p. m. 337.

(1) Lib, 6. im fim. & Lib. 7. c. 1.
ζ) Vid. HEÎNECC.4. R. ad fit. 7. de jur. Nat.Gert, & civ;
§. 21. CICER. Epiß. ad Famil. Lib. 1o, e. 12. LIVIUM Lib. a4
6. Q. & IDION. CASS. Lib. 58. P• ■. 632.
v) Cf. GELLIUS N. 4. Lib. 13. c, 14.
83 Vid, L. a. §. 28. de O. 37,
 * Io %

numerum au&um effe, uti difcimus ex POMPONIO (y). Vi

deantur autem de litibus fuper hoc fragmento & `numero
āraetorum (quibus hic non inmoramur ) RUPERTUS
(z), BYNKERSHOEKIUS (a), CUJACIUS (b). V. quo
que LIVlUS (c).
Dicit ULPIANUS illum Praetorem defignatum effe, cum
effe&tu fcilicet, quia Populi fuffragiis Praetor creatus fuit,
non, quafi JCtus indicare voluiffet intra nudam defignatio
nem rem ftetiffe, uti SALMASIUS (d) contendit, fed quod
re vera a Populo in comitiis folemni ritu Praetor Terat
creatus; ficut etiam vi hujus creationis Magiftratum inivit
í Praeturam geffit, uti
at.
ex SUlDA & hac ipfa Lege con

S E C T I O I I I.

De decifione Pomponii, & de ipfò Pomponio.

Sequitur apud ULPIANUM decifio POMPONII fuper
hoc cafu, in verbis: fed nihil ei /ervitutem obffitiffe, ait Pom
ponius, quafi 'Praetor non fuerit.
Antequam vero ad horum verborum interpretationem
accedamus , quaedam de ipfo POMPONIO praemonenda
funt.
Hiftoriam juris perfcrutantibus graviffima fane oritur quae
ftio, utrum plures hujus nominis fuerint JCti? Aft dici
non poteft, quot & quantae ea de re inter Eruditos ex
ortae fint controverfiae: ac re vera unus, an plures fuerint?
non omnibus eadem fedet fententia. - Et, cum in jure

(y) Vid. §. 32. ejutd, Legis.

(zj ad Eâcbirialiów Pomponii Lib. x. £. i8.
Öa) im praeterns. ad d. L. a. §. 32. de O. 3.
(b) Im com. itid. ad illam Legem.
(*) Lib. 24. c. 44. Lib. 25. s. 3. & Lib. 26. c. 36.
(d) Emendatt. c. 14.
 * 11 %

occurrant POMPONII, SEXTI, & SEXTI POMPONII,

GROTIUS (e) tres ejusdem nominis, qui diverfo tempo
re floruerunt, JCtos enumerat: rationesque, haud inproba
biles fuae fententiae, sles,f). — Verum contra GRO
2 -

? De vitis 7Ctor. Lib. 2. cap. 5.

) Et quidem 1o. provocat ad L. 63. §. 9. D. pro $ecio, in qua
vult dé antiquiore POMPONIO fermioném efTe, nam JULIANUS
ibi refponfuj SABINI adducit, non ex ipfis SABINI Libris,
Med fidé SEXTI POMPONII. Hi autem SABINI Libri non minus
JULIANO, quam POMPONIO ad manus erant, cujus rei, in
Κ cum vix idonea fit ratio, verofimillimum videtur a JU
IANO hic laudari POMPONlUM antiquiorem, qui SABI
INUM refpondentem audivit, & fic proximie Tiberii tempgribus
fuit. — Dein quoque ad aliumi, in quó antiquioris illius POMPO
NIl mentionem fieri dicit, provocat locuim, nimirum, ad Ul
PIANUM in L. 3o. §. 6. de a. v. o. bered, ubi ait TERTUL
LlANUM Lib. 4. quaeßiomum referre Sextum Pomponium opiua*
tum fuiffe &c. quod ad pofterioris aevi POMPONIUM referri
non pòffe docet, quia hujus fcripta, ut ex aliis locis adparet,
ULPIANUS ipfe evolverat, unde concludit, hoc . antiquioris
POMPONlI effe teftimonium, quod ULPIANUS oblique ad
duxerat. — 3tiam hanc reddit rationem, quia & a JCto PAULO
in L. 44. D. folut. matrim. antiquioris POMPONII mentio fit:
dum ait, uti eft relatum apud Sextum Pomponium Digeßorum ab Ari
f?one lib. 5. ajte Ariftonem itaque, dicit, SEXTUS quidam floruit
POMPONIUS, cujusfcripta in quofdam Libros digefferat ARISTO,
ex quibus Digeftis hanc fententiam eruit JULlUS PAULUS.—
49. quia ipfe POMPONIUS alium SEXTUM allegat POMPONI
UMI (forte feniorem, inquit) in L. 41. D. de Hered. inßit. quae
infcribitur POMPONIUS Lib. 12. ex variis leéìiomibus, in qua
fub finem legitur, ut refert sExTUs PoMPONIUS: POMPO
NlUS junior vero in Libris variarum leétionum, ex quibus, ar
mento infcriptionis, is quoque locus eft defcriptus, illa pro
erre folebat, quae ipfe ab aliis didicerat auétoribus, eorumque
fubne£tere nomina, quod vel fola, ait, arguit variärum le£tio
num infcriptio. - Cum & praeterea, uirget, nihil ftultius effet,
quam au&torem fibi ipfi, expreffo nonmine integro, denunciare
teftimonium, fponte feqüitur` plures fuiffe POMPONIOS, Huc
tifque §§§ii$
TIUM infurrexit HEINECCIUS (g), qui ejus argumenta
non ita comparata exiftimat, ut omne omnino dubium tol

(g) De Sexto Pompomio, qui tra&atus occurrit im Tom. III. ejus gperum
pag. 66. Sed praefèrtim ibidem conferantur pagg. 74-78. En e
jus argumenta: JCti, inquit, faepius fibi invicem folebant vel
áicam Tfcribere vel denunciare teftimonium, & talis SABINI ci
tatio faepius alterius fide fa&ta occurrit, unde fe nihil in prima a
GROTIO allegata Lege videre dicit, quare de alio POMPONIO
cogitaremus; refponfa enim SABINl tunc temporis erant rario
ra, quam ut in omnium manibus verfarentur, & fic ULPIA
NUS POMPONll fide fibi utendum credidit, quod is Libros
35 ad Sabimum fcripfiffet, ejusque refpqnfa ex lnftitutionibus illu
ftraffet: quemadmodum igitur, concludit, nemo temere dixit NE
RATIUM proxime abfuiffe a Tiberii temporibus, quia CELSUS e
jus fide laudavit SABINUM, ita quoque non fequitur, ut SEX
TUS ille POMPONIUS, ex quo refpónfuin adduçit JULIANUS,
ejusdem cum SABINO aetatis, vel a noftro diverfus fuerit, quiá
& eo fere tempore JULIANUS & POMPONIUS, floruerunt. —
Sic & alterum GROTlI fundamentum paene ficulnaeum judicat,
nullam enim neceflitatem fe videre ait, quare SEXTUM POM
PONIUM
ra, pergit, antiquiorem bic intelligere.gébeamus; fi enim ejus ope
tempore fÉÉTÜîïïÀNi fuperfuerint, vix probabile
eft illa poftea ita Š ex bibliothecis, ut ULPIANI fubter•
Ę
• fugerint notitiam; fi vero nihil ejusque refponfum ore tan
tum prolatum eft, TERTULLIANUS idTnon magis quam UL
PIANUS audire potuit; nam SEXTUS ille POMPONIUS proxi
me a Tiberii, tefté GROTIO, temporibusabfuit, TERTULLIANI
. autem aetas, eodem judice, in Marci Aurelii AntoniniCommodi &
Severi tempora incidit: gJarg> uti concludit, nihil certius eft, quam
íüìïéêïíôáìåëï`§ÉX'íÜìì`ÉóýíáöNiÜÄÄîÉÉÍÜíÜÄ.
O laudatum, cujus tot in ff. fuperfunt fragmenta, ac ɧ terea

ULPIANI locum hic nihil omninQ facere ad rem, quam GROTIUS

inde confici poffe exiftimavit. — Neque, t£rtium ejus argumentum
admittit, quia verba Legis, fi cum GROTIQ ftandum foret, §É:
ne detorquerentur, dici enim non poteft, ARlSTONEM ex SE
XTO POMPONIO Digefla confcripfiffe, tunc enim POMPONI
US non ARISTONI, fèd ARISTO1'OMPONIO confenfiffet, ne
que hoc cafu verba illa ULPIANI _ minus viderentur ridicula,
quam fi quis Trogum Pompejum Juftino Epitomatori confenfifle
– âdfirmaret: Praetérea, quia magis conftat SEXTUM POMPONI
UM ad ARlSTONEM quaedam notaffe, probabilius eft, inquit,
has POMPONII notas ab AlRlSTONE vel ex ARlSTONE fub
 £% 13 §3

lant, atque rem plane conficiant , unumque tantum fuifTe

POMl'ONIUM ftatuit. — Mihi vero haec quaeftio adeo vide
tur intricata, ut vix quidquam certi ftatuere audeam, adeo
quippe tenebris involuta res eft, ut, nunc unum tantum,
nunc duos, nunc tres fuiffe, credere adducar POMPONIOS.
— Varios equidem confului hiftoricos, attamen omnes, fi
non fibi invicem obloquantur, faltem alter alterius refellit(h),
B 3 -

titulo Digeftorum laudari, atque ita PAULI locum nihil ef

ficere. — Ultimum tandem GROTll argumentum nullius quo
que momenti declarat, nam, quia, uti vult, verba Infcriptionis
Lib. 12. ex variis le&ionibus non reperiuntur in ff. Florentinis,
fed unice illi Legi praemiffa eft Infcriptio POMPONIUS, nofi
expreffo Libro unde ea defumta eft, non dubitat accedere REI
MOLDO in Oratione de Sexto Pomponio, verba ex Ęg;
in textum irrepfiffe ę;
& fic id fragmentum non effe a
POMPONIl fed a J ËÎÂNI manu, qui I ipfam de Parthenio
hiftoriam, quae in hac Lege refertur, ex SEXTO POMPONIO
narrat: nemio enim patrem & filium laudaturus ita inepte loque
retur alterum SEXTUM, alterum POMPONIUM appellando,
uum tamen utrique SEXTI & POMPONII nomen commune
3;' dicant. — Quin & ipfe ULPIANUS in L. 1. §. 27. aa!
sctum Silam. SEXTUM quem laudat JCtum: quis jam nos cogat
credere, eo praenomine pofito, femper POMPONlUM effe intel
ligendum, an non potius alium, cui hoc praenomen pro nomi
ne fuit intelligamus? nam, uti ex ipfis JCtis conftat, alius Ca
RÉ alius Sempronius diétus fuit. — Et quidem eo ufque HEI
ECCIUS. — lnterim heic loci non poffum, quin breviter ob
fervem, falli HEINECCIUM, cum ftatuat in Pande&is Floren
tinis in Infcriptione diétae Legis 4i. de Hered. imffit. verba Lib. 12.
ex variis le£fionibus non reperiri; error inde natus eft, quod REI
INOLI)UM fequitur, qui illam editionem non infpexit, fed ex
Charondae & Gothofredianis fapiens putavit, quaecunque a
Choranda duabus geminatis lineolis, & a Gothofredo infauftis
fuis uncis, inclufa funt, in Florentina non haberi : quippe re
vera in Taurelliana editione exhibentur fine ulla nota. -

(b) Uti REHNOLDUS loco cit. qui Haloandrinam & Vulgatam leétio
nem, quam alii defendunt, refutat, pro verbis ut refert Sextur Pompomi
as, im L. 41. D. de Hered imffit., exhibentem ut refert Sextu* Pompejus,
nam, fi per POMPEJUM,inquit, quis intelligerët Cnaei Ponpéjipa.
truum, ille nunquam neque Tiberium neque ejus fervum Partheniùm
 $% 14 %

iino explodit (i), deridetque (k) fententiam. - Hic enim

hunc locum fufpeétum: ille * hanc infcriptionem vitiofam:

vidit, atque ita nullQ modo in hac L. 41. referre potuit, quid
Tibefius in perfona fervi fui conftituerit: licet eninivero flofue
rit quidem Tiberii aetate Sextus quidam Pompejus, qui con
ful fuit, nulla tamen hujus fcripta füperfunt. -Verum ipfe REI
ÎNOÜöÜSTáliáti putationem admovet, vult enim hanc Legem
effe ejusdem JULlANI, cujus eft praecedens, quodex fermonis ne
xu evincere conatur, & errorem inde fluxiffe contendit, quod ff.
Compilatores JULlANI locum ex Lib. XXX. Digeftorum, übiTPOM
ÉóNíÜîïíïìáôáíôéêïíëïéç, fiiííííííFÖïÉóNiííáriáí.
le&iomum Libros inciderunt & ad oram notarunt JULIANUM re
fpexifte locum PQMPQNII ex ejus L. ix. ex variis leâionibus,
vel alius quidam Jurisftudiofus, ex cujus, manufcripto CQdicé
Digefta Florentina funt defcripta, atque ita haec verbi, POMPO
NIUS Lib. 12. ex variis leétionibus, ex margine in textum migra
runt: cui fententiae accedit quoque HEHNECCIUS l. cit. qua
fi verba illa Lib. 12. ex variis T (eéìiomibus non reperirentur in
Pande&tis Florentinis, fed unice Legi illi Infcriptio POMPONI
US praemifta fuerit, non expreffo íí;,; unde defumta fit: cui
tamen fupra obiter jam fatisfécimus.
(i) BERTRANDUS quippe de %urisperit. lib. 1. cap. 1 1. verba
L. 32. D. de leg. 1 o.' quibus alii fuam fuperftruunt fententiam,
non contemnenda purgatione indigere exiftimat, ac pro verbis,
quod ita verum effe tam Sextus quam Pompomius putat: legit, quod
ita verum effe tantum Sextus Pompomias putat.
(#) Idem, fé. BERTRANDUS, verba L. 63. §. 9. D. pro Sotio.
corrupta pronuntiat, fic reftituenda: & ait $extus Pomponius ju
hamum, referre Sabimum refpondentem : quae vulgo ita procedunt,
&- ait 7uliamus Sextum Pompomium referre Sabinum refpondemtem.
Quam tamen lectionem non modo cum manufçriptis, fed & cum
contextu ipfo, pugnare animadvertit GROTlUS d. c. 5. §. z.
quia ftatim fequitur poffe bamc femtemtiam defendi 7uliamus ait: cur,
jhquit, in eodem loquéndi genere non perfeveraret ULPIANUS,
fi áliena fide fibi familiariffimum JULIANUM citaffet: ad quam
BERTRANDl mutationem quoque refleétit HEINECCIUS l. c.
quod ea non fit einendatio, fed vis major, quam fequentia ver
ûa, quae fic plane cum fequentibus non cohaerent, refpuunt,
caque occafiorie BERTRANDUM vehementiffime, neque fine
iracundia, carpit, cum ait, *° tales fere funt, quas BERTRANDI
ingenium parit, ëmendationes, infaufto omnes fidere & irata lu
cina in lucem editae, quin aliquando, ibi nervos ingenii tendit,
 3% 15 %
tertius hanc Legem exiftimat corruptam: quartus deni
que nihil decidit: adeo ut, hos confulendo, magis magisque
incertior faétus, re vera, quid noftrae refpondendum – fit
quaeftioni, haefitem, atque adeo illam ex tripode deci
dere in tanto fententiarum confliétu nequaquam fuftineam:
quamvis , fi cui fententiae calculum adjicere deberem,
illam probarem, quae pro pluribus POMPONIIS facit, fal
tem duos fuiffe POMPONIOS crederem, unum qui fub
Tiberio, alterum qui fub Hadriano floruit, moveorque ma
xime argumentis GROTII, atque inprimis illo, quód peti
tum eft ex (!): de quibus omnibus latius in notis. — Sed
haec de POMPONIO, cujus decifio in hac Lege ab UL
PlANO traditur, quemque nos feniorem fuifle putamus,
fufficiant.
Decidit igitur nihil Barbario obfuiffe fervitutem, quafi
Praetor non fuerit: quae verba POMPONII, me quidem
judice, ita funt accipienda, ac fi diceret: Dicat aliquis, vi
tiofa eft haec Praetoris creatio , fervus enim Praetor effe
non poteft, quia ad munera civilia obeunda incapax eft (m),
& fic tota quanta inutilis eft haec eleétio: quin &, iicet
Praetor creatus fuerit, tamen, quia fervus erat, non pot
erat effe Praetor: adeoque fervitus ei obftat, quominus Prae
tor effe poffit, ergo, fi non poteft effe Praetor, neceffario
quoque, quae tanquam Praetor geffit, utpote a fervo per
a&ta, nullo omnino jure valere poffunt, & nullius funt mo
menti. Sed huic refpondet, minime! nihil ipß obffitit fervi
tur, quafi Praetor mom fuerit; quae refponfio, fi quis ad

paene monftrofae, ut nefcias, magisne ingenii infelicitatem, an in

credibilem illius viri audaciam, mireris?** Verum & ibi in nota
fubje&a obfervat MENAGIUS, loco ibid. citat. BERTRANDUM
fibi ipfum non conftare, ac fruftra haec a BERTRANDO tenta
ri, quia verofimilius eft, ait, PQMPONIUM, j;
ad SABI
NUM Libros j§ fcripfit, id retuliffe, quam JULlANUM, qui
' nullos ad SABINUM Libros fcripfit.
(1) L. 41. D. de Hered. imfit.
Öm) d. L. 12. §. 2. de jud. cum qua conferri poffunt L. 175.
L. alt. D. de R. 7. & L. 7• D. ad L• Cornel. de falfis,
 * 16 %
Barbarii perfonam vellet referre, quafi Praetor efle potuiffet ,
cum fervus effet, non valde procederet, fed tota, fi rem
ab hac parte contemplamur, ut Legibus contraria, ac non
una ratione in ipfa Juris principia incurrens, falleret.
Ac propterea hac difficultate moti fummi Viri, JACO.
EUS GOTHOFREDUS (n), eumque fecutus ANTONI
US SCHULTINGIUS (o), verba POMPONII ulterius
producunt, eique adjiciunt fequens comma, Atquim verum
eß Praetura eum fumàum , ac, deleta majori interpunétione
poft verba quafi Praetor non fuerit, vocabulum quaf? in duo
fecant & legunt, qua (fcil. fervitute) ß (id eft, etfi)
Praetor non fuerit, atquin verum eß Praetura eum funéìum :
ut fenfus fit: quae fervitus , licet Barbario inpedimento
fuerit, ne juflus undique Praetor fuiffe dici potuerit, eadem
tamen obftare non poteft, quominus fecundum Legem rite a
Populo defignatus Praetura funétus fuerit.
Verum, ut ut fpeciofiffima fimul atque ingeniofiffima fit
haec explicatio, meo quidem judicio extra oleas vagatur. —
Modeftiffima fane eft eorum crifis, quae unicam tantum vo
cem mutat, attamen (quod pace tantorum. Virorum dixiffe
velim) per illam totus evertitur Legis fenfus, uti in fèquen•
tibus plenius adparebit. -

Alius vero, HOTMANNUS fc. (p), le&ionem hujus Le

gis in mendo cubare, & ULPIANUM a POMPONIO dis
fenfiffe ftatuit, atque adeo fatis audaci crifi vocabulum mi
hil, (fed nihil ei fervitutem obftitifTe ait POMPONIUS, qua
fi Praetor non fuerit) delendum, atque fic legendum vult:
fed ei /ervitutem obffitiffè ait Pomponius. POMPONIO ftri
&tum jus fequente, ULPIANO vero POMPONII fententiae
ex humanitate contradicente. — Sed nec huic calculum
adjicere audeo, qui violentiores illas crifes, unice hypothefi
infervientes, nulloque, nifi ingenii folius acuminis funda

(9) Iu differtat. de eleâione Magiftratus imhabilis, ßa incapacit, per

èrrorem faéfa §. 4. colwmw. 529. & 53o. -

(o) Im emarrat. i. p. ff. ad tif. de Off. ?raet. %. 3.

(p) Illußr. Qgaeff. qnaeff.. 17,
 * 17 *
mento, fubnixas, cum aliis Prudentioribus odi, nam reli
gio eft aliquid mutare, tollere, fiquidem lex apertum ha
beat fenfum.
Dein SALMASIUS (q) etiam manum criticam huic com
mati admovet, illudque fic reftituendum vult: Sed mom id ei
a fervitute obffitiffe: hoc fenfu, Barbarium Praetorem defigna
tum, non ideo fervitute liberatum , non ideo fervum efle,
defiiffe. — Sed & merito hoc nomine refutatur a GOTHO
FREDO (r), cum ait: ” quae, ut violenta nimis emendatio,
coäétaque interpretatio eft, ita & in ipfam Legem non
una ratione incurrit: dixi (pergit) violentam emendationem,
ecquis enim, non jam dico JCtus, verum ex aliis quoque
fcriptoribus , unquam ita locutus eft! nam, quod obftandi
verbum adtinet, obftare, puto, res vel perfona aliqua alteri
dicitur, potiori fc., vel certae, commodae, non vero in
commodae, uti in illo apud Poëtam.
Idque placet, tantumque bomis communibus obßo.
Et in illo.
Quorum virtutibus`obfiat res anguffa domi. -

” Et poft alia: ”Sed quid illud efle pofTet Praeturam alicui

a Servitute non obftare?”
Alii tandem, inter quos CONTIUS (3), negationem expun
gunt in verbis, quafi Praetor mom fuerit , & legunt quaß
Praetor fuerit: hac ratione moti , quia, fi retenta leétione
adfirmative legamus eum Praetura funétum ex ULPIANI fen
tentia, abfurde quaereretur, utrum ea quae geffit nullius
fint momenti; fi enim, inquiunt, verum eft Praetura eum
fun&um, verum & illud erit, valere ejus ediéta & decreta
tanquam Praetoris, in quo tamen a via defleétunt: nam
(uti modo clarius patebit) ideo quaeritur, utrum Barbarii
a&ta valitura forent, quia, dum fungebatur Praetura, fervus
erat, qui latebat in dignitate Praetoria, ut vel ipfa Lege
fatis evincitur. - Ego qugm recepta leétione ftandum,

3) Emendat. cap. 14.

?) Loco fupra cit. columm. 528.
(*) Lib. i. Disput. 2.
 * 18 *
atque fic verba DOMPONII explicanda cenfeo, fervitu
tem Barbario non obftitiffe, quominus Praetor fuerit, non
quidem, quatenus ejus perfonam, fed quatenus ea, quae
ab ipfo, tanquam a Praetore,- in illa Praetura gefta funt:
ut fenfus fit, non obftitit ei fervitus, quafi Praetor non fue
rit, id eft, licet fervus fuerit, tamen hoc non obftante Prae
tor fuit legitime a Populo creatus: vel, fi quis malit, non
obftitit ei fervitus, quominus vere a Populo Praetor crea
tus , Praetura funétus fuerit: vel tandem non obftitit ei
fervitus, quominus ea, quae vere a Populo creatus Prae
tor geffit, rata fint. -

Sed dicat aliquis, SCHULTINGII fententiam amplexus,

nullam fic fuae decifionis rationem reddit POMPONIUS,
atque adeo cum SCHULTINGIO legendum videtur, qua ,
f Praetor non fuerit, atquim verum eff Praetura eum fum
άum, acfi diceret, licet fervus fuerit, ac propterea, quod
juris eft, Praetor effe non potuerit, verum tamen eft Prae
tura eum fuiffe fun&tum. - -

Fateor, fi noftram fequamur hypothefin, nullam fuae de

cifionis rationem reddere POMPONIUM. — Sed, vel ipfè
hoc omifit, & unice decidit nihil Barbario obftitiffe fervi
tutem, quafi Praetor non fuiffet: vel ULPIANUS necefTe
non duxit rationes decidendi POMPONII adjicere, cum ipfe
hanc decifionem examinaturus , & rationibus fatis validis
adftru&urus foret: quippe.mihi videntur haec verba, atquin
verum eff Praetura eum funâum, effe verba ULPIANI illam
POMPONII decifionem adprobantis, uti jam fequenti com
mate videbimus. -

S E C T I O. I V.

Sententia Ulpiani /uper baec decifione.

* Ait ULPIANUS: Atquin verum e/? Praetura eum fum?um:

quae verba prima fronte videri poffent obje&tionem contra
lianc POMPONII decifionem involvere. Aft, ut mihi vi
 $ 19 %
detur, magis adprobationem & remotionem objeétionis,
quae huic POMPONII decifioni obmoveri poffet, continent.
In editione Baudozae legitur : Aftqui vera etiam Prae
pura eum fumάum: quam fi admittimus, haec verba pertine
re videbuntur ad proxime praecedens comma & ad decifio
nem POMPONII, hoc paéto: fed nihil ei fèrvitutem obßitis
fe ait Pomponius, atqui vera etiam Praetura eum funâum:
ac fi diceret POMPONIUS, non obftitiffe ei fervitutem,
quafi non fuerit Praetor, cum vera Praetura fun&us fue
rit: vel, fi haec verba ad ULPIANUM referre velimus,
ULPIANUS POMPONII fententiam hoc pa&o probaret &
confirmaret, hoc fenfu: ut, fi vel dici poffet illum propter
fervitutem Praetorem non fuiffe, tamen illud extra contro
verfiam elfet, eum vera Praetura fun&um effe: vel, fi quis
malit, non obftitiffe ei fervitutem, quia vera Praetura fun
&tus erat: fed malumus cum Florentina ftare, & tunc rem
fic concipimus, acfi ULPIANUS contra hanc POMPONII
decifionem hoc dubium objici poffe praevideret, an huic Bar
bario Philippo non obftitit fervitus, quafi Praetor non fue
rit ! fine dubio haec ei obftitiffe debet: nam , fi fervus erat,
inhabilis erat ad Praeturam (t), fi inhabilis fuit ad Praetu
ram, nulla eft ejus ele&tio. Atqui Barbarius, qui erat fer
vus, Praetor fuit creatus. Ergo ejus eleétio nulla eft; jam
vero, fi inutiliter Praetor creatus eft, Praetor non fuit. —
Verum huic occurrit ULPIANUS, eum ait: Atquin ve
rum eß Praetura eum funâum , ac fi diceret: efto fane il
1um inhabilem fuifle ad Praeturam! tamen re&te dixit POM
PONIUS non obftitiffe ei fervitutem, quafi Praetor non
fuerit , i. e., quafi non omnia tanquam Praetor gefferit,
edixerit , Jus dixerit, Legis a&tiones exercuerit , cetera
ornnia peregerit quae Praetor gerere folet, non clam, fed
in confpe&u Populi , & omnium confenfu : verum igitur
eft illum Praetura fun&um effe, & Praetoris munia obiiffe
ex illa creatione Populi, utut, fi ita velis, vitiofa, pro
2

(2) D. L. 12. de jud, & L, 175. de R. 3*. aliisque fupra allegatis,

 £k 2o %

pter perfonae inhabilitatem ; & merito ULPIANUS probat ,

POMPONIl fententiam , hoc paéto: recte dixit POMPO
NlUS, illa, quae hic Barbarius, tanquam Praetor, geffit,
non fore , perinde acfi Praetor non fuerit: negari enim ne
quit Praetura illum fuiffe funétum. -

Sponte igitur liquet illud vocabulum atquim hic, non tan

quam objeétionem, fed tanquam confirmationem POMPONII
opinionis accipi debere, & prQ fimplici at, tamem, atta
mem , pofitum effe. — Eodem fenfu occurrit in (u); in
qua dicitur, atquim (id eft, at) viam ad fepulcrum pos
fumus vindicare, non enim ibi eft objeétio, unde concludat,
cum viam ad fepulcrum poflimus vindicare, ideo fepulcra
noftri dominii effe : pari pa&to in (v), atquim, (id eft,
fed ) /?, quafi ommino mom fidejuffiffet, furavit, non debet hoc
jusjurandum reo promittendi prodeffe, quae duo fragmenta id
eo vel maxime felegi, quia alterum eft ejusdem ULPIA
NI noftri , alterum POMPONII, licet adfirmare nec ve
lim, nec aufim, illud vocabulum atquin femper hoc fenfu
occurrere, fed lubens concedam, faepius etiam objectionem
defignare (x), quin, fi vel nullum alium locum producere
poffem, ubi haec vocula atquim pro confirmatione ufi fue
rint Veteres, tamen, quia naturalis fenfus id ipfum non tan
tum flagitat, fed & fequentia manifeftiffime evincunt, non
dubitarem hoc loco illam fignificationem huic voculae tri
buere, ob rationem fupra adlegatam. . -

Patet igitur POMPONII fententiae non contradicere, fed

eandem confirmare ULPIANUM: uti hoc clarius adparebit
ex fequenti commate, cum ait: Et tamen videamus /? fervus,
quamdiu latuit in dignitate Praetoria, funâus fit: quid di
cemus? quae edixit, quae decrevit, mullius fore momenti? an
fore propter utilitatem eorum, qui apud eum egerunt vel Le
ge, vel quo alio jure? Et verum puto, nihil eorum reproba
ri. Ubi fibi videtur movere objeétionem. — Verum, cum

( u ) L. 1. in f. D. ß ferv. vind.
(v) L. ult. f; £ % 3urejuramd.
{3} L. 18, §. 3, D. de dol. ma!,
 M. vr
>§ 2I 5;$

de le&tione hujus commatis plane non conftet inter Erudi

tos, antequam ad ejus interpretationem accedamus, prius
in veram le&tionem inquiramus, eamque conftituamus.
HOTMANNUS (y) fuae hypothefi, ULPIANUM hic a
POMPONIO diffentire, inferviens, voculam in, quam in fo
lis Florentinis perperam pofitam effe contendit, eliminat,
ejusque loco negationem fubftituit, ac fic legit: & tamen
videamus: /? /ervus , quamdiu latuit, dignitate Praetoria fum
άus mom fit , quid dicemus &c. , atque adeo fic argumenta
tur, ac fi ULPIANI fenfus foret: * Magna quidem eft
POMPONIl auétoritas, ut Barbarium non fuiffe Praetorem
concedamus, fed tamen, quae vis illius opinionis fit, quae
que ex ea confequantur, confideremus. Tunc (pergit) di
fputationem fuam fic exorditur: fi, quamdiu fervus latuit,
dignitate Praetoria funétus non fit, quid dicemus? id eft,
fi POMPONII fèntentiam admittamus, & negemus Barbari
um, quamdiu fervus non eft cognitus, Praetoria dignitate
fun&tus non fit, quid dicemus? ubi (inquit) fubaudien
dum illud eft, an etiam incommodum illud, quod ex ea o
pinione confequitur, admittemus, ut ea, quae edixit, quae
decrevit, quae toto imperii fui anno ftatuit, nullius mo
menti forent?" — Verum, licet praeterquam Florentiae
ubi fimpliciter, & in Gothofredianis ac Ruffardi, quae vul
go Duareno tribuitur, & Pacii editionibus, ubi geminatis
lineolis includitur, in Vulgatis, Contiana, & Haloandrina
illa vocula in non reperiatur, tamen negationem ibidem
contra omnium Codicum fidem intrudit, &, utut fateamur
illam voculam in commode abeffe poffe, neque quidquam
hic mutare, uti mox demonftrabimus, tamen cum leétione
Tlorentina & hic ftare malumus.
Eandem fententiam ampleétuntur quoque CUJACIUS
(z), &, qui cum eo ftat, ZOESIUS (a), atque ad eam
fundandam hoc utuntur argumento: fi retenta, inquiunt,
- C 3 -

--- --- ------ -

(y) loco, quem fupra citavi. *.

(z) Lib. 8. Obf. c. 33. & ad L. 2. c. de Semt. &• imterl. omm, jnd.
(a) im Com, ad ff. Lib. 1. tit. 9. & feqq. m°. 1.
 * 22 %
je&tione, adfirmative legamus eum Praetura funétum, abfur
de quaereretur, an ea, quae geflit, nullius fint momenti,
quia, fi dicamus eum Praetorem fuiffe, quem poftea ad
paruit effe fervum, & dicamus eum vera Praetura fuiffe
fun&tum, certo certius quoque erit, omnia, quae in l'rae
tura geffit, edixit, & decrevit, effe rata." - Verum, aut
lucem non capio, aut contrarium fatis, fi non ex Lege ipfa,
faltem ex modo difputatis liquet: ideo enim, uti fupra vi
dimus, quaeritur in hac Lege, utrum ejus aéta valeant,
non, quia Praetura fun&us non eft, quippe contrarium ex
ipfis ULPIANI verbis certiffimum eft, cum ait, 4tquim
verum eß Praetura eum fumâum: fed ideo, quia, dum fun
gebatur Praetura, fervus erat, qui latebat in dignitate Prae
toria; contra, fi dicamus illum re vera Praetorem fuiffe,
tunc demum abfurde quaereretur, utrum ejus a&ta valeant:
atque adeo hic retinenda diftinétio inter Praetorem effe,
& Praetura fungi. Praetorem enim talem effè dicimus, qui
juftus Praetor eft. Praeturam gerere, illum, qui, etfi Prae
tor ftri&te non fit, Praetura tamen fungitur: adeoque ali
quis Praetor effe non poteft, nifi fimul de Jure Praetorio
munere fungi poffit: fed Praeturam gerere poteft, tametfi
de Jure Praetor non fit: cujus locutionis plura in Jure ex
ftant exempla: fic enim diftinguitur inter Proconfulem effe,
& Proconfulatum obtinere (b), item inter Tutorem effe, &
tutela fungi (c): pari pa&o aliquis in libertate effe poteft,
quamvis liber non fit (d), aliud quippe eft in libertate es
fe, aliud effe liberum (e), hinc fervus dicitur apud fructu
arium fervire & in fervitute effe, cum tamen hujus fru
&tuarii fervus non fit (f): ex quibus, ut abfolvam cetera
ad haec pertinentia, adparet prius Jus, pofterius fa&tum refpi
cere, uti in cafu Barbarii, qui, licet Praetor non fuerit, Prae

(b) L. 1. D. de Twtor. dat. ab bis.

{}e)cj v.L.L L.6.3. §.io,
Cod. de Petit. bered.
io. de 4. v. a. poffeff.
1 1, 12. D. de Liber. cauf.
§}, 1L. 18. §. 2. de Nox, aάt.
 % 23 %

turam tamen geffit. — Verum, uti modo jam dixi, mihi Flo
rentina le&tione ftandum videtur, licet illa vocula im etiam fal
vo fenfu commodiffime abeffe poifit, cum fenfus erit ex no
flra hypothefi: & tamen videamus, fi fervus dignitate Prae
toria funétus fit, quamdiu latuit, id eft, quamdiu ignoratum
fuit illum elfe fervum, quid dicemus? &c. atque hac recepta
leétione magis procedere videtur ULPIANI argumentatio,
ut fic, poftquam removiffit illam objeétionem contra fenten
tiam POMPONII, nihil Barbario obftitiffe fervitutem, qua
fi Praetor non fuilfet, contra illam folutionem, quod, licet
inhabilis fuerit ad Praeturam, tamen Praetura fun&us fue
rit, novam fibi formet inftantiam, ac fi diceret: efto fane
illum Praetura funétum fuiffe, tamen hoc facti, non Juris
eft, atque ita propter inhabilitatem perfonae, cum Praetor
effe non potuerit, omnia ejus a&ta , quae geffit , inutilia
funt, faltem ea, quae geflit, quamdiu latuit in dignitate
Praetoria, five quamdiu ignorabatur illum fervum effe, ut
fenfus fit: & tamen videamus fi functus fit , quamdiu la
tuit in, vel fub, dignitate Praetoria fervilis ejus conditio,
quia Pópulus non poteft videri fervo Pràeturam deferre vo
luiffe, an non, quamvis POMPONIO concedi poffet illa,
quae geffit, poftquam ab hero deteétus fe ab illo ingenti
fumma redemiffet, & fic liber faétus Praetura fungi potuis
fèt, atque ita ante illud tempus vitiofam, nunc ex nova
caufa füperveniente legitimam ex Populi confènfu continu
affet Praeturam, tanquam a legitimo Praetore gefta, rata es
fe debere, an non tamen, inquam, illa, quae ante hoc tem
pus peregit, cum inhabilis effet ad Praeturam, nullius mo
menti fint ? cui obje&ioni five inftantiae anfam praebere
forte potuit id quod narrat SUIDAS, Barbarium a domi
no agnitum, magnâ illi pecuniae fummâ numeratâ, fe ab eo
redemiffe, ac propter reverentiam erga Antonium Trium
virum, illam maculam fervitutis filentio te&tam fuiffe. Hoc
autem tacite concedere videtur ULPIANUS ex ftri&to Jure,
quafi diceret: quid dicemus? quae edixit, quae decrevit,
mullius fore momenti? i. e. re&te quidem dici poffes ex
fummo. Jure ratiocinari: ftriéto enim Jure, quaecunque fer
 * 24 %

vus vitiofe Praetor creatus, geffit, nulla funt; fed, confide

remus ab altera parte, fi haec omnia in irritum deducan
tur, quanta exinde oritura foret confufio, nam Cives apud
eum egerunt lege, vel quo alio Jure, quorum pleraque
effe&um jam funt fortita, Servi apud eum funt manumifi,
Liberi emancipati, adoptiones faétae, coram eo litigatum
eft, fententiae, quas dixit, exfecutioni funt mandataé, bo
norum poffeffiones dedit, alia geflit, an haec omnia in ir
ritum deducentur? Servi manumiffi iterum in fervitutem re
trahentur, refcindentur emancipationes, adoptiones, fenten
tiae, revocabuntur datae bonorum poffeffiones? vide, quo
haec omnia tendant! an non igitur praeftat ftatuere prop
ter utilitatem eorum, qui apud eum egerunt vel Lege,
vel quo alio Jure, haec omnia rata effe debere, neque
quidquam eorum reprobari, quia vix aliter exitum res in
ventura fit: & hanc fententiam, fi non ex ftri&to Jure, fal
tem ex aequitate praeferendam effe ftatuit, cum dicit: &
verum puto, id eft, aequum, nihil eorum reprobari, fed o
mnia, quae geffit, quae edixit, quaeque Cives apud eum
egerunt, valida effe oportere, nam , addit, hoc humanius
ejì, id eft, licet aliud requirere videatur, ftri&ti Juris ratio,
tamen haec opinio, propter publicam utilitatem, quae faepi
us Juris rigori eft praeferenda, ex Regulis fani ratiocinii
& fanae politices praevalere debet; eamque fententiam in
Jure fundatam effe mox demonftrabimus, poftquam prius,
quod ad intelleétum hujus commatis facit, examinaverimus,
quid intelligere debeamus per Lege, vel quo alio jure age
re: & quidem non uno fenfu occurrit in Jure Lege agere
& Legisaéìio.
Primo enim Lege agere eft legitima aliqua a&tione expe
riri (g), quo fenfu occurrit apud CICERONEM (b), VA

(g) Vid. BRISSONIUM de P. s. in illa voce.

(h) Pro Muraema c. 1 1 • Poffit Lege agi mec me, pauci quomdam fciebamt,
Faftos enim vulgo mom habebamt. Item im divinatione in Verrem,
c. 5. guis neget oportere eorum arbitratu lege agi, quorum caufa lex fit
com/?itutn. & in ejus Lib. 1. de Orat. c. io ' X1geremt tecum lege
primum Pythagorei vmmes atque Democritici. alibique in eodem Li
 * 25 %

LERIUM MAXIMUM (i), GELLIUM (k), TEREN

TIUM (1), aliosque, quos videre licet apud BRISSON[
UM (m). Eodem fenfu etiam Legis aétiones apud POMPO.
NIUM (m) veniunt, quae, uti reéte obfervat magnus
SCHULTINGlUS (o), non erant aétus aliqui aut reme
dia agendi, quae Lex induxit, fed formulae, quibus illa,
de quibus Lex cavit, five a&tiones ex Lege defcendentes,
apud Magiftratus Judicesve peragebantur, adeoque formu
lae quaedam folennes, quibus, a&tor fuam aétionem, reus
fuam exceptionem, proponebat, quae tam rigide, & re ve
ra non fine exceffu fcrupulofitatis, erant obfervandae, ut,
fi a&tor reusve vel in unico verbulo erraffet, tota caufa ca
deret, hinc femper litigatores JCtum fecum habebant, qui
ipfis formulas praeibat (p), jue ita, quia in iis tribunali

bro c. 36. Alter plus lege agendo petebat, quam quamtum im XIl.
Tabb. lex permiferat. Sic im Lib 2. im Verrem C. 15. guis um.
quam apud iftum Praetorem Chelidome im vita lege agere potuit ! &
pro Caecima C. 33. Ommes , qui in eadem caufa fumt, & lege agamt,
«&- jus fùum perfequamtur.
(i) Lib. 7. c. 7. ex. 5. Bonorum adolescentis poffèffionem ei dedit,
* heredesque lege agere paffus mom eff. quae locutio (fcil. lege agere
• in hereditatem ) occurrit apud CICERONEM in Verrem Lib. I.
C. 45. ubi dicit, $i quis teßameuto fe heredem arbitraretur, quod
tum ììom ex/?aret , legeT ageret in hereditatem. & Lib. 1. de Crátore
c. 38. im Ζ. Cum miles domum revemiffet, egiffetque lege in heredi
tatem paternam.
H) Lib ao. c. 9. cum lege agitur, & vindiciae comtendumtur.
1) im Phormimme] Aä. 5. Sceg.z.verfus fim. lege agito ergo. i. e.
(uti idem explicat BlRISSONlUS loc. fupra cit.) litem eo nomi
he intende, vel judicio experire, fi tibi videatur. '
( m ) im feleët. 4ntiqq. Lib. 4* cap. 2o.
( m ) L. 2. §. 6. de O. jf.
o) Emarr. 1. p. ff. Lib. I. tit. 2. §. 6. - -- -

{p) Quem morem, quasque formulas, lepidiffime ridet CICERO

pro Muraena c. 1 1. & 12. - Quis autem, hunc formularum ri
gorem abrogaverit? . eft fane, É quaeritur inter DD. -- In
äiverfas partes & hic abeunt Eruditi. — Variorum conje&uras
recenfet "atque refutat GOTHOFREDUS im Com. ad L. 3. c.
 * 26 %
opus erat, ad contentiofàm jurisdiétionem pertinebant. —
Cum vero antiquitus hae formulae in prima perfona effent
conceptae, nemo alieno nomine Lege agere poterat, prae
terquam pro Populo & libertate, ex neceffitate fcilicet,Tquia
totus Populus in judicium venire non poterat, neque fer
vus perfonam ftandi in judicio habebat, uti hoc docet In
perator (q); quo etiam pertinere videtur (r), quippe de-,
fumta ex Lib. 14. ULPIANI ad Editìum, ubi inter alia de
Judiciis egit. lnterim tamen diferte ULPIANUS (s) diftin
guit inter Lege & legitimo judicio agere, cum ait: Moribus tu
tor datur mulieri, pupillove, qui cum tutore fuo lege, aut legiti
mo judicio agere vult, ut auâore eo agat. & in (t) inquit:
Tutoris auéìoritas neceffaria ef? mulieribus quidem in his rébus,
fi lege aut legitimo judicio agant: uti & hic inter Lege &c
quo alio jure agere; adeoque ibidem , & in hac Lege,Tlon
ge alio fenfu Lege agere & Legis aâiones fumuntuF, quam
eo, quem modo explicuimus, neque hic per Lege agere in
telligere poffumus judicio experiri, aut per Legis aâiones fo
lennes formulas, quibus aétor fuam aétionem, reus fuam
exceptionem proponebat, quia obponitur Lege & legitimo
judicio, quo diétae Legis aétiones POMPONII pertinent, a
gere, &, in noftra Lege, quo alio jure agere.
Et re vera, praeter Legis aétiones mox memoratas, quae
que ad contentiofam jurisdictionem pertinebant, dabantur
aliae Legis aâiones, quae erant voluntariae jurisdi&ionis , &
fic una fpecies ab altera plane diverfa.

Tbeod. de Stwd. liber. urb. Rom. & im Com. ad L. i. c. Theod. de

omiff. a&#. impetr. quae vulgo habetur L. 2. C. 7u/fim. de Formul.
có- impetr. fùblat. uibi variis argumentis demonftravit Conftanti
num unice ad fuggeftionem JCtorum Berytenfium, in urbe Bery
to jus docentium, formulas folennes in téftamentis aliisque a&i
bus extrajudicialibus, Theodofium vero juniorem & Valentinia
num easdem in a&ibus judicialibus fuftuliffe.
% In princip. Imff. de Iis, per quos ager. poff.
*) L. 123. pr. de R. 7. .
(*) In Fragm. tit. 1 1. §. 24.
(*) §. 27.Teod. tit.
 * 27 *

Pofteriores ad a&us legitimos pertinent, & definiuntur

aâus voluntariae jurisdiäiones, qui ex fpeciali aliquo jure de
fcendentes mom mifi a Magißratu, vel coram Magifiratu, certo
tali potcßate praedito, expediri poterant. Unde %
aâionum
nomen derivandum videtur, quia ex certa aliqua Lege de
fcendebant, atque hinc etiam ipfà poteftas Magiftratus tales
a&us expediendi di&a videtur Legis aâio (u). - Cum au
tem hae Legis a&tiones etiam a£tus legitimi dicantur, multis,
' tam JCtis quam Antiquariis, nulla videtur differentia inter
a&us legitimos & Legis a&iones. — Sed, quamvis conce
ûamus fenfu generaliffitno omnem a&tum, qui fecundum Le
gis praefcripta peragitur, legitimum dici poffe, dantur ta
men quidam a&tus, qui per excellentiam aétus legitimi vo.
<antur (v), inter quos quidam a folis privatis, licet fo
2

(w) v. L. 3. de Off. Proconf. & Legat. L. 1. de 0ff. 7urid. & plures

alias.
(v) Confer. L. 77. de R. 7. Cum autem hic inciderim in celeber
fimam hanc, & inter Jnterpretes faepius agitatam, L. 77. de Ar.
Ê; non poffum non varias ' DD. deTea fententias proponere. —
Difficultas & inde natae inter JCtos diffenfiones ofiumitur ex va
' ria: hujus fragmenti leétione, aliter enim fe habet le&tio Floren
-tina, aliter Vulgata & Haloandrina, tota vero in Bafilicis defi
άeratur. — In Gothofredianis, quae cum Florentina confentiunt,
fic legitur: 4äus legitimi, qui recipiunt diem, vel comditionem, vel
lwti mawcipatio, acceptilatio, bereditatis aditio, fervi optio, alatio tu
toris, im totum vitiantur per temporis, vel diei adjeâionem: mon
mumquam tamem aáus fùprafcripti tacite recipiumt, quae aperte com
prebenfa vitium adferunt: mam ß acceptum feratur ei, qui fùb com
afitione promifit, ita demum egiffe aliquid acceptilatio intelligitur, ß
obligationis eomditio exftiterit: quae ß verbis momjmatim acceptilatió
mis comprebeudatur, mullius . momemti faciet aâum. At in Vulga
ta & Haloandrina legitur inferta_ negatione: Aéìus tegitimi, qui
' sem recipiumt. Et hinc ille diffenfüs , quibusdam negationém
probantibus, aliis Florentina le&ione ftantibus. — Qui pri
Ωrem fententiam defendunt, utuntur hoc argumento: quod in
hac Lege fermo fit de illis a&ibus legitimis,Tqui diei, vel con
'ditionis adjeétione vitiantur, adeoque de iis, qui non recipiunt
• diem, vel conditionem, caeteroquin enim, fi admitterent diem,

..•••
 * 23 *
lenniter, tamen fine interventu Magiftratus, perficiuntur,
alii expedire nequeunt,. nifi ab ipfo Magiftratu, vel a pri
*.

vel conditionem, vitiari non poffent per illius adje&ionem, &

quia aliter gbloqueretur fibi JCtus, & plane inutilis fieret hu
jüs Legis. difputatio, quin imo inconcinne plane atque incom
imode prorfus dicerentur a&tus legitimi, qui recipiunt, five qui
admittünt, five qui patiuntur, ut adjiciatur dies, vitiari per di
. ei adjectionem, ideoque legunt: 4êtus legitimi, qui mom reçipiumt,
five qui rejiciumt, five qui re/pwumt diem, vel conditionem, veluti mas.
cipatio, &c. in totum vitiamtur per temporis, vel diei aajeéîiomem, nam,
fi recipiunt, inquiunt, fi admittunt, fi patiuntur, fi ferunt, ut ad.
jiciatuir dies, vel conditio, neceffario id fine eorum corruptione,
vitio, aut interitu, patiuntur; cum tamen non tantum fenfus Legis,
fed & allegata exempla contrarium fuadeant, nam horum naturaTdi
ei, vel conditionis adjeétionem non admittit: nec fine ratione, quia
in iis Lex ftatuit certam formam, qua non fecuta a&tus illi omni
no infirniantur, nam in totum ordinantur fecundum praefcriptum
Legis, ex qua inmediate E$t; atque adeo nullo modo diem
poffunt admittere. - Alii vero potius cum Florentina legunt:
illamque Legem fic .explicant, JCtum fubponere dari a&tusTlegi
timos, qui recipiunt diem, vel conditionem, tacite fcilicet, id eft,
quibus ineffe poteft dies, vel conditio, ac docere, hos ipfòs a&us
legitimos, licèt tacite recipiant diein, vel conditionem, in tdtum
tamen vitiari, fi talis dies, vel conditio expreffe adjiciatur ipfi a
&tui, quia purè expediendi funt: interim, licet vitientur per expres
• £am diéi, vel conditionis adjeétionem, tamen conditionem tacite in
effe, uti exemplo ácceptilationis demonftrat. — Mihi fane utraque
• fententia defendi poffe, licet neutra difficultate careat, videtur, quam
vis Vulgatam le&tionem praeferendam cenferem, atque tunc verba,
qui mom recipiant diem, vel tomditionem, tanquam parenthefi inclufa,
acciperem hoc fenfu: aétus legitimi, quippe qui, vel quia, non re
' cipiunt diem, vel conditionem, in totum vitiantur per tempo
ris, vel diei adjeétionem. — Cum vero PAPINIANUS in noflra
• lege illud generaliter adfirmet de aétibus fupra fcriptis, quos ta
rnen unice e. g. profert, male nomnulli, uti animadvertit GUILI
• JELMIUS MARANUS, id reftringunt ad acceptilatio;iem & tutoris
datiomenw folam: in aliis enim idem locum habere poteft, ut nem
pe pure quidem celebrentur , fed ut effe&us eorum differatür in
diem, vef conditionem, fi id tacite aétum fit; . idem enim, quod
*n acceptilatione, obtinet in interponenda au&oritate tutòris,
a.
 * 29 *
vatis, fed coram Magiftratu tali poteftate praedito, five a,
vel coram, Magiftratu, penes quem eft Legis actio, uti mox
notavjmus, ipfam hanc Magiftratus poteftatem , tales a&tus
expediendi, Legis aâionem in jure vocari. -

. . Valde igitur probabilis eft JACOBI GOTHOFREDI (x)

fententia ftatuentis hos poftremos memoratos aétus per ex
cellentiam Legis aâiones vocari, atque adeo ab aétibus legi
simis differre uti fpeciem a genere, & genus effe a&tus le
gitimos, cujus duae funt fpecies: aétus legitimi in fpecie
& Legis aétiones, uti haud raro accidit, ut quaedam fpecies
nomen generis retineat: exemplum efto inter alia adoptio,
quae dividitur in adoptionem in fpecie, & adrogationem (y).
.. A&tus igitur legitimi in §;iefunt aüus voluntarii, qui
3 -

£ pure interponi debet, licet negotium, quod pupillus ges

it, in diem, vel fub conditione geftum fit, cum tamen idem
ille dies, vel conditio tacite auétoritati interpofitae ineffe vid a
tur, quae negotio ineft, eaque non exiftente tota auctoritas
cum ipfo negótio- corruat. v. t. 8. de Aué. & conferf Tur. ve!
Cur. éodem modo, uti acceptilatio debiti in diem, vél fub con
ditione contraéti. — Nos illis, quia non direéte ad fcopum fa
ciunt, amplius non inmorabimur. [Plura, ut & varios auétores,
qui hanc ' Legem commentati funt, dabit.Ampl. MIEERMIAN
in elegantiffinia fua differtat. inaugur. de Rebus Mancip. &• me•
Mancip. ß&#. 249—253. Lugd. Batav. defenf. die 22 Jun. 174r,
vid. HOTMANNUS Illußr. g2uaef?. quaeff. 34. GUILIELMÜS
. M ARANUS im fúe Com. ad L.77 de R. 3. ALCIATUS Lib. 3.
.. parerg. c. 4. BACHOVIUS ad Treutler. vol. 1. di/p. 27. tbef. 1.
iitr. B. ELBERT. LEONINUS Obferv. Lib. d. c. 17. üt &
omnino BRONCHORST im Com. im tit. D. de R. %. ad eam
dem L. WISSENBACH im Com. ad dwos poßremor ff. titulos itid,
ad illam L. SlEGM. REICHER. JAUCHII Meditt. criticae- ae
megatt. ff. c. 4. m. 48. p. 45. item C. 16. m. 43. p. 286. & 291.
addatur GOTHOFREDUS im Com. ad d. tit. Tale R. 7. ad eam
dem L. CUJACIUS guae/?. Papim. Lib. 28. in expv/. bujus L.
& obf. Lib. i5. c. 16. & SClPIO GENTILIS Lib. i. d. jurisd.
c. 34. quibus addantur citati apud eosdem auétores.
(x) /. cit.T im Com. fc. ad tit. de R. 7. ad L. 77.
(y) vid. JANUM A COSTA im Com, ad lmffit. Lib. 1. tit. 1 r.
p. m. 71 • - - - -
 % 3o %

«x veteri jure defcendentes a privatis tertis fòlemnitatibus fine

interventu Magifiratus perficiuntur. Sic v. g. :acceptilatio (s),
umancipatio (a), fervi optio (ò), & fimiles.
Legis vero aétiones funt aäus voluntariae jarisdiâioni,
ex fpeciali Lege de/cendentes qui, vel a privatis certis /olemnita
tibüs coram certo Magiflratu, vel ab tp/o Magißratu, féd tali
poteßate praedito, five apxd quem erat Legis agio, peraguntur.
Uti adoptio (c), emancipatio (d), manumiffio (e), tutoris
datio (f), ceterae. - Adeoque huc redibit omne, quod
inter has fpecies intercedere videtur, discrimen, quod in a
&tibus legitimis praefentia Magiftratus non fit necefíaria, cuin
in Legis a&tionibus contra Magiftratus requiratur; quin &
ne peragi quidem poflint, nifi coram Magiftratu tali pote
ftate praedito (g).

A(*) v. d. L. 77. de R. 3.
(4) -— --— - add. BRISSONIUS iw ßleä. 4wt*. Lib. i.
c, 7. ibique citt. -

(b) d. L. 77. *3,3; Cod. de 4dopt. L. 3. de Off. Pr &•

( 'Eii. & L.
?) v. L. 4. D. . .1 • Q04J. %p*• L • • 3.
1. de Off. jurid. , P*^®®»/.
3 y.
(d) V. PAULUS Reeepb. femt. Lib. 2. tit. 25. §. 4. cui jungi pot
eft L. 4. D. d* Adopp.
(e) v. d. PAULI loe. add. L. 2. §. 1. de Off. Proconf. & Legas.
(f) Confer. L. 6. & 2. D. de Twt.
Eandem cum GOTHOFREDO opinionem ample&itur ECKI
'US im primzipp. jwr. Civ. fecwwd. ordiae. Digef. Lib. i.tit. 2. p. m. 9.
nec lohge äö eâ abit HOTMANNUS, qui ftatuit Illußr. É
quaeff. 34. inter aétus legitimos & Legis a&iones tanturi intereffe,
- $£'. inter genus & fpeciem, &, ut puto, re&e: omnis enimi
• Cegis a&io eft aétus legitimus, non tamen vicifiim omnis a&us
legitimus eft Legis a&ió, uti ibidem gbfervat. Vid. de tQta hac
, mìteria GUILIELMUM MARANUM & GOTHOFREDUM
• 4/. fupra aitt. ut & CUJACIUM Obferv. Lib. 15. obferv. 16. DUA
... RENUM in Com. ad tit. de judic fol. 155. & ad tit. de Acquir.
£ered. c. 3. is fis. Confér._ quoque BRONCHORST i. c. uti
.; & Æmicab. $£
29. DUARENUS ad Tit. de Auéior. tut. c. 2.
„PETR. FABER Lìb. 2. Semeßr. c. 22. HEINECCIUS H/?.
7ur. L. i. C. 3. §; $ÉÉ 46. & in Antiqq. Rom. fec. ord. Inf? Lib ' i.
*£it, 2. §. 29. THUBER digre//. jfaff. Lib. 2. c. 21. & fupra alleg.
<MlEERMAN. Differt. /?&#. 246 -• 249. ibique citat. JACOB. A
 * si *

* Ex ha&enus disputatis ultro jam adparet manifefta diffe

rentia Legis a&iones POMPONII inter & Legis a&iones,
a&tus legitimos, illae enim erant formulae inftituendarum
a&ionum, quibus in judicio contradiétorio utebantur litigan
tes, atque adeo ad contentiofam jurisdiétionem pertinebant,
hae vero a&us jurisdi&tionis voluntariae (b). Volumtaria ju
risdiâio vulgo definitur quae exercetur inter volentes & comfen

SWINDEN ia Differt, de Legis aéft. five ad c. 2. §. 6. de 0.3.

defenf. Lugd. Batav. die 16 Septemb. i734. v. & CI. SCHELTIN
., GA im Diff. de Emamcip. c. 3. §. 13. üti & PETR. GUDELI
NUS im Symtagm. 7ur. C. 23. aliique quam plurimi apud eos
dem allegati.
(b) Haec vero differentia inter voluntariam & contentiofam juris
di&ionem, fane magna, clariffime patet ex L. 2. pr. D. de Off.
Proconf. & Legat. ubi dicitur: Omnia* Proconfules ßatim , quam Ür
be egreff fuerimt, habent jurisdiétionem: fed mos comtemtiofam, fed
volumtariam : ut ette, mamumitti apud eos poffùmt tam liberi, quam
fervi; & adoptiomes fieri. Oritur heic loci dúplex quaeftio, prima,
cur Proconful nullam omnino habeat jurisdi&ioném in urbe, ne
.que, voluntariam, neque ' contentiofam? altera, cur ftatim, atque
ürbe egreffus eft habeat voluntariam, contentiofam vero non i
tem, fed unice in illa provincia cui praeeft? - -

Et notandum, quod, licet Magiftratus Populi Romani provinci

ales faepius poteßater in Jure & Antiquitatibus audiant, atque etiam^
plus femel Magifiratibas, Magißratibus Populi Komami, obponantur,
tamen $ fignificatione fub Magiftratibus cómprehendun.,
tur, & Magiftratus funt Populi Romani, provinciales vero, non ur
bani. — 3; in anteceffum notato, facilis erit ad utramque pro
pofitam quaeftionem refponfio. •

] Nimirum, quod ad primam, Proconful nullam omnino habet

jurisdi&ionem, neque.yoluntariam, neque contentiofam, in ur
be, quia non eft Magiftratus urbanus, fed provincialis. *

Qüod ad alteram, cum fit Populi Románi Magiftratus, Ma

giftratus major, penes quem eft Legis aétio, hanc Legis a&ionem
exercere poteft in toto imperio, in toto órbe Romano, quia ad
voluntariam jurisdi&ionem pertinet: in urbe tamen non poteft,
quia, ut ut Magiftratus Pópuli Romani, tamen non eft Ma
giftratus urbanus, fed provincialis. - Verum contentiofam ju
fisdi&ionem, $. ad illam opus eft tribunali, hoc autem nön
habet nifi in illa provincia, ctij praeeft, non nifi ibidem exerce
re poteft. -- - * , !
 * 32 %

eientes, & quidem plerumque (i) de plano, citra caufae cogni

tionem & tribunal, quo fpeétant manumiflio (k), adoptio.Ö1),
cetera. Contentiofa eft quae cum caufae cognitione pro tribu.
mali, etiam (m) inter invitos, judicio Civili feu pecuniario
contendentes, exercetur. — Differentia igitur inter utramque
fpeciem ftatui poteft, quod voluntaria plerumque inter
confentientes, contemtiofa plerumque inter diffentientes (de
nominatione, uti faepe, a potiori fumta) illa plerumque de

(j) Ideo plerumque, quia aliquando haec voluntaria jurisdi&io et

. iam intér invitos & contradicentes exercetur: fic, quamvis eman
. cipatio fit a&us voluntariae jurisdiétionis, vid. d. PAULI loc.
§. 5. evenire tamen pQteft, ut liberi parentes cogere poflint, ad
iilds emancipandos; tales cafus vid. in L. ult. D. ß`a Parent.
: quis mamum. I,. 12. c. 4e Episc. aadiemt. L. 92. de. Comd. & de
zmmfr. L. 3. §. 6. de Minorib.& L. 32. & /eqq. de Adopt. qui
' bus non obftät L 31. D. eod. ubi illud vocabulum plerumque o
, mifTum eft, & indiftinéte dicitur mom poffe filium, five maturalem,
, five adoptivum, in poteftate patris, ullo modo compellere patrem, nè
: 7it im pöteßate: hoc enim regulam fpe£tat, a qua, uti jam yidi
fmus, `vafiae dantur exceptiones; & hinc eft, quod JUSTlNI
ANUS im § ult. Imff. 92uib. mod, jus patr. pot. /olv. dicit, meque
maturales, neque adoptivos, liberos allo paene modo poffe parentes eo
.gere eos de poteßate fua dimittere.
(£) juxta l.'a. D. de Off. Prgcomf. & Legat.
Új ì. L. 2. de Off. Procomf, & Legat.
ú) Per illud etiám idem vulgo in illa definitione intelligitur quod
per plerumque in voluntaria:" contentiofa enim jurisdictio plefum
queTinter invitos exercetur, non tamen femper: dantur `quippe
cafus, quibus & huic vel inter volentes 19cus eft, v. g. Tfi
quis contentus adverfarii argumentis eum abfolvi patiatur, hoc
cafu jurisdi&io, licet contentiofa, tamen exercetur inter confen
tientes. v. L. go. §. 1. & 25. de Dolo malo, - Aliud exem
plum eft in judiciis diviforiis, in quibus fàepius inter volen
tes & confentientes Jus dicitur; nam faepius arbiter fententia fua
fequitur partium voluntatem. L. 21. Com. divid. fic etiam, fi
partes cónvenerint, quamjam fententiam Judex dicere debeat,
inter volentes exercetur. L. 26. de Re jud. (quod vulgo No
ftrates dicunt willige comdemmatiem) attamen reété huc referuntur
a&iones, quae in judicium deducuntur, omne enim judicium
τedditur in invitum. v. L. 83. §. 1. de V. O.
 * 33 %

plano, haec pro tribunali exercetur (m): quae differentia

hic vel maxime ufu venit, cum enim ULPIANUS utatur
verbis Lege vel quo alio jure agere, per Lege agere procul
dubio intelligit aétus voluntariae, & per alio jure agere
actus contentiofae jurisdi&tionis (o); ac fi diceret, manu
niiffiones, emancipationes, adoptiones, quae coram eo faétae
funt, tutoris dationes quas exercuit, decreta quae interpo
fuit, bonorum poffeffiones quas dedit, & quidquid edixit,
eruntne nullius momenti? an vero valebunt propter utilita
tem eorum, inter quos vel voluntariam vel contentiofam ex
ercuit jurisdiétionem ? Et refpondet, verum puto nihil eo
rum reprobari, id eft, licet forte ftri&to & fummo Jure illa
forent inutilia, tamen aequius eft ut non reprobentur: fae
piffime enim hoc verbo verum utuntur JCti, cum aequio
rem fententiam praeferunt, uti vel parum in Jure verfatis
eft notiflimum, & ex ratione, quam hujus fuae decifio
nis reddit, in verbis hoc enim humanius e/? , adparet, ac re
vera haec fententia aequiffima eft: fi enim omnia, quae
hic Barbarius Philippus, quamdiu fervus latuit in dignitate
Praetoria, geflit, vel coram eo a&ta funt, tanquam a, vel
coram, inhabili ac falfo Praetore a&ta, in irritum deduce
rentur, gefla a tutoribus ab ipfo datis tanquam a falfis tu
toribus pera&ta , magno cum pupillorum , eorumque qui
cum illis egerunt, incommodo, & faepe infuperabili mole
ftia, in priftinum ftatum redigi deberent, adoptiones refcin
di , liberi & fervi apud eum manumiffi iterum patriae ac

(m) Quidam, videntes voluntariam jurisdi&ionem aliquando etiam

inter invitos, contentiofam aliquando inter confèntientes, exerce
ri, tertium genus effecerunt, quod medium quafi voluntariam in
ter & contentiolam obtineret, inter quos VOET in Com, ad tit.
de 7urisdiéi mo. 3. & 4. Verum hoc fupervacuum eft , quippe,
uti faepius, ita & hic, a potiori fit denominatio.
(o) Uti re&iffime obfervatur a TREKELL. in notis ad BRISSO
lUM Seleę ex jure Civili amtt. d. Lib. 4. C. 2o. litt. b. vid.
SCHULTINGIUM ibidem cit. in jurisprud. antejuf?. ad ULPI
ANl fragmemt. d. f. 1 1. §. 24. & 27. pag. m. 6o2. & 6o3.
*•
 * 34 % s.

dominicae poteftati fubjici, revocari datae bonorum poffefio.

nes, aboleri ab eo propofita edicta & interpofita decreta,
fententiae forte jam exfecutioni mandatae refcindi, omnia,
uno verbo, eo loco haberi deberent, ac fi nunquam ali
quid horum accidiffet, fumma imis miscerentur, & maxima
in civitate oriretur confufio , non fine ingenti patrimonio
rum infelicium civium, qui bona fide fe, fuasque fortunas
huic, tanquam legitime creato Magiftratui, crediderunt, dif
pendio: quae omnia latius extendi poffent, nifi quilibet,
vel modice fapiens, atram ac deplorandam hoc cafu rerum
faciem fibi facile fingere poffet.
: Merito igitur humaniorem fententiam praefert ULPIA
NUS: in omnibus enim, maxime tamen in fure, aequitas fpe
άanda ef}, funt verba PAULI (p); & Inperator JUSTINI·
ANUS ( q) Judicem jubet, antequam judicandi partes ad
fumat, jurare, fe in judicando aequitatem fecuturum: quae
conftans .eft interpretandi Leges & paéta Regula: fic enim
Imperatores (r): placuit, im omnibus rebus praecipuam effe fuffi
tiae aequitatisque, quam ßruäi furis rationem, & hinc idem
nofter ULPIANUS (s) JCtos merito Juftitiae facerdotes
adpellari vult; quoniam juftitiam colunt, & boni & aequi
notitiam profitentur, aequum ab iniquo feparantes, licitum
ab illicito discernentes: & CELSUS (t) benignius Leges
interpretandas effe docet, quo voluntas earum confervetur;
maxime in cafu propofito, ob fapientiffimum MODESTINI
(u) monitum, quod nulla Juris ratio, aut aequitatis benigni
tas patiatur, ut, quae falubriter pro utilitate hominum in
troducuntur, ea nos duriore interpretatione contra ipforum
commodum producamus ad feveritatem. -

Interim nemo ea, quae de aequitate in' interpretan

dis Legibus huc usque disputavimus, ita accipiat, ac fi

(p) L. 9o. de R. 7.
( q ) Nov. 8. infi».
(r) L. 8. C. de 7udic.
(*) L• 1. §. 1. de 7u/? & 7ur.
( t ) L. 18. D. de Legg.
( u ) L. 25. eva',
 £% 35 %
femper nobis ftri&tam naturalem aequitatem effet fequen.
dum, cum magis illam obfervare debeamus, quam JCti vo
cant Civilem (v), id eft, illam, quae, ex praeceptis Juris
Civilis haufta, ftatui ac naturae Reipublicae adcommodata
eft: fi enim quilibet Legum interpres fecundum cerebri
nam, quam fibi fingit, aequitatem, Jus Civile vellet inter
pretari, nafo cereo, facile cuilibet, fe fingendum praebenti ,
haud abfimilis evaderet Civilis prudentia: quippe, uti pru
dentiflime monuit CELSUS adolescens apud PAULUM (x),
in quaeftionibus de bono & aequo fub au&oritate Juris fci
entiae plerumque perniciofe erratur.
Contra hanc tamen ULPIANI fententiam, in ipfis Juris
<Civilis Regulis, uti vidimus, fundatam, infurrexerunt qui
qam , ufi, inter alia, his argumentis, quod JCtus (y) di
cit, fi is, qui libertatem dedit, poftea ipfe fervus pronun
ciatus fit, nullam libertatem competere: & (z) debitorem
effe abfolvendum , quem judicio perfequebatur procurator
ejus, quem poftea adparuit fuiffe fervum: quae tamen, me
judice, nihil ad rem faciunt: primo enim, fi quid facerent,
eorum folutio in ipfa ULPIANI decifione reperitur; deci
dit quippe ex aequitate, quam ftri&to Juri praeferendam mo
net. Deinde cafus funt longe diverfiffimi: in priori enim Le
ge quaeftio eft de eo, qui, cum liber haberetur eo tempo
fe quo nemo ipfi ftatus controverfiam moveret , {ervum
manumifit, & poftea ipfe fervus pronunciabatur, ac decidi
tur, hanc libertatis dationem effe nullius momenti; quia qui
ipfe fervus eft, fervo libertatem dare nequit: quaenam jam
quaefo! parallelitas erit inter unius fervi hominis, qui vix
hominibus admunerabatur, utilitatem, & multorum civium,
ac vel totius Reipublicae intereffe!
In altera de eo, qui prosuggo 2
nomine egerat pro fer

p/. L. 3 t .D. IDe yfit.

L 91. §. 3. de V. IO.
L. i9. D. gwi & a quib. wawm,
L. 44• §. i • D. de judic.
 * ,
* 36 %
vo, quem liberum effe credebat; & deciditur, reum effe ab
folvendum, quia is, cujus nomine aétum erat, neque ipfe
judicio ftare, neque procuratorem conftituere poterat: atque
adeo iterum de commodo privato, in caufa privata; quod,
quantum a publica caufa diftet, nemo non videt. Praeter
quam quod in utroque cafu res ita, deciditur, ut ipfi do
mino Jus falvum & integrum maneat; nam in priori Lege
fervus nulliter manumiffus domino fervatur: & in pofterio
ri illa rei abfolutio contra procuratorem falfum, a fervo nul
liter conftitutum, ipfi domino nullum facit praejudicium.
In noftra vero Lege agitur de praejudicio, quod toti Rei
publicae, vel faltem magno civium numero adferretur, re
fciffis omnibus, quae a Magiftratu, inhabili quidem, fed
tamen publice leéto & folenniter creato, gefta forent, cum
cives apud illum agentes publicam fidem fequerentur.
Quibus obfervatis, cetera dubia ex aliis Legibus (a) vul
go eruta, facili negotio enervabuntur: fed haec, ne aétum a
gere videar, hic facio miffa.

S E C T I O V.

De rationibus, quibus Ulpianus fuam decifionem fulcit.

Ad ultimum ULPIANUS 11anc fuam decifionem duabus
rationibus fulcit in fequenti commate, his verbis: cum etiam
potuit populus Romanus férvo decernere hanc poteßatem: fed
& fi fciffet férvum effe, liberum effeciffet : primüm igitur füae
decifionis fundamentum ponit in poteftate populi Romani,
qui hanc dignitatem vel fervo decernere poterat.
Verum, cum & hic de le&tione disputetur, utrum fana
fit nec ne? de eo prius agendum.

(a) Uti L. 1. c. de Tefamm. quae tamen plane pro ULPIANI fen

tentia facit, uti infrà latius videbimus. L. 1o. C. de Decur. quae
nihil prorfus facit ad rem, & L. 2. C. de eo, qui pro Twtor.Tubi
{ermo eft de re adhuc integra. -
 ***
Datur quippe, qui, mutata conjunétione cüm, pro ea num
reftituit, &-hoc comma interrogative effert, mum etiam pot
uit populus Romanus fervo decernere hanc poteflatem ? hac
fpecie, quafi continuo poft ULPIANUS id ipfe negaret,
quod ceteroquin diferte adfirmaret. — Verum quis non
videt hanc emendationem effe totam quantam hypothefi ad
commodatam? ULPIANUM nempe a POMPONIO diflentire.
Interim tamen fuam crifin argumento grammatico defen
dere nititur ; fi enim cum vera foret lectio, inquit, UL
PIANUS non potuit fed potuerit fcribere debuiffet. — Ve
rum quam frigida fit haec ratio quilibet videt: quis enim,
primo, in Syrophoenice terfiffimam, & ad exaétiffimas gram
matices regulas probatam, requirat latinitatem? Deinde et
iam centies apud ULPIANUM aliosque JCtos, quorum frag
menta in Pande&tas funt relata, quin & in refcriptis Inperato
rum cum, pro quoniam, indicativo modo junétum, reperias.
Igitur, retenta omnium, quos quidem mihi confulere licuit
(confului autem multos) Codicum leétione, haec verba UL
PIANI ita interpretor, ac fi diceret: fi nec aequitate hujus
decifionis movearis, quae fine dubio maxima eft, at move
aris poteftate Populi Romani, qui potuit etiam fervo de
cernere hanc poteftatem: illud certiffimum eft, inquit, il
lum Praetorem a Populo fuiffe eleétum; quid impedit, quo
nimus Populus fervo hanc poteftatem poffit decernere? fi
igitur fervus exiftens a Populo rite in comitiis ele&tus eft .
Praetor, omnia juffu Populi, ac vi collatae hujus in ipfum
a Populo dignitatis, nomine Populi, qui vi majeftatis fuae
illum hoc honore decorare potuit, geffit: atque ita nihil ad
tinet habilis fuerit nec ne! fervus fuerit an liber! quia fum
ma Majeftas, Populus, fcilicet, illam dignitatem ipfi decre
vit, & quod Populus jubet pro Lege eft (b).
Quae ratio quamvis per É
fufficiat, aliquis forte caville
3

(b) juxta LlVIUM lib. 7. c. 17. verf. fim. ubi ajebat Imterrex, in.
quit, im idXII.
juffiffet, Tabb. Legem
jus ratumque effet. effe
'ffe,, ab quodcumque
mque pofremum Popalus
p.
 * 38 *

tur: licet Populo haec poteftas competere dici poffet, tamen

non eft credibile Populum fervo hanc dignitatem conferre volu
iffe, quia nefciebat eum fervum effe, & fic errore inductus
illum Praetorem creavit: atqui qui errant non confenti
unt, uti toties in jure inculcatur: ergo nihil poflumus ex
hac Praetoris electione a Populo faéta argumentari. — Ve
rum non inmerito modo diximus aliquis cavilletur! eft enim
haec pura puta cavillatio, neque quidquam contra decifio
nem ULPIANI facit: primo enim discimus ex SUiDA (c)
detecto errore, agnitum a domino, fe ab ipfo redemifle,
neque hoc Populum latuiffe, fed in gratiam Antonii Trium.
viri hanc labem filentio fuifle oblitteratam, atque ita Prae
turam tamen continuatfe: adeoque Populus, poftquam refcis
fet eum tempore electionis fervum fuifle, illo vitio fanato,
ipfum Praetura abire non juffit, neque ejus gefta in irri
tum deduxit, eoque ipfo tacite illam eleétionem, quaeque
ab eo in Praetura gefta erant, rata habuit eo tempore, quo
non amplius errabat; cum autem omnis ratihabiuo, & vel
maxime fummae Majeftatis, habeat vim retrogradam, ita &
haec retro ab initio omnia illa vitia fuftulit, quae hic ob
ftare poterant. Deinde etiam ratio decidendi ULPIANI,
uti vidimus, fundata erat in aequitate, in humanitate, in
commodo & incommodo Reipublicae, ac multorum civium
utilitate; & fic optime ftringit ejus ratiocinium: efto fane
Barbarium ad Praeturam inhabilem fuifle , atque adeo ftri
&to Jure ea, quae geffit, irrita effe, tamen ex aequitate fu
ftineri debent , neque reprobari, quia non ita inhabilis fuit,
ut ne volente quidem ac jubente l opulo illo honore fungi
poffet, fed ideo, quia fummus Inperans in Republica, Po
pulus, fervos ab omni honore & munere civili excludit:
quid igitur? fi idem ille furnmus Inperans vellet aliquem
fervum hac exceptione eximere, eique Praeturam deferre,
quis ipfi contradiceret? an vi Majeftatis hoc non poffet fa
cere? fine dubio! qui enim Legem tulit, iterum illam pot

(*) v. L. 8. t. 9. c. de 7wr. &• faá. igmor. L. 2. pr. de jwdie.

AL. 15. ae 7urisd, & L. 1 16. §. 2. de R. 7.
 * 39 *
eft abrogare, five in totum, five in cafu fpeciali: quod fi
in genere verum eft, etiam in fpecie & in cafu hujus Bar
barii verum efie debet, atque adeo a quacunque parte hanc
rem contempleris, fufficit illum more Majorum a Populo
Praetorem creatum fuiffe, neque quidquam hic facit fcien
tia vel ignorantia Populi; finge enim Populum illum Prae
torem non fuiffe creaturum, fi fervum fciviffet, tamen cum,
deteéto illum fervum effe a domino redemtum, Praetura
abire non jufferit, fed in honore continuaverit, ratam ha
buit hanc eleétionem, & fic etiam omnia quae geflit: &
vel inde adparet Populum voluiffe, ut Praetor foret, nam,
atque hoc alterum eft ULPIANI decifionis fundamentum,
fi vel féiffèt férvum effe,' liberum effeciffet, id eft, uti dixi,
ipfa illa continuatio Praeturae indicat, Populum, fi fciviffet
eum fervum effe tempore quo crearetur, non obftante illa
fervitute ipfum Praetorem creaturum fuiffe, quod vi Maje
ftatis facere poterat, & vel hoc ipfo, ipfa illa creatione,
eundem liberum effecturus fuiffet, quia habilitas, vel inha
bilitas, perfonae a Populi voluntate pendet.
- Verum & hic lectionem mutat, ac pro fèd & fi legit,
* /d fi, idem, quem modo refutavi, HOTMANNUS (e):
aft, cum hanc mutationem nobis iterum obtrudat, ut hypo
thefi inferviat, & ad magis firmandam crifin, quam in prae
cedenti commate, cum in num mutando, inftituerat, illi non
inmorabor, quippe, nifi me omnia fallant, oftendi falfam
effe ejus hypothefin, ac propterea fequitur, omnes has cri
{es illi infervientes, vagari extra oleas, quin & fine illis me
lius procedere ULPIANI difputationem.
S E C T I O V I.

De ele&ione Magißratus inbabilis ab Imperatore faéìa.

Atque haec eft ULPIANI fèntentia de eleétione Magi
ftratus inhabilis a Populo faéta; tandem addit quod jus mul

(e) loco altat.

 * 4o *
to magis in Imperatore obfervandum eff: de quibus verbis et
iam non conftat inter lnterpretes: ac primo quidem BE
RENGARIUS FERDlNANDUS, five FERNANDUS (f),
illa accipit de fervo lnperatore creato, hac ratione, quia
illo tempore, quo haec Barbarii Philippi accidit hiftoria,
non fuerunt Inperatores, ac propterea, fi non fuerunt, ab
iis etiam Praetores creari non potuerunt. -Verum recte eo
nomine refutatus eft a GOTHOFREDO (g), & vel maxi
me GOVEANO (b), in primis hoc argumento, quod, fi
non fuerunt Inperatores, etiam fervus lnperator creari non
potuerit: deinde etiam, quod Inperatores a Populo creari
non folerent: uti fatis ex LAMPRIDIO & CAPITOLINO
demonftravit modo laudatus GOVEANUS; quibus addo,
quod fane eo tempore, quo fcribebat ULPIANUS, & ad
cujus aetatem ultima haec periodus referri debet, non ad
tempora Barbarii Philippi, vel maxime orbus Romanus ab
Inperatoribus regebatur, & propterea nulla alia hic quae
ftio effe poteft praeterquam de Magiftratu inhabili ab In
peratore creato: cum autem dicit ULPIANUS quod jus
multo magis in lmperatore ob/ervandum eff, fine dubio refpicit
proxime praecedentia, ubi dixerat Populum Romanum hanc
poteftatem fervo decernere poffe, quin imo, fi fciffet fervum
effe, eo ipfo illum liberum effe&turum fuiffe. — Verum de ra
tione, cur ULPIANUS hoc Jus multo magis Inperatori,
quam Populo, tribuat, inter Interpretes magnis animis dif
putatur. — Quidam, inter quos GOVEANUS (i), ftatuunt,
ideo multo magis hoc Jus in Inperatore obfervandum effe,
quoniam Princeps, fumma fc. Majeftas, Legibus folutus fo
ret, Populus vero non aeque, fed fuis Legibus tenere
tur: dubito, an reéte! conceffo enim pro momento (quam,
tamen quaeftionem hic non examinabo) Principem Legi
bus fuiffe folutum, & vel UlPi.\ NI temporibus fummam

(f) Fuit hic GOVEANl aequalis, yi varia fcripfit, quae videri,

poffunt in LIPENll Bibliotbeca reali j/uridica.
(g) d. l. columm. 538. -

(b) In Leâiom. var. 7ur. Civ. Lib. 1. c. 6.

(i) cit, lvo. -
 * 41 *
- Majeftatem penes Principem fuiffe, negari tamen non p6t.
'eft, eandem Majeftatem fub libera Republica fuifle pênes
Populum, atque adeo non video, cur magis Populus fub
libera Republica, quam Princeps fub obprefla, Legibus te
neri debuerit. — Alii vero alio paéto rem adgreffi funt,
quorum tamen fingulorum opiniones heic loci non recenfe
bo, quia illas omnes, earumque fautores, longo ordine ex
hibuit faepe laudatus GOTHOFREDUS, cujus fèntentia
vel maxime probabilis eft: putat is fc , fi modo genuina
fint haec ULPIANI verba, neque a TRIBONIANO inter
olata (de quo dubitare videtur) ideo haec dixiffe ULPIA
UM, quia Mágiftratuum creatio in urbe ad Principis cu
ram erat tranflata,. quod jam AUGUSTI tempore fieri coe
piffe, fub TIBERIO latius extenfum, quo referendus vi
detur locus TACITI (k), ubi ait, TIBERIUM comitia ex
Campo im Curiam tranffuliffè, & tandem fub infequentibus
Inperatoribus pleniffimum evafiffe, cui adludit JUVENA
LIS (T), norunt ii, qui hiftoriarum hujus Populi non plá
me funt rudes, atque etiam nos vel maxime docet MODE.
STINUS (m), inquiens, baec Lex (Julia fc. de ambitu)
in Urbe bodie ceffat: quia ad curam Principis magiffratuum
sreatio pertinet, non ad populi favorem: cumque ádeo Prin
ceps ex plenitudine fuae poteftatis de Magiftratibus difpo
nit, nemini privato de habilitate, vel inhabilitate, Magifíra
tus a Principe creati quaerere^ licet, quia eo ipfo,Tquod
Princeps illum Magiftratum creat, illum habilem reddit ad
jllum Magiftratum gerendum, licet ceteroquin inhabilis fo
ret, mam, diffutare de Principali judicio mùm oportet: facri
Jegii enim inffar eff, dubitare, an is dignus fit, quem elegerit
Inperator, funt verba Inpp. GRATIANI, VALENTINI.
ANI, & THEODOSII in (*}
quo etiam CUJACIUS (0)

(4) Auwa', Lib. 1. c. 15.

(1) Satyr. 1o. v. 77. & /eqq.
*) L. 1. pr. D. de L. 3ül. 4mbit,
wj L. 3. C. de Crimim. Sacrileg. -

έ•) los, fùpra cif, nempe Ob/erv. Lik, 18, c. 33.

 * 42 %
refert (p), ubi PAULUS docet, ex Lege Aeuguffi fòla vo
/untate Imperatoris liberum fieri, qui manumittitur; ut igi
tur concludam , videtur ULPIANUS his verbis indicare,
fi Populus alicui, ceteroquin inhabili, Magiftratum conferre
poffit, &, fi vel fervum, fciens fervum effe, Magiftratum cre
aflet, talis fervus. eo ipfo ad. libertatem perventurus foret,
multo magis idem obfervandum effe in Magiftratu inhabili
ab lnperatore creato, a cujus folius nutu habilitas perfos
nae eleétae pendet. • " - • « -

.. • •

s E c T 1 o v I I. -

Summa totius Disputationis.

* * ' ' ' * * ,

Summa igitur totius disputationis fuper hac Lege haec

eft, quod ULPIANUS in prima parte hujus Legis cafum
proponit, his verbis: Barbarius Philippus, cum fervus fugi
vivus effet, Romae Praeturam petiit, & Praetor defignatüs eff.
Deinde fuper hoc cafu decifionem POMPONII fubjungit,
in verbis : fed nihil ei /ervitutem obffitiffe, ait Pomponius
quafi Praetor non fuerit. Mox obje&tionem, quae ex ftri
&to Jure contra hanc POMPONII decifionem obmoveri pos
fet, folvit, dicens: Atquin verum ef?, Praetura eum fumâum:
h. e., licet disputari poffet, utrum legitimus Praetor fuerit,
tamen' verum eft illum ex ea creatione Praeturam geffifle.
Sed, cum huic folutioni forte obmoveri poffe videret hoc
effe de fa&o, non de Jure, vim hujus argumenti in fequen
tibus examinât, cum ait : & tamen videamus / fervus, quam
diu /atuit in dignitate Praetoria, fumâus fit: quid dicemus?
i. e. dispiciamus, quid ftatuendum fit de iis, quae talis fer
vus in Praetura geffit, fi concedere deberemus hanc ele&ti
onem nullius momenti effe, quafi non Jure faétan. Atque
tunc inquirit, utrum illa, quae geffit, nullius momenti fu
•.

(p) L. 14. in fim. D. de Mamumi//, '

•
 * 43 %

tura fint? in verbis: quae edixit, quae decrevi?, nullius fore

momenti? an vero contraria opinio, haec omnia rata effe
debere, praeferenda fit, fiquidem non ex ftri&to Jure, faltem
ex aequitate, propter utilitatem Reipublicae? inquiens: an
fore propter utilitatem eorum, qui apud eum egerumt vel Lege,
vel quo alio jure ? cui pofteriori fententiae fe lübens adfcribit,
cum concludit: Et verum puto, nihil eorum reprobari: atque
primo hujus conclufionis rationem derivat ex aequitate, cum
ait: boc enim bumanius eff: ideoque , licet haec creatio
dici poffet vitio laborare, tamen a&ta ejus non debent re
fcindi propter utilitatem publicam: cui aliam, quafi ipfe fe
corrigens, addit, ex poteftate Populi Romani petitam, qua
vel fervum hoc honore decorare poffit, in verbis, cum et
iam potuit populus Romanus fervo decernere hanc poteffatem:
docens, eo ipfo, quod Populus fervo talem poteftatem fciens
defert, illi libertatem adquiri, nam pergit: fed & fi fciffet fer
vum effé, liberum effeciffet. Omnia igitur hic pro POMPO
NII fententia confpirant, & creatio Populi, quamvis erran
tis*in qualitate perfonae, & ejusdem ratihabitio dete&to er
rore, & tandem civium & communis Reip. commodi at
que, utilitatis favor, quae ex poteftate Populi illum Magi
ftratum creantis, latius adftruuntur. Denique cum, mutata
Reipublicae forma, Jus creandi Magiftratus in urbe ad Inpp.
fuerit tranflatum, monet JCtus hoc Jus multo magis in In
peratore obfervandum effe, ut fcilicet, inhabili perfonae Ma
giftratum poflit deferre, & fola haec ele&tio talem habilem
reddat ad illum Magiftratum gerendum , cum in fine his
verbis fuam difputationem claudit: quod jus multo magis im
Imperatore ob/ervandum ef?. -

S E C T I O. V I I I.

De quaeßione illa, utrum error communis j*us faciat.

Atque ita quidem, me judice, hac Lege fatis deciditur a&ta

gefta a, vel coram, Magiftratu inhabili, rite tamen creato, fi
E 2 -
 * 44 %

non ex ftri&to Jure, faltem ex humanitate, ob publicam uti

litatem, non effe refcindenda, fed rala habenda. — Eadem di
fputatio & decifio moribus noftris adplicari poteft ad Mlagi
ftratus, aliasque perfonas publicas, rite quidem creatas,
fed tamen inhabiles; cui vicina ett aiia quaeftio, utrum ea,
quae a perfona, quae omnium opinione pro rite creato Ma
giftratu, vel perfona publica, habebatur, gelta funt, nulli
us fint momenti? quam quaeftionem late examinat VOET
(q). Et ad quam refpondendum videtur, quamvis ea, quae
geffit, fint ftri&to Jure nulla, tamen & hic ex humanitate
aliquid aequitati dandum effe, uti argumento non tantum
hujus Legis, fed & multarum aliarum, paffim in Jure ob
viarum, demonftrari poteft, quas tamen hic non recenfebo,
cum ufu venient in extricanda illa quaeftione, quae occa
fione hujus Legis moveri folet, an error communis Jus fa
ciat? quae fummos exercuit JCtos, his illam adfirmanti
bus , illis vero negantibus, quorum pofteriorum fententiae
me lubens adfcribo.
• I. Quoniam in (r) docemur omne id, quod non ratione,
fed errore primum, deinde confuetudine obtentum eft, in
aliis fimilibus non obtinere: unde, ni fallor, ädparet, ne
confuetudinem quidem, quae ceteroquin Legem imitatur, non
ratione, fed errore fundatam, iis, quae vitiofe introduéta
fùnt, vim Juris adcommodare poffe in. fimilibus.
.' II. Quia nec errorem Jus mutare poffe totidem verbis
refpondet PAULUS (s), multo minus ergo Jus faciet.
III. Quod ULPIANUS docet (t), veritatem rerum er
roribus geftarum non vitiari: id eft, illud, quod errore ge
ftum eft, non valere, fed rei veritatem femper ratam ma
nere ac firmam.
IV. Qui idem in (u) monet, nihil confenfui tam contra
rium effe quam errorem, qui inperitiam detegit.

(4) In com. ad tit. D. de Off. Praet. mo. 6.

(r) L. 37.
ά) L. 39. D.
D. de
de Aur.
LL. arg. mand. &c. legaf. r.

t) L. δ. §. i. um pr. D. de dff, Praef. -

&; L. 15. in fin. D. de Jurisd, -

 * 45 %

Juod etiam V. indigitant Inperatores in ®), cum ajunt,

nullum errantis elfe confenfum, error quippe omneim exclu
dit confenfum, eique contrarius eft, nam, qui errant, confen
tire non videntur (v); cum jam error confenfum tollat, nul
lo modo dici poteft illum Jus facere, quod voluntate le•,
giflatoris, atque adeo folo ejus confenfu, nititur (y).
Diverfae fententiae propugnatores inprimis provocant . .
I. Ad eandem hanc noftram ( z), unde conftare ajunt
hunc Barbarium Philippum per errorem a Populo Praetorem
creatum, revera Praetorem fuiffe. - - -

• Verum in explicatione hujus Legis fupra vidimus, hoc

non tam clare in illa doceri, fed unice ejus gefta propter
utilitatem publicam non effe refcindenda: deinde, fi vel fta
tuamus illüm re ipfa Praetorem fuiffe, non communis er
ror, fed Populi creatio ut ut errantis in qualitate perfo
nae, eum Praetorem, & habilem ad Praeturam geréndam
feciffet. - - - -

II. Statuunt eos effe erroris communis nervos, ut veritati

praeferantur, haecque illi fubjacere cogatur, adeo ut faciat
us, quod ex Inperatoris HADRIANI refcripto (a) & ipfis
AULI (b) verbis elicere ftudent. - -

, Sed fruftra: quippe in priori Lege adfinis illi occurrit. '

quaeftio quae in noftra (c) traétatur; quaeritur enim, fi in
ter teftes, eo tempore, quo teftamentum fignabatur, fuerint
fervi, qui omnium confenfu liberi habebantur, num valeat
teftamentum? ac deciditur, non, illos liberos effe debere pro
pter communem illum omnium hominum errorem, fed ex be
nigna interpretatione, aequitatis caufa, teftamentum, cetero•
quin ipfo jure injuftum propg vitium in folennitatibus ex
* 3 .

3 v.L. L.9. c.1 16.de §.far.2. &•de fa&.

A. 7.
ignor.
V. L• 2• §. ■ . D. 4e LL•
L. 3 É: 2e Off. Praet.
a) L. t. C. de Te/fam.. -

{: L. 3. §. 5. in f. D, de $upell, legat, *

3 L. 3. de Off. Praet. - . " - -

 - * 46 *
ternis, fuftineri: quod magis adhuc adparet, fi huic Legi
jungatur (d), ubi Inperator JUSTINIANUS hoc refcriptum
refpiciens, dicit, HADRIANUM CATONI, & poftea SE
VERUM & ANTONINUM refcripfiffe, fubvenire fe ex fua
liberalitate tali teffamemto: qua Inperatoria liberalitate opus
non fuiffet, fi verum effet errorem communem Jus facere:
atque fic hujus decifionis ratio non in Jure , fed in favore
publico, fundata eft, quia, tefte PAULO (e), Reipublicae
expedit exitum habere fuprema hominum judicia. - In
pofteriori autem (f) verum quidem eft PAULUM dicere
errorem Jus facere: Aft haec generalis enunciatio reftrin
genda eft ad cafum ibi propofitum, & errorem teftato
ris rem aliquam ad certam claffem referentis, quae ma
gis ex confuetudine , & ufu loquendi ejus temporis, ad a
liam pertineret, licet naturaliter quoque illi claffi, ad quam
teftator eam retulit, accenferi poffet: atque de eo refpon
det, hunc errorem teftatoris in communi ufu loquendi, in
fioc ejus teftamento Jus facere, adeoque agit non de erro
re communi, fed de errore privati in re privata; & `tota
difficultas evanefcit, fi penitius omnem difputationem JCto
rum fuper fupelleétili indagemus. - Scilicet fupellex, uti
dicitur in (g), eft inffrumentum quoddam patrisfámiliae re
rum ad cotuidiamum ufum paratarum, quod in aliam /pe
diem non ' caderet: * quae eft definitio TUBERONIS, unde
excipit inter alia quoque argentum, quia hoc cadit in ali
am fpeciem, neque ex feverioribus ejus aevi moribus erat
quotidiani ufùs, unde antiquitus nullum vas ex auro, vel
argento, ad fupelle&ilem referebatur (b): verum deinceps
quoque argentei le&ti, item argentea candelabra ad fupel
le&tilem funt relata (i). Interim efcale & potorium argen

* ' ,, • • • `,
d) §. 7. Imf. de Tefam ordim,
e) In L. 5. D. Teffam, quemadmod, aperiant.
f) L. 3. §. 5. de Supell. legat.
? L. 7, §. i. eod. - -
-

) d. §. i. ejusd. Leg. *

i) V. L. 9. §. 1. edd.
 * 47 *

tum fupelle&tili non adnumerabatur (k), , cujus “ratio haec

videtur, quia hoc non erat communis ac quotidiani ufus,
mifi, uti addit JCtus, teflator boc , ad fupelleâilem, retule
rit. (l): fed obtinuit, ut & hoc fupellectilis nomine , ve
niret, fi fc. effet communis ufus (m), non vero , aliter:
& hinc jam concludit JCtus (m), /peciem potius rerum, quam
materiam intueri oportere, /upelletìilis potius, am argenti, am
veffts fint: ex ufu fcilicet communi & patrisfamilias. At
que hoc paéto facillime , fecum invicem conciliantur (o);
quo facit etiam (p), ex qua difcimus, eodem modo quaefi
tum fuiffe de myrrhinis & cryftallinis, vafibus, an fupelle
&tili adnumerari deberent, propter eximium ufum & preti
um, ac decidere JCtum de his idem dicendum effe, nem
pe fi ad ufum: edendi & bibendi quotidianum effent com
parata:, cum antiquitus neque crater argenteus, neque ul
lum vas argenteum propter feculi feveritatem füpelle&tili
adnumeraretur, quae non admittebat fupellectilem argente
am (q): fed crefcente luxuria, cum & fupelleétile argentea
uterentur, etiam vafa argentea quotidiani ufus fupelle
&ili accenferi, & vel maxime candelabra argentea,' coepe
runt (r). Sed quid! fiquidem teftator, forte antiqui moris
vir, ex errore, & ufu veteris aevi; candelabrum argenteum,
quo quotidie utebatur, non ad fupelleétilem, fed ad argen
tum retulerit? tunc argento cedet, , nec erit in fupellecti
le, quia, ut ut proprie ex ufu fui temporis ad fupelleéti*
lem pertineat, tamen etiam fub argentum cadit, atque fic
ille error hoc cafu Jus faciet.
lll. Urgent, quod, legitimus judicatur filius, qui ex non
legitimo matrimonio natus eft, dummodo cun&i legitimum

(A) L. 8. eod. tit.

(/) d. L. 8.
Ömì) v. modo all. L. 7. §. 1. eod.
m) Im d. L. 7 §. 1. is fm.
§. 5. L. 8.' L.
o) d. L. 3. 1 1. & L. 7. §. 1. eod.
§. 5
(p) §. 4. 4. L.
In d. L. 3.
8 I. 9. §. eod.
V. I•
 * 48 *

matrimonium putarent (s), quod & tanquam effe&tum er-

roris communis confiderant: atque huc etiam trahunt mul
tas alias Leges nihil ad hanc rem facientes.
Verum, quantum ad ipfam Legem, ex qua hoc formant ar
gumentum, in ea nihil aliud docetur, quam illos, qui contra
Legum praecepta, vel contra mandatum, & conftitutiones Prin
cipum forte contraxerunt nuptias, nihil ex eodem matrimonio,
five ante nuptias, five alio modo deinceps datum fuerit, fore
confecuturos, fed illud, ut indigno indignaeve ablatum, fifco
vindicari, nifi aliqui, tam foeminae quam viri, errore acer
rimo, non affeétato, vel infimulato, nec ex vili caufa, de
cepti fint, aut lapfi lubrico aetatis; qui ab hac Lege tunc de
müm excipiuntur, fi aut errore comperto, aut, cum ad legi
timos pervenerint annos, conjun&tionem hujusmodi fine ulla
procraftinatione diremerint: non igitur hic error communis
Jus, fed juftus error & fragilitas aetatis veniae locum, fa
cit, propter favorem fc. matrimonii & ftatum innocentium
liberorum, quibus juftus parentum error fraudi effe non de.
bet: quin magis haec ipfa Lex contrarium probat, quid e
nim opus effet, fi error communis Jus faceret, jubere, ut
fine ulla procraftinatione dirimant matrimonium, cum ipfe
grror, (cujus tanti, juxta diffentientes, funt nervi ut verita
ti praeferatur) illud e contrario confirmare deberet.
lV. Ulterius inftant, dicentes, mandatum de adeunda he
reditate viventis faétum , qui communi errore judicabatur
mortuus, cum re vera non effet, valere, per ULPIANI re
fponfum in (t).
Verum non video in illa Lege quidquam effe, quod dis
fèntientium opinioni faveat: nam unice ibi quaerit ULPIA
NUS, an pater poffit mandare filio, id eft éum jubere, ut
adeat hereditatem viventis? quod negat, quia viventis nul
la eft hereditas , & fic non poteft adiri, neque mandari ut
adeatur: fed docet, fi rumor fuit Lucium Titium deceffifTe,

(*) L, 4. c. de Imce/?. &• imutil. mopt.

£ £) L, 25. §. 6. de 4. v. a. bere3, ;
 • % 49 %

patrem filio mandare, id eft jubere, poffe, ut, fi ipfùm he

redem fcripferit, illam hereditatem adeat, idemque locum
habere fi claufae adhuc funt teftamenti tabulae, & fit incer
tum, utrum filius heres fit fcriptus; nimirum, ut, non ob
ftante hoc incerto, tamen illum jubere poffit eam heredita
tem adire, fi apertis tabulis conftet ipfum heredem fcriptum
effe. Unde nihil minus fequitur quam quod inde exfcul
pere volunt, neque quidquam ad rem facit, cum unice de
cidatur validitatem hujus juffus ab eventu pendere.
V. Ajunt, quodcunque filiusfamilias, qui communi er
rore habebatur fui Juris, cum tamen re vera non effet, fa
cit, ratum eft (u). -

Verum ex illa Lege non probatur errorem communem Jus

facere : agitur enim ibidem de eo qui filiofamilias, omni
um opinione pro patrefamilias habito , pecuniam credidit:
& quaeritur, an ceflet SCtum Macedonianum, quod credito
ri a&tionem ex mutuo a filiofamilias contra&toT denegat? &
decidit JCtus hoc cafu ceffare; non , quod error commu
nis Jus faciat, fed quia non videtur creditor contra SCtum
peccare voluiffe, &Tfic ceffante caufa etiam ceffat effe&tus,
atque adeo nihil quoque ad rem facit.
VI. Tandem urgent, quod, fi quis folvit ei, qui ab omni
bus communiter procurator creditoris habebatur ad pecuni
as exigendas, eo cafu liberatur debitor (v).
Sed nihil minus in hac Lege docetur, quam quod ex il
la concluditur: ibi enim non eft quaeftio, an error commu
nis jus faciat? fed de errore privati in re privata, cujus ipfe
dominus caufa erat; cafus hic eft: aliquis fuo debitori man
daverat ut Titio folvat, deinde Titium vetuerat accipere,
neque ejus prohibitionis debitorem certiorem fecerat, qui
Titio, fe procuratorem fingenti, bona fide folvit, & ftatuit
JCtus debitorem liberari, qg bona fide folverat procurato

(w) Juxta L. 2. pr. §. 1. & 2. D. ad SCtnm Maced.

(v) L. 18, D. de Solat, & liberat,
 3% 5o *
ri, cujus mandatum ignorabat revocatum effe , verum Ti
tiüm a&ioni teneri. 5 : '* ° s '. ' *'* '*' ** *** * *
• Atque adeo cum omnia illa, quae ab adverfa parte pro
fua fèntentia adferuntur, argumenta, lubrico talo nitantur,
propterea eorum ulteriori refutationi, ne in inmenfum haec
&e qualiscunque ! excrescat disquifitio, non inmorabor, fed
potius portum fubiturus vela hic *contraham: L. B. unice
precatus, ut, ubi hic illic de via me deflexiffe {entiat, illud
pro fua humanitate juvenilibus meis conatibus condonet; 2
. - • * •* ' *, s. '* **

T A N T U M.
 Q U AE S T I O N E S Q_U AE D A M
c O N T R O V E R s AE.
- I. -

$uffam fui defenfionem, etiam cum nece invaßris, ob/ervato

imoderamine inculpatae tutelae, licitam effe firmiter tenemus.
II.

Ab bumanitate autem aliena eff fententia eorum, qui adgreffó,

ad incitas redaâo , adhuc neceffitatem fugtendi imponunt,
cum ob anceps illüd vitae periculum ne ad matamdum qui
dem, fi fiumem prope adfit, ullo modo cogatur: quin potius
officia adverfùs fe ip/ùm neglexiffe' putarem, qui “in boc
fugae genere periit.
III.
Transigere de crimine publico, five capitali, five non capitali,
neque reo meque accufàtori licet. Verùm, reo de- crimine. ca
pitali, fanguinis poenam ingerente, tranfigenti, eatemus igno
Jcitur, ut transaâio ipfi mom noceat, meque incidat in poe
nam Legibus tali tranfigenti praefcriptam; quod tamen ad
accufatorem minime porrigendum eß, quippe qui ommt cafù,
/íve de crimine publico capitali , five mom capitali, tranfe
erit, pro re nata in Legem Corneliam de falfis, vel SCtum
íiií incidit. *

. IV.
Atque adeo cum Cel. NOODTIO im priori parte L. 18. C.
de Tranfa&tt: verba Excepto adulterio emblema Tribomia
mi, in pofferiori verbum citra, uti faepius, pro fine accipi
endum effe opinor.
V.

Citra neceffitatem, etfi ingeniofè fatis, idem NOODTIUS pro

ut in L. 13. §. 1. de Pignor. a&tion. at legendum contem.
ait, nulla quippe emendatione indiget recepta ejus leëìio.
 VI.

Emtione venditione perfeâa periculum & commodum rei ven

ditae, mec dum traditae, ßatim ad Emtorem, non vero ad
/enditorem , pertinet.
VII.

Æypotheca, uti nudo paéîo contrahitur, ita & nudo paâo

ip/o jure diffòlvitur.
VIII.

Ratihabitio patris nuptias filiifamilias fine confenfu ejus con

trajas non facit retro legitimas. Verum bae ex eo demum
tempore, quo illa Ἀ eß, incipiunt effe legitimae.

IX.

Cum CUJACIO pro alter femis in L. 4o. D. de Her. inftit.

as legendum ipfa juris ratio fuadet.
X.

£ater fuo heredi, licet exheredato, teßamento re£ie dat tutorem,

w

XI.

Inter collegatarios verbis tantum conjunâos jus adcrefcendi lo

cum mon habere verius videtur.
 E M E N D A N D A.

pag. 6. lin. 34. mot. (b) vel fòla lege vel folo
18. 3o. fuper haec lege fuper hac
-.
2O. 14. excidit vocabulum idem, atque fic legen
dum: fi, quafi omnino idem mom fidejuffiffe?
2I. -
I8 . fumάus non fit lege funâum effé
-
2Ω . forent lege fuerint
-
35 . not. (z) Lib. 8. lege Lib. 18.
-
27. 2 . jurisdiéìiomes lege jurisdiâionis

28. -
2• expedire lege expediri

35. Q9. admumerabatur lege adnumerabatur

-_

. not. (c) tolle, eamque pone lin. 5. poft

verba in jure, hoc paéto: uti tóties in
jure (c) inculcatur.