Helisel

Dişli
Dişli
Çarklar
Çarklar

DİŞLİ ÇARKLAR III:

HELİSEL DİŞLİ ÇARKLAR
Prof. Dr. İrfan KAYMAZ
Prof. Dr. Akgün ALSARAN
Arş. Gör. İlyas HACISALİHOĞLU

Atatürk Üniversitesi
Mühendislik Fakültesi
Makine Mühendisliği Bölümü

Atatürk Üniversitesi
Giriş Helisel Dişli Çarklar

Bu bölüm sonunda öğreneceğiniz konular:

 Helisel dişli çarkların tanımı
 Geometrik Özellikleri
 Helisel Dişli Çarkta ortaya çıkan kuvvetler
 Örnekler
GİRİŞ Helisel
Dişli
Dişli
Çarklar
Çarklar

 Düz silindirik dişlilerde ilk teması birden ve diş genişliğindeki bir doğru
üzerinden yaptıklarından her diş çifti kavrayışa geçtiğinde bir darbe
meydana gelir ve kuvvetli bir ses çıkar.
 Sesi önlemek ve daha iyi bir kavrayış sağlamak için helisel dişliler
geliştirilmiştir.

Atatürk Üniversitesi
Giriş Helisel
Dişli
Dişli
Çarklar
Çarklar

 Helisel dişli çarklarda dişli alınları çark eksenine paralel olmayıp

0 açısı altında sağ veya sol yöne eğimlidir. İki helis dişlinin birbiri
ile eş çalışabilmesi için aynı 0 eğim açısına sahip olmaları ve
helis yönlerinin birinde sol diğerinde sağ helis olması gerekir.

Atatürk Üniversitesi
Giriş Helisel
Dişli
Dişli
Çarklar
Çarklar

 Dişlinin yan yüzeyleri 0 açısı ile

belirlenen helisel bir çizgi ile
taksimat silindiri belirlenmektedir.

Atatürk Üniversitesi
Helisel Dişli Geometrisi Helisel
Dişli
Dişli
Çarklar
Çarklar

 Eş çalışan helisel dişli

çarkların 0 eğim açıları
aynı olmalıdır.
 Eş çalışan dişlilerden
biri sağ diğeri sol helisli
olmalıdır.

Helis açısı 0:

d 0 H
tan  0  ; tan  0    0   0  900
H d 0

Atatürk Üniversitesi
Helisel Dişli Geometrisi Helisel
Dişli
Dişli
Çarklar
Çarklar

Helisel dişli çarkların boyutları:

 Dişli eksenine dik (S-S) alın
kesiti
 Diş doğrultusuna dik (N-N)
normal kesit
alınarak tarif edilir.

Atatürk Üniversitesi
Helisel Dişli Geometrisi Helisel
Dişli
Dişli
Çarklar
Çarklar

Helisel dişli mekanizmaların özellikleri:

 Helisel dişili çarkların taksimatı ve modülü alın kesite veya normal
kesite göre:

Alın ve normal modül arasında:

Helisel dişli çarkların taksimat dairesini çapı:

Atatürk Üniversitesi
Helisel Dişli Geometrisi Helisel
Dişli
Dişli
Çarklar
Çarklar

Helisel dişli çarkın her iki

kesitinde kavrama açıları
farklıdır.
𝛼 𝑎0 : Alın Kavrama Açısı
𝛼 𝑛0 : normal Kavrama Açısı

Standart kavrama açısı olarak

normal kavrama açısı alınır.
𝛼 𝑛0 = 20°

Atatürk Üniversitesi
Helisel Dişli Geometrisi Helisel
Dişli
Dişli
Çarklar
Çarklar

Helisel dişli çarkın temel dairesinin çapı

Taksimat dairesine göre tanımlanmış 𝛽𝑜 eğim açısı:

d 0
tan  0 
H
Helisel dişli çarklarda dişlerin teması
alın düzlemde atlama değeri kadar
büyür:

Atatürk Üniversitesi
Helisel Dişli Geometrisi Helisel
Dişli
Dişli
Çarklar
Çarklar

Kavrama oranı

Helisel dişlilerin toplam kavrama oranı

Helisel dişli çarkların kavrama oranın büyük olması nedeniyle;

 Daha sessiz çalışır
 Aynı malzeme ve boyutlar için yük taşıma kabiliyeti artar.

Helisel dişli çarklarda alt kesilme olayının olmaması için gereken

minimum diş sayısı düz dişlilere nazaran daha düşüktür

Atatürk Üniversitesi
Helisel Dişli Geometrisi Helisel
Dişli
Dişli
Çarklar
Çarklar

Helisel Dişli Çarklarda alt kesilmeyi sınırlayan diş sayısı:

𝑍ℎ𝑚𝑖𝑛 = 𝑍𝑚𝑖𝑛 𝑐𝑜𝑠 3 𝛽0

veya pratik minimum değeri: 𝑍′ℎ𝑚𝑖𝑛 = 𝑍′𝑚𝑖𝑛 𝑐𝑜𝑠 3 𝛽0

Burada:
𝑍𝑚𝑖𝑛 ve 𝑍′𝑚𝑖𝑛 : düz dişliye ait minimum diş sayısı

𝜷𝟎 0 13 20 23 30 32 35 40 45

𝒁′𝒉𝒎𝒊𝒏 14 13 12 11 10 9 8 7 6

helisel dişlilerde 𝛽0 eğim açısına bağlı olarak minimum diş sayısı düz
dişlilere nazaran daha küçüktür.

Atatürk Üniversitesi
Helisel Dişli Geometrisi Helisel
Dişli
Dişli
Çarklar
Çarklar

Diş sayılarının 𝑧 < 𝑍′ℎ𝑚𝑖𝑛 olduğu durumda alt kesilmeye önlemek

için profil kaydırma işlemi yapılır:

14 − (𝑧 𝑐𝑜𝑠 3 𝛽0 ) Normal kesite karşılık gelen

𝑥= profil kaydırma faktörü
17

profil kaydırma miktarı: ±xmn

Atatürk Üniversitesi
Helisel Dişli Boyutları Helisel
Dişli
Dişli
Çarklar
Çarklar

Sıfır Dişli Çark Mekanizmasında:

Taksimat Dairesi Çapları:

Baş Daireleri Çapları:

Taban Daireleri Çapları:

Taksimat Dairelerindeki diş kalınlıkları:

Eksenler arası mesafe

Atatürk Üniversitesi
Helisel Dişli Çarkların Yük Taşıma Helisel
Dişli
Dişli
Çarklar
Çarklar
Kabiliyeti

Helisel Dişli Çarktaki Kuvvetler

αn
Fr
αa
β Fa
Ft

Atatürk Üniversitesi
Helisel Dişli Çarkların Yük Taşıma Helisel
Dişli
Dişli
Çarklar
Çarklar
Kabiliyeti
Diş kuvveti Fn’in bileşenleri
Ft  Fn cos n0

Fr  Fn sin  n0  Ft tan  n0

F’t kuvvetinin bileşenler:

Dolayısıyla diş kuvveti Fn’in bileşenleri

 Ft: teğetsel
 Fr: radyal
 Fa: eksenel
Atatürk Üniversitesi
Dişli Çarkların Mukavemet Hesabı Helisel
Dişli
Dişli
Çarklar
Çarklar

Diş Dibi Mukavemet Kontrolü

Normal kesit dikkate alınarak:
𝐹𝑡 𝜎𝐷∗ 𝐹𝑡 𝜎𝐷∗
𝜎1 = 𝐾𝑓1 𝐾0 𝐾𝑣 𝐾𝑚 ≤ 𝜎2 = 𝐾𝑓2 𝐾0 𝐾𝑣 𝐾𝑚 ≤
𝑏𝑚𝑛 𝑆 𝑏𝑚𝑛 𝑆

Boyutlandırma için:

𝟑 𝟐𝑴𝒃 Burada Kf1 değeri eşdeğer

𝒎𝒏 ≥ 𝟐
𝒄𝒐𝒔𝟐 𝛽0 𝑲𝒇𝟏 𝑲𝟎 𝑲𝒗 𝑲𝒎 diş sayısına göre tablodan
𝒛𝟏 𝝍𝒅 𝝈𝒆𝒎
okunur.
Burada: 𝒃 𝒛𝒆𝟏: eşdeğer diş sayısı
𝝍𝒅 =
𝒅𝟎𝟏
𝑧1
𝝍𝒅: genişlik faktörü 𝑧𝑒1 =
𝑐𝑜𝑠3 𝛽0
𝝈𝑫∗
𝝈𝒆𝒎 =
𝒔

Atatürk Üniversitesi
Dişli Çarkların Mukavemet Hesabı Helisel
Dişli
Dişli
Çarklar
Çarklar

Yüzey Basıncı Kontrolü: Normal kesit dikkate alınarak

𝟐𝑴𝒃𝟏
𝑷𝑯𝒎𝒂𝒙 = 𝑲𝑬 𝑲𝜶 𝑲𝒊 𝑲𝟎 𝑲𝒗 𝑲𝒎 ≤ 𝑷𝑯𝒆𝒎
𝒃𝒅𝟐𝟎𝟏

Boyutlandırma için:

𝒄𝒐𝒔𝜷𝟎 𝟑 𝟐𝑴𝒃
𝒎≥ 𝟐
𝑲𝟎 𝑲𝒗 𝑲𝒎 𝑲𝟐𝑬 𝑲𝟐𝜶 𝑲𝟐𝒊
𝒛𝟏 𝝍𝒅 𝑷𝑯𝒆𝒎

Burada: 𝒃
𝝍𝒅 =
𝒅𝟎𝟏
𝝍𝒅: genişlik faktörü

Atatürk Üniversitesi
Diş kuvvetlerinin yönleri Helisel Dişli Çarklar

 Döndüren Sağ Helis sağ elle, sol

helis sol elle; orta parmak mil
dönme yönünü gösterecek şekilde
tutulur;

 Bu durumda başparmak "Fe"

yönünü gösterir.

 Döndürülen çark için aynı işlem

yapılır fakat başparmak "Fe" yönü
ile terstir.

 Fr merkeze doğrudur.

*Prof. Dr. Kürşad Dündar’ın Ders Notlarından derlenmiştir

Diş kuvvetlerinin mil Helisel Dişli Çarklar
yataklarına etkileri
Diş kuvvetlerinin mil Helisel Dişli Çarklar
yataklarına etkileri
Örnek 1: Helisel Dişli Çarklar

Bir silindirik helisel dişli mekanizması için, diş sayıları

z1=26;z2=86; normal modül mn=4 mm; 𝛼𝑛0 = 20°; eğim açısı 𝛽0 =
15°; genişlik faktörü 𝜓𝑑 = 0.8 olarak verilmektedir. Buna göre
a) Dişlilerin boyutları
b) Temel Dairesinin çapları

Dişliler sıfır dişlilerdir.

Örnek 2: Helisel Dişli Çarklar

0.73 kW güvünde ve 1800 d/d

Saat ibrelerinin tersi yönde
dönen elektirk motorun miline
18 diş sayısına sahip bir
helisel pinyon dişli takılmıştır.
Kavrama açısı 20◦, helis açısı
30◦, ve normal kesitteki
modülü 2.44 mmm’dir.

Dişli kuvvetlerini bularak mil

üzerinde gösteriniz.
Örnek 3: Helisel Dişli Çarklar

P=35kW,lık bir güç ileten, giriş devir sayısı n1 = 1440d/d ve çıkış devir sayısı
n2= 410d/d ve eğim açısı 𝛽0 = 15° olan bir silindirik helisel dişli çark
mekanizması için:
a) Mukavemet esasına dayanarak modülün hesaplanması ve standart bir
modülü seçilmesi;
b) Dişlilerin boyutları;
c) Yüzey basınca göre kontrolü istenmektedir.

Pinyonun diş sayısı z1= 16, dişli malzemeleri sertleştirilmiş 20MnCr5

𝑑𝑎𝑁 𝑑𝑎𝑁
sementasyon çeliği ( 𝜎𝐷∗ = 48 𝑚𝑚2 𝑣𝑒 𝑃𝐻∗ = 163 𝑚𝑚2) ; mukavemet emniyet
katsayısı s= 2; yüzey basınç emniyet katsayısı s =1,25; genişlik faktörü
0,7; çalışma faktörü K0 = 1,6; dinamik faktörü Kv=1.1;, malzeme faktörü
KE = 85.7; yuvarlanma noktası faktörü K= 1,76; eğim açısı faktörü
K=0.98;
standart modül değerleri 3,5; 4; 4,5; 5 olarak verilmektedir.
Örnek 4: Helisel Dişli Çarklar

Yandaki şekilde verilen dişli

sisteminde dişli kuvvetlerini
miller üzerinde gösteriniz.
Gelecek Ders Helisel Dişli Çarklar

Konik Dişli Çarklar….