1.

Matematyczne wyrażenie Pierwszej Zasady Termodynamiki dla układu

zamkniętego.

Wyjdźmy od zdefiniowania czym jest układ zamknięty. Układem zamkniętym nazywamy

układ, który nie wymienia z otoczeniem materii, natomiast może wymieniać energię. Przykładem
systemu diatermicznie zamkniętego może być gaz zamknięty w szczelnym cylindrze z tłokiem.
Układ znajduje się w spoczynku, co oznacza że nie posiada energii kinetycznej, a energia
potencjalna nie ulega zmianie. Jedynym rodzajem energii branym pod uwagę jest energia
wewnętrzna U.
Do naszego układu (rys.1) energia
doprowadzana jest na sposób ciepła w ilości
Q(1−2 ) i wyprowadzana na sposób pracy w
ilości L(1−2) , otrzymując zapis:
Q(1−2 )=U 2−U 1+ L(1−2)= Δ U 1,2+ L(1−2) [ kJ ]
Dla jednego kilograma masy otrzymamy zatem:
kJ
q(1−2)= Δ u 1,2+l (1−2 ) [ ]
kg
Różniczkując obie strony równania, otrzymamy
zapis różniczkowy: Rys.1. Schemat procesu energetycznego będącego
podstawą Pierwszej Zasady Termodynamiki
kJ
đq=du+đl [ ]
kg
Gdy jedyna zmiana pracy w układzie dotyczy zmiany objętości otrzymamy zapis:
kJ
đq=du+ Pdv[ ]
kg
Korzystając z funkcji Gibbsa, jesteśmy w stanie wyznaczyć energie wewnętrzne w stanie
początkowym i końcowym:
U 1=H 1−P 1 V 1
U 2=H 2 −P 2 V 2
Wstawiając do wzoru na ilość ciepła doprowadzonego otrzymamy zatem:
Q(1−2 )=H 2− H 1+(L(1−2)+P 1 V 1−P 2 V 2 )[kJ ]
Wyrażenie w nawiasie jest pracą techniczną przemiany L t (1−2) .
Używając entalpii do zapisu Pierwszej Zasady Termodynamiki otrzymamy:
Q(1−2 )=Δ H (1−2)+ L t (1−2 ) [kJ ]
kJ
q(1−2)= Δ h(1−2) +l t (1−2) [ ]
kg
kJ
đq=dh+đl t [ ]
kg
kJ
đq=dh−vdP [ ]
kg

Pierwsza Zasada Termodynamiki jest zastosowaniem ogólnej zasady zachowania energii w

których występuje energia wewnętrzna i sposoby jej przekazywania. Zasada zachowania energii
mówi, że energia nie może z niczego powstać i nie może ulec zniszczeniu – może jedynie zmienić
postać.
 2. Termiczne i kaloryczne równania stanu czynnika termodynamicznego.

Równaniem stanu gazu nazywamy związek parametrów F(p, T, v) = 0 albo v = f(T, P).
Równanie wyprowadza się się z prawa Boyle'a-Mariotte'a oraz prawa Gay-Lussaca.
Prawo Boyle'a-Mariotte'a mówi nam, iż przy stałej temperaturze iloczyn ciśnienia i objętości
jest wielkością stałą, czyli dla T = const p 1 v 1= p 2 v 2=const .
Prawo Gay-Lussaca mówi z kolei, że przy stałym ciśnieniu objętość właściwa zmienia się
v T
według następującej zależności: = , gdzie v=v 0 (1+ β t) , β - współczynnik
v0 T 0
rozszerzalności cieplnej gazów.
Dla p=const czyli izobary 1-a obowiązuje
v1 T 1 T 1
prawo Gay-Lussaca: = =
va T a T 2
Dla T=const czyli izotermy a-2
obowiązuje prawo Boyle'a-Mariotte'a:
p a v a = p2 v 2
Wyrugowując parametr v a z drugiego
równania i wstawiając go do równania
pierwszego otrzymamy zależność:
v1 v2
p 1 = p 2 =const , gdzie
T1 T2
pv N ∗m
=const= R[ ]
T kgK

Równaniem termicznym stanu nazywamy równanie Clapeyrona, które przyjmuje postać:

pV =n(MR)T lub pV =mRT lub pv=RT
gdzie:
p – ciśnienie
V – objętość
n – ilość moli substancji
MR – uniwersalna stała gazowa 8314,3 [Nm/kmolK]
R – indywidualna stała gazowa
T – temperatura
Gdy gaz nie może być uznany za doskonały lub półdoskonały należy posłużyć się poprawką
do równania Clapeyrona:
Pv
Z= różne od 1
RT
Kalorycznymi równaniami stanu nazywamy równania, w których wprowadza się pojęcia
jednostkowej energii cieplnej (wewnętrznej) u oraz entalpii h. Energię cieplną dla gazu doskonałego
i półdoskonałego wyprowadza się z Pierwszej Zasady Termodynamiki, zakładając V=const,
v=const dla 1 kg:
kJ
đq=du+ pdv (→ 0)[ ]
kg
đq v =c v dT
czyli: đu=cv dT
Dla gazu doskonałego całkujemy przy c v =const , otrzymując:
kJ
u−u 0=c v∗t [ ]
kg
kJ
Dla gazu półdoskonałego: u−u 0=c v (w granicy 0−t )∗t [ ]
kg
 Do policzenia entalpii 1 kg czynnika posłużyć się można inną postacią I Z.T:
kJ
đq=dh−vdP [ ]
kg
Przyjmując za przemianę, przemianę izobaryczną – P=const → dP=0:
kJ
đq p =dh [ ]
kg
Wynika z tego, że ciepło dostarczone podczas przemiany izobarycznej w całości podwyższa
entalpię tego ciała. Ciepło przemiany izobarycznej opisane jest wzorem:
đq p =c p dT
czyli: dh=c p dT

3. Przemiany termodynamiczne i ich praktyczne znaczenie

Proces termodynamiczny, zwany też przemianą termodynamiczną to każda, dowolna zmiana

stanu termodynamicznego układu fizycznego. Trzy podstawowe parametry T, P, v określają nam
podstawowe przemiany:
• Przemiana izobaryczna p=const
Z równania stanu wynika zależność:
T2 V2
=
T1 V 1
Zgodnie z I Z.T ciepło:
a) w całości podwyższa entalpię:
q(1−2)=h2 −h1+l t (1−2)= Δ h , bo dp=0 → lt=0
b) podwyższa energię i na wykonanie pracy
rozszerzenia gazu:
q(1−2)=u 2−u 1+l (1−2)=c v (T 2−T 1 )+l (1−2)
Przemiana izobaryczna często pojawia się
w teorii maszyn cieplnych oraz urządzeń
energetycznych. Jest jedną z przemian
tworzących obiegi porównawcze siłowni
parowej (obieg Clausiusa-Rankine'a), turbiny
gazowej (obieg Braytona-Joule'a), chłodziarki
gazowej (obieg Joule'a) i parowej (obieg
Lindego), silnika wysokoprężnego (obieg
Seiligera-Sabathé).

• Przemiana izotermiczna
T 1=T 2=T =const Lub
p 1 v 1= p 2 v 2= p v=const
Korzystając z I.Z.T obliczamy:
q(1−2)=u 2−u 1+l (1−2)=c v (T 2−T 1 )+l (1−2) =l (1−2)
q(1−2)=h2 −h1+l t (1−2)=c p (T 2 −T 1)+l t (1−2)=l t (1−2)
Z czego wynika, że doprowadzone ciepło w
całości idzie na wykonanie pracy, a energia
termiczna gazu nie ulega zmianie.
Przemiany izotermiczne występują w
obiegach porównawczych: Stirlinga (obieg
porównawczy silnika cieplnego), Ericssona, Carnota
 • Przemiana izochoryczna
V
V =const v = =const v 1=v 2
m
Z równania stanu wynika:
T 2 p2
=
T 1 p1
Zgodnie z I.Z.T:
q(1−2)=u 2−u 1+l (1−2)= Δ u (1−2)
Ciepło przemiany izochorycznej w
całości podwyższa energię termiczną gazu, przy
czym dla gazu półdoskonałego ilość ciepła
potrzebna do podgrzania takiej samej ilości gazu
o ΔT jest większa wskutek pokrycia wzrostu
energii oscylacji. Przemiany izochoryczne
występują m.in. w obiegu Seiligera-Sabathe w
trakcie doprowadzania i wyprowadzania ciepła,
Diesla przy izochorycznym chłodzeniu, w
obiegu Otto przy ogrzewaniu i chłodzeniu.

• Przemiana adiabatyczna
Przemiana adiabatyczne jest procesem
termodynamicznym, podczas którego
wyizolowany układ nie nawiązuje wymiany
ciepła, lecz całość energii jest dostarczana lub
odbierana z niego jako praca.
Q (1−2 )=q(1−2)=đq=0
Z I.Z.T otrzymamy:
a) q(1−2)=0=u2 −u1 +l (1−2) → l (1−2) =u1 −u 2
b) q(1−2)=0=h2−h1+l t (1−2) → l t (1−2 )=h 1−h 2
Przemianę tą opisuje równanie Poissona:
p 1 v χ1 = p 2 v 2χ = p v χ =const

cp
gdzie χ= - wykładnik adiabaty
cv

• Przemiana politropowa
Przemiana politropowa jest przemianą opisaną wzorem:
( c−c p )
p 1 vν1 = p 2 vν2 = p vν =const , gdzie ν = jest wykładnikiem politropy, zaś
(c−c v )
Q
c= =const . W zależności od wartości wykładnika politropy otrzymamy:
(m ΔT )
χ
- ν = χ → p v =const równanie adiabaty
- ν =1 → p v=const równanie izotermy
- ν =0 → p v= p=const równanie izobary
1
- ν → ∞ → p( ν ) v=v=const równanie izochory
 4. Równanie ciągłości strugi dla przepływu ustalonego

Przepływ nazywamy ustalonym lub też stacjonarnym, kiedy w każdym punkcie obszaru
zajętego przez płyn jego prędkość nie zmienia się. Dla takiego przepływu równanie ciągłości
przybiera postać:
ṁ= A w śr ρ =const
gdzie:
A [ m2 ] - całkowita powierzchnia przekroju poprzecznego kanału
1
w śr - prędkość średnia liczona jako w śr = ʃw dA , w – lokalna prędkość strugi na
A
powierzchni przekroju
kg
ρ [ ]- gęstość
m3

Dla sytuacji pokazanej na rysunku obok

słuszne będzie:
A1w1 = A2w2 lub A1w1 ρ1 = A2w2 ρ2
Zgodnie z zasadą zachowania masy,
zmiana masy w objętości musi być równa
strumieniowi masy przez powierzchnię
ograniczającą.

Logarytmując oraz następnie różniczkując równanie otrzymamy postać różniczkową

jednowymiarowego równania ciągłości:
dA dw ( d ρ )
+ + ρ =0
A w
 5. Równanie zachowania energii w przepływie ustalonym – równanie Bernoulliego

Równanie zachowania ilości energii jest

po prostu Pierwsza Zasadą Termodynamiki dla
układu otwartego (patrz rys.), w którym
zachodzi proces ustalony w czasie:
2 2
( w −w1 )
Q=ṁ(h 2−h 1+ 2 +g ( y 2 − y 1))+L
2
Rozpatrywany system nie wykonuje pracy
zewnętrznej, zatem L=0. Z uwagi na małe
zmiany wysokości Δy<50m można pominąć
zmiany energii potencjalnej płynu w porównaniu
ze zmianami entalpii i energii kinetycznej płynu
Równanie przyjmie zatem formę:
( w22−w12)
Q=ṁ(h 2−h 1+ )[ kW ]
2
W odniesieniu do 1kg czynnika:
(w 2−w21 ) kJ
q=( h 2−h1 + 2 )[ ]
2 kg
Indeksy 1 i 2 odnoszą się do przekrojów 1-1, 2-2, w których płyn znajduje się w stanach
równowagi, określonych przez panujące tam ciśnienia i temperatury.
Przez zbliżanie przekroju 2 do przekroju 1 na nieskończenie małą odległość otrzymamy
elementarnie mały system dla którego powyższe równanie przybierze postać:
w2
đq=dh+d ( )
2
Obserwator poruszający się wraz z masą 1kg mógłby zapisać zmiany w tej masie
równaniem Pierwszej Zasady Termodynamiki dla systemu zamkniętego:
đq=dh−v dP
Przyrównując dwa powyższe równania stronami otrzymamy:
2
dP dw
ρ + 2 =0
Jest to równanie Bernoulliego dla przepływu ściśliwego.

6. Wymienić dwa przykładowe, słowne sformułowania drugiej zasady

termodynamiki, zdefiniować perpetum mobile II rodzaju (PM II)

• Sformułowanie Kelvina-Plancka – niemożliwe jest zbudowanie silnika, który działając

cyklicznie nie wywołałby innych zmian (w systemie i otoczeniu) prócz ochładzania jednego
źródła i wykonywania równoważnej pracy. Inaczej mówiąc nie jest możliwe zbudowanie
perpetum mobile II rodzaju, czyli urządzenia które oddawałoby tyle samo energii na sposób
pracy, co pobrało na sposób ciepła. Nie jest możliwa praca takiego urządzenia w oparciu o
jeden zasobnik energii, konieczne są dwa zasobniki ( dolne i górne źródło) tak jak to ma
miejsce w maszynach realizujących dowolne obiegi termodynamiczne.
• Sformułowanie Clausiusa – energia cieplna nie może samorzutnie przenosić się z ciała o
temperaturze niższej do ciała o temperaturze wyższej. Przenoszenie samorzutne to takie,
które nie wymaga wspomagania procesu np. pracą pompy.
• Perpetum mobile II rodzaju to takie urządzenie, które oddawałoby tyle samo energii na
sposób pracy, ile pobrało na sposób ciepła. Działanie takiego urządzenia byłoby zgodne z I
ZT, ale niezgodne z II ZT. Innymi słowy sprawność konwersji energii cieplnej na energię
mechaniczną wynosiłaby 100 %.
 7. Wyznaczanie oporów przepływu w kanałach

W przewodach rurowych oraz w kanałach rozdzielaczy, zaworów i złączy występują opory

przepływu spowodowane tarciem wewnątrz cieczy lepkiej. Część energii ciśnienia przetwarzana
jest na pracę sił tarcia wewnątrz cieczy, a ta na ciepło.
Chcąc opisać ruch ustalony cieczy rzeczywistej (lepkiej) należałoby uwzględnić nie tylko
lepkość, ale również ściśliwość cieczy oraz wywiązywanie cię ciepła wskutek tarcia wewnętrznego
i wymianę ciepła z otoczeniem. Pomijając wpływ ściśliwości i wymiany ciepła można rozpatrywać
konsekwencje występowania pracy sił tarcia posługując się uogólnionym równaniem Bernoulliego:
c12 p1 c 22 p
+ + z 1= + 2 + z 2+hstr
2g ( ρ g ) 2g ( ρ g )
Dla przewodu o osi poziomej (z1=z2) i stałym przekroju (c1=c2), z pominięciem znikomej
wartości wysokości prędkości otrzymamy:
p1 p
= 2 +h str
(ρ g) (ρ g)
Skąd po przemnożeniu obustronnie przez ρg:
p 1= p 2+hstr ρ g= p 2+Δ p

W przewodzie prostoliniowym na pewnej długości następuje formowanie się profilu

rozkładu prędkości w przekroju poprzecznym. Przepływ może mieć charakter laminarny
(uwarstwiony) lub turbulentny (burzliwy), gdy w warstwie przyściennej następuje duże
zróżnicowanie prędkości. Rodzaj przepływu ustala się na podstawie wartości kryterialnej liczby
Reynoldsa:
(cd )
Re = ν
gdzie:
c – średnia wartość prędkości
d – średnica przewodu
ν – lepkość kinematyczna płynu

Wartość krytyczną liczby Reynoldsa określa się na 2320.

Straty ciśnienia w prostoliniowym kanale wylicza się ze wzoru Darcy-Weisbacha:
l c2
Δ p=λ ρ
d 2
gdzie:
λ – bezwymiarowy współczynnik oporów tarcia.
Wartość współczynnika oporów liniowych λ zależny jest od liczby Reynoldsa. Dla wartości
poniżej wartości krytycznej, dla przewodów długich o przepływie izotermicznym przyjmuje się
λ=64/Re. Z racji występowania wymiany ciepła z otoczeniem zaleca się dobierać współczynnik z
zależności λ=75/Re. W przypadku przewodów krótkich, dla których przepływ nie zdąży się
ukształtować mamy λ=96/Re.
W zakresie liczb Reynoldsa od ok. 2300 – 80 000 do wyznaczenie współczynnika oporów
liniowych stosuje się formułę Blasiusa:
1
−( )
4
λ =0,3164∗R e

W kanałach nie występują wyłącznie proste odcinki przewodów. Liczne łuki, złącza,
kolanka obfitują w zmiany kształtu, przekroju, prędkości przepływu. Konsekwencją tego są
zaburzenia linii przepływu, co wydatnie zwiększa pracę sił tarcia. Straty miejscowe zależą od
parametrów geometrycznych kanału i parametrów cieczy:
c2
Δ p=ξ ρ
2
 Współczynnik oporów miejscowych ξ jest trudny do określenia, ponieważ jest funkcją wielu
zmiennych.

8. Konwencjonalna siłownia parowa – obieg Clausiusa-Rankine'a dla pary nasyconej

mokrej i przegrzanej

• para nasycona mokra

Obiegiem porównawczym dla klasycznej
siłowni parowej jest teoretyczny obieg zwany
obiegiem Clausiusa-Rankine'a. Siłownia składa
się z kotła, silnika tłokowego lub turbiny,
skraplacza i pompy zasilającej. W kotle na
skutek doprowadzonego do czynnika
obiegowego ciepła Qd wytwarza się para, która
rozpręża się w silniku. Po rozprężeniu para
płynie do skraplacza, w którym oddaje ciepło
Qw. Ciepło to woda chłodząca oddaje do
otoczenia.

Obieg C-R składa się z dwóch izobar i

dwóch izentrop. Para sucha nasycona rozpręża
się izentropowo w silniku (2-3). Para z silnika
trafia do skraplacza i styka się w nim z rurkami
chłodzonymi wodą z otoczenia. W tych rurkach
para się skrapla, a skropliny zasysane są przez
pompę (3-4), która spręża je do ciśnienia
umożliwiającego wprowadzenie do wytwornicy
pary (4-1). W wytwornicy pary woda się
najpierw podgrzewa do temperatury zbliżonej
do nasycenia w podgrzewaczu wody a potem
dostaje się do parownika, w którym pobierając
ciepło parowania zamienia się w parę suchą
nasyconą i tę kieruje na silnik (1-2)

Ciepło doprowadzone do obiegu:

Qd =mq d =m( h2−h1)
Ciepło wyprowadzone z obiegu:
Qw=mqw =m(h4 −h3 )<0
Praca obiegu:
l ob=q d −q w =h 2−h 1−(h4−h3 )
Po zmianie kolejności entaplii
otrzymamy różnice prac silnika i pompy:
l ob=h 3−h 2−( h1−h4 )=l t (2−3)−[ l t (4−1) ]
Sprawność termiczna obiegu C-R:
l (h −h −v ( P −P 4 ))
η CR = ob = 2 3 4 1
qd (h2 −h1 )
 • Para przegrzana
Jest to podstawowy obieg
konwencjonalnych siłowni parowych. Dzięki
wyższej temperaturze początkowej pary
możliwa jest wyższa sprawność przetwarzania
energii. Ponadto wyższy jest stopień suchości
pary x3 na wylocie z silnika, dzięki czemu
mniejsza jest ilość wody powstająca w silniku,
co poprawia sprawność wewnętrzną i zmniejsza
oddziaływanie erozyjne. Jedyną różnicą
widoczną na schemacie jest zastosowanie
przegrzewacza umieszczonego za wytwornicą
pary
Przemiany występujące w obiegu na parę
przegrzaną są identyczne jak w obiegu na parę
nasyconą mokrą. Różnią się jedynie parametry
tej pary.

Wzory na ilości i strumienie energii oraz

na sprawność obiegu pozostają takie same jak
poprzednio, z tym że entalpia h2, temperatura
T2 i entaplia h3 są wyższe.
 9. Wymienić sposoby przekazywania ciepła – zdefiniować opór wnikania (przejmowania)
ciepła

• Przewodzenie ciepła – proces przenoszenia energii cieplnej przez cząsteczki nie podlegające
przemieszczeniom makroskopowym. Występuje ona jako jedyny mechanizm tylko w
ciałach stałych, a w określonych warunkach także w płynach. Podstawowym prawem
przewodzenie jest prawo Fouriera, mówiące iż gęstość przewodzonego strumienia ciepła
jest proporcjonalna do gradientu temperatury:
W
q=−λ ∇ t [ 2 ]
m
gdzie:
W
λ[ ]– współczynnik przewodzenia ciepła, zależny od struktury wewnętrznej
mK
substancji, gęstości, temperatury
• Konwekcja – polega na makroskopowym przemieszczeniu się zgrupowań cząstek, a
wraz z nimi energii cieplnej tych cząstek – występuje w płynach. Konwekcja stanowi
zasadniczą część przejmowania ciepła. Rozróżniamy konwekcję swobodną, w której
ruch płynu wywołany jest siłami wyporu oraz konwekcję wymuszoną.
Dla konwekcji obowiązuje prawo Newtona:
W
q=α (t w −t f )[ 2 ]
m
gdzie:
W
α[ ]– współczynnik przejmowania ciepła
( m2 K )
• Promieniowanie ciepła – polega na przenoszeniu energii za pomocą fal
elektromagnetycznych wszystkich długości, a w szczególności podczerwonych. Proces
zachodzi między powierzchniami ciał stałych i cieczy poprzez ciała gazowe i próżnię.
Dla promieniowania prawdziwe jest prawo Stefana-Boltzmanna:
W
q=C (T 1 −T 2 )4 [ 2 ]
m
gdzie:
C – stała Stefana-Boltzmanna

Opór wnikania (przejmowania) ciepła definiowany jest jako odwrotność współczynnika

przejmowania ciepła:
1 ( m2 K )
Rα = α [ ]
W
 10. Rozkłady temperatur dla typowych przeponowych wymienników ciepła – zdefiniować
średnią logarytmiczną różnicę temperatur

Wymiennik przeponowy (rekuperator ciepła) – aparat służący do przenoszenia energii

cieplnej od jednego płynu do drugiego, odznaczający się tym, że obydwa płynu oddzielone są
przegrodą. Ciepło zostaje zatem przekazywane poprzez przenikanie.

Gdzie w = pojemność cieplna

Współprąd: Przeciwprąd:
Δt '=t 1 ' −t 2 ' Δt ' ' =t 1 ' ' −t 2 ' ' Δt ' =t 1 ' −t 2 ' ' Δt ' ' =t 1 ' ' −t 2 '
Wyznaczenie średniego spadku temperatury jest obok samego przebiegu temperatur
podstawowym zadaniem teorii rekuperatorów. Do obliczenia powierzchni rekuperatora potrzebna
jest zawsze znajomość Δt śr