90

Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011

THEÂM MOÄT CHÖÙNG CÖÙ

VEÀ CHUÛ QUYEÀN CUÛA VIEÄT NAM ÑOÁI VÔÙI BIEÅN ÑOÂNG
Phan Thuận An*
Laâu nay, bieån Ñoâng ñaõ trôû thaønh moät vaán ñeà thôøi söï chaúng nhöõng cuûa
Vieät Nam maø coøn cuûa khu vöïc vaø cuûa moät soá nöôùc khaùc nöõa treân theá giôùi.
Trong thôøi gian gaàn ñaây, vaán ñeà chuû quyeàn treân bieån Ñoâng vöøa ñöôïc ñöa ra
thaûo luaän vaø tranh caõi trong caùc cuoäc hoäi thaûo, hoäi nghò quoác gia vaø quoác
teá vôùi hình thöùc ñoái thoaïi song phöông hoaëc ña phöông. Hieän nay, vaán ñeà
ñang ñöôïc ñeà caäp haàu nhö laø haøng ngaøy treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng
ñaïi chuùng.
Rieâng ôû Vieät Nam, trong nhöõng naêm trôû laïi ñaây, caùc taøi lieäu lieân quan
ñeán bieån ñaûo ñaõ ñöôïc coâng boá ngaøy caøng nhieàu vaø laøm cho vaán ñeà ngaøy caøng
saùng toû. Nay, ñeå goùp phaàn laøm cho vaán ñeà ñöôïc saùng toû hôn, chuùng toâi xin
cung caáp theâm moät taøi lieäu nöõa töø Hueá. Ñoù chính laø hình aûnh bieån Ñoâng
treân Cöûu ñænh hieän coøn ñöôïc baûo toàn taïi hoaøng cung trieàu Nguyeãn beân bôø
soâng Höông.
Cöûu ñænh 九鼎 laø moät boä taùc phaåm baèng ñoàng goàm chín caùi ñænh to lôùn
ñöôïc Boä Coâng ñuùc taïi kinh ñoâ Hueá vaøo naêm 1836 döôùi thôøi Minh Maïng vaø
ñöôïc ñaët thaønh moät haøng ngang tröôùc saân Theá Mieáu, nôi thôø caùc vua trieàu
Nguyeãn. Kích thöôùc vaø troïng löôïng caùc ñænh khoâng hoaøn toaøn baèng nhau.
Ñænh cao nhaát laø 2,50m vaø naëng nhaát laø 2.601kg (Cao ñænh). Ñænh thaáp
nhaát laø 2,31m vaø nheï nhaát laø 1.935kg (Huyeàn ñænh). Moãi ñænh ñoái dieän vôùi
moät gian thôø trong toøa mieáu aáy. Rieâng ñænh töông öùng vôùi gian thôø vua Gia
Long thì ñaët hôi nhích veà phía tröôùc vì vua Minh Maïng cho raèng ñoù laø vò
Hoaøng ñeá khai saùng vaø coù coâng lôùn nhaát cuûa trieàu ñaïi.
ÔÛ maët tröôùc hoâng caùc ñænh ñeàu ñuùc noåi hai ñaïi töï maø chöõ döôùi laø chöõ
ñænh 鼎 vaø chöõ treân laø teân goïi taét mieáu hieäu (teân choïn ñeå thôø sau khi maát)
cuûa töøng vua. Chaúng haïn nhö Cao ñænh 高鼎 (Cao laø mieáu hieäu cuûa vua Gia
Long-Theá Toå Cao Hoaøng Ñeá), Nhaân ñænh 仁鼎 (Nhaân laø mieáu hieäu cuûa vua
Minh Maïng-Thaùnh Toå Nhaân Hoaøng Ñeá), Chöông ñænh 章鼎 (vua Thieäu Trò-
Hieán Toå Chöông Hoaøng Ñeá), Anh ñænh 英鼎 (vua Töï Ñöùc-Döïc Toâng Anh
Hoaøng Ñeá), cöù theá laàn löôït cho ñeán ñænh thöù 9, bao goàm: Nghò ñænh 毅鼎,
Thuaàn ñænh 純鼎, Tuyeân ñænh 宣鼎, Duï ñænh 裕鼎, Huyeàn ñænh 玄鼎.
Ñaùng ñeå yù nhaát ôû ñaây laø 153 hình aûnh ñöôïc theå hieän chung quanh hoâng
caùc ñænh. ÔÛ hoâng moãi ñænh, ngöôøi xöa ñaõ ñuùc noåi 17 caûnh vaät, ñöôïc phaân boá
theo moät quy taéc chung: chia laøm 3 haøng ngang, moãi haøng goàm moät chuûng
loaïi. Taïi moãi hình aûnh ñeàu coù chöõ chæ teân töøng caûnh vaät.
Baèng kyõ thuaät ñuùc ñoàng ñieâu luyeän vaø ngheä thuaät chaïm khaéc tinh vi,
caùc ngheä nhaân thôøi Minh Maïng ñaõ theå hieän moät caùch khaùi quaùt nhöng suùc

* Thaønh phoá Hueá.

Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011 91

tích söï phong phuù vaø ña daïng cuûa caùc caûnh vaät taïo neân söï giaøu ñeïp cuûa toå
quoác, bao goàm nuùi soâng, laõnh haûi, cöûa bieån, cöûa aûi, ñoäng vaät, thöïc vaät, binh
khí, xe thuyeàn, v.v… Neáu ôû Nhaân ñænh coù hình aûnh soâng Höông (香江­Höông
Giang) thì ôû Tuyeân ñænh coù soâng Hoàng (珥河 Nhó Haø) vaø Huyeàn ñænh coù soâng
Cöûu Long (後江­Haäu Giang, 前江­Tieàn Giang). Neáu ôû Cao ñænh coù hình aûnh
bieån Ñoâng (東海 Ñoâng Haûi) thì ôû Nhaân ñænh coù bieån Nam (南海 Nam Haûi)
vaø ôû Chöông ñænh coù bieån Taây (西海 Taây Haûi). Neáu ôû Nghò ñænh coù cöûa bieån
Thuaän An (順安海口 Thuaän An haûi khaåu) thì ôû Thuaàn ñænh coù cöûa bieån Caàn
Giôø (芹 
海口 Caàn Giôø haûi khaåu) vaø ôû Duï ñænh coù cöûa bieån Ñaø Naüng (沱曩
海口 Ñaø Naüng haûi khaåu). Neáu ôû Cao ñænh coù coïp (虎 hoå) treân röøng thì ôû Nhaân
ñænh coù caù voi (仁魚 nhaân ngö) döôùi bieån… Caùc hình aûnh ôû Cöûu ñænh ñeàu bieåu
hieän nhöõng caûnh vaät raát thaät vaø quen thaân vôùi daân toäc Vieät Nam.
Khi ñaùnh giaù 153 hình aûnh treân Cöûu ñænh, moät nhaø nghieân cöùu Taây
phöông laø R. P. Barnouin ñaõ nhaän xeùt raèng boä hieän vaät baèng ñoàng naøy “taïo
thaønh moät baûng taøi lieäu bieåu thò kieán thöùc baùch khoa cuûa caùc Nho só thoâng
thaùi trong trieàu ñình Hueá naêm 1836, taøi lieäu ñöôïc giöõ nguyeân veïn döôùi maét
chuùng ta, trong khi ñoù thì nhöõng taøi lieäu khaùc ñaõ bò tieâu huûy hoaëc sai laïc”
(The urns constitute a text expressing the encyclopedic knowledge of the
learned men of the Court of Hue in 1836, a text preserved intact under our
eyes whereas many others have perished or been deformed).(1)
Moät nhaø nghieân cöùu myõ thuaät Vieät Nam laø Huyønh Höõu UÛy cuõng ñaõ
nhaän ñònh moät caùch saâu saéc veà Cöûu ñænh trong moät baøi vieát cuûa oâng nhö
sau: “Ñaây laø moät cuoäc trieån laõm… xaây döïng treân ñôøi soáng trí tueä vaø taâm linh
cuûa caû moät daân toäc maø cho ñeán ngaøy nay, giaù trò aáy caøng ñöôïc xaùc ñònh hôn.
Taâm hoàn cuûa ñaát nöôùc truyeàn thoáng bieåu hieän taøi tình... ñeå ca ngôïi Toå quoác
hoa gaám, nöôùc bieác non xanh giaøu ñeïp, vöõng beàn”.(2)
Coù theå noùi theâm raèng cuoäc trieån laõm loä thieân naøy, trong moät chöøng
möïc naøo ñoù, cuõng laø moät baûng kieåm keâ taøi saûn quoác gia vaøo nhöõng thaäp nieân
ñaàu theá kyû XIX. Trong nhöõng taøi saûn quyù baùu nhaát cuûa ñaát nöôùc ñöôïc theå
hieän treân Cöûu ñænh coù phaàn laõnh haûi cuûa toå quoác, maø cuï theå laø bieån Ñoâng,
bieån Nam vaø bieån Taây.
Bieån Taây laø vuøng bieån naèm ôû phía taây cuûa Nam Boä, tieáp giaùp vôùi haûi
phaän cuûa Thaùi Lan, ñöôïc goïi chung töø xöa laø vònh Thaùi Lan (Gulf of Siam).
Bieån Nam laø phaàn laõnh haûi naèm ôû phía nam cuûa Nam Boä, tieáp giaùp vôùi haûi
phaän cuûa caùc nöôùc Malaysia, Indonesia, v.v... Rieâng haûi phaän cuûa bieån Ñoâng
thì roäng lôùn hôn nhieàu so vôùi hai bieån kia. Möùc ñoä roäng lôùn naøy ñaõ ñöôïc
phaûn aùnh trong caâu tuïc ngöõ coù töø thôøi xöa:
Thuaän vôï thuaän choàng, taùt bieån Ñoâng cuõng caïn.
Thuaän trai thuaän baïn, taùt cuõng caïn bieån Ñoâng.
Noäi dung caâu tuïc ngöõ cho thaáy neáu coù söï ñoàng thuaän vaø quyeát taâm
trong haønh ñoäng thì coâng vieäc duø khoù khaên vaø to lôùn ñeán maáy cuõng laøm
ñöôïc, chaúng haïn nhö taùt heát nöôùc cuûa bieån Ñoâng saâu roäng.
Duø sao, caùc haûi phaän cuûa nöôùc ta cuõng ñaõ ñöôïc trieàu ñình nhaø Nguyeãn
baáy giôø quan taâm moät caùch ñaëc bieät. Hình aûnh bieån Ñoâng ñöôïc theå hieän treân
92 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011

1. Boä Cöûu ñænh tröôùc saân Theá Mieáu..

2. Hình aûnh bieån Ñoâng treân Cao ñænh.
3. Hình aûnh bieån Nam treân Nhaân ñænh.
4. Hình aûnh bieån Taây treân Chöông ñænh.
5. Hình aûnh Thuaän An haûi khaåu treân Nghò ñænh.
6. Hình aûnh Ñaø Naüng haûi khaåu treân Duï ñænh.
7. Hình aûnh Caàn Giôø haûi khaåu treân Thuaàn ñænh.

2 3

4 5

6 7
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011 93

Cao ñænh (Gia Long), bieån Nam treân Nhaân ñænh (Minh Maïng) vaø bieån Taây
treân Chöông ñænh (Thieäu Trò) laø 3 caùi ñænh to cao nhaát vaø quan troïng nhaát,
töôïng tröng cho 3 oâng vua ñaàu tieân cuûa trieàu ñaïi. Trong 3 vuøng bieån aáy, theo
quan nieäm cuûa trieàu ñình Minh Maïng, bieån Ñoâng naèm ôû vò trí thieát yeáu soá
moät, cho neân hình aûnh cuûa noù ñaõ ñöôïc ñuùc noåi ôû Cao ñænh, caùi ñænh troïng
ñaïi nhaát trong Cöûu ñænh, xeùt veà nghóa ñen cuõng nhö nghóa boùng.
Cöûu ñænh ôû Hueá ñang ñöôïc nhaø nöôùc Vieät Nam xeùt duyeät ñeå coâng nhaän
laø moät Baûo vaät Quoác gia. Trong caùc giaù trò cuûa noù, chaéc haún ngöôøi ñôøi nay
khoâng ai khoâng quan taâm ñeán chuû ñeà laõnh haûi maø coå nhaân ñaõ löu laïi moät
caùch cuï theå baèng caû hình aûnh laãn kyù töï ôû treân ñoù.
Duø ñaõ traûi qua 175 naêm (1836-2011) vôùi bao côn baõo taùp cuûa thieân
nhieân vaø cuûa thôøi cuoäc, Cöûu ñænh vaãn coøn ñöùng vöõng giöõa loøng ñaát nöôùc.
Boä taøi lieäu baèng ñoàng naøy cung caáp cho chuùng ta nhieàu thoâng tin caàn thieát,
trong ñoù coù nhöõng hình aûnh khaúng ñònh chuû quyeàn cuûa daân toäc veà laõnh haûi
noùi chung, bieån Ñoâng noùi rieâng.
Vôùi giaù trò mang taàm quoác gia cuûa Cöûu ñænh, hình aûnh naøy xöùng ñaùng
ñöôïc ñöa vaøo hoà sô bieån Ñoâng cuûa Vieät Nam ñeå ñaáu tranh ngoaïi giao treân
tröôøng quoác teá.
Hy voïng boä ñænh ñoàng naøy vaãn ñöùng vöõng maõi taïi choã ñeå laøm chöùng
cho chuû quyeàn cuûa daân toäc ñoái vôùi phaàn laõnh haûi thieâng lieâng aáy cuûa toå quoác.
PTA
CHUÙ THÍCH
(1) R. P. Barnouin, “Les bas-reliefs des urnes dynastiques de Hueá”, Bulletin de la Socieùteù des
EÙtudes Indochinoises, Boä môùi, taäp XLIX - soá 3, 1974, Saøi Goøn, tr. 426.
(2) Huyønh Höõu UÛy, “Cöûu ñænh - Bieåu töôïng cuûa vaên hoùa vaø ngheä thuaät Hueá”, taïp chí Ñaát môùi,
Canada, boä 2, soá 3, thaùng 3/1990.
TOÙM TAÉT
Cöûu ñænh laø moät boä taùc phaåm baèng ñoàng goàm 9 caùi ñænh lôùn ñöôïc vua Minh Maïng cho ñuùc
taïi kinh ñoâ Hueá vaøo naêm 1836 vaø ñöôïc ñaët thaønh moät haøng ngang tröôùc Theá Mieáu, nôi thôø caùc vò
vua nhaø Nguyeãn. Trong nhöõng giaù trò noåi baät cuûa Cöûu ñænh, ñaùng chuù yù laø 153 hình aûnh ñuùc noåi
quanh thaân ñænh, theå hieän moät caùch khaùi quaùt nhöng suùc tích söï phong phuù vaø ña daïng cuûa caùc
yeáu toá laøm neân söï giaøu ñeïp cuûa ñaát nöôùc Vieät Nam. Trong nhöõng taøi saûn quyù baùu nhaát cuûa ñaát
nöôùc ñöôïc theå hieän treân Cöûu ñænh coù phaàn laõnh haûi cuûa Vieät Nam maø cuï theå laø bieån Ñoâng, bieån
Nam vaø bieån Taây. Vôùi nhöõng giaù trò mang taàm voùc quoác gia cuûa Cöûu ñænh, nhöõng hình aûnh naøy
xöùng ñaùng ñöôïc ñöa vaøo hoà sô bieån Ñoâng ñeå ñaáu tranh baûo veä chuû quyeàn cuûa ñaát nöôùc.
ABSTRACT
ONE MORE EVIDENCE OF VIETNAM’S SOVEREIGNTY OVER THE EAST SEA
The nine dynastic urns, including nine greatest bronze urns in Vietnam, were cast by
Emperor Minh Maïng in 1836 and placed in a horizontal row in front of the Theá Mieáu Temple,
where the Nguyeãn Emperors were worshipped. Among great values of the nine dynastic urns,
the most outstanding are 153 molded images around the body of the urns reflecting the abundant
and diverse factors of the prosperous Vietnam, generally but concisely. Among the most valuable
assets of the country shown on the nine dynastic urns, there are images of Vietnam’s territorial
sea, including the East Sea, South Sea and West Sea. With the national value of the nine urns,
these images deserve to be recorded in the East Sea documents as evidence of the struggle for
national sovereignty.