786

:Computerized by
Kh.M.Ashraf Noori HT2-1
Year:(1388)
 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫قسمت اول‬
‫فصل اول‬
‫معلومات عمومی‪:‬‬
‫مقدمه‪ :‬مسایل اساسی علمی و تخنیکی جیودیزی‬
‫جیودیزی یکی از علوم است درباره زمین‪" .‬جیو"بمعنی "زمین" و "دیزی" بمعنی "اندازه گزاری"‪.‬‬
‫مسایل اساسی علمی و تخنیکی جیودیزی عبارتند از‪‬‬
‫نننن ننننن "ننن ن نننننن ننن نننن"‬ ‫‪.1‬‬
‫‪ .2‬نننن نننن ننننن ننننن نننن‪.‬‬
‫‪ .3‬نننن نننننننن نننن ننن نننن نن نن ننننن نننن‪.‬‬
‫‪ .4‬ننننن نننننن نننن نننننن نننن نننننننننن نننننن ن نننن ننن‬
‫ننننننننننن‪.‬‬
‫‪ .5‬نننن نننن ننننن ننننننن نن ننننن نننن ننننن‪.‬‬
‫‪ .6‬نننن نننن نننن نن ننننن نننن ننننن نننن‪.‬‬
‫جیودیزی به رشته های علمی تخنیکی ذیل تقسیم‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪ .1‬جیودیزی عالی‪:‬‬
‫بخش از جیودیزی بوده که مصروف اندازه گیری مسافات افقی و شاقلی و زوایای افقی و‬ ‫‪.a‬‬
‫شاقلی به دقت عالی میباشد‪.‬‬
‫تعین ساحه جاذبه خارجی زمین " گراویمتری"‬ ‫‪.b‬‬
‫تعین موقیعت نقاط روی زمین و یک سیستم واحد کواردنات استقامت نصف النهار ها از‬ ‫‪.c‬‬
‫رسدات اجرام سماوی "استرانوم جیودیزی"‬
‫درین اواخرباپرتاب اقمار مصنوعی موقیعت نقاط و جسامت زمین تعین میشود و این بخش‬ ‫‪.d‬‬
‫جیودیزی عالی را بنام جیودیزی کیهانی "ستلیت جیودیزی" یادمیکنند‪.‬‬
‫‪ .2‬جیودیزی توپوگرافی‪:‬‬
‫این بخش جیودیزی مصروف ایجاد نقشه ها و پلنهای توپوگرافیکی روی زمین میباشد‪.‬‬
‫مصروف نقشه برداری خشکه ها ‪ ,‬تل ابحاروسواحل آنها بمقصداجرای نقشه برداری نقاط‬
‫اساسی جیودیزیکی و نقاط اساسی نقشه برداری ‪ ,‬اندازه گزاری زوایای افقی و شاقلی و‬
‫مسافات افقی و شاقلی میباشد‪.‬‬
‫‪ .3‬جیودیزی انجینیری‪:‬‬
‫این بخش جیودیزی مصروف تهیه مواد وارقام بمقصد تفحص"تجسس" ‪ ,‬طرحریزی ‪ ,‬انتقال‬
‫محورات ‪ ,‬نقاط اساس ‪ ,‬تعین حجم و جسامت ساختمانهای انجنیری میباشد‪.‬‬
‫‪ .4‬مرکشیدری )جیودیزی زیرزمینی(‪:‬‬
‫این بخش جیودیزی مصروف تعین موقیعت معادن درزیرزمین و سطح زمین و ارتسام آن بروی نقشه‬
‫ها میباشدوهمچنان مصروف کشیدن چاه ها و تونل ها بخاطر استخراج معادن میباشد‪.‬‬
‫‪ .5‬فوتوتوپوگرافی‪:‬‬
‫بخاطر نقشه برداری ساحات وسیع ازفوتوهای هوایی استفاده مینمایند‪.‬‬
‫‪ .6‬کارتوگرافی‪:‬‬
‫این بخش نقشه های توپوگرافی راترتیب؛توحید و تکمیل نموده طبع و تکثیر مینماید‪.‬‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪2‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫رابطه جیودیزی باعلوم‬

‫دیگر ‪ ,‬رول جیودیزی‬
‫دررشداقتصادکشور‬
‫جیودیزی ازمیتود ها وپرنسیپ های علوم دیگر مانند‪:‬ریاضیات‪-‬فزیک‪-‬جیولوجی‪ -‬جیومورفولوجی‪-‬‬
‫الکتروتخنیک‪-‬جیوفزیک وغیره علوم درحل مسایل خود استفاده میکنند‪.‬‬
‫جیودیزی همچنان باعلوم دیگرکمک میکندبطور مثال‪:‬جیولوجیست ها بروی نقشه های توپوگرافی‬
‫موقیعت معادن را تثبیت مینمایند‪ .‬جغرافیه از نقشه های توپوگرافی استفاده میکند‪ .‬به همین ترتیب‬
‫استرانومی و علوم فضایی از جیودیزی استفاده مینمایند‪.‬‬
‫جیودیزی دررشد اقتصاد ملی رول عمده را دارا میباشد‪ .‬تمام ساختمانهای انجنیری "پل ها ‪ ,‬سرکها ‪,‬‬
‫بندها ‪ ,‬کانالها ‪ ,‬تعمیرات وغیره" بکمک امورات جیودیزیکی اعمار میگردند‪ .‬استفاده از منابع طبعی‬
‫نیز بکمک جیودیزی مطالعه میگردد‪ .‬رول جیودیزی در تحقیقات علمی نیز برجسته است و در بخش‬
‫نظامی برای اردو کمک زیاد میکند‪.‬‬
‫بکمک اندازه گیری های جیودیزیکی پروژه های ساختمانی درمحل انتقال داده میشود‪ .‬امورات‬
‫جیودیزیکی برای وضع نمودن عناصر ساختمانی درموقیعت پروژه ای اجرا میشود‪.‬‬
‫وضع نمودن عناصر ساختمانی ازنقطه نظر پلنی و ارتفاعی از جمله انواع کارهای دقیق جیودیزی‬
‫انجنیری میباشد‪ .‬بهره برداری از ساختمانهای انجنیری نیز یکی از کارهای جیودیزی انجنیری میباشد‬
‫که حین بهره برداری استوار بودن آنها و بروز تغیر شکل ممکنه )که طی یک مدت تحت عوامل‬
‫مختلف بوجود می آید( رامطالعه مینماید‪.‬‬
‫امورات جیودیزیکی بمنظور ساختن پلنهای سرسبزی و آبادکردن قصبات نیزاجرامیگردد‪ .‬تنظیم‬
‫نمودن به خشک ساختن و آبیاری زمین ها و بوجود آوردن جنگلت بدون استفاده از جیودیزی ناممکن‬
‫است‪.‬‬

‫معلومات مختصر راجع به‬

‫انکشاف علم جیودیزی‬
‫جیودیزی یکی از علوم قدیم بوده همزمان با انکشاف علوم دیگر انکشاف نموده است بطور مثال ‪6‬‬
‫قرن قبل از میلد درچین و مصر سیستم های آبیاری و تقسیمات زمین صورت میگرفت که در آن از‬
‫علم جیودیزی استفاده مینمودند‪ .‬درگرجستان ‪,‬ارمنستان ‪,‬ایتالیا وفلسطین هنوزهم ساختمانهای زیرزمینی‬
‫که شاهد تطبیق اندازه گیری های جیودیزیکی میباشد حفظ گردیده است‪ 3 .‬قرن قبل از میلد که درآن‬
‫وقت زمین کره پنداشته میشد‪-‬شعاع آن معلوم شد‪.‬‬
‫علم جیودیزی باتوسعه خواستها و ضروریات انسانها انکشاف نموده است‪ .‬زمانی که تجارت و سیستم‬
‫های دریانوردی انکشاف مینمود ضرورت به نقشه ها پیدا میشد ودرسال ‪ 1960‬م اختراع تلسکوپ‬
‫توسط گالیله کارهای جیودیزیکی را دقیق تر ساخت و باانکشاف قانون جاذبه زمین توسط نیوتن معلوم‬
‫شد که زمین شکل کروی نداشته بلکه شکل الپسوید دورانی رادارد‪.‬‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪3‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫‪3‬صد سال قبل از امروز درافغانستان نقشه های کدستری ترتیب شد که حدود زمین ها نظر به نقشه ها‬
‫تثبیت شد ودرسال ‪ 1810‬م اولین نقشه های افغانستان ازطرف سیاح انگلیسی"برنس" ترتیب شد ‪ .‬نقشه‬
‫های دقیق تر تمام ساحه افغانستان بمقیاس های ‪ 1:100000 , 1:50000‬و ‪ 1:200000‬بکمک روسیه‬
‫و ایالت متحده امریکا درسال های)‪ 1960 —1957‬م( ترتیب گردیده است‪.‬‬

‫فصل دوم‬
‫معلومات راجع به شکل زمین و سیستم های‬
‫کواردنات که در جیودیزی بکار برده میشود‪.‬‬

‫معلومات راجع به شکل‬

‫زمین‪:‬‬

‫یکی از وظایف اساسی علمی جیودیزی عبارت از تعین شکل و ابعاد زمین میباشد‪ .‬دانستن این‬
‫معلومات حین حل نمودن مسایل عملی و علمی در بسیاری ازرشته های علمی و تخنیکی خیلی ها‬
‫ضروری پنداشته میشود‪.‬‬
‫برای ارایه نمودن شکل زمین در جیودیزی از مفهوم سطح سویه استفاده مینمایند‪ .‬این سطح عبارت از‬
‫سطح محدب است که به استقامت خط شاقول در هر نقطه زمین و استقامت قوه جاذبه عمود باشد‪.‬‬
‫شکل زمین که توسط سطح آب بحیره ها و اقیانوس ها در حالت آرام آنها بوجود آمده باشد و بصورت‬
‫خیالی درزیر براعظم ها امتداد داده شود بنام جیویید یاد میگردد‪ .‬نظر به اینکه کتله داخل کره زمین‬
‫بصورت غیر مساوی جابجا گردیده است و استقامت خطوط شاقول بطرف اجسام ثقیله انحراف مینماید‬
‫ازین جهت سطح جیویید خیلی مغلق بوده وبا هیچ شکل ریاضیکی تطابق نمی نماید‪ .‬طوریکه درشکل‬
‫فوق دیده میشود دریک ساحه ‪ mn‬یک کتله ‪ T‬دارای تراکم بیشتر است‪.‬‬
‫‪ ε‬زاویه است که بین نورمال و استقامت خط شاقول تشکیل شده و بنام انحراف خط شاقول یاد میگردد‪.‬‬
‫‪ ε‬درحدود ‪ 4 – 3‬ثانیه و در بعضی حالت تا ‪ 10‬ثانیه میرسد‪.‬‬
‫به اساس رسدات استرونومی جیودیزی ثابت گردیده است که در اثر حرکت دورانی زمین بدور‬
‫محورش قطبین دارای فشردگی بوده شکل زمین بشکل الپسویید دورانی نزدیک میشود‪ .‬تفاوت بین‬
‫الپسویید و جیویید کوچک بوده از ‪ 150 – 100‬متر تجاوز نمیکند‪ .‬برای حل اکثر مسایل عملی‬
‫جیودیزی سطح جیویید به حیث الپسویید دورانی قبول میگردد‪ .‬الپسویید سطحی است که در اثر دوران‬
‫یک بیضوی بدور محور کوچک آن "محور قطبی" بوجود میآید‪ .‬ابعاد الپسویید زمین بواسطه طول‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪4‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫های نیم محور کلن ‪ a‬و نیم محور کوچک ‪ b‬بمقدار فشردگی ‪ ‬مشخص گردیده و توسط‬
‫= )‪a /(a-b‬‬ ‫فورمول ذیل دریافت میگردد‪.‬‬
‫کمیت های ‪ a , b , ‬به اساس جیودیزی استرنومی طول قوس های نصف النهار‬
‫دریافت میگردد‪ .‬در افغانستان ابعاد الپسویید بین المللی انتخاب گردیده است که‬
‫در نتیجه اندازه گیری ها و رسدات استرونومی جیودیزی حرکت اقمار مصنوعی‬
‫زمین بدست آمده است‪.‬‬
‫‪  = 1:298.25‬؛ ‪ a = 6378162m‬حین محاسبات تقریبی سطح الپسویید به حیث‬
‫سطح کروی که دارای شعاع ‪ R = 6371.11km‬میباشد قبول میگردد‪ .‬الپسویید که‬
‫دارای ابعاد معین باشد و در جسم زمین طوری جهت داده شده باشد که سطح آن‬
‫از همه نزدیکتر به سطح جیویید باشد بنام ریفرنس الپسویید یاد میگردد‪.‬‬

‫سیستم کوردینات جغرافیایی‬

‫) استرانومیکی( ‪:‬‬

‫نصف النهار‪ :‬عبارت از خطی است که از تقاطع سطح الپسویید زمین با مستوی که از نقطه‬
‫داده شده و محور دورانی زمین عبور میکند تشکیل می شود‪.‬‬
‫مدار نقطه‪ :‬تقاطع سطح الپسویید زمین با مستوی که از نقطه داده شده گذشته و بالی‬
‫محورگردش زمین عمود باشد و مستوی که درمرکززمین بالی محورآن عمود باشد عبارت از خط‬
‫استوا است‪.‬‬
‫عرض البلد نقطه عبارت اززاویه است که بین مستوی استوا و شاقول‬ ‫عرض البلد" ‪:"‬‬
‫نقطه داده شده تشکیل میشود واز ‪ ◦90-0‬بطرف شمال‪ ,‬از ‪ ◦90-0‬بطرف جنوب تغییر مینماید که‬
‫بالترتیب بنام عرض البلد های شمالی و جنوبی یاد میشود و اگر نقطه در مستوی استوا قرار داشته باشد‬
‫عرض البلد آن ‪ ◦0‬است واگر نقطه در قطب قرار داشته باشد عرض البلد ‪◦90‬است‪.‬‬
‫زاویه دووجهی است که بین نصف النهار گرینویچ "مبدا" و نصف‬ ‫طول البلد" ‪:"‬‬
‫النهار نقطه داده شده تشکیل میشود‪ .‬از ‪◦180-◦0‬بطرف شرق و از ‪◦0-◦180‬بطرف غرب تحول‬
‫میکند‪ .‬بنام طول البلد های شرقی و غربی یاد میشود‪.‬‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪5‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫ارتفاع مطلقه" ‪ :"‬ارتفاع مطلقه نقطه عبارت از فاصله است از نقطه داده شده الی سطح‬
‫الپسویید یا سطح سویه به امتداد خط شاقول‪ .‬بعضی اوقات بخاطر اجرای کارهای جیودیزیکی اگر‬
‫ارتفاع مطلقه موجود نباشد برای یکی از نقاط ارتفاع فرضی و یا شرطی قبول میشود و برای نقاط‬
‫دیگر نظر به ارتفاع شرطی و یا فرضی ارتفاع انتقال داده میشود که این ارتفاعات را ارتفاعات شرطی‬
‫یاموضعی گویندودرصورت بدست آوردن ارتفاع مطلقه درمنطقه ارتفاعات نقاط تصحیح میگردد‪.‬‬
‫سیستم کوردینات قایم الزاویه‬
‫گاوس کریوگر‪:‬‬
‫برای ارتسام سطح الپسویید زمین بروی مستوی سیستم های زیاد وجود دارد ولی بخاطراجرای کار‬
‫های جیودیزیکی انجنیری از سیستمی کارگرفته میشودکه مشابهت اشکال درارتسام حفظ شود یعنی‬
‫زوایا بروی مستوی مساویانه ارتسام یابد که این نوع ارتسام را ارتسام مساوی الزاویه "کنفورمنی"‬
‫میگویند‪ .‬درین ارتسام زوایا ثابت بوده ومسافات درامتداد بعضی ازمدارها و نصف النهار ها ثابت‬
‫میباشدو متناسب به دوری از آنها‪,‬انحراف در ارتسام مسافات ازدیاد می یابد‪ .‬ارتسام گاوس کریوگر‬
‫"که گاوس پیشنهاد کننده آن بودوکریوگر حل متیماتیکی آنرا انجام داده" چنین مراحل رادربر دارد‪‬‬
‫ننن نننن نننن ننن نننننن ننن ‪3‬نننن‬ ‫‪.1‬‬
‫نن ننن ‪6‬نننن نن نن ننن نن ننننن ننننن‪.‬‬
‫نننن ننننن ننن نن نن ننن نننننن ننننننن‬
‫نننن ننن نننن نننننن‪.‬‬
‫‪ .2‬نن ننن نننن ننننننن نن نننننننن نننن‬
‫ننننن نننننن نننن ننننن نن نن ننننن ننننننن‬
‫نننن نننننن نننننن ننننن ن نننن ننننننن ‪y‬‬
‫نننن ننننن‪ .‬ننن نننننن ننننننن "نننن"‬
‫ننن ننن نننن نننننن ننننننن نننننن نن ننننن‬
‫نننن ‪x‬نننننننن ننننن‪.‬ننننن نننننن‬
‫‪ x‬ن ‪ y‬نننن نننننننن ن نننن ننننن نن‬
‫نننننن ‪ x‬ن ‪ y‬نننن نننننننن نننن‬
‫ننننن‬
‫‪ .3‬نننن ننننن نننن نننننننن نننن نن نن‬
‫ننننن ننن ننننن نننن ‪ y‬نن ننن نن نننن‬
‫نننن‬ ‫‪ y‬نننن ننن ننننن ننننن‪.‬‬
‫ننننن نن نننن نننن ‪ y‬نننننن ننن نننن‬
‫‪ y‬نن ‪ 500km‬نننن ننن نننننن‬
‫نننننن‪ .‬نننن نننن نننن نن نن‬
‫نننننن ننن ننننن ننننننن‪ y=3372216 -:‬نننننن ‪ 3‬نننن ننن ننن‬
‫نن نننن ننننن نننن ننننننننن نننن ‪ y‬نن ‪ 372216m‬نننننن‪.‬‬
‫‪ .4‬نننننن ننننن نننن نننننن نن نننن نن نن ننن نننننن ننننن نننننن نن‬
‫نننن ن نننننن ننننن نننن نننن نننننن‬
‫ننن نننننن نننننن‪‬‬
‫ننن نننننن نن ننن ننن ‪ 6‬نننن نن‬
‫‪ 1/1500‬ن نن ننن ننن ‪3‬نننن نن ‪ 1/6000‬نننننن‪.‬‬
‫ننن ننن ‪6‬نننن نن نننن نن ‪1500‬ننن نن ننن نن نننننن ن ننن ننن ‪3‬‬
‫نننن نن نن ‪ 6000‬ننن نن ننن نن نننننن نننن نن ننن‪.‬‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪6‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫ننن ننن‬
‫جهت دهی خطوط‬
‫زوایای جهت دهی یا‬
‫استقامت دهی‪:‬‬
‫جهت دهی خطوط نظر به مبداء ها یعنی نصف النهار ها صورت میگیرد‪.‬‬
‫‪         ‬‬ ‫زاویه سمت ) ‪:(‬‬
‫‪ 0 -360          ‬تحول میکند‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫زاویه است که از جهت شمال نصف النهار حقیقی مطابق‬ ‫آزیموت حقیقی ) ‪:(‬‬
‫گردش عقربه ساعت الی استقامت داده شده حساب میشود واز ‪ 0 -360‬تحول میکند‪ .‬رابطه بین آزیموت‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫حقیقی و زاویه سمت توسط فورمول ذیل برقرار میشود ‪A=+‬‬

‫درینجا ‪       ‬‬
‫‪       ‬‬
‫‪.         ‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪    "+"     ‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪ "_"  ‬میباشد‪ .‬تقرب نصف النهار ها طور‬
‫تقریبی توسط فورمول ذیل محاسبه میگردد‪.() :‬‬
‫‪sin=‬‬
‫‪       ‬‬
‫‪ = 6n3 :            ‬‬
‫آزیموت مقناطیسی ) ‪ :(‬زاویه است که از جهت شمال نصف النهار مقناطیسی‬
‫‪m‬‬
‫الی استقامت داده شده هم جهت گردش عقرب ساعت حساب میشود واز ‪.  0-360‬‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪7‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫)نصف النهار مقناطیسی( ‪          :‬‬
‫‪A =A‬‬ ‫‪. ‬‬
‫‪m‬‬

‫زاویه حاده است که از نزدیکترین جهت شمال و یا جنوب نصف‬ ‫رومب )‪:(r‬‬
‫النهار محوری شروع شده الی استقامت داده شده همجهت ویا مخالف الجهت گردش عقربه ساعت‬
‫حساب میشود‪.‬‬

‫پلن ها و‬
‫نقشه های توپوگرافیکی‪:‬‬
‫پلن عبارت از ارتسام خودرشده و مشابه مرتسم افقی تفصیلت و عوارض اراضی است بروی کاغذ‪.‬‬
‫در پلن قسمت های کوچک اراضی نشان داده میشود و کرویت زمین درنظر گرفته نمیشود‪ .‬تفصیلت‬
‫اراضی توسط اشارات مخصوصه و عوارض اراضی توسط منحنیات ارتسام می یابد‪ .‬نسبت طول‬
‫قطعه خط بروی پلن ‪ d‬بر مرتسم افقی همان قطعه خط بروی اراضی ‪ D‬مقیاس نامیده میشود یعنی‪:‬‬
‫‪M=d/D‬‬
‫بطورمثال‪  1:500 , 1:1000 , 1:2000 , 1:25000‬ننننن‪ .‬نننن ننننن ن نن‬
‫ننننن نننن نن ننن نننننننن ن نننننن نن نن ننن نننن نننننن نننننن نن‬
‫نننن نننننننننننن نننن نننننن ننننننن ن ننننن ننننن ننن ننن ن نن‬
‫نننننن ننن ننننننن نننن نننن نننننن نن نننن‪ .‬نن نننن ننن ننن نننننن‬
‫نننن نن نننن ننننن نننن ‪ :‬نننن ننننن نن نننننن ننننننن ‪ ,‬ننن ننن ن‬
‫ننننن نننن ننن نننن ننننن ننن نننن نننن‪.‬‬
‫نننننن نن ننننن نن نننننن نننن نن ننن نننننن نن ننن نننننن نننن نننننن‬
‫نن نننن ننننن نننن ننن نننننننن نن نننن نن نن ننننن نننن ننننن نن ننن‬
‫ننننن نن نننن نن ننننن‪.‬‬
‫نننن نن ننن نن ننننن ننن نن نن نننن ننننن نننننن‪:‬‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪8‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫‪ . ‬نننن ننن نننن ننننن ‪             ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ . ‬نقشه های متوسط مقیاس ‪            ‬‬
‫‪ . ‬نقشه های کوچک مقیاس ‪            ‬‬
‫نقشه ها و پلن ها باید دارای خصوصیات ذیل باشند‪‬‬
‫ننن نن ننننن ننن نننن نننن نن نننن نننن ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫نن نن نننن ننننن "نن" ننننن ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫نن ننننن ننننن نن نننننن نننن نننن نننن ن نن ننننن نننن نننن نن ننننننن نننن ن‬ ‫‪‬‬
‫ننننن نن نننن نننن‬
‫‪ ‬نننننن ن نننننن ننننننننن نن نننن نننن‪.‬‬
‫نننن ننننن نننن نننن نن ن نننن ننن ننننننننننن ننن ننننننن ننننن نن‬
‫نننن نننننن نن ننن ننن نننن نن نن نننن ننن نننننن ننننننن نن ننننن‬
‫ننننننن نننن ننننن‪ .‬نننن نننن نن ننن ننننن ننننننن نن نن ننن نننننن‬
‫ننننن نن نننن نننننن نن نننن نننن ننن ننننننن ننن نننننن ننننن نننن ننن‬
‫ننننننن ننننن‪.‬‬ ‫ننننننننن ‪,‬ننننننننن ‪,‬‬
‫نننن نننن ن نننن نننن نننن نن ‪ ,‬نننن ننن ننننننننننن ننن نن نن‬
‫ننننننن ننننن ن نن ننننن ننننن نن نننن ننننن ن نننن ننننننن نننننن نن‬
‫ننن نننن نننن ننننن‪ .‬ننن ننننن ن نننن نننن ننن ننننننننننن ننننن‬
‫ننننن ننن نن نن نننننن ننننن نننننن ننن ننن ننننننن نن ننننن ننن‪.‬‬
‫نن ننن نننن نننننننننن ننننننن نننن نن نن نننن ننن ‪1:10000‬‬
‫ننن ننننن ننننن ن نن نننن ننن نننن ننننن نن ننن نننننن ننننننن‬
‫نننننننننن ننننننن ن نن نننن ننن ننننن ننننننن ن نننن ننننن نن ننن‬
‫ننننننن ن نن ننننننن نننننننننن ننننننن ننن ننننن ننننن‪ .‬ننننننن‬
‫نننن نن ‪ ,‬نننننن ننننن ننن ننننن ننننن‪ .‬نننننن ننننن نن نننن‬
‫ننننن ننن نننن نن نننن‪.‬‬

‫نمره گذاری"فهرست" نقشه ها‬

‫وپلن های توپوگرافیکی‪:‬‬
‫نمره گذاری نقشه ها عبارت از سیستم جدول بندی و علمه گذاری نقشه ها و پلن های توپوگرافیکی‬
‫است‪ .‬نقشه های افغانستان به اساس نقشه های ‪1:1000000‬بین المللی که یک زون ارتسام گاوس‬
‫کریوگررا دربر میگیرد ‪ ,‬صورت گرفته است‪.‬‬
‫یک نقشه ‪ 1:1000000‬بین المللی از خط استوا بطرف قطبین ‪ 4‬عرض البلد را دربر میگیرد که توسط‬
‫‪‬‬

‫حروف لتینی بزرگ بطرف شمال و جنوب از حروف "‪ "A-V‬نمره گذاری میشود که ردیف یا سطر‬
‫نامیده میشودو توسط نصف النهار های ‪ 6‬درجه یی و یا ‪ 6‬درجه طول البلد محدود شده که ستون نامیده‬
‫میشود‪ .‬نمره گذاری آن از ‪180‬مقابل نصف النهار گرینویچ بطرف غرب انجام میشود‪.‬‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪9‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪10‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪11‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫برای‬

‫تبدیل یک نقشه کوچک مقیاس به بزرگ مقیاس‬

‫نقشه ‪ 1:1000000‬که در ردیف ‪ C‬و ستون ‪ 41‬قرار دارد ‪,‬درنظر میگیریم و آنرا به ‪ 144‬نقشه‬
‫‪ 1:100000‬تقسیم بندی میکنیم‪.‬‬
‫یک نقشه ‪ 1:100000‬بطور مثال نقشه نمبر ‪ 8‬را به چهار نقشه ‪ (A,B,C,D)1:50000‬تقسیم‬
‫نموده و بعداا یک نقشه ‪ 1:50000‬نمبر ‪ A‬را به چهار نقشه ‪ (a,b,c,d ( 1:25000‬تقسیم نموده‬
‫بعداا یک نقشه ‪ 1:25000‬طور مثال ‪ a‬را به چهار نقشه ‪ (1,2,3,4) 1:10000‬تقسیم مینماییم‪.‬‬
‫یک نقشه ‪ 1:5000‬از تقسیم نمودن یک نقشه ‪ 1:100000‬به ‪ 256‬حصه مساوی بدست میآید و‬
‫یک نقشه ‪ 1:2000‬با تقسیم نمودن یک نقشه ‪ 1:5000‬به ‪ 6‬حصه مساوی بدست می آید‪.‬‬

‫در جدول ذیل ابعاد و نمره پلن ها و نقشه های مختلف داده شده است‪.‬‬

‫چوکات‬ ‫ابعاد اضلع کیلو‬

‫متری‬
‫مقیاس ها‬ ‫نمره گذاری‬
‫عرض‬ ‫بروی‬ ‫بروی‬
‫طول البلد‬
‫البلد‬ ‫نقشه‬ ‫اراضی‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪12‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬
‫‪1:1000000‬‬ ‫‪I-42‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪1:100000‬‬ ‫‪I-42-4‬‬ ‫َ‪20‬‬ ‫َ‪30‬‬ ‫‪2cm‬‬ ‫‪2km‬‬
‫‪1:50000‬‬ ‫‪I-42-4-A‬‬ ‫ََ‪10‬‬ ‫ََ‪15‬‬ ‫‪2cm‬‬ ‫‪1km‬‬
‫‪1:25000‬‬ ‫‪I-42-4-A-d‬‬ ‫ََ‪5‬‬ ‫اَ‪7 َ 30‬‬ ‫‪4cm‬‬ ‫‪1km‬‬
‫‪1:10000‬‬ ‫‪I-42-4-A-d-2‬‬ ‫اَ‪2 َ 30‬‬ ‫اَ‪3 َ 45‬‬ ‫‪10cm‬‬ ‫‪1km‬‬
‫‪1:5000‬‬ ‫)‪I-42-4(256‬‬ ‫اَ‪1 َ 15‬‬ ‫اَ‪1 َ 52.5‬‬ ‫‪10cm‬‬ ‫‪500m‬‬
‫‪1:2000‬‬ ‫‪I-42-4(256)-d‬‬ ‫اَ‪37.5‬‬ ‫اَ‪56.25‬‬ ‫‪10cm‬‬ ‫‪200m‬‬

‫نقشه کوردیناتی شهر کابل‬

‫در افغانستان نقشه ها و پلن های بمقیاس ‪, 1:50000 , 1:100000 , 1:1000000‬‬
‫‪ 1:500 , 1:1000 , 1:2000 , 1:5000 , 1:10000 , 1:25000‬بکار برده میشود‪.‬‬
‫نقشه های کوچک مقیاس با شرایط ذیل به نقشه های بزرگ مقیاس تبدیل میشوندو‪‬‬
‫نننن ننن نننن )نننن ننننن( نننن نن ننن نننننن نن ن‬ ‫‪.1‬‬
‫نننننن ننننن ننن نننن‪.‬‬
‫‪ .2‬نن نننن نننن ننننن نننن نن ننننننننن نننن ننن نننن ننننن ننننننن‬
‫نننن‪.‬‬
‫‪ .3‬نننن نن نن نننن نن ننن نننن نننن ننن ن نننننن ننننن نننن‪.‬‬

‫عوارض اراضی و ارتسام آن بروی‬

‫نقشه ها و پلن های توپوگرافیکی‪:‬‬
‫عوارض اراضی عبارت از مجموع نا همواری های روی زمین میباشد‪ .‬ارتسام عوارض اراضی کار‬
‫مشکل است زیراکه ما عوارض رادرروبنا می بینیم و ارتسام آن )اورتوگانال( قایم صورت میگیرد‪.‬‬
‫عوارض اراضی یکی از بخش های مهم نقشه ها و پلن های توپوگرافیکی میباشد‪ .‬تمام مسایل انجنیری‬
‫به کمک منحنیات روی نقشه ها و پلن های توپوگرافیکی حل میشود‪.‬عوارض اراضی بروی نقشه‬
‫هاوپلن های توپوگرافیکی توسط منحنیات ارتسام می یابد‬
‫منحنی عبارت از خط بسته است که از نقاط هم ارتفاع روی زمین میگذرد و یا به عباره دیگر محل‬
‫هندسی نقاط هم ارتفاع را منحنی گویند‪ .‬برای دانستن این موضوع یک برآمدگی روی زمین رادر یک‬
‫جهیل درنظر میگیریم‪.‬‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪13‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫فرق ارتفاع بین منحنیات ‪ h‬نظربه عوارض و مقیاس نقشه )‪1‬متر ‪2 ,‬متر ‪5 ,‬متر ‪10 ,‬متر( گرفته‬
‫میشود و در اراضی که عوارض آن خفیف باشد )‪ (h=0.25m – 0.5m‬گرفته میشود‪ .‬در اراضی‬
‫هموارعوارض همیشه توسط منحنیات اساسی ارایه گردیده نمیتواند در چنین حالت بروی پلن )نقشه(‬
‫توسط خطوط منقطع منحنیات نیمه از نصف منحنیات قبول شده گذشتانده میشود‪ .‬برای قرائت بهتر‬
‫عوارض اراضی هر منحنی پنجم بروی پلن )نقشه( ضخیم رسم میگردد و قیمت ارتفاعی بالی آن‬
‫تحریر میگردد‪.‬‬
‫اراضی نظر به عوارض خود به سه گروپ تقسیم میشود‪:‬‬
‫‪ -3‬اراضی کوهستانی‬ ‫‪ -2‬اراضی تپه زار‬ ‫‪ -1‬اراضی هموار‬
‫درجدول ذیل فرق ارتفاع بین منحنیات نظر به عوارض اراضی بروی مقیاس های‬
‫مختلف نقشه داده شده است‪.‬‬
‫زاویه میل‬ ‫مقیاس های نقشه و ارتفاع منحنیات به متر‬ ‫خصوصیت‬
‫اعظمی‬ ‫‪1:25000 1:10000‬‬ ‫‪1:5000‬‬ ‫‪1:2000‬‬ ‫اراضی‬
‫‪‬‬
‫‪4 - 3‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫هموار‬
‫‪‬‬
‫‪10 – 7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫تپه زار‬
‫‪‬‬
‫‪30 - 20‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫کوهستانی‬
‫از تعریف منحنی خواص ذیل آن حاصل میگردد‪:‬‬
‫منحنی خط بسته است‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫منحنیات یکدیگر خود را قطع نمیکنند‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫به هر اندازه که فاصله بین منحنیات زیاد باشد میل اراضی کم میباشد وبرعکس اگر فاصله‬ ‫‪‬‬
‫بین منحنیات کم باشد درینصورت میل زیاد میباشد‪.‬‬
‫عوارض اساسی اراضی وارتسام آن توسط منحنیات در اشکال ذیل نشان داده شده است‪:‬‬

‫گودال‬
‫قله‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪14‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫پشته‬

‫دره‬

                :‫قله‬
. 
             :‫گودال‬
.
       :‫پشته‬
    ‫گردنه‬      
.
              :‫دره‬
.
.           :‫گردنه‬
Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1 ) 15
 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫اشارات مخصوصه نقشه ها و‬

‫پلن های توپوگرافیکی‪:‬‬
‫‪.      ‬‬
‫گروپ اول – تفصیلت است که اندازه های آن بزرگ بوده و مطابق مقیاس نقشه و یا پلن نشان داده‬
‫میشود مانند‪ :‬جنگل ‪ ,‬مزرع ‪ ,‬جهیل ‪ ,‬دشت وغیره‪.‬‬
‫گروپ دوم – تفصیلت است که اندازه های آن کوچک بوده و مطابق مقیاس نقشه و یاپلن نشان داده‬
‫نمیشود مانند‪ :‬علیم جیودیزیکی ‪ ,‬چاه ‪ ,‬چشمه ‪ ,‬اشارات ترافیکی ‪ ,‬پایه های برق‪...‬‬
‫گروپ سوم – اشارات مخصوصه تاسیسات خطی مانند‪ :‬راه ها ‪ ,‬کانال ها ‪ ,‬خطوط مخابرات ‪ ,‬پایپ‬
‫لین ها وغیره که طول آنها نظر به مقیاس نقشه نشان داده میشود و عرض آنها نظر به ابعاد اصلی شان‬
‫بزرگتر نشان داده میشود‪.‬‬
‫گروپ اول تفصیلت توسط اشارات مخصوصه داخل مقیاس نشان داده میشود که از روی اشاره‬
‫مخصوصه آن میتوان شکل و اندازه های تفصیل را معلوم نمود‪ .‬حدود اشارات مخصوصه داخل‬
‫مقیاس توسط خطوط نقطه چین و یا خطوط باریک "به رنگ سیاه" نشان داده میشود‪ .‬گروپ دوم‬
‫تفصیلت توسط اشاره مخصوصه خارج مقیاس نشان داده میشود و صرف موقیعت آنها توسط نقطه‬
‫بروی پلن تثبیت میشود‪.‬‬
‫اشارات مخصوصه داخل مقیاس‪:‬‬

‫مخصوصه خارج مقیاس‪:‬‬ ‫اشارات‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪16‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫اشارات مخصوصه خطی‪:‬‬

‫برعلوه بعضی ازخصوصیات اشارات مخصوصه توسط حروف و اعداد تشریح و توزیح میگردند‪.‬در‬
‫اشارات مخصوصه مشابهت و مطابقت جغرافیایی باید حفظ گردد‪.‬‬

‫محاسبه حجم کتله زمین‪:‬‬

‫تعین حجم کتله زمین درامورپروژه سازی ‪ ,‬اعمار ساختمانهای انجنیری ‪ ,‬استخراج معادن مفیده وغیره‬
‫صورت میگیرد‪ .‬بروی پلن ویا نقشه های منحنی دارحجم کتله زمین را بطریقه های مقطع های افقی ‪,‬‬
‫مقطع های عمودی و اوسط حسابی میتوان تعین نمود‪.‬‬
‫از آنجمله طریقه های که درینجا نامگذاری شددوطریقه آنرا مورد بحث قرار میدهیم‪.‬‬

‫‪ :1‬طریقه مقطع های افقی‪ :‬این طریقه در محاسبه احجام تپه ها و گودال ها‬
‫بکار برده میشود‪ .‬کتله زمین با مستوی های موازی افقی قطع میگردد‪ .‬بروی نقشه های توپوگرافیکی و‬
‫پلن ها اثر مقطع ها منحنیات میباشد توسط پلیت بطریقه گرافیکی و یا پلنی متر مساحت مقطع ها‬
‫اندازه میگردد‪.‬درصورتیکه ارتفاع مقطع اراضی معلوم باشد حجم کتله زمین توسط فورمول های ذیل‬
‫محاسبه میگردد‪:‬‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪17‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫این طریقه نظر به ساده بودن آن درعمل زیاد بکار‬ ‫طریقه اوسط حسابی‪:‬‬ ‫‪:2‬‬
‫برده میشود‪ .‬بروی کاغذ شفاف بعد از ‪ 10mm-5‬پلیت نقطه ای ساخته میشود بالی حدود ساحه‬
‫مطلوبه بروی پلن گذاشته میشود قیمت ارتفاع هر نقطه پلیت در داخل حدود ساحه توسط منحنیات تعین‬
‫میگردد‪ .‬قیمت ارتفاع وسطی سطح زمین ساحه مطلوبه به فورمول ذیل محاسبه میگردد‪:‬‬

‫درصورتیکه قیمت ارتفاع سطح زمین بعد از کندنکاری خاک یعنی ‪ H0‬معلوم باشد تفاضل ارتفاع چنین‬
‫محاسبه میگردد‪h = Hmid – H0 :‬‬
‫به اطول گرافیکی ویا توسط پلنی متر مساحت ساحه ‪ S‬تعین میگردد‪.‬حجم کتله زمین به فورمول ذیل‬
‫محاسبه میگردد‪ v = h * s :‬بخاطر بلند بردن دقت و کنترول پلیت بیجا شده تکراار ) ‪v` , H`mid ,‬‬
‫‪ ( h‬محاسبه میگردد‪.‬از قیمت ‪ v‬و ‪ `v‬وسطی آن اخذ میگردد‪ .‬باکوچک ساختن اندازه های پلیت دقت‬
‫محاسبه حجم کتله زمین بال میرود‪ .‬تفاوت حجم های محاسبه شده نباید از ‪ %5‬تجاوز نماید‪.‬‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪18‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫فصل چهارم‬
‫معلومات راجع به تیوری خطاها‬
‫انواع و خصوصیات خطا ها‪:‬‬
‫اندازه گیری های مکرر یک شی توأم با خطا میباشد‪.‬خطا هانظربه خصوصیات خود ‪3‬نوع اند‪.‬‬
‫‪ :1‬خطای فاحش‪ :‬به اثر اشتباه راسد درحساب بمیان می آید وبا اندازه گیری های‬
‫مکرر کشف واصلح میگرددمانند‪ :‬اشتباه نمودن در تعداد محاسبات "تعداد فیته های مکمل"‬
‫‪ :2‬خطای سیستماتیک‪ :‬خطای است که دراندازه گیری های مکرر علمه و‬
‫مقدار آن ثابت باقی میماند‪ .‬منابع خطاهای سیستماتیک عبارت اند از‪ :‬آلوی ؛ شخصی و محیط خارجی‪.‬‬
‫خطاهای سیستماتیک با اصلح نمودن آلت ‪ ,‬استعمال میتود های درست و وارد نمودن تصحیح به حد‬
‫اقل رسانده میشود‪.‬‬
‫‪ :3‬خطای تصادفی‪ :‬خطای است که در اندازه گیری های مکررعین شی علمه و‬
‫مقدار آن نامشخص باقی میماند‪ .‬به اثر تحقیقات چندین ساله به این نتیجه رسیده اند که خطاهای تصادفی‬
‫خواص ذیل را دارا میباشند‪:‬‬
‫خطای تصادفی از یک حد معین تجاوز نمیکند‪.‬‬
‫‪‬‬
‫وقوع خطاهای بزرگ نسبت به کوچک کمتر صورت میگیرد‪ .‬وقوع خطاهای مثبت و منفی‬
‫‪‬‬
‫تقریبا ا یکسان است‪.‬‬
‫اوسط حسابی خطاهای تصادفی درصورتیکه تعداد اندازه گیری ها زیاد باشدبه صفر تقرب‬
‫‪‬‬
‫میکند‪.‬این خاصیت خطای تصادفی را طور ریاضیکی چنین افاده میکنند‪‬‬
‫‪Lim‬‬
‫‪1   2     n‬‬
‫‪= Lim‬‬
‫‪  = 0‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n n‬‬

‫‪ n‬ننننن نننننن‬ ‫نننننننن ننن ‪ 1   2     n‬نننننن نننننن ‪,‬‬

‫نننن نن ن ] [ ننننن نننننن نن ننننننن نننننن‪.‬‬

‫پرنسیپ اوسط حسابی‪:‬‬

‫است تفاوت نتایج‬ ‫فرض میکنیم یک شی ‪ n‬مرتبه اندازه شده ونتایج اندازه گیری ها‬
‫‪L1 , L2 ,  , Ln‬‬
‫اندازه گیری هانظر به قیمت حقیقی ‪ x‬عبارت از ‪ 1 ,  2 ,  ,  n‬میباشد‪.‬‬
‫‪L1  x = 1‬‬
‫‪ L  x =    = 0‬‬ ‫‪ L  x = ‬‬ ‫‪L2  x =  2‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪ L = x‬‬ ‫اطراف نتیجه را تقسیم ‪ n‬میکنیم‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪Ln  x =  n‬‬
‫‪n‬‬
‫‪ L  nx =   ‬‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪19‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫درصورتیکه تعداد اندازه گیری ها به لیتناهی ∞ تقرب کند مطابقت خاصیت سوم خطاهای تصادفی‬
‫‪ L = X‬‬
‫اما نتایج اندازه گیری محدود باقی میماند بنا ا تفاوت کوچکی مانند ‪ ‬باقی میماند‬ ‫پس مجموعه‬
‫‪n‬‬
‫‪ L‬‬
‫‪  .  X = ‬یک عدد کوچک است در صورتیکه تعداد اندازه گیری ها به لیتناهی ∞ تقرب کند‬
‫‪n‬‬
‫‪ L = x‬‬
‫که درینجا ‪ x‬اوسط‬ ‫مساوی به صفر میشود چون تعداد اندازه گیری ها محدود باقی میماند پس‬
‫‪n‬‬
‫حسابی است که اطمینانی ترین ویا احتمالی ترین قیمت که نزدیک به قیمت حقیقی است میباشد‪.‬‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪20‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫فصل پنجم‬
‫اندازه گیری زوایا‬
‫پرنسیپ اندازه گیری زاویه‬
‫افقی‪:‬‬
‫زوایای افقی بمقصد ترتیب نمودن نقشه ها "پلن ها" ‪ ,‬امورات ساختمانی ‪ ,‬تفحصاتی "انکشافی" و‬
‫بهره برداری ساختمانهای انجنیری اندازه گردیده و بالی مستوی افق ارتسام داده میشود فرضا ا سه نقطه‬
‫‪ A , B , C‬که در ارتفاعات مختلف از هم قرار دارند میخواهیم زاویه افقی را درراس ‪ B‬اندازه نماییم‪.‬‬

‫یطططططططک‬ ‫از نقطططططه ‪B‬‬

‫‪ P‬را‬ ‫مستوی افقی‬
‫نقططططاط‬ ‫میگططذرانیم و‬
‫‪ A,C‬رابالی آن ارتسام میدهیم مستوی های شاقلی ‪ `BB`aA‬و ‪ `BB`cC‬را گذشتانده که زاوی ه افق ی‬
‫‪ , β‬زاویه دووجهی بین دو مستوی شاقلی فوق الذکر میباشد اگ ر در اس تقامت خ ط ش اقلی ‪ `BB‬دری ک‬
‫نقطه کیفی ‪ O‬دایره تقسیمات دار افقی را که نمره گذاری آن ه م جه ت گ ردش عقرب ه س اعت ص ورت‬
‫گرفته بگذرانیم مستوی ‪ `BB`aA‬دایره را به استقامت ‪ `Oa‬قطع میکند و مستوی ‪ `BB`cC‬دایره را‬
‫به استقامت ‪ `Oc‬قطع میکند و زاویه ‪ β‬مساوی میشود به ‪`β=a` - c :‬‬
‫مستوی هططای شططاقلی ‪ `BB`aA‬و ‪ `BB`cC‬توس ط مح ور ت وجیه تلس کوپ آل ه بن ام تی ودولیت س اخته‬
‫میشوند و دایره تقسططیمات دار کططه درنقطططه کیفططی ‪ O‬ق رار میگی رد لیم ب "نق اله" دای ره افق ی تی ودولیت‬
‫میباشد‪ .‬قرائت های ‪ `a‬و ‪ `c‬از روی آن اخ ذ میگ ردد و زاوی ه افق ی ‪ β‬از تف اوت آنه ا بدس ت م ی آی د‬
‫تصویر تیودولیت درشکل ذیل واضح میگردد‪.‬‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪21‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫تلسکوپ‪ :‬توسط آن نقاط دوردست اراضی دیده میشود‪.‬‬ ‫‪.1‬‬

‫بازوهای تلسکوپ‪ :‬که بالی آن تلسکوپ و دایره شاقلی قرار دارد‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫الیداد‪ :‬که بالی آن اندکس یا علمه قرائت بوده و نظر به آن قرائت اخذ میگردد‬ ‫‪.3‬‬
‫لیمب‪ :‬یک لوحه فلزی ویا شیشه ای تقسیمات دار بوده که درحال اندازه گیری بحططالت افقططی‬ ‫‪.4‬‬
‫یعنی غیر متحرک میباشد‪.‬‬
‫آبترازوی کروی‪ :‬که توسط آن محور گردش تیطودولیت "محططور اساسططی ‪"`zz‬ش اقول‬ ‫‪.5‬‬
‫میگردد‪.‬‬
‫آبترازوی استوانه ای‪ :‬که توسط آن لیمب دایره افقی افق میگردد‪.‬‬ ‫‪.6‬‬
‫مسند‪ :‬که بالی آن تیودولیت و لیمب دایره افقی قرار میگیرد‪.‬‬ ‫‪.7‬‬
‫پیچ های تسویه‪ :‬که توسط آنها محور آبترازوی استوانه ای افق ساخته میشود‪.‬‬ ‫‪.8‬‬
‫لیمب دایره شاقلی‪ :‬که توسط آن زوایای شاقلی ویا میل اندازه میگردد‪.‬‬ ‫‪.9‬‬
‫‪ .10‬توجیه مقدماتی‪ :‬که توسط آن هدف "نقطه" تقریبی دریافت میگردد‪.‬‬
‫‪ .11‬پیچ تحکیم سرانه سه پایه‪ :‬توسط آن تیودولیت بالی سه پایه محکم میگردد‬
‫بر علوه در تیودولیت پیچ های محکم کننده و میکرومتری تلسکوپ و الیطداد و همچنطان شطاقول اپطتیکی‬
‫نیز وجود دارد‪.‬‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪22‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫تلسکوپ دارای سه محور است‪.‬‬

‫‪ .1‬محور توجیه‪ :‬خطی است که از تقاطع محور اپتیکی ابجکتیف و شبکه موها بدست می آید‪.‬‬
‫‪ .2‬محور اپتیکی ابجکتیف‪ :‬خطی است که از تقاطع مرکزابجکتیف و اکولیاد بدست می اید‪.‬‬
‫‪ .3‬محور هندسی‪ :‬خطی است که از تقاطع مرکز مقطع های عرضی ابجکتیف بدست می آید‪.‬‬
‫هر سه محور تلسکوپ باید باهم منطبق باشند‪ .‬و تلسکوپ دارای سه مشخصه اساسی ذیل نیز میباشد‪.‬‬
‫‪ (1‬بزرگنمایی‪ :‬عبارت از نسطبت زاویطه اسطت کطه تصطویر شطی تحطت آن در تلسطکوپ دیطده‬
‫دیده‬ ‫میشودبر زاویه که تصویر همان شی توسط چشم غیر مسلح‬
‫میشططود‪.‬در عمططل بزرگنمططایی توسططط فورمططول ذیططل محاسططبه‬
‫میگردد‪:‬‬

‫چند‬ ‫بزرگنمایی تلسکوپ های آلت جیودیزیکی از )‪(50- 15‬‬

‫میباشد‪.‬‬
‫‪ (2‬ساحه دید تلسکوپ‪ :‬ساحه است که در حالت‬
‫غیر متحرک تلسکوپ دیده میشططود یططا بططه عبططاره دیگططر زاویططه اسططت کططه راس آن در مرکططز اپططتیکی‬
‫ابجکتیف و اضلع آن در کناره های دیافراگم شبکه موها قططرار داشططته باشططدو توسططط فورمططول ذیططل‬
‫‪ 38.2 0‬‬
‫‪ ‬که ‪ γ‬ساحه دید اکولیار و ‪ v‬ساحه دید ابجکتیف میباشد‪.‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫محاسبه میگردد‪:‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬

‫درفورمول فوق به هر اندازه که بزرگنمایی تلسکوپ زیاد باشد ساحه دیططد کوچططک شططده و تلسططکوپ‬
‫دقیق می باشد‪ .‬ساحه دیطد تلسطکوپ کطه در حططالت جیطودیزیکی اسطتعمال میشططود از ‪ `30‬الطی ‪20‬‬
‫میباشد‪.‬‬
‫‪ (3‬دقت توجیه تلسکوپ‪ :‬انسان مستقیما ا توسط چشططم خططویش دونقطططه کططه تحططت زاویططه‬
‫یک دقیقه از هم دور قرار داشته باشند تفکیططک کططرده میتوانططد‪ .‬اگططر دیططد ازیططن زاویططه کوچططک شططود‬
‫دونقطه باهم وصل گردیده و تفکیک شده نمیتوانند لذا خطای توجیه چشم مسططاوی بططه ‪ 60sec‬قبططول‬
‫شده است درصورتیکه شی با تلسکوپ دیده شود خطای توجیه متناسب به بزرگنمططایی تلسططکوپ کططم‬
‫میشود و به فورمول ذیل محاسبه میگردد‪.‬‬

‫آبترازو ها‪:‬‬
‫آبترازو ها بخاطر قرار دادن خطوط و سطوح بطه حطالت افقطی و شطاقلی بکطاربرده میشطوند‪ .‬آبطترازو هطا‬
‫بخاطر منتاژ ‪ ,‬اجست ماشین آلت و میکانیزم ها بکططار بططرده میشططوند و درحططالت جیططودیزیکی یکططی از‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪23‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫قسمت های عمده آن میباشد که محور اساسی تیودولیت را بحالت شططاقلی و لیمططب دایططره افقططی را بحططالت‬
‫افقی می آورد‪ .‬آبترازو ها بدو نوع میباشند‪.‬‬
‫‪ ‬آبترازوی استوانه ای‪ :‬امپول شیشه ای است بططا شططعاع انحنططای )‪(200 – 3.5‬‬
‫متر که قسمت بالی داخلططی آن صططیقل شططده و توسططط سططیمآب و یططاالکول کططه حططرارت ‪ 600‬رادارا‬
‫میباشد و بعداا لحیم ویا بسته میشود ودر قطعی فلزی قرار داده میشود‪.‬‬

‫بعد از سردشدن بخاراتی که بوجطودمی آیطد یطک خل را تشططکیل میدهطد کطه بنططام حبططاب آبططترازو یططاد‬
‫میشودکه بلندترین نقطه را اشغال میکند وبنام نقططه صططفری حبطاب یططاد میشطود‪ .‬ممططاس بططالی نقططه‬
‫صططفری درداخططل امپططول بنططام محططور آبططترازو یططاد میشططود از نقطططه صططفری بططدوطرف بططه مسططافات‬
‫‪2mm‬تقسیمات صورت میگیرد که بنام تقسیمات آبترازو استوانه ای یاد میگردد‪.‬‬
‫دقت آبترازوی استوانه ای‪ :‬زاویه کوچکی است که بین دوحططالت محططور آبططترازو در حططالی کططه‬
‫حباب آن به اندازه یک تقسیم تغیر کند تشکیل میشود‪.‬‬
‫‪L‬‬
‫= ‪‬‬ ‫`` ‪ ‬‬
‫‪R‬‬
‫‪ `` = 206265`` = 3438` = 57.3‬‬

‫درفورمول ‪ L‬فاصله بین دو امپول و ‪ R‬شعاع انحنای امپول است‪.‬‬

‫چون درینجا ‪ L=2mm‬و‪ ``=206265‬ثابت است پس قیمت ‪ ‬مربوط قیمت‬
‫شعاع انحنای ‪ R‬است و معکوسا ا متناسب میباشند یعنی به هر اندازه که شعاع‬
‫‪ R‬بیشتر باشد ‪ ‬کمتر شده ودقت آبترازو بلند میرود و برعکس آن‪...‬‬
‫دقت آبترازو های استوانه ای که در آلت جیودیزیکی در تخنیک بکار برده شده‬
‫)‪ ``(6015‬میباشد‪ .‬دربعضی آلت جیودیزیکی بخاطر سهولت‬ ‫است از‬
‫در کار و بلند بردن دقت کار تصویر نصف انجام های حباب آبترازو های که با‬
‫تلسکوپ پیوست اند توسط سیستم‬
‫منشور ها در ساحه دید تلسکوپ انتقال‬
‫می یابد‪.‬‬
‫شکل ‪ (a‬حالتی را نشان میدهد که حباب‬
‫آبترازو نظر به نقطه صفری در تناظر قرار‬
‫ندارد و شکل ‪ (b‬حالتی را نشان میدهد که‬
‫حباب آبترازو نظر به نقطه صفری در‬
‫تناظر قرار دارد "در وسط قرار دارد‪".‬‬
‫درین نوع آلت جیودیزیکی دقت آبترازو ‪ 2‬الی ‪ 3‬مرتبه نظر به چشم مسلح‬
‫دقیق تر است برعلوه در آبترازو ها پیچ تنظیم کننده "تصحیح" نیز وجود دارد‪.‬‬
‫آبترازوی کروی‪ :‬امپول شیشططه ای اسططت بططا شططعاع انحنططای مختلططف کططه قسططمت داخلططی‬ ‫‪‬‬

‫بالیی آن صیقل شده و توسط سیمآب ویا الکول با حرارت ‪ 600‬پر شده اسططت ودر قططالب فلططزی جططا‬
‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪24‬‬
 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫داده میشود و بعد از سرد شدن حباب تشکیل میشود و بلندترین نقطه انحنا بنام نقطه صفری یاد شططده‬
‫و بدور آن دایره کوچک حکاکی میشود‪.‬‬

‫نورمال ‪ uu1‬در نقطه صفری بنام محططور آبططترازوی کططروی یادمیشططود ویططا بططه عبططاره دیگططر محططور‬
‫آبترازوی کروی عبارت از عمودی است که بالی مماس در نقطه صفری از داخل امپططول میگططذرد‬
‫و دقت آبترازوی کروی از )‪ (5-3‬دقیقه میباشد و برای قرار دادن تقریبی آلت بکار میرود‪.‬‬

‫وسایل و یا تجهیزات قرائت‪:‬‬

‫وسایل قرائت در تیودولیت ها عبارت اند از‪ :‬ورنیر ‪ ,‬میکروسططکوپ هططای خطططی ‪ ,‬میکروسططکوپ هططای‬
‫مشعر دار ‪ ,‬میکروسکوپ های میکرومتر و میکروسکوپ های دیجیتل‪.‬‬
‫ورنیر در تیودولیت های استفاده میشود که لیمب دایره افقی و شططاقلی آنهططا فلططزی اسططت و میکروسططکوپ‬
‫های در تیودولیت های استفاده میشوند که لیمب آنها شیشه ای است‪ .‬تقسططیمات لیمططب دایططره هططای افقططی و‬
‫شاقلی توسط سیستم منشور ها در ساحه دیططد میکروسططکوپ کططه در کنططار اکولیططار قططرار دارد انتقططال داده‬
‫میشود‪ .‬تقسیمات لیمب توسط آئینه روشنی انداز روشن میشود‪ .‬تقسیمات لیمب توسط پیچ فططوکس واضططح‬
‫و روشن میشود‪ .‬تیودولیت های اپتیکی نسبت به تیططودولیت هططای فلططزی یططا ورنیططر دار کططار را آسططانتر و‬
‫بهره برداری را زیادتر ساخته اما با اختراع تیودولیت های دیجیتل کار بمراتب آسانتر و سهل تر شده و‬
‫سرعت درکار افزایش یافته است‪ .‬در تیودولیت های دیجیتل لیمب طوری تقسیمات شده که اعداد بططروی‬
‫آن درج میباشد‪.‬‬

‫سه پایه ها و شاقول ها‪:‬‬

‫آلت جیودیزیکی مانند تیودولیت ها ‪ ,‬لیول ها ‪,‬‬
‫توتل ستیشن ها و ‪GPS‬ها بالی پططایه هططا قططرار‬
‫داده میشوند و توسط پیچ ارتباطی یا تحکیم باهم‬
‫وصل میشوند‪.‬سه پایه ها فلزی یا چوبی میباشند‬
‫که از چوب های محکم مانند بلططوط وغیططره ویططا‬
‫الیاژفلزهای محکم وسبک ساخته میشوند‪.‬‬
‫سرانه سه پایه "‪ "1‬فلزی یططا پلسططتیکی میباشططد‬
‫که آلت بالی آن قرارداده میشططودو توسططط پیططچ‬
‫ارتباطی یطا تحکیطم "‪ "2‬بسطته میشطوند‪ .‬سطاقه "‬
‫‪ "3‬که توسط پیچ مسدود کننططدۀ "‪ "4‬کوتططاه ویططا‬
‫طویل میشود‪ .‬قسمت نوک تیز "‪ "5‬بنام گلگیططر‬
‫یاد میشودکه توسط فشار پا درزمین فرومیرود‪.‬‬
‫چنگک "‪ "6‬که شاقول منحنی بالی آن آویختططه‬
‫میشود‪ .‬شاقول یططک وزنططه فلططزی اسططت یططا وزن‬
‫‪ 100‬الی ‪ 150‬گرام که نوک آن تیططز بططوده و‬
‫بالی نقطه قرار داده میشود‪ .‬تسمه "‪ "7‬که توسط آن سه پایه انتقال داده میشود‪.‬‬
‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪25‬‬
 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫انواع تیودولیت ها‪:‬‬

‫تیودولیت ها نظر به دقت ‪ ,‬جنسیت دایره ها و خصوصیات و موارد استعمال آن تقسیم میشوند‪.‬‬
‫تیودولیت ها نظر به دقت خود به سه گروپ تقسیم میشوند‪:‬‬
‫کططه شططفر آنهططا ‪ T0.5‬و ‪ T1‬میباش د‪ .‬درینج ا ‪T‬‬ ‫‪ .1‬تیودولیت های دقت عالی‪:‬‬
‫بمعنی تیودولیت و ‪ 1-0.5‬دقت آنها میباشد‪.‬مقصد ازین شفر این است که اگر یک زاویه درشططرایط‬
‫لبراتواری دریک سلسله "دایره راست ‪ , R‬دایره چپ ‪ "L‬اندازه شود دقت آن ‪ 0.5‬یا ‪ 1‬است‪.‬‬
‫‪ .2‬تیودولیت های دقیق‪ :‬که دقت آنها ‪ T2-T5‬میباشد‪.‬‬
‫‪ .3‬تیودولیت های تخنیکی‪ :‬که شفر آنها ‪ T10 , T20 , T30‬میباشدو اکثراا درامور‬
‫ساختمانی استفاده میشود‪.‬‬
‫تیودولیت ها نظططر بطه مططوارد اسططتعمال شططان بطه تیططودولیت هططای طراحططی و مرکشططیدری تقسططیم میشططوند‪.‬‬
‫تیودولیت هططا نظططر بططه مططواد سططاختمان دایططره هططای لیمططب آن بططه فلططزی ‪ ,‬اپططتیکی "شیشططه ای" و دیجیتططال‬
‫"رقومی" تقسیم میشوند‪.‬‬
‫تیودولیت ها نظر به خصوصططیت سططاختمان شططان بططدوگروپ تقسططیم میشططوند‪ .‬درنططوع اول لیمططب و الیططداد‬
‫دارای حرکات مستقل میباشند یعنی لیمطب ثطابت ب وده و الیطداد بطروی آن میچرخطد‪ .‬ن وع دوم آن لیمطب و‬
‫الیداد دارای پیچ محکم کننده و مکرومتری بوده و حرکات یکجایی نیطز میکننططد کطه بنطام تیطودولیت هططای‬
‫مکرر یاد میشوند که توسط این تیودولیت ها زاویه در تمام قسمت های لیمب اندازه میشود‪.‬‬

‫تدقیق و اصلحا تیودولیت ها‪:‬‬

‫قبل از شروع کار باید تیودولیت تدقیق و اصلح شود‪ .‬باید در تیودولیت ها شرایط ذیططل هندسططی رعطایت‬
‫شوند‪.‬‬

‫` ‪uu1  zz‬‬
‫‪u `u `1‬‬ ‫` ‪zz‬‬
‫` ‪vv` HH‬‬
‫`‪LL‬‬ ‫‪uu1‬‬

‫برای تدقیق شرایط فوق چنین اقدام میشود‪‬‬

‫نننن نننننننن ننننننن نن نننن ننننن نننن نننن نننننننن نننن‬ ‫‪.1‬‬
‫نننن`‪ uu1  zz‬نننن ننننن ننن ننن نننننننن ننننننن نن نن ننننن نن ننننن‬
‫ننننن نننن نننن ن ننننن نننن ننن نن نننننن ن ننن نن نننن نننن ننننننن‬
‫نن نن ننن "نننن نننن" نننن نننننن نننن ننننننن نن ‪ 180o‬ننن‬
‫نننننن ننن نننن نننننن نن نننن نننن نننن نننن ‪,‬ننن نننن نننن نن ننن‬
‫نن ننننن نن ننننن ننن نننن نننننن‪ :‬ننن نننننن نننن ننن ننننن ننننن‬
‫ننننننن ن ننن نننن نن نننن ننن ننن ننننن نن ننن "نننن نننن" ننننن‬
‫ننننن‪ .‬ننننن نن ننننن ننننن ننننن نن نننننن نننن نننننننن نن نن ن‬
‫نن نن ننننن نننن ننننن‪.‬‬
‫‪ .2‬نننن ننننن نننننن ننننن نننن نننن نن نننن نننن` ‪ vv` HH‬نننننن نن‬
‫نن نن نننن نننننن نن نن ننن نن ننن نننن ننننن نننن ‪ ,‬ننننن نننن‬
‫نننننننن ننننن ننننن "نننن ‪ ,R‬نن ‪ "L‬نن ننننن نننن ننننن‬
‫ننننننن‪ .‬ننننننننن نن نن ننننن نن ننننن ‪ 180o‬نن نن ننننن ننننن‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪26‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫‪ ,‬ننن نننن نننن ‪ R = L  180‬نننننن نن ننن ننن نننن ننننن نننننن نن‬
‫نننن ‪ M‬ننننن ننن نننن نننن ننننن ننننن ننننن ننن ننن ننن‬

‫ن‬
‫نننن نننننن نن ننن نننن نننننننن ننن نن نننن ‪ VV`1‬ننننن ننننن نن‬
‫نن ن ن نن ن ن ننننن ن نننن ن ننن ن‪ . N = L  C  180‬ن ننننن نن نن ننننن‬
‫‪R  L  180‬‬
‫نننن نننن ننننننننن ننن ننننن‬ ‫‪C‬‬ ‫=‪C‬‬ ‫ننننن ‪ 2t‬‬ ‫ننن نننن‬
‫‪2‬‬
‫ن نن نننننن ننننن ننن ننننن نننن نننن ننننن ‪ ,‬ننننن نننننن ننننن‬
‫نن ننننن ننن نننن نننننن‪ :‬ننننن نننن نننن نننن ‪ N‬نن نننننن‬
‫نننن نننننن نننن‬
‫ن‬ ‫ننننن نننن ننن ننننننننن نننننن نننن ننننن نننن‬
‫نننن ننننن نننن ‪ H‬ننننننن نننن نننن ننن ننننن نننن نننن ننن ننن‬
‫ننننن‪ -‬نننن نننن نن نن ننننن نننن نننننن نن ننننن نننن ‪ M‬نن‬
‫نننن ننننن نننن نننن نننن ننن ‪ ,‬ننن ننننن ننن ننن نننننننننن نن‬
‫نن نننن ننننننننن "‪ "C‬نن ننننن ننن ننننن نننن ننن‪ .‬نننن نن‬
‫ننننن ننننن نننن ننننننننن ننننن ننننن نننننن نننن نننننن نننن‬
‫‪R  L  180‬‬
‫=‪N‬‬ ‫ننننن ننن نن ننننن‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ .3‬نننن نننن نننننن ‪ `HH‬ننننن نننن ننننن نننننننن ‪ `zz‬نننن‬
‫نننن نننن نننن نننن ننن نننننننن نننن ننننن نننن‪ .‬نننن ننننن ننن‬
‫ننن نن نننن ننن نن ننننن ننننن نننننن ننننن ن نننننن نن نن نن‬
‫نننننننن ننننن ننننن "‪ "R , L‬نننننن ننننن ن نن ننننن نننننن‬
‫نننننن‪ .‬ننن ننننن نن نننن "نننن‪ " M‬نننننننننن نننن ننننن‬
‫ننن ننن نننن نننن ن ننن ننننن ننن نننن نن نننننن نننننن نننننن ننننن‬
‫ننننن نننننن ننننن نننن ننن ننن نننن نن نننن نننننن نن ننننن نن ننننن‬
‫نننن ‪ M‬نننن نننن ننننن ننننن نننن ننننن نننن‪.‬‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪27‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫‪ .4‬ننن نننن نننن نننن نننن نننن ن ننن ننننن نن نننن ننننن نننن‪.‬‬
‫نن نننن نن نننننن ننننن ننن نن نننن‬ ‫نن ننننن )‪m(40 – 30‬‬
‫نننننننن ننننننن نن "نننن ‪ `zz‬ننننن ننننن" ننننن نننن نننن نن‬
‫نننن نننن ننن ننننن ننن نننن نننن نننن ن نننن نننن ننننننننن نننننن‬
‫نننننن نن ننننن ننننن نننن نننن ننن نننن ننننن ننننن ننن نننن نننن‬
‫نننن ن نن نننن ننننن نننن ننن نننن نننن ‪ ,‬ننن نننن نننن نن ننن نن‬
‫نن ننن نننن نننننننن نننن نننن نننن ننن ننن ننننن نننن نننن نننن‬
‫ننننن ننن نننن نننن نننن ننننن‪ .‬ننن ننننن نن نننننن ننن نننن ننن‬
‫ننننن ننن‪ :‬نننننن ننننن نن نننننن نننن ن ننن ننن ننننن ننننن ننننن‬
‫نننننننن ننننن ننننن ننن نننن نننن نن ننن نن نننن ننن ننن ننننن نننن‬
‫نننن "ننن ننننن ننن نننننن" ننن نننننن نن ننننن نن ننننن‪.‬‬

‫اندازه گیری زوایای افقی‪:‬‬

‫بعداز آنکه تیودولیت تدقیق و اصلح شد اقدام به اندازه گیری زوایططای افقططی میشططود کططه مراحططل ذیططل را‬
‫دربر میگیرد‪.‬‬
‫‪ .1‬آماده نمودن تیودولیت به کار‪ :‬آمططاده کططار سططاختن تیططودولیت شططامل سططه مرحلططه‬
‫میباشد‪:‬‬
‫‪ .a‬به مرکز آوردن یا مرکزیت دادن تیودولیت‪:‬‬
‫‪ .i‬مرکزیت دادن توسططط شطاقول نخططی‪ :‬تیططودولیت توسططط شططاقول نخططی یططا اپططتیکی‬
‫دردومرحله به مرکز آورده میشود‪ .‬مرحلططه اول سططه پططایه را بططالی راس زاویططه طططوری قططرار‬
‫میدهند که پیچ ارتباطی آن بفاصله )‪– 1.5‬ط ‪ cm(2‬بالی نقطه واق ع ش ود بع داا تی ودولیت را‬
‫بالی سرانه سه پایه قرار داده و محکم میکننططد شططاقول تططاردار را بطه چنگططک سططرانه سططه پططایه‬
‫آویزان کرده و پایه ها را بطرف راست و چطپ ططوری حرکطت میدهنطد ک ه نطوک تیطز شطاقول‬
‫بالی نقطه بادقت ‪ 5mm‬واق ع ش ود بع داا در مرحل ه دوم تی ودولیت را آب ترازو مینماین د اگ ر‬
‫شاقول از نقطه دور باشد با سسططت سططاختن پیططچ ارتبططاطی تیططودولیت را بططالی سططرانه سطه پططایه‬
‫تازمانی حرکت میدهند که نوک تیز شاقول بالی نقطه واقع شود‪.‬‬
‫مرکزیت دادن توسط شاقول اپتیکی‪ :‬سه پایه را طور تقریبی بالی نقطه‬ ‫‪.ii‬‬
‫قرار میدهند بعداا تیودولیت را بالی سرانه سه پایه محکم مینمایند و به شاقول اپتیکی نظر مططی‬
‫اندازند دو پایه سه پایه را بدست محکم گرفته درحالیکه افق سرانه سه پایه نیططز درنظططر گرفتططه‬
‫میشود پایه ها را آهسته آهسته به چططارطرف حرکطت میدهنططد تطا زمططانیکه نقطططه "راس زاویططه"‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪28‬‬

 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫داداخل دایره شبکه موهای شاقول اپتیکی قرار گیرد بعداا پایه ها را آهسته به زمیططن قططرار داده‬
‫و آله را آبترازو مینمایند بعد از آبترازو نمودن دوباره به شططاقول اپططتیکی نظططر مططی انططدازیم تططا‬
‫نقطه با مرکز شبکه موهای شاقول اپتیکی منطبق شود‪ ,‬اگططر منطبططق بططود شططرط وجططود دارد و‬
‫اگر منطبق نبود پیچ سرانه سه پطایه را بطاز نمطوده تیططودولیت را بطالی سططرانه سطه پططایه آهسطته‬
‫آهسته تا زمانی حرکت میدهیم که نقطه با مرکز شبکه موها منطبق شود‪.‬‬
‫تسویه نمودن ) آبترازونمودن (‪ :‬تسطططویه نمطططودن نیطططز شطططامل دومرحلطططه‬ ‫‪.b‬‬
‫مقدماتی و نهایی میباشد‪.‬‬
‫مرحله مقدماتی‪ :‬که محور دورانی آله ‪ `zz‬باید بالی نقطه شاقول باشد روی این‬ ‫‪.i‬‬
‫منظور حباب آبترازوی کروی باید دروسط قرار داشته باشد‪ .‬میتوان آنرا به ترتیب ذیططل در‬
‫وسط قرار داد‪ :‬چون حباب بلندترین مططوقعیت را بخططود اختیططار مینمایططد پططس همططان پایططۀ را کططه‬
‫حباب بلندترین موقعیت را بخود اختیار نموده باباز نمودن پیچ استنادی پایه ها نسططبتا ا کوتططاه تططر‬
‫میسازیم ویا برعکس دوپایه مقابل آنططرا نسططبتا ا طویلططتر میسططازیم ‪ ,‬ایططن عمططل را تازمططانی ادامططه‬
‫میدهیم که حباب آبترازوی کروی دو وسط دایره قرار گیرد‪.‬‬
‫مرحله نهائی‪ :‬لیمب دایره افقی بایططد کططاملا افططق باشططد روی ایططن منظططور حبططاب‬ ‫‪.ii‬‬
‫آبترازوی استوانه ای باید دروسط تقسیمات قرار گیرد که عملیه را به ترتیب ذیل اجرا میکنیم‪:‬‬
‫ها‬ ‫آبترازوی استوانه ای را موازی به دوپیچ تسویه قرار داده پیچ‬
‫را یا داخل ویا خارج مخالف جهت همدیگر حرکت میططدهیم تططا‬
‫حباب آبترازوی استوانه ای در وسط تقسیمات قرار گیرد ثانیا ا‬
‫الیداد را ‪ 90o‬دوران داده توسط پیچ سومی حب اب را دروس ط‬
‫قرار میدهیم بعططداا الیططداد را دوبططاره ‪ 90o‬در م وقعیت اول ی آن‬
‫قرار داده و مشاهده میکنیم که حباب آبترازو دروسط تقسیمات‬
‫قرار دارد یا نططه ‪ .‬اگططر قططرار داشططت شططرط وجططود دارد و اگططر‬
‫قططرار نداشططت عیططن مرحلططه رادوبططاره اجططرا میکنیططم تططا حبططاب‬
‫دروسط تقسیمات قرار گیرد‪ .‬این مرحله را میتوانیم الی سه بار اجرا کنیم اگططر حبططاب آبططترازو‬
‫دروسط قرار گرفت ‪,‬خوب و اگر قرار نگرفت آبترازو به تدقیق و اصلح ضرورت دارد‪.‬‬
‫عیار تلسکوپ به چشم‪ :‬برای عیططارنمودن تلسططکوپ بطه چشطم ‪ ,‬تلسططکوپ را بطه‬ ‫‪.c‬‬
‫یک صفحه روشن " دیوار ‪ ,‬آسمان ‪ "...‬توجیه نموده و توسط پیچ شبکه موها ‪ ,‬شططبکه موهططا را‬
‫به چشم خود روشن میسازیم بعداا توسط پیچ فوکس هدف را به چشم خود روشن میسازیم‪.‬‬
‫‪ .2‬اننندازه گیننری زوایننا ‪ ,‬محاسننبه ژورنننال و کنننترول صننورت‬
‫میگیرد‪:‬‬
‫اندازه گیری زوایای افقی‪ :‬بططه سططه طریقططه ذیططل انططدازه میشططود * طریقططه‬ ‫‪.a‬‬
‫* طریقه سلسله های دریروی * طریقه مکرر‬ ‫سلسله ها‬
‫‪ .i‬طریقططه سلسططله هططا‪ :‬دریططن طریقططه زاویططه بیططن‬
‫دواستقامت اندازه میشود فرضا ا زاویه بین استقامت های‬
‫‪ II – I‬و ‪ II – III‬را در اراضی اندازه میکنیم‪ .‬درین‬
‫حالت تیودولیت را بالی نقطططه ‪" II‬راس زاوی ه " آم اده‬
‫کار ساخته و تلسکوپ را به ترتیب بططه نقطططه ‪ I‬و ‪ III‬در‬
‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪29‬‬
 ‫لکچر نوت جیودیزی انجنیری‬

‫پایین ترین حصه میرا های شططاقولی کططه بططالی نقططاط ‪ I‬و ‪ III‬ق رار داده ش ده ت وجیه نم وده و‬
‫قرائت های ‪ aIII‬و ‪ aI‬را از لیمب دایره افقی اخذ می نمططاییم کططه زاویططه ‪ β‬توس ط فورم ول ذی ل‬
‫بدست می آید ‪ β = aIII – aI‬بخاطر خنثی ساختن و یا از بین بردن تاثیر خطای کلسماسیون و‬
‫عدم عمود بودن محور گردش تلسکوپ ‪ `HH‬بالی محور گردش تیودولیت ‪ `zz‬زاوی ه را در‬
‫نیم سلسله دیگر اندازه میکنیم‪ .‬برای اینکه زاویه در قسططمت هططای مختلططف لیمططب انططدازه شططود ‪,‬‬
‫لیمب را تقریبا ا ‪ 90o‬تغیر میدهیم بعداا تلسکوپ رااز قسمت راست عبططور داده و زاویطه را در‬
‫حالت دوم دایره شاقلی اندازه میکنیم درصورتیکه انحططراف یططا تفططاوت از دوچنططد دقططت قرائططت‬
‫زیاد نباشد اوسط آنرا اخذ می کنیم و در صورتیکه تفاوت و یا انحراف از دوچند دقططت قرائططت‬
‫‪R  L‬‬
‫= ‪M‬‬ ‫یعنی ‪ 2t‬زیاد باشد زاویه را دوباره اندازه میکنیم ‪ R   L  2t‬‬
‫‪2‬‬
‫طریقه سلسله های دایروی‪ :‬این طریقه وقتی بکار برده میشود که استقامت‬ ‫‪.ii‬‬
‫ها سه ویا اضافه تر از آن باشد‪.‬درین طریقه تیودولیت را بالی ستیشططن "درینجططا در نقطططه ‪"5‬‬
‫قرار دارد‪ .‬به ترتیب همجهت گردش عقربه ساعت به تمام نقاط تططوجیه نمططوده وازلیمططب دایططره‬
‫افقی قرائت اخذ میگردد‪ .‬بخاطر متیقن شدن غیر متحرک بودن لیمب‪ ,‬تیودولیت را دوبططاره بططه‬
‫نقطه اولی توجیه نموده قرائت اخذ میکنیم بعداا تلسکوپ رااز سمت راست عبططور داده و لیمططب‬
‫را تقریبا ا ‪ 90o‬تغیر داده درین بار مخططالف گططردش عقربططه سططاعت بططه تمططام نقططاط تططوجیه نمططوده‬
‫قرائت از لیمب دایره افقی اخذ میگردد‪.‬‬
‫اندازه گیری زوایای شاقلی‪ :‬زاویططه شططاقلی " میططل " زاویططه اسططت کططه بیططن‬ ‫‪.b‬‬
‫محور توجیه تلسکوپ و مرتسم آن بالی سطح افقططی تشططکیل میشططود کطه اگططر زاویططه از مسططتوی‬
‫افقی ویا ازسطح افقی بال باشد علم ۀ آن مثبطت و اگطر پطایین باشطد علمطۀ زاوی ه مطذکور منفطی‬
‫میباشد‪ .‬زوایای شاقلی توسط دایره شاقلی تیودولیت اندازه میشوند‪ .‬لیمب دایطره شطاقلی بططا محططور‬
‫گردش تلسکوپ وصل بوده و همرای تلسکوپ یکجا حرکت میکند‪ .‬الیداد دایره شاقلی نیز بالی‬
‫محور گردش تلسکوپ قرار داشته ولی همرای آن یکجا حرکططت نمططی کنططد " ثططابت مططی باشططد "‪.‬‬
‫بخاطر محاسبه زوایای میل قبل از همه مططوقعیت صططفری را معلططوم مططی کننططد مططوقعیت صططفری‬
‫قرائتی است بروی لیمب در حالیکه محور توجیه تلسکوپ افق باشططد و مططوقعیت صططفری توسططط‬
‫‪R  L  180‬‬
‫و زاویه میییل مسییاوی میشییود‬ ‫= ‪M0‬‬ ‫فورمول ذیل محاسبه میگردد‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫اگططر بططه راسططت نزدیططک باشططد او‬ ‫)‪  = R  M 0 (1‬یعنططی‬
‫)‪ = M 0  L ( 2‬‬ ‫بییه ‪:‬‬
‫فورمول اول و اگر به چپ نزدیک باشد از فورمول دوم استفاده میشود‪ .‬در بعضی تیودولیت ها‬
‫‪R  L  180‬‬
‫= ‪M0‬‬ ‫موقعیت صفری توسط فورمول ذیل دریافت میگردد‪:‬‬
‫‪2‬‬

‫) ‪Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1‬‬ ‫‪30‬‬