DAU VET MOT HE THONG CHU VIET TRUOC HAN:
VA KHAC HAN 0 VIETNAM VA NAM TRUNG QUOC
HA VAN TAN
Van d@ chir.viét thoi Hing Vuong
C&ch day hon mudi nim, vin 4® chit
eiia nguoi Viel cd da dirgc néu ra trong cic
cuge hoi Aghj nghién ciru thoi ki Hing Virong.
Nhung biy gid, van chira co mot loi gidi dép
ich eye. Trong mot s6 bo cho cha Hdi nghj
Tin tht tu, nam 1971, chang ta di gip nhiing
dong sau:
«Cudi thoi Hing Vuong, mot thit chit viét
thye sy nao 6 da xust hign chwa? Day 1a
digu ban Kho’in chinh dang céa nhitu ngudi
va gin day da tra thanh d® tai nghién edu
cia mot vai ngwoi. Tai litu hién nay chwa
cho phép ching ta tri loi cau hdi d6>(').
Hoge: ;
«Ve nhitng thanh tu khoa hoe cia ngudi
xua, ching ta di cha ¥ va con dang tiép tuc
tim toi ve chi viét, lugt Ig. lich phép, v.v.
Song cho din nay, chira th két luan duge gi
nhitu vé cae vin dé dé»),
Mot ludn digm phd bién biy gid cho ring
mét nha nwée nay sinh khong nhit thiét phai
6 chit -viét. Nhing ngwoi Inca, chit nhin
mt nén vin mnh cao @ Pé-ru, throng duge
vign din dén, cing véi hinh thite két nat cia
hung ching ta biét ring aim 1973,
Victoria de la Jara 6 Lima, da phat hi¢n dwoc,
vA doc dige, vin ty cia ngwéi Inca. Dé 1a
nhimng ki higu trén vai li¢m ngwoi chét va
cde chén gd ma trade day’ ngwoi ta coi la
hoa van trang tri(),
Ngay trong hi nghi nghién citu thoi ki
Hog Virong lin thit tu, cing di cé ngwoi
cho ring ¢cé mot's6 hinh trén mot s6 dd dong
durge thé hién tong d6i cé he thong, ma lau
nay nhidu nh khio cd hoe goi ia hoa van,
c6 18 1A mot loai chi vlét cd. Né_khd pha hop
véi he thong chit viét trén lé co vér sich bing
gidy hign edn liwlgi 6 Vang ngwoi Thai tre
dat nuée “ta. Nhitng dd dong néi trén dtu
thuge nn vin héa Dong Son — giai doan phic
trign eye thinh cia thoi Hing Virong. Nhu
vay, phai ching day 1a ohing tai ligu ding
quan tam trie hét a2 tim va nghién ctu chit
viét cla ngwai Viet duéi thoi Hing Vuong »(°).
Nhung ¥ kién nay chwa dii sire thuyét phuc
vi hai le:
1. He th6ng chit viét ca ngwoi Thai 6
Viet Nam xudt hign mudn dui anh huéng
cia rhimg he thong chit viét kh&c, ciing e6
nign dai mudn, khOng,th® di-t0n tai trong
théi ki Dong Son.
Nhitng hinh duge coi 1a chit viét tren
cfc dd ding, chwa duge ching minh khong
phai la hinh trang tri (®).
(@) Phan Huy Lé va Chir Vin Tan: « Xs
hoi thoi Hang Vwong »; trong « Hung Virong
dyng nce», tap 1V, Ha 1974, tr. 256.
(2) Le Vin Lan va Van Trong: « Doi s6ng
vat chal va tinh than thdi Hing Vuong»;
trong «Hing Virong dung nue», tap IV, Ha
Noi, #974, tr. 306,
(3) Phan Huy Lé va Chir Van Tan: « Phat
tridn va td chite x8 hOin; trong « Hing Virong
dyng nude», tip IM, Ha Noi, 1973, tr. 322,
chit thich (1).
@) Vietoria de la Jara: « Gidi,ma cht viét
ciia nguéi Inca» (chit Phip); trong Khdo cd
hoc, 86 62, 1973.
G) Lé Tropg Khanh: «VSn d& lye tong
vit trang nha née va chit viét thoi Hing
Vuong»; trong «Hing Vuong ding nude»,
tap IV, Ha Noi, 1974, tr. 301.
ng budi thuyét trinh tat Uy ban Khoa
XA hoi ngay 23-10-1970. Le Trong Khanh
da coi hinh ngwdi chéo thuyén, hin huou va
ché trén mét s6 riu ddng déu Ja cha viét. Ong
8r.
Tuy vay, viée di tim diu vét chit viét trén
4 ddng Dong Son van la mot phuong hudng
tich cue. Mot sé. ngwai ving di nghi rang:
wChing ta c6 th® di tim géc tich cia vin ty
trén cdc tantich vat chat c6 dd bén cao, ching
han mh ad ddng. Cong nhu néu an dong
duge vem fa cé true thoi Han thi cd kha
ning tim chi tugng hinh trén loai di vat
nay» (1),
Tren nhitng chiée An ddng cia céc Lac
twong — ma Glao Chau ngogi vec kt chép ro
Ja c6 gidy tua xanh —, hin phai 6 hinh khic
mang tinh chat kf higu. Nhitng hinh d6 cd
th? Khong phai 1a chit viét nhung cé nhidu
khi nang 1a cha viét, va da 1a chi viét thi
Tw hai ki hi¢u tren mot
Thang 7T™ndm 1978, ti c6 dip khAo sit mot
$6 di vAt khdo cd do 0. Janse khai quat durge
& Thanh Ha, hign trung bay 6 Bao tang Gui-
met tai Pa-ri. Trén mot cong cy bang dong
thau, ma ta quen goi 1A lui cay hinh cAnh
bum, t0i thdy co hai hinh ding cha y. Hai
hinh nay cing nim trén mot mat eta ludi, &
bai canh, gan nhu cach déu tryc hong (hinh 1),
Hinh 1
F Cong cu ding nay, khong nghi ngo gi ntta,
1a vat phim cia vin héa Dong Son, die trung
cho logi hinh song Ma, NO chi khée c&c cdng
eu cing loai 4 hai hinh kh&e déc dio kia théi.
Hai hinh 46 cé nghia gi?
Chang tacé th8 thiy ngay ring do hai
hinh hodn toan khéc nhau nén gid chang
khong cé mot quan h¢ déi x‘eng nao cd. Va
vi vay, ching khong tao ra duge sy Lip lai,
hay nhip digu, 1a die trung co ban ciia hoa
van trang tri. Nhing hinh may ctng khong
6 méi liéa he dé nh4n ditt voi cdc hinh
trong hién thuc, Do 6, hai hinh nay khong
phi & boa vin trang tri hay hinh trang tri.
Néu qua thuc chting cé mang ¥ nghia trang
tri— tire lim dep cho cong eu —, thi ¥ nghia
d6 cing & hang thit hai. Hai hinh nay, truéc
hat, phai c6 chire ning ta hai ki bidu biu hign
nhitng ¥ nigm nado a6. D6 la dieu co thd
khang dinh. Con nhitng ki higu nay da la cht
32
khong nbat thiét chi la cht twong hinh. Dang
tiéc 1a dén nay, cé¢ nha kh&o cd hoc vin cha
tim dirge mt chiée 4n ndo cia thoi nay.
Trong cée di vat cia vin héa Tén Ninh
& Van Nam (Trung Quéc), mot vin héa 6
quan hé gin gii voi vin héa Dong Son, ngwoi
ta da tim thiy mot tém dong khée nl
hinh ma mOt 86 hoc gii da cho 1A mot ‘thr
chr viét_hinh ve (hay van ty dd hoa, picto-
grammes) @), Chit viét hinh ve nim & mot
giai doan thép cia qué trinh phat trin chit
viét, nhung dui sao, cing dala chit viét. Ching
18, trong mot nén vin minh ruc ro nhu Pong
Son, Igi ching c6 dau vét gi ctia chit viet?
lei cay ddng Dong Son
viét hay. chua thi cha th8 ni ditt khoat
dugc. Chi cé th néi ring ching c6 nhiéu
kh& ning 1A chit viét.
Ki higu ben tri (hinh 4a) giéng voi chi
nghé (hinh 4c) cia vin ty Han viét theo 16i
ligu trigén Tan Han, nhung han 46 chi 1a sw
tring hop ngau nhi¢n. Khéng th8 dung titu
trign d® doc ki higu thir hai.
C6 th nhiing ki higu nay 1A nbtng chet ciia
mot hé thong vin ty riéng biét cia cw dan
Dong Son. nhung muén ching minh duge
diéu d6, ching ta phai tim-ra nhigu ki higu
hon nia trén cée di vat Dong Son ma trong
86 dé, c6 hai ki bigu trén, n’im ben canh cae
ki higu khée.
Dau chua c6 git tri khang djnh, hai ki
higu trén chiée lwdi cay ddng nay da mang
cho t0i nitm tin vé sy tn tai ella chit vist
thai Dong Son. Néu qua ching la nhitng chit,
thi rd rang h¢ théng van fy nay da vugt
qua giai doan dd hoa, tién én giai dogn bitu
¥ (idéogrammes). Theo tdi, mot logi ‘chit
viét tién bO nhu vay di cé mat trén mot
chiée qua ddng tim duge 6 Thanh Héa.
Ga doe bing cach tich cae hinh a6 thanh c&c
bo phan ma Ong coi 1A twong tng voi céc chit
cai Thai hay chit sS Thai. Ching han, hinh ,
nhitng ngwéi trén chiée riu & Bao tang Lich
str c6 86 hi¢u 1a 1.22235, duge doc thanh mot
chit s6 Thaj 1a 3777
(1) Phan Huy Lé va Chit Vin Tan: « Phat,
tritn va 13 chite xi h6i». Da din.
(@) Lam Thanh: « Thit gidi thich van ty a
hoa trén tdm dong ddo~duge & Thach Trai
Son, Tan Ninb, Van Nam», (chit Trung Quéc) ;
trong Van val, sO 5, 1961, tr. 33 ~ 40.
R.C. Rudolph : « Mot di chi Dong Son quan
trong 6 Van Nam» (cht Anh); trong Vién
canh chau A, tap IV, 1961, tr. 41-49.Dén dong chit trén mob chiée qua ddng & Thanh Hoa
G Vigo bao tang Lich sit Viet Nam, cd mot
chiée qua ddng, mang s6 higu cf 1a 1.223.180
va s6 higu moi 1A LS? 1609. Chiée qua nay
vOn 1A cia su tap D'Argeace, drge nhap vao
Bao tang Vign Vién dong Bac cd ngay 20-1-
1927, Digu G6 c6 th biét duge qua sd danh
aye cia Bio tang nay(). Theo ghi chit 6 danh
muc nay. hién vat tim duge 6 Bac Trung BO
(Nord-Aonam). Dua vao khAi nigm Bie Trung
BO throng ding thei d6, eting nhw kha nang
v8 noi xuit hiém cia hién vat, toi cho ring
chi€e qua nay 4% tim duge & Thanh Héa.
Ngwai ding ki, c6 1é khong biét day 1a mot
chiée qua, di ghi 1A gidng chiée Kriss & Java
(mt loai dao gim In-d0-né-xi-a), nhung di
khéng bd qua mot chi tiét quan trong : tren
mOt mat co nim chi cd (5 caractéres antiques).
Chit gi thi ngwoi ta khong noi. Chi list nay
h&p din ching ta.
Chige qua nay (hinh 2a) c6 phan ngi bi
gay, phn hd dai va (6 ba 15. Theo c&ch phan
loai cia ngwoi Trung Quée, loai qua ed hd
dai ba 18 (tam xuyén) nay di 3,
yao giai doan cudi cing cia sy
phat tritn Jogi hinh qua,
thai Chién Quée ve sau (
day. ta them chitng cir d&
néi ring chige qua nay cé nién dai
Chién Quée. Hai ben 16 6 phan
ngi bi gay, con dau vét nhing
dwong trang tri. Nhung trén tedn
bo phin vién va phan hd khong e6
mot hinh trang tri mao khée, ngoai
nim ki higu khée chim doc theo
hd, tren mot mat. Ki hi¢u cudi
cing hoi mé, khé phan bidt ch:
aét, cdn bon ki higu tren kha r
(hinh 2b). Nam ki higu hoan toan
khde nhau, khong cé kf hi¢u nao
duge lip Iai. Nhing ki hieu nay
rd rang khdng phai 1a hoa van, va
ft eo kha nang JA hinh trang tri. Va
aéu ching ed thém tinh chit trang
tri thi trirge hét, vn phai la nhitng ki bigu
bidu dat cae ¥ nim. Do nim ki higu xép
thanh mot dong, va khéng ed ki higu nado
1a hinh ve true tiép sux vat thire 2, ndi céch
khéec 1a khong e6 ki higu —hinh ve (signe— -
dessin), toi nghiéng v2 phia cho ring day di
la mot ther chi viét hinh tuyén (écriture
linéaire) va bitu ¥ (idéographique). Nguoi
dang ki danh myc bio tang di c6 li khi cho
day 1a nim chit viét cd.
Khi moi nhin thy chiée qua ln dau, toi
da twong gip mot dong chit Han. Co thd 3
dang doc cho thir tu, tir phia vign xudng.
3-KC
thanh chit lam nghia 1a rétng (hink 40,
viét ding quy cach flu trign Tan Han. Nhung
chi c6 thé thoi! Chi thir hai méi xem qua,
cling ngd 1A chit mdng, viét 16i titu tri¢m
duge tHita Than doi Hip chép trong quytn te
ditn Thuyét vain gidt te). Nhung thu ra, chi
mang gdm hai chit thdéo ching Ién nhau
(hinh 4e), khong e6 hai nét doe kéo su6t ti
trén xuéng dui nhw chi thir hai & trén qua,-
Cag chit khac 6 trén qua cing khong phi la
chit Han, D8 ratra nbn xét nay, ti da khong
dimg lai & #idu trign, ma da so sinh cae eh
trén qua véi cac kidu van ty Han sém hon,
dic bist 1a voi vin ty tren dd ddng Trung
Quéde tir Tay Chu dén Chién Quéc, thir chit viét
duge goi la kim van. Cée bd ur ditn kim vain
lén(*) cho tdi biét ring trong van tw Han,
truéekhi Tan théng nbat Trung Quéc, khong
6 nhitng chit nhu da thdy 6 tren chiée qua
nay. Trong Kim vin bién cia Dung Canh, c6
nhitng phy Iye ghi Jai nhitng chit kim oda ma
hoc gid hign nay cha doe duge, trong s6
ha
b+
aa
ha
Ui
Hink 2
() Bao tang Vien Vién dong Bac cd: Danh
muc cde hign vat sieu tap (chit Php); ban
danh may, tap'V tr. 934.
(2) Quach Bio Quin: €Va khf dong thaw
thoi An Chu » (chit Trung Quéc) ; trong Khéo
cd, 86 2, 1961, tr. 112.
(3) Hira Than: “Thuyét vain gidi te? (chor
Trung Quéc), quyén I, Trung Hoa thu cue,
Bae Kinh, 1933, tr. 27, Mang, theo Hita Than,
la nhiéu c6 (ching thio da).
() Dung Canh: ¢ Kim van bién » (cht Trang
Quée), Bae Kinb, 1959,