Môc lôc

Trang
Më ®Çu
Ch¬ng I. lÝ luËn chung vÒ Ng©n s¸ch nhµ níc vµ vai trß cña nsnn 3
I. Ng©n s¸ch nhµ níc lµ g×?................................................................... 3
II. Vai trß cña NSNN................................................................................ 4
III. ChÝnh s¸ch ng©n 7
s¸ch...........................................................................
1. LËp vµ chÊp hµnh ng©n 7
s¸ch................................................................
2. ChiÕn lîc vÒ NSNN............................................................................ 7
Ch¬ng II: C¬ cÊu thu chi cña ng©n s¸ch nhµ níc....................... 9
I. Thu cña ng©n s¸ch nhµ níc................................................................ 9
1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm vµ néi dung kinh tÕ cña thu 9
NSNN....................
2. Kh¸i qu¸t vÒ c¸c lo¹i thu cña NSNN................................................... 9
3. Nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng ®Õn thu 12
NSNN...........................................
II. Chi cña ng©n s¸ch nhµ níc................................................................. 13
1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm vµ néi dung kinh tÕ cña chi 13
NSNN....................
2. C¸c lo¹i chi cña NSNN........................................................................ 14
3. Nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng tíi chi NSNN............................................. 16
III. Tæ chøc hÖ thèng ng©n s¸ch vµ ph©n cÊp 17
NSNN.................................
Ch¬ng III: VÊn ®Ò chi NSNN ë ViÖt Nam hiÖn nay........................ 19
I. Thùc tr¹ng cña NSNN ViÖt 19
Nam.........................................................
1. Ng©n s¸ch nhµ níc ViÖt Nam hiÖn 19
nay..............................................
2. Mét sè th¸ch thøc................................................................................ 20
II. Chi tiªu cña NSNN ViÖt 21
Nam..............................................................
1. Thùc tr¹ng............................................................................................ 21
2. Qu¶n lý chi tiªu nhµ níc vµ lËp ng©n s¸ch......................................... 28
III. Mét sè biÖn ph¸p nh»m c¶i thiÖn chi tiªu NSNN ViÖt 28
Nam...............
1. §èi víi chÝnh s¸ch chi tiªu.................................................................. 29
2. §èi víi qu¶n lý chi tiªu c«ng............................................................... 31
Tµi liÖu tham kh¶o

Më ®Çu

1
 HiÖn nay, ®èi víi tÊt c¶ c¸c nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi, dï ph¸t triÓn
theo híng nµo th× ng©n s¸ch Nhµ níc còng chiÕm mét vai trß hÕt søc quan
träng. XÐt vÒ nguån gèc, viÖc ra ®êi cña ng©n s¸ch nhµ níc g¾n liÒn víi
chøc n¨ng nhiÖm vô vµ vai trß cña nhµ níc. Mét nhµ níc muèn duy tr× ®îc
quyÒn lùc cña m×nh th× ph¶i ®¶m b¶o mét sù ph¸t triÓn ngµy cµng lín m¹nh
cho ®Êt níc tõ ®ã ®¶m b¶o cho mét møc sèng ngµy mét cao h¬n cho mçi ng-
êi d©n. §Ó hoµn thµnh ®îc nhiÖm vô nµy, nhµ níc ph¶i sö dông ng©n s¸ch
nhµ níc nh mét c«ng cô ®¾c lùc ®Ó t¸c ®éng vµo mäi mÆt cña ®êi sèng x·
héi mµ ®Æc biÖt lµ sù vËn ®éng ®Ó ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ níc nhµ.
HiÖu qu¶ cña viÖc sö dông c«ng cô ng©n s¸ch nhµ níc l¹i ®îc thÓ hiÖn
th«ng qua hiÖu qu¶ cña viÖc thu vµ chi trong c¬ cÊu ng©n s¸ch. V× thÕ,
®Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña ng©n s¸ch nhµ níc, chóng ta ph¶i xem xÐt tíi hiÖu
qu¶ cña viÖc thu vµ chi ng©n s¸ch.
HiÖn nay,ViÖt Nam ®ang tr¶i qua qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh
tÕ kÕ ho¹ch ho¸ sang mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Trong nh÷ng n¨m gÇn
®©y, ViÖt Nam ®· lµ mét trong 10 nÒn kinh tÕ t¨ng trëng nhanh nhÊt thÕ
giíi víi tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh trong giai ®o¹n 1992 - 1997 lµ 8,5%.
Tuy nhiªn, gÇn ®©y, tèc ®é t¨ng trëng cña ViÖt Nam ®· bÞ ch÷ng l¹i. Nh
chóng ta ®· biÕt, nguyªn nh©n cña sù gi¶m sót nµy cã mét phÇn tÊt yÕu
kh¸ch quan lµ sù ¶nh hëng cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ §«ng ¸ võa qua; nh-
ng còng kh«ng thÓ phñ nhËn chÝnh sù yÕu kÐm trong néi t¹i cña nÒn kinh
tÕ ViÖt Nam vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ hiÖu qu¶ ®· lµm cho viÖc phôc håi
tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cao lµ rÊt khã kh¨n. XuÊt ph¸t tõ ®©y, viÖc xem
xÐt vµ ®¸nh gi¸ l¹i chÝnh s¸ch ng©n s¸ch cña nhµ níc ta sao cho phï hîp víi
t×nh h×nh thùc tiÔn hiÖn nay lµ hÕt søc cÊp thiÕt nh»m t¹o ra ®Þnh híng
vµ nh÷ng chiÕn lîc míi cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. Trong n¨m 1998 - 1999
thu ng©n s¸ch cña ViÖt Nam ®· gi¶m kho¶ng 4 - 5% GDP ®ßi hái ph¶i c¾t
gi¶m chi ë møc t¬ng øng. VËy vÊn ®Ò ®Æt ra lµ chóng ta ph¶i tiÕn hµnh
chi nh thÕ nµo vµ c¾t gi¶m ë møc nµo cho phï hîp? §©y chÝnh lµ vÊn ®Ò
em muèn tr×nh bµy trong ®Ò ¸n nµy.
Trong khu«n khæ hÕt søc h¹n hÑp cña mét ®Ò ¸n m«n häc vµ víi
tr×nh ®é hiÓu biÕt cßn h¹n chÕ, bµi viÕt nµy sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng
thiÕu sãt khi ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn Ng©n s¸ch Nhµ n-
íc vèn lµ mét vÊn ®Ò rÊt phøc t¹p. V× vËy, em rÊt mong nhËn ®îc nhiÒu
h¬n n÷a sù chØ b¶o vµ nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c thÇy ®Ó ®Ò ¸n ®îc
hoµn thiÖn vµ cã ý nghÜa h¬n.

2
 Ch¬ng I

lÝ luËn chung vÒ Ng©n s¸ch nhµ níc vµ

vai trß cña ng©n s¸ch nhµ níc

I. Ng©n s¸ch nhµ níc lµ g× ?

Trong c¸c x· héi hiÖn ®¹i, nhµ níc lu«n cã c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô
nhiÒu mÆt nh chøc n¨ng qu¶n lý hµnh chÝnh, chøc n¨ng kinh tÕ, chøc n¨ng
trÊn ¸p vµ c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ, nhiÖm vô x· héi. §Ó thùc hiÖn c¸c chøc
n¨ng nhiÖm vô ®ã nhµ níc cÇn n¾m ®îc mét lîng cña c¶i vËt chÊt nhÊt
®Þnh, lîng cña c¶i vËt chÊt ®ã ®îc h×nh thµnh chñ yÕu tõ thuÕ, c¸i mµ c¸c
tæ chøc vµ d©n c cã nghÜa vô ph¶i nép cho nhµ níc theo quy ®Þnh b»ng
ph¸p luËt cña nhµ níc. Tõ c¸c nguån thu ®ã mµ quü tiÒn tÖ tËp trung lín
nhÊt cña nhµ níc ®îc h×nh thµnh vµ ®îc gäi lµ quü ng©n s¸ch - ®ã lµ c¬ së
vËt chÊt b¶o ®¶m cho nhµ níc tån t¹i vµ ho¹t ®éng. ViÖc sö dông quü ng©n
s¸ch ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu chi tiªu cña nhµ níc chÝnh lµ qu¸ tr×nh chi tiªu
ng©n s¸ch. Chi tiªu ng©n s¸ch lu«n g¾n liÒn víi viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm
vô cô thÓ cña nhµ níc trªn mäi lÜnh vùc vµ trong tõng thêi kú nhÊt ®Þnh.
Trong thêi ®¹i hiÖn nay, chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ níc cµng trë nªn
quan träng. Nhµ níc ph¶i can thiÖp vµo c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ ®Ó söa ch÷a
nh÷ng thÊt b¹i cña thÞ trêng, ®Ó ®¶m b¶o m«i trêng kinh doanh lµnh m¹nh
vµ ®¶m b¶o tÝnh hiÖu qu¶, c«ng b»ng vµ æn ®Þnh cña nÒn kinh tÕ. Sù can
thiÖp cña nhµ níc ë ®©y lµ sù can thiÖp gi¸n tiÕp, th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch
kinh tÕ trong ®ã cã chÝnh s¸ch thuÕ kho¸, chÝnh s¸ch chi tiªu vµ c¸c luËt lÖ
cña nhµ níc. Nh vËy, bªn c¹nh "bµn tay v« h×nh" cña thÞ trêng cßn cã "bµn
tay h÷u h×nh" cña nhµ níc trong viÖc ®iÒu tiÕt cho thÞ trêng ho¹t ®éng cã
hiÖu qu¶ cao nhÊt.
T¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ bÒn v÷ng hiÖn ®ang lµ môc tiªu c¬
b¶n trong chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« cña hÇu hÕt c¸c chÝnh phñ. Ph¸t triÓn
kinh tÕ kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ sù t¨ng trëng kinh tÕ mµ nã cßn bao hµm
hiÒu vÊn ®Ò kh¸c, nh sù thay ®æi trong c¬ cÊu kinh tÕ, sù ®« thÞ ho¸ vµ
sù tham gia cña c¸c thµnh viªn cña x· héi vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®ã. §Ó
thùc hiÖn môc tiªu chiÕn lîc nµy, nhµ níc sö dông nhiÒu c«ng cô kh¸c nhau,
trong ®ã chÝnh s¸ch ng©n s¸ch lµ mét trong nh÷ng c«ng cô quan träng nhÊt
cña nhµ níc.
Nh vËy, qua ®©y ta cã thÓ thÊy r»ng chÝnh s¸ch cña nhµ níc nh thÕ
nµo hay cô thÓ h¬n lµ viÖc nhµ níc huy ®éng thu nhËp, sö dông thu nhËp
vµo viÖc g×, nh thÕ nµo lµ hoµn toµn phô thuéc vµo c¸c chøc n¨ng, nhiÖm
vô cña nhµ níc, phô thuéc vµo c¸c môc tiªu mµ nhµ níc ®Æt ra trong c¸c thêi
kú kh¸c nhau.
VËy ng©n s¸ch nhµ níc lµ g×?

3
 HiÖn nay mét trong nh÷ng quan niÖm kh¸ phæ biÕn vÒ ng©n s¸ch
nhµ níc cho r»ng: Ng©n s¸ch nhµ níc lµ b¶n dù to¸n thu chi tµi chÝnh cña
nhµ níc trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, thêng lµ mét n¨m.
XÐt vÒ mÆt h×nh thøc th× ng©n s¸ch nhµ níc lµ tæng hîp c¸c kho¶n
thu vµ c¸c kho¶n chi cña nhµ níc.
XÐt vÒ néi dung kinh tÕ, ng©n s¸ch nhµ níc lµ hÖ thèng c¸c quan hÖ
kinh tÕ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ph©n phèi tæng s¶n phÈm quèc d©n vµ c¸c
nguån vèn tiÒn tÖ kh¸c th«ng qua viÖc h×nh thµnh vµ sö dông quü tiÒn tÖ
tËp trung lín nhÊt cña nhµ níc, nh»m phôc vô cho viÖc thùc hiÖn c¸c chøc
n¨ng nhiÖm vô cña nhµ níc.
C¸c quan hÖ kinh tÕ thuéc lÜnh vùc ng©n s¸ch nhµ níc lµ nh÷ng quan
hÖ kinh tÕ gi÷a mét bªn lµ nhµ níc vµ mét bªn lµ c¸c tæ chøc vµ d©n c.
Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ më, ng©n s¸ch nhµ níc cßn bao gåm c¶ c¸c
quan hÖ kinh tÕ gi÷a nhµ níc víi bé phËn tµi chÝnh ®èi ngo¹i.
II. Vai trß cña ng©n s¸ch nhµ níc (NSNN)
Vai trß cña NSNN ®îc x¸c lËp trªn c¬ së chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cô
thÓ cña nã trong tõng giai ®o¹n cô thÓ
1. Víi chøc n¨ng ph©n phèi
Ng©n s¸ch nhµ níc cã vai trß huy ®éng nguån tµi chÝnh ®Ó ®¶m b¶o
nhu cÇu chi tiªu cña nhµ níc vµ thùc hiÖn sù c©n ®èi thu chi tµi chÝnh cña
nhµ níc. §ã lµ vai trß truyÒn thèng cña NSNN trong mäi m« h×nh kinh tÕ. Nã
g¾n chÆt víi c¸c chi phÝ cña nhµ níc trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô cña
m×nh.
2. XuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn cô thÓ hiÖn nay
Ng©n s¸ch nhµ níc cßn cã vai trß lµ c«ng cô ®iÒu chØnh vÜ m« nÒn
kinh tÕ x· héi cña nhµ níc. Vai trß nµy xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu kh¾c phôc nh÷ng
khuyÕt tËt vèn cã cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Vai trß c«ng cô ®iÒu chØnh
nÒn kinh tÕ x· héi cña ng©n s¸ch nhµ níc thÓ hiÖn cô thÓ trªn c¸c lÜnh vùc
sau ®©y:
2.1. VÒ mÆt kinh tÕ
§Ó kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña kinh tÕ thÞ trêng, nhµ níc thùc
hiÖn viÖc ®Þnh híng h×nh thµnh c¬ cÊu kinh tÕ míi, kÝch thÝch ph¸t triÓn
s¶n xuÊt kinh doanh vµ chèng ®éc quyÒn. Ng©n s¸ch nhµ níc ®¶m b¶o ®Ó
cung cÊp kinh phÝ ®Ó nhµ níc ®Çu t cho c¬ së kÕt cÊu h¹ tÇng, h×nh
thµnh c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c ngµnh then chèt, trªn c¬ së ®ã t¹o m«i tr-
êng vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp.
Nh vËy xÐt theo khÝa c¹nh nµy, b»ng chÝnh s¸ch ®Çu t ®óng ®¾n, ng©n
s¸ch ®· cã t¸c ®éng ®Õn viÖc h×nh thµnh c¬ cÊu kinh tÕ míi, chèng ®éc
quyÒn, t¹o ra m«i trêng vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho s¶n xuÊt kinh doanh.
MÆt kh¸c, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ, nguån kinh phÝ ng©n s¸ch
còng cã thÓ ®îc sö dông ®Ó hç trî cho sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp, ®¶m
b¶o tÝnh æn ®Þnh vÒ c¬ cÊu hoÆc chuÈn bÞ chuyÓn ®æi sang c¬ cÊu míi
hîp lý h¬n. Ngoµi ra, b»ng viÖc huy ®éng nguån tµi chÝnh th«ng qua thuÕ,

4
NSNN cñng cè vai trß ®Þnh híng ®Çu t, kÝch thÝch hoÆc h¹n chÕ s¶n xuÊt
kinh doanh.
2.2. VÒ mÆt x· héi
Th«ng qua ho¹t ®éng thu chi, NSNN thùc hiÖn t¸i ph©n phèi thu nhËp,
®¶m b¶o sù c«ng b»ng x· héi. Th«ng qua ho¹t ®éng thu ng©n s¸ch nhµ níc d-
íi h×nh thøc kÕt hîp thuÕ gi¸n thu vµ thuÕ trùc thu, Nhµ níc ®iÒu tiÕt thu
nhËp, ®iÒu tiÕt tiªu dïng, ®¶m b¶o thu nhËp chÝnh ®¸ng cña ngêi lao
®éng, h¹n chÕ nh÷ng thu nhËp bÊt chÝnh.Bªn c¹nh ®ã th«ng qua ho¹t ®éng
chi díi h×nh thøc trî cÊp gi¸, Nhµ níc còng thùc hiÖn ®îc c¸c chÝnh s¸ch d©n
sè, chÝnh s¸ch viÖc lµm, chÝnh s¸ch thu nhËp, chÝnh s¸ch b¶o trî x· héi.
Tuy nhiªn, trong ®iÒu kiÖn ng©n s¸ch nhµ níc cßn eo hÑp, chi phÝ
gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi rÊt lín, viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi ph¶i
triÖt ®Ó thùc hiÖn ph¬ng ch©m nhµ níc vµ nh©n d©n cïng lµm. Nh÷ng
kho¶n chi cña ng©n s¸ch nhµ níc ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi ph¶i ®¶m
b¶o yªu cÇu tiÕt kiÖm, hiÖu qu¶, chi ®óng ®èi tîng, ®óng vô viÖc cÇn chi;
cã nh vËy míi n©ng cao ®îc t¸c dông c¸c kho¶n chi NSNN trong viÖc ®iÒu
chØnh c¸c vÊn ®Ò x· héi.
2.3. VÒ mÆt thÞ trêng
Th«ng qua c¸c kho¶n thu chi NSNN, Nhµ níc thùc hiÖn viÖc b×nh æn
gi¸ c¶ thÞ trêng, chèng l¹m ph¸t. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng, sù biÕn
®éng gi¸ c¶ cã nguyªn nh©n tõ sù mÊt c©n ®èi cung cÇu. B»ng c«ng cô
thuÕ vµ chÝnh s¸ch chi tiªu cña NSNN, nhµ níc cã thÓ t¸c ®éng vµo khÝa
c¹nh cung hoÆc cÇu ®Ó b×nh æn gi¸ c¶. §Æc biÖt, víi viÖc h×nh thµnh quü
dù phßng trong ng©n s¸ch nhµ níc cã thÓ gi¶m bít sù biÕn ®éng cña thÞ tr-
êng tõ ®ã b×nh æn ®îc gi¸ c¶. Sù thµnh c«ng cña nhµ níc trong ®iÒu chØnh
gi¸ c¶ thÞ trêng lµ th«ng qua viÖc h×nh thµnh vµ nghÖ thuËt sö dông c¸c
quü dù tr÷ nhµ níc. C¸c quü dù tr÷ nµy ®îc h×nh thµnh chñ yÕu tõ kinh phÝ
NSNN.
ThuÕ, chi tiªu vµ dù tr÷ nhµ níc cã t¸c dông rÊt lín ®Õn quan hÖ cung
cÇu vµ b×nh æn gi¸ c¶ trªn thÞ trêng. Ho¹t ®éng thu chi cña NSNN cã mèi
quan hÖ chÆt chÏ víi vÊn ®Ò l¹m ph¸t. L¹m ph¸t lµ c¨n bÖnh nguy hiÓm ®èi
víi nÒn kinh tÕ. L¹m ph¸t x¶y ra khi møc chung cña gi¸ c¶ vµ chi phÝ t¨ng.
§Ó gi¶m l¹m ph¸t tÊt yÕu ph¶i dïng c¸c biÖn ph¸p ®Ó h¹ thÊp gi¸, h¹ thÊp chi
phÝ. Sù t¨ng gi¸ c¶ còng cã thÓ lµ do cung cÇu mÊt c©n ®èi, nãi cô thÓ lµ
cung nhá h¬n cÇu. B»ng biÖn ph¸p thu chi cña ng©n s¸ch, nhµ níc cã thÓ
n©ng ®ì cung, gi¶m bít cÇu; nghÜa lµ khi x¶y ra l¹m ph¸t, nhµ níc mét mÆt
cã thÓ t¨ng thuÕ tiªu dïng gi¶m thuÕ ®èi víi ®Çu t ph¸t triÓn, mÆt kh¸c cã
thÓ th¾t chÆt c¸c kho¶n chi tiªu cña ng©n s¸ch nhµ níc.
III. ChÝnh s¸ch ng©n s¸ch
1. LËp vµ chÊp hµnh ng©n s¸ch
ViÖc lËp vµ chÊp hµnh NSNN ®îc tiÕn hµnh theo luËt ng©n s¸ch. §ã
lµ c«ng viÖc lÆp ®i lÆp l¹i hµng n¨m theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh nªn ngêi
ta gäi ®ã lµ chu kú ng©n s¸ch. Chu kú ng©n s¸ch bao gåm : lËp dù to¸n

5
ng©n s¸ch, ®Ö tr×nh lªn Quèc héi , Quèc héi th¶o luËn vµ phª chuÈn ng©n
s¸ch. ViÖc lËp dù to¸n ng©n s¸ch ph¶i tõ yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi
cña ®Êt níc, yªu cÇu vÒ an ninh quèc phßng vµ ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu kh¸c
cña chÝnh quyÒn nhµ níc c¸c cÊp trªn c¬ së luËt ph¸p vµ hÖ thèng c¸c tiªu
chuÈn, ®Þnh møc thèng
nhÊt do c¬ quan cã thÈm quyÒn quy ®Þnh.
2. ChiÕn lîc vÒ ng©n s¸ch nhµ níc
Trong hÖ thèng tµi chÝnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, NSNN cã vÞ
trÝ quan träng ®Æc biÖt. Ho¹t ®éng qu¶n lý kinh tÕ x· héi vµ mäi ho¹t ®éng
cña nhµ níc phô thuéc vµo kh¶ n¨ng vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña ng©n s¸ch.
Do ®ã, cÇn x©y dùng mét chiÕn lîc v÷ng ch¾c nh»m cñng cè hoµn thiÖn
vµ t¨ng cêng tÝnh n¨ng vµ hiÖu qu¶ cña NSNN.
§Ó lµm ®îc viÖc ®ã, tríc hÕt cÇn ®æi míi chÝnh s¸ch ®éng viªn c¸c
nguån tµi chÝnh nh»m t¨ng cêng huy ®éng vèn cho NSNN mét c¸ch v÷ng
ch¾c æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng. Trªn c¬ së kÕ thõa nh÷ng kinh nghiÖm ®· cã,
cÇn h¹n chÕ vµ lo¹i bá nh÷ng ®iÓm yÕu trong chÝnh s¸ch thu NSNN vµ thùc
hiÖn nh÷ng c¶i c¸ch quan träng.
Quan ®iÓm chiÕn lîc lµ: thu NSNN trong sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng, tøc
lµ thu nhng kh«ng lµm suy yÕu c¸c nguån thu quan träng mµ ph¶i båi dìng
ph¸t triÓn vµ më réng c¸c nguån thu mét c¸ch v÷ng ch¾c, l©u bÒn. §iÒu ®ã
nghÜa lµ cÇn x¸c ®Þnh møc thu hîp lý, võa ®¶m b¶o NSNN cã nguån thu
võa cao võa ®¶m b¶o ®Ó c¸c ®èi tîng NSNN cã ®ñ ®iÒu kiÖn tµi chÝnh
tiÕp tôc ph¸t triÓn. X¸c ®Þnh møc thu t¹i ®iÓm giíi h¹n tèi u nµy kh«ng
®¬n gi¶n mµ cÇn ph©n tÝch, c©n nh¾c nhiÒu nh©n tè kh¸c nhau. Nh÷ng
nguån thu thuéc khu vùc kinh tÕ quèc doanh vµ cã ý nghÜa ®Æc biÖt th×
cÇn chó ý båi dìng th«ng qua c¸c biÖn ph¸p hç trî ®Çu t, trî gióp vÒ khoa häc
kü thuËt, c«ng nghÖ vµ nh©n lùc.... trong mét chõng mùc kh«ng bao cÊp.
Tríc m¾t, lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ mét sè ngµnh c«ng nghiÖp träng yÕu,
giao th«ng vËn t¶i, th«ng tin liªn l¹c, kü thuËt h¹ tÇng cÇn ®îc trî gióp ®Ó
ph¸t triÓn nhanh vµ æn ®Þnh v÷ng ch¾c. C¸c chÝnh s¸ch thu NSNN vµo
nh÷ng khu vùc nµy cÇn ®îc lu ý vÒ quan ®iÓm båi dìng kÝch thÝch ph¸t
triÓn.
Thø hai, kh«ng tËn thu NSNN qu¸ møc ®Ó bao cÊp trong cÊp ph¸t mµ
chØ thu trong chõng mùc tèt nhÊt ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu chi cña nhµ níc.
§èi víi nh÷ng ngµnh, nh÷ng ®Þa ph¬ng cã thÊt thu lín th× cÇn t¨ng cêng thu
vµ tËn thu, nhng quan ®iÓm bao trïm th× kh«ng ph¶i lµ tËn thu, v× ®iÒu
®ã sÏ ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ.

6
 Ch¬ng II

C¬ cÊu thu - chi cña ng©n s¸ch nhµ níc

I. Thu cña ng©n s¸ch nhµ níc

1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm vµ néi dung kinh tÕ cña thu ng©n s¸ch nhµ
níc
Thu NSNN lµ mét mÆt ho¹t ®éng cña NSNN. XÐt vÒ mÆt néi dung,
thu NSNN chøa ®ùng c¸c quan hÖ ph©n phèi díi h×nh thøc gi¸ trÞ n¶y sinh
trong qu¸ tr×nh nhµ níc dïng quyÒn lùc chÝnh tËp trung mét phÇn nguån tµi
chÝnh quèc gia h×nh thµnh quü tiÒn tÖ tËp trung cña nhµ níc.
Bªn c¹nh ®ã, thu NSNN g¾n chÆt víi thùc tr¹ng kinh tÕ vµ sù
vËn ®éng cña c¸c ph¹m trï gi¸ trÞ kh¸c nh gi¸ c¶, thu nhËp l·i suÊt... Ngµy nay,
chØ tiªu quan träng biÓu hiÖn thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ lµ chØ tiªu tæng s¶n
phÈm quèc néi (GDP). GDP lµ yÕu tè kh¸ch quan quyÕt ®Þnh møc ®éng viªn
cña NSNN. Sù vËn ®éng cña c¸c ph¹m trï gi¸ trÞ kh¸c võa cã t¸c ®éng ®Õn sù
t¨ng gi¶m møc thu, võa ®Æt ra yªu cÇu n©ng cao t¸c dông ®iÒu tiÕt cña c¸c
c«ng cô thu NSNN.
Thu NSNN thùc chÊt lµ sù ph©n chia nguån tµi chÝnh quèc gia gi÷a
nhµ níc víi c¸c chñ thÓ trong x· héi dùa trªn quyÒn lùc cña nhµ níc nh»m gi¶i
quyÕt hµi hoµ c¸c mÆt lîi Ých kinh tÕ. Sù ph©n chia ®ã lµ mét tÊt yÕu
kh¸ch quan xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña bé m¸y nhµ níc. §èi t-
îng ph©n chia lµ nguån tµi chÝnh quèc gia. Nguån tµi chÝnh quèc gia lµ kÕt
qu¶ do lao ®éng s¶n xuÊt trong níc t¹o ra ®îc thÓ hiÖn díi h×nh thøc tiÒn tÖ.
2. Kh¸i qu¸t vÒ c¸c lo¹i thu cña NSNN
Thu cña NSNN lµ toµn bé c¸c kho¶n tiÒn thu ®îc tËp trung vµo tay
nhµ níc ®Ó h×nh thµnh nªn quü ng©n s¸ch. Thu ng©n s¸ch ®îc h×nh thµnh
tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, trong ®ã nguån thu chñ yÕu lµ tõ thu nhËp quèc
d©n. Gi÷a thu nhËp quèc d©n vµ thu ng©n s¸ch cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi
nhau. T¨ng thu nhËp quèc d©n lµ c¬ së ®Ó t¨ng ng©n s¸ch vµ qu¸ tr×nh huy
®éng thu nhËp quèc d©n vµo ng©n s¸ch còng cã nh÷ng t¸c ®éng kÝch
thÝch t¨ng thu nhËp quèc d©n. NÕu dùa vµo néi dung kinh tÕ vµ tÝnh chÊt
thêng xuyªn cã thÓ chia kho¶n thu ng©n s¸ch thµnh hai nhãm: nhãm thu th-
êng xuyªn cã tÝnh chÊt b¾t buéc bao gåm thuÕ vµ lÖ phÝ; nhãm thu kh«ng
thêng xuyªn bao gåm: lîi tøc cña nhµ níc t¹i c¸c c«ng ty cæ phÇn, tiÒn b¸n
hoÆc cho thuª tµi s¶n thuéc së h÷u nhµ níc.
2.1. ThuÕ vµ lÖ phÝ
ThuÕ lµ mét kho¶n ®ãng gãp b¾t buéc ®îc thÓ chÕ b»ng luËt do c¸c
ph¸p nh©n vµ thÓ nh©n ®ãng gãp cho nhµ níc. ThuÕ kh«ng cã tÝnh chÊt
hoµn tr¶ trùc tiÕp, kh«ng ph¶i lµ mét kho¶n thï lao cña d©n chóng tr¶ cho
nhµ níc do hëng nh÷ng dÞch vô mµ nhµ níc cung cÊp. ThuÕ ®îc thiÕt lËp
trªn nguyªn t¾c luËt ®Þnh. Nguyªn t¾c luËt ®Þnh b¾t buéc mäi sù thiÕt lËp

7
c¸c s¾c thuÕ hay söa ®æi thuÕ suÊt, thuÕ biÓu ®Òu ph¶i do ®¹o luËt quy
®Þnh.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, thuÕ ®îc coi lµ c«ng cô quan träng ®Ó
®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ. ThuÕ kh«ng nh÷ng lµ nguån thu quan träng
chñ yÕu cña ng©n s¸ch mµ cßn cã ¶nh hëng to lín ®Õn c«ng cuéc ph¸t triÓn
kinh tÕ:
- ThuÕ gãp phÇn thóc ®Èy sù tÝch luü t b¶n ®Ó ¶nh hëng m¹nh mÏ tíi
sù ph¸t triÓn kinh tÕ.
- ThuÕ lµ c«ng cô ph©n phèi l¹i lîi tøc lµm gia t¨ng tiÕt kiÖm trong
khu vùc t nh©n vµ ®¶m b¶o sù c«ng b»ng cña x· héi.
- ThuÕ lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p chÕ ngù l¹m ph¸t.
Dùa vµo tÝnh chÊt chuyÓn giao cña thuÕ, ngêi ta chia thuÕ thµnh hai
lo¹i: thuÕ trùc thu vµ thuÕ gi¸n thu. ThuÕ trùc thu lµ thuÕ ®¸nh trùc tiÕp
vµo ngêi nép thuÕ, tøc lµ ngêi cã thu nhËp chÞu thuÕ. ThuÕ trùc thu gåm
nhiÒu lo¹i nhng phæ biÕn nhÊt lµ thuÕ lîi tøc (thuÕ thu nhËp c«ng ty), thuÕ
thu nhËp c¸ nh©n. ThuÕ gi¸n thu lµ lo¹i thuÕ ®¸nh vµo ngêi tiªu dïng th«ng
qua gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô. §èi víi thuÕ gi¸n thu, ngêi nép thuÕ vµ ngêi
chÞu thuÕ kh«ng ®ång nhÊt. §¬ng nhiªn viÖc ph©n lo¹i nh vËy còng cã
tÝnh chÊt t¬ng ®èi v× trong thùc tÕ cã nhiÒu s¾c thuÕ mang tÝnh chÊt l-
ìng tÝnh nh thuÕ n«ng nghiÖp, thuÕ xuÊt nhËp khÈu.
Kh¸c víi thuÕ, lÖ phÝ còng lµ mét kho¶n thu mang tÝnh b¾t buéc nh-
ng cã tÝnh chÊt ®èi gi¸, nghÜa lµ lÖ phÝ thùc chÊt lµ mét kho¶n tiÒn mµ
d©n chóng tr¶ cho nhµ níc khi hä hëng thô nh÷ng dÞch vô do nhµ níc cung
cÊp. So víi thuÕ, tÝnh chÊt ph¸p lý cña lÖ phÝ thÊp h¬n. §èi víi níc ta, trong
qu¶n lý c¸c nguån thu NSNN, viÖc qu¶n lý lÖ phÝ ®ang cã nhiÒu s¬ hë.
ViÖc ban hµnh c¸c lo¹i lÖ phÝ mét c¸ch tuú tiÖn víi c¸c møc thu rèi lo¹n khã
kiÓm tra, kiÓm so¸t. HÇu hÕt c¸c kho¶n thu vÒ lÖ phÝ cha ®îc tËp trung
vµo NSNN
2.2. Thu tõ lîi tøc cæ phÇn cña nhµ níc
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, h×nh thøc cÊp vèn trùc tiÕp tõ NSNN
cho c¸c doanh nghiÖp, cho dï ®ã lµ doanh nghiÖp nhµ níc, ®· bÞ thu hÑp.
Nhµ níc thùc hiÖn h×nh thøc ®Çu t vèn vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh
b»ng h×nh thøc ®ãng gãp hoÆc mua cæ phÇn. Kho¶n tiÒn mµ nhµ níc ®ãng
gãp hoÆc mua cæ phÇn cña c¸c c«ng ty cæ phÇn sÏ sinh lîi. PhÇn lîi tøc cæ
phÇn nµy ®îc tËp trung vµo NSNN gäi lµ thu lîi tøc cæ phÇn nhµ níc.
2.3. Thu tiÒn b¸n hoÆc cho thuª tµi s¶n thuéc quyÒn së h÷u cña nhµ níc
Thùc chÊt kho¶n thu nµy lµ kho¶n thu mang tÝnh chÊt thu håi vèn vµ
cã mét phÇn mang tÝnh chÊt ph©n phèi l¹i. Kho¶n thu nµy võa cã t¸c dông
n©ng cao nguån thu cho NSNN võa cã t¸c dông t¨ng møc hiÖu qu¶ sö dông
c¸c tµi s¶n quèc gia. Cã thÓ ph©n kho¶n thu nµy thµnh hai lo¹i. Lo¹i thø nhÊt
lµ kho¶n thu vÒ tiÒn cho thuª hoÆc b¸n tµi nguyªn thiªn nhiªn nh: cho thuª
®Êt chuyªn dïng, ®Êt rõng, mÆt ®Êt, dßng níc, vïng trêi, vïng biÓn, b¸n tµi
nguyªn rõng, kho¸ng s¶n. Lo¹i thø hai lµ tiÒn b¸n tµi s¶n kh«ng thuéc tµi

8
nguyªn nhng thuéc së h÷u nhµ níc nh b¸n hoÆc cæ phÇn ho¸ c¸c xÝ nghiÖp
quèc doanh cho t nh©n, cho níc ngoµi.
2.4. Thu vÒ hîp t¸c lao ®éng víi níc ngoµi
Thùc chÊt ®©y lµ kho¶n tiÒn thu håi cña quèc gia do ®· bá ra nh÷ng
chi phÝ ban ®Çu ®Ó b¶o vÖ, nu«i dìng, rÌn luyÖn tÇng líp lao ®éng; ®ång
thêi còng lµ kho¶n tiÒn mµ ngêi lao ®éng trÝch mét phÇn tiÒn c«ng cña
m×nh ®ãng gãp cho Tæ quèc.
Trong kÕt cÊu nguån thu cña NSNN, c¸c kho¶n thu trªn ®îc coi lµ
kho¶n thu sö dông cho chi thêng xuyªn vµ mét phÇn ®Ó ®Çu t ph¸t triÓn
kinh tÕ. Ngoµi c¸c kho¶n thu trªn cßn cã kho¶n thu ®Ó c©n ®èi NSNN, ®ã
lµ c¸c kho¶n thu vÒ vay vµ viÖn trî.
3. Nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng ®Õn thu NSNN
VÊn ®Ò cèt lâi trong thu NSNN lµ vÊn ®Ò x¸c ®Þnh møc ®éng viªn
vµ lÜnh vùc ®éng viªn. Trong thùc tÕ, møc ®éng viªn ë mçi níc cã sù kh¸c
nhau, cho dï chóng cã nh÷ng t¬ng ®ång vÒ mÆt kinh tÕ, x· héi. Sù kh¸c
nhau ®ã b¾t nguån tõ c¸c nh©n tè ¶nh hëng sau ®©y:
3.1. Thu nhËp GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi
ChØ tiªu thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi ph¶n ¸nh tèc ®é t¨ng trëng vµ
ph¸t triÓn cña mét quèc gia, ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng tiÕt kiÖm, tiªu dïng vµ ®Çu t
cña mét níc. Thu nhËp GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh
kh¸ch quan ®Õn møc ®éng viªn cña NSNN.
3.2. Tû suÊt doanh lîi trong nÒn kinh tÕ
Tû suÊt doanh lîi trong nÒn kinh tÕ ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ cña ®Çu t ph¸t
triÓn. Tû suÊt doanh lîi cµng lín th× nguån tµi chÝnh cµng lín. Dùa vµo tû
suÊt lîi nhuËn trong nÒn kinh tÕ ®Ó tÝnh tû suÊt thu NSNN vµ tõ ®ã tr¸nh
®îc viÖc huy ®éng thu ng©n s¸ch nhµ níc chång chÐo,g©y khã kh¨n vÒ
mÆt tµi chÝnh cho ho¹t ®éng kinh tÕ.
3.3. Møc ®é trang tr¶i c¸c kho¶n chi phÝ cña nhµ níc
Møc ®é trang tr¶i chi phÝ cña nhµ níc phô thuéc vµo c¸c yÕu tè:
- Quy m« tæ chøc cña bé m¸y nhµ níc vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña bé
m¸y ®ã.
- Nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ x· héi mµ nhµ níc ®¶m nhËn trong tõng
giai ®o¹n lÞch sö
- ChÝnh s¸ch sö dông kinh phÝ cña nhµ níc
Trong ®iÒu kiÖn c¸c nguån tµi trî kh¸c cho kinh phÝ nhµ níc kh«ng cã
kh¶ n¨ng t¨ng th× viÖc t¨ng møc ®é chi phÝ cña nhµ níc sÏ dÉn ®Õn tû suÊt
thu ng©n s¸ch sÏ t¨ng.
3.4. Tæ chøc bé m¸y thu nép
Tæ chøc bé m¸y thu nép gän nhÑ, ®¹t hiÖu qu¶ cao, chèng ®îc thÊt
thu do trèn, lËu thuÕ sÏ lµ nh©n tè tÝch cùc lµm gi¶m tû suÊt thu ng©n s¸ch
nhµ níc mµ vÉn tho¶ m·n ®îc nhu cÇu chi tiªu cña NSNN
II. Chi cña ng©n s¸ch nhµ níc

9
 1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm vµ néi dung kinh tÕ cña chi ng©n s¸ch nhµ
níc
Chi NSNN thÓ hiÖn c¸c quan hÖ tiÒn tÖ h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh
ph©n phèi vµ sö dông quü NSNN nh»m trang tr¶i cho c¸c chi phÝ bé m¸y
nhµ níc vµ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kinh tÕ x· héi mµ nhµ níc ®¶m nhËn
theo c¸c nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh
Chi NSNN lµ sù phèi hîp gi÷a hai qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ sö dông quü
NSNN. Qu¸ tr×nh ph©n phèi lµ qu¸ tr×nh cÊp ph¸t kinh phÝ tõ NSNN ®Ó
h×nh thµnh c¸c lo¹i quü tríc khi ®a vµo sö dông. Qu¸ tr×nh sö dông lµ qu¸
tr×nh trùc tiÕp dïng kho¶n tiÒn cÊp ph¸t tõ ng©n s¸ch kh«ng tr¶i qua viÖc
h×nh thµnh c¸c lo¹i quü tríc khi ®a vµo sö dông. ViÖc ph©n biÖt hai qu¸
tr×nh nµy trong chi tiªu NSNN cã ý nghÜa quan träng trong qu¶n lý NSNN.
Trong mçi chÕ ®é x· héi, mçi giai ®o¹n lÞch sö, chi NSNN cã nh÷ng
néi dung c¬ cÊu kh¸c nhau, song chóng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chung. Cã thÓ
kh¸i qu¸t nh÷ng ®Æc ®iÓm chung ®ã trªn nh÷ng khÝa c¹nh chñ yÕu sau
®©y:
- Chi NSNN g¾n chÆt víi bé m¸y nhµ níc vµ nh÷ng nhiÖm vô kinh
tÕ, chÝnh trÞ, x· héi mµ nhµ níc ®¶m ®¬ng tríc mâi quèc gia. Nhµ níc víi bé
m¸y cµng lín ®¶m ®¬ng nhiÒu nhiÖm vô th× møc ®é, ph¹m vi chi cña
NSNN cµng lín.
- C¬ quan quyÒn lùc cao nhÊt cña nhµ níc lµ chñ thÓ duy nhÊt quyÕt
®Þnh c¬ cÊu, néi dung, møc ®é c¸c kho¶n chi cña NSNN v× c¬ quan ®ã
quyÕt ®Þnh c¸c nhiÖm vô kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi cña quèc gia; c¬ quan
®ã thÓ hiÖn ý chÝ nguyÖn väng cña mét d©n téc.
- Th«ng thêng, c¸c kho¶n chi cña NSNN ®îc xem xÐt hiÖu qu¶ trªn
tÇm vÜ m«. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ hiÖu qu¶ cña c¸c kho¶n chi ng©n s¸ch
ph¶i ®îc xem xÐt toµn diÖn dùa vµo viÖc hoµn thµnh c¸c môc tiªu kinh tÕ
x· héi mµ c¸c kho¶n chi ng©n s¸ch ®¶m nhiÖm
- C¸c kho¶n chi cña NSNN mang tÝnh chÊt kh«ng hoµn tr¶ trùc tiÕp
thÓ hiÖn ë chç lµ kh«ng ph¶i mäi kho¶n thu víi møc ®é vµ sè lîng cña nh÷ng
®Þa chØ cô thÓ ®Òu ®îc hoµn l¹i díi c¸c kho¶n chi cña NSNN. Tõ tÝnh
chÊt nµy mµ c¸c kho¶n chi NSNN ®îc ph©n biÖt mét c¸ch râ rµng víi c¸c
kho¶n tÝn dông Nhµ níc.
- C¸c kho¶n chi cña NSNN g¾n chÆt víi sù vËn ®éng cña c¸c ph¹m trï
gi¸ trÞ kh¸c nh tiÒn l¬ng, gi¸ c¶, l·i suÊt, tû gi¸ hèi ®o¸i vµ nãi chung lµ ph¹m
trï thuéc lÜnh vùc kinh tÕ.
NhËn thøc râ mèi quan hÖ nµy cã ý nghÜa quan träng trong viÖc kÕt
hîp chÆt chÏ gi÷a chÝnh s¸ch ng©n s¸ch víi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, chÝnh s¸ch
thu nhËp trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c mùc tiªu kinh tÕ vÜ m« (t¨ng trëng,
c«ng ¨n viÖc lµm, æn ®Þnh gi¸ c¶, c©n b»ng c¸n c©n thanh to¸n...)
2. C¸c lo¹i chi cña ng©n s¸ch nhµ níc
C¬ cÊu chi ng©n s¸ch ®îc hiÓu lµ hÖ thèng c¸c kho¶n chi ng©n s¸ch,
bao gåm c¸c kho¶n chi vµ tû träng cña nã. HÖ thèng chi NSNN rÊt ®a d¹ng,

10
phong phó vµ lu«n biÕn ®éng theo t×nh h×nh kinh tÕ x· héi vµ chÝnh trÞ.
Nh»m ph©n tÝch ®¸nh gi¸ qu¶n lý vµ ®Þnh híng c¸c kho¶n chi, ngêi ta tiÕn
hµnh ph©n lo¹i c¸c kho¶n chi NSNN theo nh÷ng tiªu thøc kh¸c nhau. Ph©n
lo¹i c¸c kho¶n chi NSNN lµ viÖc s¾p xÕp c¸c kho¶n chi NSNN cã cïng tÝnh
chÊt, cïng môc ®Ých thµnh c¸c lo¹i chi. Cã nhiÒu tiªu thøc ®Ó ph©n lo¹i c¸c
kho¶n chi NSNN theo nh÷ng môc tiªu qu¶n lý nhÊt ®Þnh. ë ®©y chØ nªu
mét sè tiªu thøc chñ yÕu.
2.1. C¨n cø vµo môc ®Ých kinh tÕ x· héi cña c¸c kho¶n chi
Ngêi ta cã thÓ ph©n chia c¸c kho¶n chi thµnh hai lo¹i:
- Chi cho ®Çu t ph¸t triÓn s¶n xuÊt: lµ nh÷ng kho¶n chi nh»m t¹o ra
c¬ së s¶n xuÊt vËt chÊt vµ lµm t¨ng s¶n phÈm quèc néi (GDP). C¸c kho¶n
chi nµy cã t¸c dông gãp phÇn lµm cho nÒn kinh tÕ t¨ng trëng. Trªn ý nghÜa
®ã, ngêi ta gäi c¸c kho¶n chi nµy lµ chi tÝch lòy.
- Chi cho tiªu dïng: lµ c¸c kho¶n chi kh«ng chØ t¹o ra s¶n phÈm vËt
chÊt ®Ó tiªu dïng trong t¬ng lai, mµ cßn dïng cho tiªu dïng hiÖn t¹i ®èi víi c¸
thÓ tõng bé phËn.
ViÖc ph©n lo¹i nµy cã u ®iÓm lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ph©n tÝch
®¸nh gi¸ kÕt qu¶ chi NSNN víi qu¸ tr×nh ph©n phèi GDP. Tuy nhiªn, viÖc
ph©n lo¹i nµy cã hai nhîc ®iÓm:
Mét lµ, kh«ng thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a chi tµi chÝnh cña nhµ níc
vµ viÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc; tõ ®ã t×m ra ph¬ng ¸n
ph©n phèi phï hîp cho tõng thêi kú.
Hai lµ, mét sè kho¶n chi kh«ng x¸c ®Þnh râ tÝnh chÊt ®Ó xÕp vµo
chi tÝch luü hay chi tiªu dïng, vÝ dô c¸c kho¶n chi cho gi¸o dôc, y tÕ, chi dù
tr÷, bï lç, bï gi¸...
2.2. C¨n cø vµo lÜnh vùc chi
Ngêi ta chia c¸c kho¶n chi theo c¸c lo¹i:
- Chi cho y tÕ
- Chi cho gi¸o dôc
- Chi cho phóc lîi
- Chi qu¶n lý nhµ níc
- Chi ®Çu t kinh tÕ
C¸ch ph©n chia nµy cã t¸c dông ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ c¸c mÆt ho¹t
®éng cña nhµ níc. Th«ng qua tû träng cña c¸c lo¹i chi, c¨n cø vµo thùc tr¹ng
cña tõng lÜnh vùc ®Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ tÝnh ®óng ®¾n cña viÖc bá vèn tõ
NSNN.
2.3. C¨n cø theo yÕu tè
Cã thÓ ph©n lo¹i c¸c kho¶n chi thµnh:
- Chi thêng xuyªn: lµ c¸c kho¶n chi cho tiªu dïng hiÖn t¹i gåm tiªu dïng
c¸ nh©n vµ tiªu dïng cña c¸c tæ chøc sù nghiÖp. C¸c kho¶n chi nµy ë mçi níc
cã thÓ bao gåm c¸c kho¶n chi chñ yÕu sau: chi l¬ng vµ chi tiÒn c«ng, chi
mua s¾m hµng ho¸ dÞch vô, chi chuyÓn giao thêng xuyªn.

11
 - Chi ®Çu t: lµ c¸c kho¶n chi cho tiªu dïng trong t¬ng lai. C¸c kho¶n
chi nµy cã t¸c dông lµm t¨ng c¬ së vËt chÊt cña quèc gia vµ gãp phÇn lµm
t¨ng trëng nÒn kinh tÕ. Th«ng thêng, c¸c kho¶n chi nµy bao gåm: chi tr¶ tiÒn
thuª bÊt ®éng s¶n. tµi s¶n tµi chÝnh, ®Çu t c¬ b¶n, chuyÓn giao vèn ®Çu t.
- Chi tr¶ kh¸c: gåm c¸c kho¶n chi cã tÝnh chÊt lµ c¸c chi tÝn dông nhµ
níc bao gåm cho vay, tr¶ nî gèc.
2.4. C¨n cø theo chøc n¨ng cña nhµ níc
C¸c kho¶n chi cña NSNN cã thÓ ph©n thµnh hai lo¹i:
- Chi nghiÖp vô: thêng bao gåm c¸c kho¶n chi l¬ng, tiÒn c«ng, tr¶ nî,
hç trî vµ chuyÓn giao, hu trÝ vµ th©m niªn, cung cÊp vµ dÞch vô, trî cÊp vµ
trî gi¸, chi kh¸c.
- Chi ph¸t triÓn: bao gåm chi dÞch vô kinh tÕ, chi an ninh, quèc phßng,
chi c¸c dÞch vô x· héi, chi qu¶n lý hµnh chÝnh.
Môc ®Ých ph©n lo¹i nµy ®Ó ph©n tÝch ®¸nh gi¸ t×nh h×nh thùc
hiÖn c¸c chøc n¨ng cña nhµ níc th«ng qua viÖc thùc hiÖn c¸c kho¶n chi.
3. C¸c nh©n tè ¶nh hëng tíi chi ng©n s¸ch nhµ níc
§Ó ®¸nh gi¸ tÝnh tÝch cùc tiÕn bé cña ng©n s¸ch mét ®Êt níc ngêi ta
thêng xem xÐt ®Õn c¬ cÊu néi dung thu chi cña nã. Néi dung chi cña NSNN
lµ sù ph¶n ¸nh nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi cña nhµ níc trong
tõng giai ®o¹n lÞch sö.
Néi dung c¬ cÊu chi NSNN ®èi víi mçi quèc gia trong tõng giai ®o¹n
lÞch sö chÞu sù chi phèi cña nhiÒu nh©n tè kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi.
- ChÕ ®é x· héi lµ nh©n tè c¬ b¶n ¶nh hëng quyÕt ®Þnh ®Õn néi
dung c¬ cÊu chi NSNN. ChÕ ®é x· héi quyÕt ®Þnh ®Õn b¶n chÊt vµ
nhiÖm vô kinh tÕ x· héi cña nhµ níc. Nhµ níc lµ chñ thÓ cña chi NSNN, v×
thÕ lÏ ®¬ng nhiªn néi dung c¬ cÊu chi NSNN chÞu sù rµng buéc cña chÕ ®é
x· héi.
- Nh©n tè thø hai ¶nh hëng ®Õn néi dung c¬ cÊu chi NSNN lµ sù ph¸t
triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt võa t¹o kh¶
n¨ng vµ ®iÒu kiÖn cho viÖc h×nh thµnh néi dung, c¬ cÊu chi mét c¸ch hîp
lý, võa ®Æt ra yªu cÇu thay ®æi néi dung c¬ cÊu chi trong tõng thêi kú nhÊt
®Þnh.
- Nh©n tè thø ba ¶nh hëng ®Õn néi dung c¬ cÊu chi NSNN lµ kh¶
n¨ng tÝch lòy cña nÒn kinh tÕ. Kh¶ n¨ng tÝch luü cµng lín th× kh¶ n¨ng chi
®Çu t ph¸t triÓn kinh tÕ cµng lín. §¬ng nhiªn, viÖc ®Çu t cña NSNN cho
®Çu t ph¸t triÓn kinh tÕ tïy thuéc ë kh¶ n¨ng tËp trung nguån tÝch lòy vµo
NSNN vµ chÝnh s¸ch chi cña NSNN trong tõng giai ®o¹n lÞch sö
- Nh©n tè thø t ¶nh hëng ®Õn néi dung c¬ cÊu chi NSNN lµ m« h×nh
tæ chøc cña bé m¸y nhµ níc vµ nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ x· héi mµ nhµ níc
®¶m nhËn trong tõng giai ®o¹n lÞch sö.
Ngoµi nh÷ng nh©n tè kÓ trªn, cã thÓ nãi, néi dung c¬ cÊu chi NSNN
cña mçi quèc gia trong tõng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh chÞu ¶nh hëng cña rÊt

12
nhiÒu c¸c nh©n tèkh¸c nh: biÕn ®éng kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, trong ®ã cã
sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶, l·i suÊt, tû gi¸ hèi ®o¸i...
Nghiªn cøu c¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn néi dung c¬ cÊu chi NSNN cã ý
nghÜa quan träng trong viÖc bè trÝ néi dung vµ c¬ cÊu kho¶n chi NSNN
mét c¸ch kh¸ch quan, phï hîp víi yªu cÇu cña t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ
trong tõng giai ®o¹n lÞch sö.
III. Tæ chøc hÖ thèng ng©n s¸ch vµ ph©n cÊp ng©n s¸ch nhµ níc
HÖ thèng NSNN lµ tæng thÓ c¸c cÊp ng©n s¸ch g¾n bã víi nhau trong
qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô thu chi cña mçi cÊp ng©n s¸ch. CÊp ng©n
s¸ch ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së cÊp chÝnh quyÒn; nghÜa lµ ®Ó cã mét cÊp
ng©n s¸ch th× tríc hÕt ph¶i cã mét cÊp chÝnh quyÒn víi nh÷ng nhiÖm vô
ph¸t triÓn toµn diÖn, ®ång thêi ph¶i cã kh¶ n¨ng nhÊt ®Þnh vÒ nguån thu
trªn l·nh thæ ®ã.
Nguyªn t¾c tæ chøc hÖ thèng ng©n s¸ch ë mçi níc cã sù kh¸c nhau,
song chóng ®Òu cã nh÷ng nÐt chung lµ:
- TÝnh tËp trung, thèng nhÊt
- TÝnh tù chñ chÞu tr¸ch nhiÖm cña mçi cÊp ng©n s¸ch
HiÖn nay, trªn thÕ giíi viÖc tæ chøc hÖ thèng ng©n s¸ch thùc hiÖn
theo hai m« h×nh: m« h×nh hÖ thèng ng©n s¸ch theo nhµ níc liªn bang vµ
m« h×nh tæ chøc hÖ thèng ng©n s¸ch theo nhµ níc kh«ng liªn bang.
Tæ chøc hÖ thèng ng©n s¸ch nhµ níc ta lµ tæ chøc hÖ thèng ng©n
s¸ch theo m« h×nh nhµ níc kh«ng liªn bang. C¸c cÊp ng©n s¸ch trong hÖ
thèng tæ chøc ®ã ®Òu cã mèi liªn hÖ h÷u c¬ g¾n bã víi nhau th«ng qua viÖc
thùc hiÖn nhiÖm vô thu chi. Còng nh c¸c níc, ë níc ta, viÖc tæ chøc hÖ thèng
NSNN còng g¾n víi viÖc tæNg©n chøc s¸ch
bé m¸y
Nhµnhµ
n­íc níc vµ vai trß, vÞ trÝ cña bé
m¸y ®ã trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc. Cã thÓ h×nh
dung hÖ thèng ng©n s¸ch nhµ níc ta tõ sau ®¹i héi §¶ng lÇn thø IV b»ng s¬
®å ®¬n gi¶n sau ®©y:
H×nh 1: HÖ thèng NSNN ë ViÖt Nam hiÖn nay
Ng©n s¸ch Trung ­¬ng Ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng

Ng©n Ng©n s¸ch Ng©n s¸ch

s¸ch Thµnh phè ®Æc khu
tØnh trùc thuéc TW trùc thuéc TW

Ng©n s¸ch thµnh Ng©n Ng©n

phè, thÞ x· trùc s¸ch s¸ch
thuéc tØnh HuyÖn ThÞ x·

13

Ng©n s¸ch x· ph­êng

 Ch¬ng III

VÊn ®Ò chi ng©n s¸ch nhµ níc

ë ViÖt Nam hiÖn nay

I. Thùc tr¹ng cña ng©n s¸ch nhµ níc ViÖt Nam:

1. Ng©n s¸ch nhµ níc ViÖt Nam hiÖn nay:
ViÖt Nam cã truyÒn thèng ng©n s¸ch thËn träng víi th©m hôt ng©n
s¸ch t¬ng ®èi thÊp (th«ng thêng díi 1% GDP, kh«ng kÓ cho vay l¹i) vµ tû lÖ
nî (c¶ nî trong vµ ngoµi níc) trªn GDP thÊp. §iÒu nµy ®îc ph¶n ¸nh trong
møc chi tr¶ nî l·i trong ng©n s¸ch vµo kho¶ng 3% tæng chi tiªu. LuËt ng©n
s¸ch giíi h¹n bÊt kú vay nî nµo cho chi ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n vµ Quèc héi
giíi h¹n th©m hôt ng©n s¸ch díi 5% GDP.
B¶ng díi ®©y tæng kÕt c¸c xu híng ng©n s¸ch chÝnh trong giai ®o¹n
1995 - 1999
B¶ng 1: Ng©n s¸ch ChÝnh phñ
§¬n vÞ: %GDP
1999
1999 2000 2000
(¦íc
(¦íc (Dù (¦íc
tÝnh
Ng©n s¸ch ChÝnh phñ (%GDP) 1995 1996 1997 1998 tÝnh to¸n tÝnh
cña
cña ng©n cña
ChÝnh
IMF) s¸ch) IMF)
phñ)
Thu (kh«ng kÓ viÖn trî) 22,6 22,4 20,3 19,6 17,5 18,1 16,4 17,8

ViÖn trî 0,7 0,6 0,8 0,6 0,6 0,5 0,43 0,4
Tæng chi (kh«ng kÓ cho vay
23,8 23,1 22,0 20,4 18,8 21,1 19,7 21,7
l¹i)
Chi thêng xuyªn 18,6 17,4 16,2 14,4 12,8 13,1 13,5 15,2
C©n ®èi ng©n s¸ch tæng thÓ
(bao gåm c¶ viÖn trî, kh«ng kÓ - 0,5 - 0,2 - 0,8 - 0,1 - 0,8 - 2,5 - 2,8 - 3,5
cho vay l¹i)

(Nguån: ViÖt Nam ®¸nh gi¸ chi tiªu c«ng - B¸o c¸o cña nhãm c«ng t¸c chung
gi÷a ChÝnh Phñ ViÖt Nam vµ c¸c nhµ tµi trî vÒ ®¸nh gi¸ chi tiªu c«ng ngµy 22-
23/06/2000)

Trong ho¹t ®éng cña NSNN, béi chi NSNN lu«n lu«n tån t¹i, thu - chi
ng©n s¸ch lu«n trong t×nh tr¹ng c¨ng th¼ng. Chi ng©n s¸ch lu«n cã chiÒu h-
íng gia t¨ng nhng gií h¹n nguån thu l¹i h¹n hÑp do s¶n xuÊt kinh doanh trong
níc ch÷ng l¹i. N¨m 1990, th©m hôt chiÕm gÇn 30% chi NSNN, n¨m 1997
con sè nµy lµ 3%. TÝnh theo GDP, møc th©m hôt nµy lµ 6% n¨m 1990 vµ
gi¶m xuèng cßn cha ®Õn 1% n¨m 1997. Vµ ®Õn n¨m 1999, theo nh÷ng sè
liÖu míi nhÊt hiÖn nay lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö níc ta thu, chi vµ béi chi
ng©n s¸ch ®Òu hoµn thµnh vît møc kÕ ho¹ch do Quèc héi quy ®Þnh: thu

14
ng©n s¸ch ®¹t 71 ngµn tû ®ång, b»ng 102,1% dù to¸n ®îc duyÖt ban ®Çu.
Trong ®ã sè thu riªng ngµnh thuÕ ®¹t 105% kÕ ho¹ch ®îc giao. Thùc chi
NSNN c¶ n¨m lµ 90 ngµn tû ®«ng, b»ng 109,3% dù to¸n ®îc duyÖt ®Çu
n¨m. Béi chi ng©n s¸ch thùc ®¹t 4,9% GDP, n»m trong giíi h¹n béi chi díi 5%
do Quèc héi phª chuÈn.
Tuy nhiªn, mét ®iÓm ®¸ng lu ý lµ c©n ®èi ng©n s¸ch cha bao trïm
toµn bé ho¹t ®éng tæng thÓ cña ChÝnh phñ. Nã kh«ng tÝnh ®Õn mét sè
®¸ng kÓ c¸c quü bªn c¹nh ng©n s¸ch. Nã còng kh«ng bao gåm mét ho¹t ®éng
t¬ng tù ng©n s¸ch ®¸ng kÓ lµ tÝn dông cña hÖ thèng ng©n hµng cÊp cho
c¸c DNNN.
B¶ng trªn còng cho thÊy quan ®iÓm ng©n s¸ch cña chÝnh phñ trong
n¨m 2000 ®· ®îc níi láng mét c¸ch t¬ng ®èi phï hîp. ChÝnh phñ dù to¸n
th©m hôt ng©n s¸ch tæng thÓ kh«ng kÓ c¸c kho¶n cho vay l¹i t¨ng lªn
®Õn 2,8% GDP (theo íc tÝnh míi ®©y cña IMF lµ 3,5%). T¨ng th©m hôt
ng©n s¸ch chñ yÕu lµ do t¨ng l¬ng cho c«ng chøc (0,8% GDP), chuyÓn chi
x©y dùng c¬ b¶n díi chØ tiªu ph©n bæ cho n¨m 1999 sang ®Ó kÝch thÝch
chi ng©n s¸ch mét chót (0,8% GDP) vµ chi phÝ cho dù kiÕn c¶i c¸ch ng©n
hµng vµ DNNN (0,6% GDP, theo ®¸nh gi¸ cña IMF). Sù níi láng ng©n s¸ch
t¬ng tù ®· ®îc ®a vµo ng©n s¸ch n¨m 1999 nhng kÕt qu¶ tæng thÓ ®· tèt
h¬n rÊt nhiÒu so víi dù kiÕn (nghÜa lµ møc th©m hôt thùc tÕ thÊp h¬n dù
kiÕn).
2. Mét sè th¸ch thøc
XuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh thùc tiÔn trªn ®· n¶y sinh mét sè th¸ch thøc
chÝnh. §ã lµ:
- Nh ta ®· thÊy trong b¶ng 1, tû lÖ thu ng©n s¸ch trªn GDP gi¶m. Møc
gi¶m kho¶ng tõ 4 - 5% GDP trong giai ®o¹n 1995 - 1999 thùc sù lµ mèi lo
ng¹i lín. Nã ph¶n ¸nh mét lo¹t c¸c yÕu tè, bao gåm t¨ng trëng kinh tÕ gi¶m,
nhËp khÈu gi¶m, ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ cña c¸c DNNN
- Chi phÝ cho c¶i c¸ch ngµnh ng©n hµng vµ c¸c DNNN. Theo íc tÝnh
cña IMF, giai ®o¹n ®Çu tiªn cña nh÷ng c¶i c¸ch nµy ®ßi hái ph¶i cã chi phÝ
vÒ vèn t¹m tÝnh kho¶ng 11.000 tû ®ång (kho¶ng 3% GDP), ®Ó h×nh thµnh
c«ng ty qu¶n lý tµi s¶n. C«ng ty nµy cã chi phÝ thêng xuyªn hµng n¨m vÒ
thanh to¸n l·i suÊt vµ chi phÝ cho m¹ng líi an sinh x· héi lµ 2.500 tû ®ång
(kho¶ng 0,6% GDP)
- Ng©n s¸ch sÏ ph¶i trang tr¶i nh÷ng chi phÝ vÒ tiÕp tôc t¨ng l¬ng cho
khèi c«ng chøc, ®îc thiÕt kÕ nh»m t¨ng thªm ®¸ng kÓ l¬ng thùc tÕ. Sau
møc t¨ng l¬ng ban ®Çu lµ 25% trong n¨m 2000 dù kiÕn nh÷ng n¨m sau ®ã sÏ
tiÕp tôc t¨ng thªm kho¶ng 10% n÷a
- Gi¶m chi thêng xuyªn tõ møc 18,6% GDP trong n¨m 1995 xuèng cßn
12,8% trong n¨m 1999 nh ®· thÊy trong b¶ng 1, ®iÒu ®ã cã thÓ dÉn ®Õn
viÖc dån nÐn ¸p lùc chi tiªu.
II. Chi tiªu cña ng©n s¸ch nhµ níc ViÖt Nam
1. Thùc tr¹ng

15
 C¶ lý thuyÕt vµ kinh nghiÖm ®Òu cho thÊy r»ng viÖc quyÕt ®Þnh
chi bao nhiªu cho c¸c ho¹t ®éng kh¸c nhau lµ c«ng viÖc khã kh¨n nhÊt trong
lËp ng©n s¸ch nhµ níc. Kh«ng cã sù ph©n bæ tèi u (hay duy nhÊt) nµo cña
c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô c«ng céng. Ngoµi nh÷ng ho¹t ®éng chÝnh cña khu
vùc nhµ níc (cho nh÷ng hµng ho¸ c«ng céng "thuÇn tuý" nh quèc phßng,
chiÕu s¸ng ®êng phè), c¸c u tiªn tr¬ng chi tiªu c«ng ®ßi hái cã ®¸nh gi¸ chi
tiÕt cho tõng níc, vµ trong bÊt kú trêng hîp nµo th× nh÷ng quyÕt ®Þnh nh
vËy còng lµ mét yÕu tè chÝnh trÞ lín. Tuy nhiªn, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh
s¸ch cã thÓ c«ng khai c©n nh¾c c¸c môc tiªu tham gia cña khu vùc nhµ níc,
c¸c c«ng cô ®Ó nhµ níc can thiÖp, nh÷ng ®ßi hái kh¸c nhau ®èi víi ng©n
s¸ch, kÕt qu¶ vµ t¸c ®éng cã thÓ cã ®îc cña nh÷ng chi tiªu ®ã, nh vËy sÏ
gióp ®Ò ra nh÷ng quyÕt ®Þnh tèt h¬n.
Ph©n bæ chi tiªu bao gåm hai lo¹i: ph©n theo chi thêng xuyªn vµ chi
®Çu t, vµ ph©n theo ngµnh.
1.1. Chi thêng xuyªn vµ chi ®Çu t
Mét ®Æc ®iÓm hay thÊy cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn lµ phÇn chi
ngoµi l¬ng cho c¸c c«ng viÖc vËn hµnh vµ b¶o tr× lµ qu¸ Ýt. ë ViÖt Nam,
còng gièng nh ë ®a sè c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, lîi Ých thu ®îc vÒ tõ chi
ngoµi l¬ng cho vËn hµnh vµ b¶o tr× ®îc íc tÝnh lµ t¬ng ®èi lín ë mét sè
ngµnh. VËy mµ ng©n s¸ch cho vËn hµnh vµ b¶o dìng ë nh÷ng ngµnh ®ã cha
®îc cÊp ®ñ kinh phÝ
VÝ dô, c¸c cuéc kh¶o s¸t vÒ ®êng bé ë ViÖt Nam cho thÊy r»ng, gÇn
mét nöa m¹ng líi ®êng quèc gia ®ang ë trong t×nh tr¹ng yÕu kÐm hoÆc rÊt
kÐm, kh¶ n¨ng chÞu t¶i cña mét phÇn t sè cÇu ®· bÞ gi¶m ®¸ng kÓ. T×nh
h×nh ®êng bé ë c¸c tØnh huyÖn vµ x· thËm chÝ cßn tåi tÖ h¬n n÷a.
Trong ngµnh y tÕ, viÖc c©n ®èi kinh phÝ trong néi bé ngµnh tá ra
kh¸ h¬n. Nghiªn cøu tæng quan ngµnh y tÕ cho thÊy r»ng, viÖc cã ®ñ kinh
phÝ ng©n s¸ch cho viÖc cung øng vËt t (trang thiÕt bÞ y tÕ, thuèc...) ®· gãp
phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc c¶i thiÖn t×nh tr¹ng søc khoÎ ë ViÖt Nam.
Trong n¨m 1999, chi ®Çu t ph¸t triÓn t¨ng kh¸ m¹nh vµ dån dËp vµo nh÷ng
th¸ng cuèi n¨m, vît 38,7% kÕ ho¹ch lµ do ChÝnh phñ chñ tr¬ng triÓn khai
kÝch cÇu ®Çu t nh»m ng¨n chÆn xu híng suy gi¶m t¨ng trëng cña nÒn kinh
tÕ. NÕu chi ®Çu t ph¸t triÓn cña c¶ 10 th¸ng ®Çu n¨m chØ ®¹t kho¶ng 3/4
kÕ ho¹ch n¨m th× chØ riªng 2 th¸ng cßn l¹i ®· ®¶m nhiÖm mét kh«id lîng chi
b»ng 1/4 tæng chi ®Çu t ph¸t triÓn c¶ n¨m. Thùc tÕ nµy thÓ hiÖn phÇn nµo
"truyÒn thèng" dån tÝch vèn ®Çu t vµo thêi ®iÓm cuèi n¨m, ®ång thêi béc
lé t×nh tr¹ng vèn chê c«ng tr×nh, mét nÐt míi xuÊt hiÖn trong nh÷ng th¸ng
cuèi n¨m 1999 ph¶n ¸nh hÖ qu¶ cô thÓ cña viÖc triÓn khai biÖn ph¸p kÝch
cÇu ®Çu t. Trong hÖ ®iÒu hµnh chi thêng xuyªn, thùc hiÖn NghÞ quyÕt
cña Quèc héi vÒ viÖc gi÷ l¹i 10%, chØ giao 90% dù to¸n c¸c kho¶n chi tiªu
thêng xuyªn cã tÝnh chÊt l¬ng vµ chi ngoµi l¬ng nªn tæng chi th¬ng xuyªn
n¨m 1999 ®¹t 99% møc dù to¸n, tÝnh c¶ nguån dù phßng. Trong thùc tÕ,
tæng chi thêng xuyªn chØ bè trÝ b»ng 97% dù to¸n. ®Æc biÖt, dù to¸n chi

16
qu¶n lý hµnh chÝnh chØ bè trÝ gÇn b¨ng 92% so víi thùc hiÖn n¨m 98 trong
®ã c¸c kho¶n chi héi nghÞ, lÔ t©n... ®îc c¾t gi¶m nhiÒu nhÊt. Chi cho sù
nghiÖp gi¸o dôc ®µo t¹o, y tÕ, khoa häc, c«ng nghÖ, m«i trêng vÉn t¨ng h¬n
møc chi thùc tÕ n¨m 98.
Nh÷ng ph¸t hiÖn trªn chØ ra r»ng, cÇn cã sù c©n ®èi thÝch hîp gi÷a
chi ®Çu t vµ chi thêng xuyªn, bao gåm chiÕn lîc râ rµng vÒ chi cho nh÷ng
h¹ng môc ngoµi l¬ng vµ chi b¶o tr× ®Ó sö dông nguån lùc cña nhµ níc mét
c¸ch cã hiÖu qu¶. C¸ch "lËp ng©n s¸ch kÐp" trong viÖc lËp ng©n s¸ch chi
thêng xuyªn vµ chi ®Çu t do hai c¬ quan ®¶m nhiÖm, nh c¸ch lµm ë ViÖt
Nam vµ ë nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn, thêng kh«ng gióp cho sù c©n ®èi nµy.
Trong u tiªn cña m×nh, c¸c nhµ tµi trî còng thêng thiªn vÞ cho chi ®Çu
t h¬n lµ cho chi thêng xuyªn. Trong khi ®ã, ®Ó c¶i thiÖn chÊt lîng gi¸o dôc,
viÖc cã gi¸o viªn ®îc ®µo t¹o ®Çy ®ñ vµ viÖc cã ®ñ s¸ch gi¸o khoa (chi th-
êng xuyªn) còng quan träng kh«ng kÐm g× viÖc cã nh÷ng phßng häc míi (chi
®Çu t).
1.2. C¬ cÊu chi theo ngµnh
Ngoµi viÖc ph©n bæ gi÷a chi thêng xuyªn vµ chi ®Çu t, viÖc lËp u
tiªn trong ng©n s¸ch nhµ níc ®ßi hái ph¶i cã chiÕn lîc c©n ®èi nguån kinh
phÝ gi÷a c¸c ngµnh vµ trong néi bé tõng ngµnh, nh n«ng nghiÖp, y tÕ, gi¸o
dôc vµ giao th«ng vËn t¶i. Trong nh÷ng quyÕt ®Þnh nh vËy cßn bao hµm c¶
nh÷ng nhËn ®Þnh vÒ sù lùa chän cña x· héi - liÖu x· héi cã coi träng gi¸o
dôc vµ y tÕ h¬n ®êng x¸ cho n«ng th«n vµ c¶i thiÖn kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ
trêng cho ngêi nghÌo hay kh«ng? Kinh nghiÖm cho thÊy r»ng, ¸p dông mét sè
nguyªn t¾c ®¬n gi¶n sÏ gióp nh÷ng ngêi ra quyÕt ®Þnh tËp trung vµo mét sè
nh÷ng lùa chän thiÕt yÕu.
Nh×n vµo c¬ cÊu chøc n¨ng trong ng©n s¸ch nhµ níc cña ViÖt Nam,
cã thÓ thÊy r»ng, chÝnh phñ ®ang chó träng ®óng ®¾n vµo nh÷ng ho¹t
®éng ®em l¹i lîi Ých lín h¬n cho x· héi. H×nh 2 cho thÊy c¬ cÊu ngµnh
trong ng©n s¸ch nhµ níc cña ViÖt Nam trong hai n¨m mµ cã ®ñ sè liÖu. C¸c
sè liÖu nµy cho thÊy r»ng, chÝnh phñ ®ang chó träng nhiÒu h¬n vµo n«ng
nghiÖp, gi¸o dôc ®µo t¹o, y tÕ vµ giao th«ng vËn t¶i. Mçi ngµnh nµy trong
n¨m 1998 ®Òu ®îc ph©n bæ kinh phÝ nhiÒu h¬n t¬ng øng víi nh÷ng n¨m tr-
íc.
ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· nªu râ nh÷ng môc tiªu sau ®©y:
- Chi cho gi¸o dôc ®µo t¹o: t¨ng tõ 12% lªn 15% tæng chi ng©n s¸ch
- Chi cho khoa häc c«ng nghÖ vµ m«i trêng: t¨ng tõ 1% ®Õn 2% tæng
chi ng©n s¸ch.
- ¦u tiªn chi cho n«ng nghiÖp, n«ng th«n, gi¶m nghÌo vµ t¹o viÖc lµm
H×nh 2. C¬ cÊu chi cho c¸c ngµnh cña nhµ níc (n¨m 1998)

17
 Qu¶n lý HCNN
VHTT
Chi b¶o ®¶m XH KHCNMT 9%
1% 4%
12% Tr¶ nî l· i
Y tÕ
7% 3%

Chi kh¸ c
GD - § T
25%
17%
N«ng l©m & thuû lî i
C«ng nghiÖp GTVT 6%
4% 11%
Thñy s¶n
1%

Tuy nhiªn, ®iÒu quan träng lµ ph¶i ph©n tÝch chi tiÕt h¬n ë cÊp tiÓu
ngµnh, hay cÊp ch¬ng tr×nh ®Ó xem nh÷ng nguån nµy thùc sù chi cho viÖc
g× (ch¼ng h¹n cho tiÓu häc so víi trung häc vµ ®¹i häc, chi phßng bÖnh so
víi ch÷a bÖnh hay kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, nghiªn cøu khuyÕn n«ng so víi trî
cÊp híng ®èi tîng). ChØ cã ë cÊp nµy th× míi ph©n tÝch ®îc xem liÖu
ng©n s¸ch nhµ níc cã híng môc tiªu chi nh»m ®¹t ®îc t¨ng trëng hay c«ng
b»ng, cung cÊp dÞch vô mét c¸ch cã hiÖu qu¶ hay t¹o m«i trêng thuËn lîi cho
khu vùc t nh©n ®Ó c¶i thiÖn t¨ng trëng hay kh«ng. C¸c vÝ dô cña nh÷ng níc
®ang ph¸t triÓn kh¸c cho thÊy r»ng chØ cã ph©n bæ vµ chi tiÒn cho c¸c ho¹t
®éng x· héi kh«ng th«i cha ch¾c ®· ®¶m b¶o r»ng nh÷ng ®èi tîng chÝnh
s¸ch sÏ nhËn ®îc c¸c lîi Ých ®ã.
1.2.1. Chi cña nhµ níc trong ngµnh n«ng nghiÖp
MÆc dï cã t¨ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhng chi tiªu c«ng cho
n«ng nghiÖp vÉn cßn t¬ng ®èi thÊp vµ chØ chiÕm 5 - 6% ng©n s¸ch nhµ n-
íc (6,3% n¨m 1998). Møc nµy thÊp h¬n so víi mét sè níc ch©u ¸ kh¸c nh
Trung Quèc, Ên §é vµ Th¸i Lan, níi tû träng ng©n s¸ch cho n«ng nghiÖp lµ
kho¶ng tõ 8 ®Õn 16% trong giai ®o¹n 1990 - 1993. TÝnh theo tû lÖ trong
GDP, chi cña nhµ níc cho n«ng nghiÖp chiÕm 1,3% GDP n¨m 1998.
Xem xÐt vÒ c¬ cÊu chi tiªu c«ng trong n«ng nghiÖp cã thÓ rót ra c¸c
nhËn xÐt sau:
- LÜnh vùc thuû lîi chiÕm 50% ng©n s¸ch n«ng nghiÖp. Hai ch¬ng
tr×nh quèc gia vÒ rõng vµ khai hoang chiÕm t¬ng øng 14% vµ 17%, vµ c¸c
dÞch vô l©m nghiÖp vµ trång rõng chiÕm kho¶ng 10%
- TÝnh b×nh qu©n tû lÖ gi÷a chi ®Çu t trªn chi thêng xuyªn lµ 3:1.
Thuû lîi nhËn ®îc phÇn lín trong chi ®Çu t (kho¶ng 50 ®Õn 80%), trong khi
®ã chi thêng xuyªn l¹i ®îc chia ®Òu h¬n gi÷a c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau, phÇn
lín dµnh cho l©m nghiÖp vµ c¸c dÞch vô liªn quan (kho¶ng 20%).
- §èi víi c¸c n¨m 1997 vµ 1998, chi thêng xuyªn ®îc dµnh cho hµng ho¸
vµ dÞch vô (kho¶ng 70%), l¬ng (kho¶ng 15%) vµ c¸c lo¹i trî cÊp (kho¶ng
15%). Kho¶ng 56 ®Õn 60% tæng chi tiªu cho n«ng nghiÖp lµ ®îc chi ë cÊp
trung ¬ng phÇn cßn l¹i do chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng chi.
1.2.2. Chi cña nhµ níc cho ngµnh y tÕ

18
 C¸c sè liÖu vÒ chi cña nhµ níc cho ngµnh y tÕ cho thÊy cã sù gia t¨ng
®Çy Ên tîng trong chi tiªu c«ng cho y tÕ trong giai ®o¹n 1991 - 1998. Chi
cña nhµ níc tÝnh theo c¶ tæng sè vµ theo ®Çu ngêi cho y tÕ t¨ng h¬n hai lÇn
vÒ sè tuyÖt ®èi - tøc lµ tû lÖ hµng n¨m b»ng 12 - 14%, vµ chi tiªu nµy theo
tû lÖ trong GDP vµ trong tæng chi tiªu cña chÝnh phñ còng t¨ng, mÆc dï ë
møc khiªm tèn h¬n. Tû lÖ t¨ng nh vËy trong chi tiªu cho y tÕ ph¶n ¸nh cam
kÕt cao cña chÝnh phñ ViÖt Nam ®èi víi ngµnh y tÕ.
Nhng ngay c¶ sau khi ®· t¨ng nh vËy, chi tiªu c«ng cho y tÕ trªn ®Çu
ngêi cña ViÖt Nam vµo n¨m 1998 míi chØ lµ 80.844 ®ång (5,78USD) tøc lµ
1,7% GDP vµ 8,5% tæng chi tiªu cña chÝnh phñ n¨m 1998 hay 1,4% GDP vµ
7,0% nÕu kh«ng kÓ viÖn phÝ vµ b¶o hiÓm y tÕ. TÝnh theo sè tuyÖt ®èi,
chi tiªu c«ng cho y tÕ cña ViÖt Nam ë møc 5,78USD chØ cha b»ng mét nöa
møc 12USD mµ b¸o c¸o ph¸t triÓn thÕ giíi n¨m 1993 khuyÕn nghÞ lµ cÇn
thiÕt ®Ó tµi trî cho mét gãi dÞch vô y tÕ thiÕt yÕu, bao gåm søc khoÎ céng
®ång, ®èi víi mét níc cã thu nhËp thÊp. §Ó ®¹t møc chi tiªu nµy, ViÖt Nam
cÇn chi thªm 468 triÖu USD mçi n¨m.
MÆc dï chÝnh phñ lµ ngêi cung cÊp lín cho c¸c dÞch vô y tÕ trong
®Êt níc nhng vai trß cña nã trong tµi trî cho chi tiªu trong y tÕ l¹i rÊt khiªm
tèn. N¨m 1998, phÇn cña nhµ níc trong tæng chi tiªu cho y tÕ chØ chiÕm cã
20%, cßn c¸c hé gia ®×nh ph¶i tr¶ 80% cßn l¹i cho chi tiªu y tÕ. Mét kÕt côc
cña viÖc dùa qu¸ nhiÒu vµo nguån tµi chÝnh cña c¸ nh©n nµy lµ ngêi nghÌo
ph¶i chÞu g¸nh nÆng do chi phÝ dÞch vô cao t¹i c¸c c¬ së kh¸m ch÷a bÖnh
c«ng. N¨m 1998, phÇn lín chi tiªu c«ng cho y tÕ lµ do chÝnh quyÒn tØnh
®¶m nhËn, tiÕp ®Õn lµ chÝnh quyÒn trung ¬ng, b¶o hiÓm y tÕ, c¸c nhµ
tµi trî níc ngoµi vµ c¸c x·.
1.2.3. Chi tiªu cña nhµ níc cho ngµnh gi¸o dôc
Trong thËp kû võa qua, chi cho gi¸o dôc ®· t¨ng ®¸ng kÓ. Sè gi¸o viªn
®· t¨ng nhiÒu vµ møc ®Çu t còng t¨ng. Tæng chi tiªu cho gi¸o dôc ®µo t¹o
(thêng xuyªn vµ ®Çu t) hiÖn chiÕm tíi 17% tæng chi tiªu c«ng (cha kÓ chi
tr¶ nî gèc). Chi thêng xuyªn cho gi¸o dôc lµ kho¶ng 19% chi thêng xuyªn tuú
dông (b»ng tæng chi chi thêng xuyªn trõ chi tr¶ l·i vay). ChÝnh phñ ®¹t môc
tiªu lµ ®Õn n¨m 2000 sÏ chi 15% ng©n s¸ch (bao gåm c¶ chi tr¶ nî gèc) cho
ngµnh gi¸o dôc. Tuy nhiªn, dù th¶o tuyªn bè chÝnh s¸ch do Bé gi¸o dôc &
®µo t¹o chuÈn bÞ tr×nh quèc héi vÉn ®a ra nhu cÇu tiÕp tôc t¨ng lªn 20%
vµo n¨m 2010.
Tû träng chi cho gi¸o dôc trong GDP ®· t¨ng tõ nhiÒu tõ n¨m 1992
®Õn 1994, tõ 2,3 lªn 3,5%. Cã nhiÒu yÕu tè ¶nh hëng ®Õn tû träng s¶n
phÈm quèc gia ph©n bæ cho gi¸o dôc. N¨m 1998, chi trung b×nh cho mét häc
sinh tiÓu häc, trung häc c¬ së vµ phæ th«ng trung häc trªn GDP ®Çu ngêi ë
ViÖt Nam theo thø tù lµ 6,8 ;8 vµ 15%. NÕu tÝnh ®Õn tû lÖ nhËp häc th«
cÊp tiÓu häc vµ trung häc c¬ së, còng nh nhu cÇu t¨ng thêi gian gi¶ng d¹y vµ
t¨ng l¬ng gi¸o viªn, cã kh¶ n¨ng lµ tû träng s¶n phÈm quèc gia ph©n bæ cho
gi¸o dôc sÏ ph¶i t¨ng lªn. Mét môc tiªu thÝch hîp trong 5 n¨m tíi sÏ lµ t¨ng tû

19
träng cña gi¸o dôc trong GDP lªn 4%, hoÆc tÝnh theo phÇn tr¨m trong chi
tiªu c«ng ph¶i n©ng lªn møc cao trong kho¶ng 15 - 20% nh ®· thÊy trong so
s¸nh quèc tÕ.
1.2.4. Chi tiªu cña nhµ níc cho ngµnh giao th«ng vËn t¶i
NhÊt qu¸n víi c¸c môc tiªu vµ chiÕn lîc ®· nªu ®Ó thùc hiÖn, chÝnh
phñ ®· dµnh u tiªn cho c¶i t¹o vµ hiÖn ®¹i ho¸ m¹ng líi ®êng bé chÝnh cña
®Êt níc. §êng bé vÉn nhËn ®îc phÇn lín vèn cho giao th«ng, chiÕm 94%
tæng ng©n s¸ch cho ngµnh n¨m 1998, so víi 74% n¨m 1994. Chi cho c¬ së h¹
tÇng ®êng s¾t chiÕm kho¶ng 5% tæng chi tiªu mçi n¨m trong giai ®o¹n 1994
- 1998. C¸c ngµnh ®êng thuû, biÓn vµ bê biÓn, hµng kh«ng nhËn ®îc
kho¶ng 2 ®Õn 3% trong tæng chi tiªu cho giao th«ng. Kho¶ng 85% tÊt c¶ chi
tiªu cho giao th«ng lµ dµnh cho môc ®Ých ®Çu t, trong ®ã ®êng bé nhËn
®îc gÇn 88%. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã cha cho thÊy toµn bé bøc tranh theo
nghÜa mµ c¸c DNNN trong giao th«ng cã thÓ nhËn ®îc kinh phÝ ®Çu t tõ
hÖ thèng ng©n hµng, còng nh tõ ng©n s¸ch. Møc ®é vay ®ã cßn cha râ lµ
bao nhiªu.
Cßn vÒ ph©n bæ chi ë ®Þa ph¬ng cho giao th«ng gi÷a c¸c tØnh,
kho¶ng 20% trong tæng sè lµ dµnh cho vïng t¨ng trëng phÝa nam lµ TP Hå
ChÝ Minh - Bµ RÞa Vòng Tµu vµ kho¶ng 10% cho hµnh lang t¨ng trëng
phÝa b¾c lµ Hµ Néi - H¶i Phßng. §a sè c¸c tØnh cßn l¹i ®îc tõ 1 - 2% mçi
tØnh. §êng bé nhËn ®îc phÇn lín ng©n s¸ch, ngay c¶ ë nh÷ng vïng mµ ®êng
thuû chiÕm u thÕ. Mét sè nhËn xÐt s¬ bé cã thÓ ®îc rót ra:
- Thø nhÊt, c¸c vïng t¨ng trëng kinh tÕ chi Ýt h¬n cho giao th«ng ®Þa
ph¬ng tÝnh theo tû lÖ nguån thu cña hä, trong khi nhiÒu tØnh nghÌo l¹i ph¶i
chi nhiÒu h¬n. §©y cã thÓ cho thÊy lµ c¬ chÕ chuyÓn giao nguån thu gi÷a
c¸c cÊp chÝnh quyÒn (trung ¬ng vµ tØnh), ®· t¹o cho c¸c tØnh vµ huyÖn
nghÌo nhËn ®îc kinh phÝ ®Ó cã thÓ chi nhiÒu h¬n. Tuy nhiªn, c¸c vïng t¨ng
trëng l¹i ®îc hëng hÇu hÕt nh÷ng kho¶n chi cho giao th«ng cña chÝnh phñ d-
íi h×nh thøc chi cho nh÷ng dù ¸n lín nhãm A.
- Thø hai, chi ng©n s¸ch cã khuynh híng ph©n phèi ®Òu vèn cho c¸c
tØnh "ph¶i trî cÊp ng©n s¸ch", ph¶n ¸nh viÖc chó träng vµo tÝnh c«ng b»ng
còng nh c¸c tiªu chÝ vÒ t¨ng trëng kinh tÕ hay hiªô qu¶.
2. Qu¶n lý chi tiªu nhµ níc vµ lËp ng©n s¸ch
Trong nh÷ng n¨m võa qua, viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng qu¶n lý chi tiªu
nhµ níc vµ lËp ng©n s¸ch ë ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ.
ViÖc th«ng qua luËt ng©n s¸ch n¨m 1996 vµ mét luËt söa ®æi tiÕp
theo trong n¨m 1998 ®Ó t¹o ra sù ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm râ rµng h¬n gi÷a
trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng ®· ®a ra ®îc mét khu«n khæ quan träng cho mét
hÖ thèng ng©n s¸ch cã kû luËt. Tuy nhiªn, ®iÒu quan träng lµ khu«n khæ
nµy cã kh¶ n¨ng dÔ dµng bæ sung nh÷ng thay ®æi cÇn thiÕt chø kh«ng ph¶i
lµ mét rµo c¶n cho nh÷ng thay ®æi ®ã.
ViÖc chuÈn bÞ ch¬ng tr×nh ®Çu t c«ng céng ®Çu tiªn cho giai ®o¹n
1996 - 2000 ®· lµm cho c¸c qui tr×nh x¸c ®Þnh chi ®Çu t cã kû luËt vµ hiÖn

20
thùc h¬n. Nã g¾n chi tiªu dù kiÕn víi c¸c gi¶ ®Þnh vÒ nguån vèn cã ®îc,
®ång thêi ®ãng vai trß lµ ph¬ng tiÖn ®Ó huy ®éng vèn. Nhng còng cã
nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn l¹c quan qu¸ vÒ n¨ng lùc thùc hiÖn vµ kh¶
n¨ng hÊp thô, bao gåm cã qu¸ nhiÒu dù ¸n ®a vµo trong ch¬ng tr×nh ®Çu t
c«ng céng vµ thiÕu c¸c tiªu chÝ ®Çy ®ñ ®Ó thÈm ®Þnh vµ xÕp h¹ng c¸c dù
¸n. Nh÷ng vÊn ®Ò nµy ®îc gi¶i quyÕt trong nh÷ng c¬ chÕ míi cho viÖc
chuÈn bÞ ch¬ng tr×nh ®Çu t c«ng céng 2001 - 2006.
Nh×n chung, hÖ thèng lËp ng©n s¸ch vµ qu¶n lý chi tiªu cña nhµ níc
cã kh¶ n¨ng kiÓm so¸t tæng chi tiªu trong ph¹m vi mét sè n¨m. Kh«ng cã chi
vît møc ®¸ng kÓ, viÖc gi¶i ng©n ®îc kiÓm so¸t chÆt chÏ vµ kh«ng cã vÊn
®Ò nî chi ng©n s¸ch.
II. Mét sè biÖn ph¸p nh»m c¶i thiÖn chi tiªu NSNN ViÖt Nam
§Ó chi tiªu NSNN ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao h¬n n÷a trong t¬ng lai, chÝnh
phñ ViÖt Nam cÇn ph¶i tiÕn hµnh mét sè c¶i c¸ch. Cô thÓ, cã thÓ ®a ra mét
sè c¶i c¸ch sau:
1. §èi víi chÝnh s¸ch chi tiªu
VÒ chÝnh s¸ch chi tiªu, dùa trªn c¸c ph©n tÝch cña bèn ngµnh, c¸c
hµnh ®éng cÇn híng vµo:
1.1. N©ng cao ®Þnh híng "thiªn vÒ ngêi nghÌo" cña c¸c chi tiªu c«ng:
§Ó n©ng cao ®Þnh híng 'Thiªn vÒ ngêi nghÌo" cña chi tiªu c«ng ë
ViÖt Nam chÝnh phñ dù kiÕn thùc hiÖn bèn lo¹i hµnh ®éng:
- Thø nhÊt, chi cho lÜnh vùc x· héi cã thÓ ®Þnh híng cã hiÖu qu¶ h¬n
tíi ngêi nghÌo. VÝ dô, trong y tÕ cã thÓ ph¶i ph©n bæ l¹i mét sè chi tiªu cho
ch÷a bÖnh sang chi cho phßng bÖnh. T¬ng tù nh vËy, c¸c phßng kh¸m vµ
mét sè lo¹i bÖnh viÖn còng nh trêng tiÓu häc cã thÓ ®îc cÊp kinh phÝ tõ
nguån ng©n s¸ch ®Ó miÔm gi¶m phÝ cho c¸c bÖnh nh©n vµ häc sinh
nghÌo. C¬ chÕ miÔn gi¶m häc phÝ vµ viÖn phÝ hiÖn t¹i cßn cha ho¹t ®éng
tèt trªn thùc tÕ: c¸c trêng häc vµ c¬ së kh¸m ch÷a bÖnh ph¶i chi tr¶ cho c¸c
kho¶n miÔn gi¶m nµy b»ng c¸c nguån kinh phÝ cña m×nh do ®ã hä kh«ng
cã ®éng c¬ cho miÔn gi¶m. C¸c sè liÖu cã ®îc (tõ c¸c ®iÒu tra møc sèng)
cho thÊy chi tõ tiÒn tói cña bÖnh nh©n nghÌo cho ch¨m sãc y tÕ lµ rÊt lín so
víi thu nhËp cña hä.
- Thø hai, ¸p dông mét hÖ thèng trî cÊp cho c¸c tØnh nghÌo dùa trªn
c«ng thøc cã thÓ ®¶m b¶o c¸c trî cÊp nµy liªn quan mËt thiÕt h¬n víi nhu
cÇu cña c¸c tØnh nµy. §Ó lµm viÖc nµy cÇn ph¶i cã nghiªn cøu thªm ®Ó
xem xÐt c¸c ¶nh hëng cña c¸c ph¬ng ¸n c«ng thøc kh¸c nhau, x©y dùng sù
®ång thuÇn vÒ c¸c c«ng thøc nµy vµ sau ®ã ®a vµo luËt ng©n s¸ch söa ®æi
nÕu thÊy chÊp nhËn ®îc.
- Thø ba, cÇn ph¶i xem xÐt c¸c c¬ chÕ lùa chän kh¸c nhau ®Ó t¨ng trî
cÊp thu nhËp cho c¸c hé gia ®×nh nghÌo nhÊt cã häc sinh tiÓu häc tõ thu
nhËp Ýt ái cña m×nh. C¸c ch¬ng tr×nh an sinh x· héi hiÖn t¹i, chiÕm mét tû
träng nhá trong tæng chi, cha cã hiÖu qu¶ l¾m trong viÖc ®Õn víi ngêi
nghÌo

21
 - Thø t, chÝnh phñ dù kiÕn c¶i thiÖn c©n b»ng giíi th«ng qua n©ng
cao kh¶ n¨ng tiÕp cËn gi¸o dôc tiÓu häc trong c¸c vïng mµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn
nµy cßn thÊp, t¨ng tû lÖ nhËp häc cña c¸c em häc sinh n÷ ë bËc trung häc,
t¨ng tû lÖ trÎ em n÷ ®îc ch¨m sãc y tÕ so víi c¸c em nam vµ ®¶m b¶o chi
®Çy ®ñ cho søc khoÎ sinh s¶n.
1.2. Ph©n bæ l¹i chi tiªu c«ng trong néi bé ngµnh
TÊt c¶ c¸c ngµnh ®Òu nªu sù cÇn thiÕt ph¶i ph©n bæ l¹i viÖc chi tiªu
hiÖn t¹i trong néi bé ngµnh nh»m n©ng cao hiÖu qu¶, v× kh¶ n¨ng tæng chi
lµ h¹n chÕ vµ viÖc ph©n bæ l¹i nh vËy sÏ lµ nguån chÝnh cña mçi ngµnh
trong trung h¹n. ë ®©y chóng ta sÏ chØ ®Ò cËp tíi bèn ngµnh chÝnh:
1.2.1. N«ng nghiÖp
Chi tiªu c«ng cho n«ng nghiÖp chiÕm vµo kho¶ng 6% NSNN. §©y lµ
kho¶n chi tiªu t¬ng ®èi nhá so víi c¸c níc kh¸c v× thÕ chÝnh phñ cÇn ph©n
bæ l¹i:
- Chi tiªu sang cho b¶o tr× c¬ së h¹ tÇng thuû n«ng vµ thu thuû lîi phÝ
dùa trªn møc sö dông níc (cïng víi qu¶n lý c¸c c«ng tr×nh nµy tèt h¬n th«ng
qua hiÖp héi nh÷ng ngêi sö dông níc).
- ¦u tiªn chi h¬n cho nghiªn cøu khoa häc vµ khuyÕn n«ng
- CÊp kinh phÝ cho l©m nghiÖp ®Ó c¶i thiÖn c¸c ch¬ng tr×nh trång l¹i
rõng.
1.2.2. Giao th«ng
C¸c u tiªn trong ngµnh giao th«ng ®îc tËp trung vµo viÖc kh«i phôc vµ
hiÖn ®¹i ho¸ c¬ së h¹ tÇng giao th«ng, ®Æc biÖt lµ ®êng bé trong ®ã phÇn
lín ng©n s¸ch ®îc chi cho ba vïng t¨ng trëng kinh tÕ. V× thÕ, ®Ó t¨ng tÝnh
hiÖu qu¶ cña chi tiªu ®èi víi ngµnh giao th«ng chÝnh phñ nªn:
- Ph©n bæ l¹i chi thêng xuyªn ®Ó: t¨ng chi ®Ó ®¶m b¶o ®ñ kinh phÝ
b¶o tr× ®êng bé th«ng qua thiÕt lËp mét quü ngµnh cho ®êng bé ®îc tµi trî
b»ng thu phÝ sö dông díi h×nh thøc phô thu x¨ng dÇu vµ c¸c chi phÝ kh¸c,
t¨ng chi cho b¶o tr× ®êng thuû.
- Ph©n bæ l¹i chi ®Çu t sang cho ®êng n«ng th«n.
1.2.3. Y tÕ
MÆc dï chi tiªu c«ng cho y tÕ ®· t¨ng lªn nhanh chãng trong nh÷ng
n¨m 90, nhng c¸c hé gia ®×nh vÉn cßn ph¶i tr¶ gÇn 80% tæng chi phÝ cho y
tÕ. Tuy viÖc t¨ng chi tiªu c«ng nµy ®· kÐo theo nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng Ên tîng
vÒ t×nh h×nh søc khoÎ cña nh©n d©n, ViÖt Nam vÉn cßn cÇn ph¶i c¶i
thiÖn viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô y tÕ th«ng qua ph©n bæ l¹i chi tiªu. ChÝnh
phñ cÇn c©n nh¾c:
- ChuyÓn tõ c¸c dÞch vô cã chi phÝ cao t¹i c¸c bÖnh viÖn sang c¸c
dÞch vô hiÖu qu¶ h¬n vÒ chi phÝ ë tr¹m y tÕ x· vµ phßng kh¸m vµ n©ng
cao chÊt lîng dÞch vô cña c¸c tr¹m y tÕ x·.
- Mét khi thiÕt lËp ®îc mét c¬ chÕ miÔn gi¶m viÖn phÝ cho ngêi
nghÌo cã hiÖu qu¶, n©ng møc viÖn phÝ ®Ó gi¶m bao cÊp cho c¸c bÖnh
viÖn.

22
 - C¶i thiÖn hÖ thèng ®Þnh møc ph©n bæ ng©n s¸ch y tÕ cho ®Þa ph-
¬ng ®Ó gi¶m sù chªnh lÖch gi÷a c¸c tØnh trong viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô
tèi thiÓu.
- §¸nh gi¸ l¹i ch¬ng tr×nh b¶o hiÓm y tÕ ®Ó ®¶m b¶o r»ng viÖc më
réng tiÕp theo c¸c ch¬ng tr×nh nµy kh«ng lµm cho t¸c ®éng tiªu cùc viÖc ng-
êi b¶o hiÓm lùa chän lo¹i h×nh b¶o hiÓm vµ cña c¬ quan b¶o hiÓm lùa chän
®èi tîng b¶o hiÓm kh«ng trë nªn trÇm träng thªm lªn.
1.2.4. Gi¸o dôc
ViÖt Nam ®· cã nh÷ng tiÕn bé ®¸ng kÓ trong viÖc t¨ng tû lÖ nhËp
häc ë tÊt c¶ c¸c cÊp häc, c¶i thiÖn hiÖu qu¶ vµ cã sù c«ng b»ng vÒ chi tiªu
c«ng. Tuy nhiªn, ®Ó ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao h¬n chÝnh phñ cÇn:
- §¸nh gi¸ hÖ thèng ®Þnh møc ph©n bæ ng©n s¸ch gi¸o dôc hiÖn t¹i
cho c¸c tØnh vµ thay ®æi chóng ®Ó gi¶m sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c vïng vÒ chi
gi¸o dôc.
- T¨ng tû lÖ häc sinh gi¸o viªn khi tû lÖ nhËp häc trung häc t¨ng
- X©y dùng c¸c chØ b¶o kÕt qu¶ ®Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña chi tiªu
c«ng b»ng c¸ch tiÕn hµnh thêng xuyªn kiÓm tra chÊt lîng vµ kÕt qu¶ häc tËp
cña häc sinh.
2. §èi víi qu¶n lý chi tiªu c«ng
VÒ qu¶n lý chi tiªu c«ng, c¸c biÖn ph¸p vµ hµnh ®éng cÇn híng vµo:
2.1. §¶o ngîc sù gi¶m tû lÖ ®éng viªn ng©n s¸ch trong GDP vµ x©y
dùng chiÕn lîc tµi chÝnh trung h¹n:
ViÖt Nam ®· duy tr× chÝnh s¸ch chi tiªu ng©n s¸ch thËn träng trong
qu¸ khø víi th©m hôt ng©n s¸ch t¬ng ®èi thÊp vµ tû lÖ nî trªn GDP thÊp.
Tuy nhiªn, cã mét sè yÕu tè lµm yÕu ®i vÞ thÕ tµi chÝnh nãi chung cña
ViÖt Nam nªn ®ßi hái cÇn ph¶i cã c¸c biÖn ph¸p ®¶m b¶o mét møc chi c«ng
chÊp nhËn ®îc vÒ mÆt trung h¹n. Do ®ã chÝnh phñ cÇn:
- ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¨ng thu ng©n s¸ch (cã thÓ lªn ®Õn kho¶ng 19
- 20%) trong trung h¹n, b»ng c¸ch më réng diÖn thu thuÕ, bá nh÷ng trêng hîp
miÔn thuÕ vµ gi¶m sè møc thuÕ trong thuÕ VAT vµ cñng cè thªm c«ng t¸c
qu¶n lý hµnh chÝnh thuÕ.
- X©y dùng c¸c ®¸nh gi¸ ch¾c ch¾n h¬n vÒ chi phÝ ng©n s¸ch cña
c¶i c¸ch DNNN vµ ng©n hµng vµ g¾n chóng víi viÖc thùc hiÖn theo giai
®o¹n ch¬ng tr×nh c¶i c¸ch 3 - 5 n¨m cña chÝnh phñ.
- X©y dùng dù tÝnh chi phÝ ®Çy ®ñ cña viÖc t¨ng l¬ng gÇn ®©y vµ
s¾p tíi vµ ®a dù tÝnh nµy vµo chiÕn lîc tµi chÝnh trung h¹n.
2.2. C¶i thiÖn viÖc ghi chÐp b¸o c¸o vµ t¨ng tÝnh minh b¹ch vÒ sè
liÖu vµ luång th«ng tin.
Muèn thu ®îc kÕt qu¶ tèt nhÊt tõ chi tiªu c«ng th× ph¶i cã th«ng tin
®Çy ®ñ vµ ®¸ng tin cËy vÒ chi tiªu nµy. Do ®ã, ChÝnh phñ cÇn x©y dùng
mét b¸o c¸o (tuyªn bè) ng©n s¸ch ®Ó b¸o c¸o ng©n s¸ch ph¶n ¸nh chÝnh x¸c
t×nh h×nh tµi chÝnh thùc tÕ vµ b»ng c¸ch c¶i thiÖn c«ng t¸c b¸o c¸o cña c¸c
cÊp chÝnh quyÒn thÊp nhÊt. ChÝnh phñ cÇn ®¶m b¶o h¹n chÕ sè lîng c¸c

23
quü ngoµi ng©n s¸ch cµng Ýt cµng tèt, ®¶m b¶o sao cho cã ®ñ th«ng tin
®Çy ®ñ vÒ c¸c ho¹t ®éng cña chóng ®Ó h¹n chÕ bÊt kú rñi ro ng©n s¸ch
nµo, sao cho ho¹t ®éng cña c¸c quü nµy ®îc kÕt hîp cµng nhiÒu cµng tèt
vµo viÖc ra quyÕt ®Þnh ng©n s¸ch vµ sao cho cã b¸o c¸o ®Çy ®ñ th«ng tin
vÒ ho¹t ®éng cña chóng.
ChÝnh phñ còng cÇn ph¶i c¶i thiÖn viÖc ghi chÐp vµ b¸o c¸o chi tiªu
c«ng theo mét sè c¸ch sau:
- §a Kho b¹c Nhµ níc trë thµnh nguån chñ yÕu duy nhÊt b¸o c¸o vµ
tæng hîp sè liÖu vÒ chi, thùc hiÖn hÖ thèng qu¶n lý tµi chÝnh vµ mét hÖ
thèng kÕ to¸n thèng nhÊt hoµn toµn trong kho b¹c.
- Ghi chÐp viÖn trî vµ vay nî theo môc lôc ng©n s¸ch
- ¸p dông ph©n lo¹i ng©n s¸ch theo chøc n¨ng phï hîp víi th«ng lÖ quèc
tÕ, vÝ dô ph©n lo¹i t¬ng thÝch víi thèng kª tµi chÝnh chÝnh phñ (GSFH)
- §¶m b¶o r»ng c¸c bé dïng ph©n lo¹i nh nhau cho chi ®Çu t vµ chi th-
êng xuyªn
- Yªu cÇu c¸c DNNN lín ph¶i tr×nh b¸o c¸o tµi chÝnh cã kiÓm to¸n vµ
bé tµi chÝnh cÇn ph©n tÝch vµ tæng hîp c¸c th«ng tin trong c¸c b¸o c¸o trªn
vµ th«ng b¸o c¸c th«ng tin nµy cho c¸c bé liªn quan kh¸c.
2.3. C¶i thiÖn quy tr×nh s¾p xÕp thø tù u tiªn chi tiªu
Mét ®iÒu rÊt râ rµng lµ cÇn x©y dùng c¸c quy tr×nh chÝnh thøc liªn
kÕt chi thêng xuyªn vµ chi ®Çu t theo c¸ch thøc ®Ó gióp tËp trung thø tù u
tiªn nh»m tèi ®a ho¸ t¸c ®éng cña chóng lªn c¸c môc tiªu t¨ng trëng vµ gi¶m
®ãi nghÌo. CÇn ph¶i nghiªn cøu tiÕp thªm xem c¸ch lµm viÖc nµy tèt nhÊt lµ
nh thÕ nµo nhng cã thÓ tiÕn hµnh nhanh chãng mét sè bíc.
- Thø nhÊt, Bé KÕ ho¹ch vµ ®Çu t vµ Bé Tµi chÝnh cã thÓ thiÕt lËp
mét quy tr×nh trao ®æi chÝnh thøc cho phÐp cã mét sè vßng th¶o luËn tríc
khi ng©n s¸ch ®îc hoµn tÊt.
- Thø hai, cã thÓ yªu cÇu c¸c bé ngµnh vµ c¸c ®Þa ph¬ng tr×nh mét
kÕ ho¹ch tæng hîp chi ®Çu t vµ chi thêng xuyªn cho c¶ Bé Tµi chÝnh lÉn Bé
KÕ ho¹ch vµ ®Çu t víi nh÷ng luËn cø cho c©n ®èi ®a ra vµ th¶o luËn
ng©n s¸ch sau ®ã cã thÓ ®îc tiÕn hµnh trªn c¬ së ba bªn (nghÜa lµ gi÷a Bé
tµi chÝnh, KH§T vµ Bé chuyªn ngµnh t¬ng øng). Quy tr×nh nµy sÏ mang l¹i
kÕt qu¶ tèt h¬n nÕu c¸c ®Ò nghÞ hµng n¨m ®îc thÓ hiÖn trong mét ch¬ng
tr×nh chi tiªu trung h¹n cña ngµnh t¬ng øng vµ chÝnh phñ cã thÓ c©n nh¾c
thÝ ®iÓm x©y dùng mét ch¬ng tr×nh chi tiªu trung h¹n nh vËy cho mét hay
mét vµi ngµnh.
- Thø ba, ®èi víi chi ®Çu t, Bé KH§T cÇn tiÕp tôc vµ cñng cè c¸c nç
lùc cña m×nh trong viÖc c¶i thiÖn ®¸nh gi¸ thÈm ®Þnh c¸c dù ¸n ®Çu t. X©y
dùng n¨ng lùc vµ ¸p dông c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ tèt h¬n vµ ®a ch¬ng tr×nh
®Çu t c«ng céng trë thµnh mét ch¬ng tr×nh ®Çu t 5 n¨m cuèn chiÕu, nghÜa
lµ ®îc ®iÒu chØnh hµng n¨m, sÏ gióp c¶i thiÖn viÖc lËp thø tù u tiªn chi ®Çu
t.

24
 - Thø t, ®èi víi chi thêng xuyªn, Bé tµi chÝnh cïng víi c¸c tØnh vµ c¸c
bé chuyªn ngµnh cÇn xem xÐt c¸c ®Þnh møc ph©n bæ chi thêng xuyªn hiÖn
t¹i.
- Thø n¨m, chÝnh phñ cÇn ®¸nh gi¸ hÖ thèng ®Þnh møc x¸c ®Þnh
ph©n bæ ng©n s¸ch cho c¸c ®Þa ph¬ng vµ c©n nh¾c mét hÖ thèng míi c©n
b»ng h¬n, dùa vµo c«ng thøc còng xem xÐt trao thªm quyÕt ®Þnh chÝnh
s¸ch thu nhËp cho ®Þa ph¬ng. VÒ giao thªm quyÒn quyÕt ®Þnh chÝnh
s¸ch thuÕ cho ®Þa ph¬ng, chÝnh phñ cho r»ng hiÖn t¹i cßn cha thÝch hîp
®Ó xem xÐt nhng sÏ tiÕn hµnh nghiªn cøu thªm ®Ó ®¸nh gi¸ u tó vµ nhîc
®iÓm cña viÖc nµy.

25
 KÕt luËn

Nh vËy, vai trß cña ng©n s¸ch nhµ níc trong viÖc cñng cè vai trß cña
nhµ níc ®Æc biÖt lµ trong vÊn ®Õ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ lµ cùc k× quan
träng. ViÖc c¶i thiÖn hiÖu qu¶ cña chÝnh s¸ch ng©n s¸ch nhµ níc lµ mét
yÕu tè chñ quan kh«ng thÓ thiÕu ®îc khi nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn tiÕn lªn
theo c¬ chÕ thÞ trêng. Víi t×nh h×nh khã kh¨n nh hiÖn nay, nÕu ViÖt nam
kh«ng nhanh chãng tiÕn hµnh nh÷ng c¶i c¸ch míi nh»m ®a ra nh÷ng gi¶i
ph¸p t×nh thÕ th¸o gì t×nh tr¹ng × cña nÒn kinh tÕ th× ViÖt Nam sÏ khã lßng
t¹o lËp ra mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng linh ho¹t, còng nh khã lßng theo kÞp víi
sù ph¸t triÓn cña c¸c nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi. TÊt nhiªn, cho ®Õn thêi
®iÓm nµy, qua mét lo¹t c¸c ®æi míi do chÝnh phñ ®Ò xuÊt, chóng ta ®· thu
®îc mét sè thµnh tùu ®¸ng kÓ, nÒn kinh tÕ ®· cã dÊu hiÖu phôc håi th«ng
qua tèc ®é t¨ng trung b×nh cña GDP n¨m 2000 lµ 6,7%. §©y lµ mét kÕt qu¶
®¸ng khÝch lÖ. Tuy nhiªn chóng ta vÉn ph¶i tiÕp tôc sù nghiÖp ®æi míi
b»ng nh÷ng chiÕn lîc míi mµ viÖc ®æi míi chÝnh s¸ch ng©n s¸ch nhµ níc lµ
mét trong nh÷ng chiÕn lîc hµng ®Çu.
MÆc dï trong ®Ò ¸n nµy em cha thÓ tr×nh bµy mét c¸ch hoµn h¶o vµ
®Çy ®ñ nhÊt vÒ chiÕn lîc ®æi míi chÝnh s¸ch chi tiªu cña ng©n s¸ch nhµ níc
mµ ®Æc biÖt lµ c¸c gi¶i ph¸p mang tÝnh s¸t thùc nhÊt trong viÖc n©ng cao
hiÖu qu¶ chi cña ng©n s¸ch nhµ níc ®èi víi níc ta hiÖn nay do sù hiÓu biÕt cßn
h¹n chÕ vµ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng ý kiÕn chñ quan nhng em rÊt mong cã thÓ
®ãng gãp ®îc mét vµi ý kiÕn ®Ó bµn luËn vµ nÕu cã thÓ sÏ lµ nh÷ng ý tëng
cã Ých cho níc nhµ trong c«ng cuéc ®æi míi c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸
®Êt níc.

26
 Tµi liÖu tham kh¶o

1. Gi¸o tr×nh Lý ThuyÕt Tµi ChÝnh TiÒn TÖ (Trêng §¹i häc Kinh TÕ
Quèc D©n)

2. Gi¸o tr×nh Tµi ChÝnh Häc (Trêng §¹i Häc Tµi ChÝnh KÕ To¸n)

3. ViÖt Nam ®¸nh gi¸ chi tiªu c«ng

(B¸o c¸o cña nhãm c«ng t¸c chung gi÷a ChÝnh Phñ ViÖt Nam vµ c¸c
nhµ tµi trî vÒ ®¸nh gi¸ chi tiªu c«ng. Héi nghÞ gi÷a nhãm t vÊn c¸c nhµ tµi
trî cho ViÖt Nam - ngµy 22 - 23/06/2000)

4. LuËt Ng©n s¸ch nhµ níc - Nh÷ng vÊn ®Ò dÆt ra sau 4 n¨m thùc
hiÖn vµ ®Þnh híng hoµn thiÖn.

5. Kinh tÕ 1997 - 1998 (Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam)

6. Kinh tÕ 1999 - 2000 (Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam)

7. DÞch vô x· héi c¬ b¶n ë ViÖt Nam

( Ph©n tÝch chi Ng©n s¸ch nhµ níc vµ viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc)

( Hµ Néi, th¸ng 12 n¨m 1999)

27