You are on page 1of 30

A ΦIEPΩMA

KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996

2-31 AΦIEPΩMA
 Iστορία των ελληνικών
χαρτονομισμάτων. Mια πο-
λυκύμαντη πορεία απ τον
πρώτο «Φοίνικα» στη σημε-
ρινή διεθνή μας ένταξη.
 Πρώτες τράπεζες και χαρ-
τονομίσματα. Mε δυσπιστία
αντιμετωπίσθηκε το νέο ν-
μισμα επί Kαποδίστρια, ενώ
σήμερα κυριαρχεί. Tο πρώτο ελληνικ χαρτον μισμα των 50 φοινίκων εξεδ θη στην Aίγινα την 1.7.1831 απ την Eθνική Xρηματιστική Tράπεζα,
 Tο εκδοτικ προνμιο της η οποία ιδρύθηκε το 1828 και λειτούργησε έως το 1834.
Iονικής. Tο Eλληνικ Δημ-

Iστορία των ελληνικών


σιο παρεχώρησε το δικαίωμα
κοπής χαρτονομισμάτων σε
σειρά τραπεζών.
 Tοπικά Eνοριακά Xαρτο-
νομίσματα. Iδιτυπα «νομί-
σματα» που εξέδωσαν πολ-
λές κοιντητες στην Tουρκο-
κρατία υπ την κάλυψη της
Eκκλησίας.
 Xαρτονομίσματα της Kα-
τοχής. H κατάρρευση της οι-
χαρτονομισμάτων
κονομίας το 1941 αποτυπώ- Mια πολυκύμαντη πορεία απ τον πρώτο «Φοίνικα» στη σημερινή διεθνή μας ένταξη
θηκε σ’ αυτά κατά τρπο
τραγικ. Tου Δ/ρος Δημήτρη A. Nικολετ πουλου
 H δραχμή μετά τον πλε- Προέδρου Eλληνικής Eταιρείας
μο. H σύνδεσή της, το 1944, Oικον. Iστορίας
σε ισοτιμία με τη χάρτινη λί-
ρα Aγγλίας δημιούργησε εγ- EINAI πολύ δύσκολη η συμπύκνωση
γύηση σταθερτητας. της ιστορίας των ελληνικών χαρτο-
 Tέχνη και σχεδιασμς. H
νομισμάτων –και της ιστορίας του
ελληνικού νομίσματος γενικτερα–
ζωγραφική και η χαρακτική
μέσα σε λίγες σελίδες. Mέσα απ αυ-
συναντώνται δημιουργικά τά προβάλλει η πολυκύμαντη οικο-
στην κυκλοφορία ενς χαρ- νομική αλλά και κοινωνικοπολιτική ι-
τονομίσματος. στορία της χώρας μας, μιας μικρής
 Eκτύπωση, πλαστογραφία και φτωχής χώρας που η Aνεξαρτη-
και διασφάλιση. H εκτύπω- σία την βρήκε με δημσιο εξωτερικ
ση των χαρτονομισμάτων
πρέπει να καλύπτει την α- Eπιμέλεια αφιερώματος:
σφάλεια, αλλά και την αισθη-
K·ΣTHΣ BATIKI·THΣ
τική.
 Oι περιπέτειες ενς χαρτο-
νομίσματος. Tα επισημασμέ- χρέος 2.800.000 αγγλικών λιρών –το
Δάνειο της ανεξαρτησίας (1825)– -
να απ την Tράπεζα της
πως αποκλήθηκε, απ το οποίο εισέ-
Eλλάδος χιλιάρικα του 1941 πραξε καθαρά μνον τα μισά!
και η ασύδοτη δράση των
παραχαρακτών. Για να ενισχυθεί ο εθνικς αγώνας
η επαναστατική κυβέρνηση διά του
 Tο Mουσείο Xαρτονομι-
«Eκτελεστικού» εξέδωσε οιονεί χαρ-
σμάτων. Iδρύθηκε στην Kέρ- τονομίσματα το 1822 (κατά αντιγρα-
κυρα απ την Iονική Tράπε- φή των γαλλικών «ασσινιάτων» σε α-
ζα και φιλοξενεί πλουσιτα- ξίες 100, 250, 500, 750 και 1.000 γρο-
τη συλλογή τραπεζογραμμα- σίων που είχαν μως μικρή ανταπ-
τίων. κριση.
O πρώτος κυβερνήτης της Eλλά-
Σύνθεση εξώφυλλου: Tο Mουσείο δος Iωάννης Kαποδίστριας, αφού «έ-
Xαρτονομισμάτων της Iονικής Tράπε-
ζας στην Kέρκυρα, έργο του ζωγρά-
κοψε» στην Aίγινα την πρώτη ελλη-
φου Παναγιώτη Γράββαλου, και διά- νική νομισματική μονάδα τον «Φοίνι-
φορα ελληνικά χαρτονομίσματα. κα», σύμφωνα με τις προσδοκίες του
Eθνους και τις επιταγές των επανα-
Yπεύθυνος «Eπτά Hμερών»: στατικών εθνοσυνελεύσεων, ίδρυσε
BHΣ. ΣTAYPAKAΣ O Iωάννης Kαποδίστριας, πρώτος κυβερνήτης της νεώτερης Eλλάδος, που απε- την Eθνική Xρηματιστική Tράπεζα α-
φάσισε την κοπή των πρώτων ελληνικών χαρτονομισμάτων. πευθυνμενος στον πατριωτισμ

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996


Xαρτον μισμα
των 100 δραχ-
μών, της Iονικής
Tραπέζης που
εκδ θηκε στην
Kέρκυρα στις 11
Mαρτίου 1918.

των Eλλήνων για ενίσχυση του κε-


νού δημσιου ταμείου. Παράλληλα
φρντισε να εκδώσει «χαρτονομί-
σματα» για περιορισμένη χρήση. H
αρχική πρταση προέβλεπε συνολι-
κή αξία 3.000.000 Φοινίκων αλλά η ε-
θνική συνέλευση του Nαυπλίου πε-
ριρισε την αξία αρχικά σε 1.000.000
και τελικά σε 500.000 Φοίνικες.

Tο κοιν δυσπιστεί
Tο κοιν τα αντιμετώπισε με δυ-
σπιστία και κυκλοφρησαν περιορι-
σμένα ακμα και μετά την άφιξη του
Oθωνα. H Eθνική Xρηματιστική Tρά-
πεζα διέκοψε το 1834 γιατί συνδέθη-
κε άμεσα με το δημσιο ταμείο.
Mετά μακρές διαπραγματεύσεις ι-
δρύθηκε το 1841 η Eθνική Tράπεζα
της Eλλάδος η οποία, μετά εννέα μή-
νες, κυκλοφρησε τα πρώτα τραπε-
ζογραμμάτια, τυπωμένα στη Γαλλία
λιθογραφικά και επί της μίας ψεως.
Στη συνέχεια παράγγειλε μέσω Eϋ-
νάρδου, νέα τραπεζογραμμάτια που
κυκλοφρησαν το 1847, τυπωμένα ε-
πί των δύο ψεων, σε χαλύβδινες
πλάκες. O Eϋνάρδος, πως και ο Γε-
ώργιος Σταύρου –που τοποθετήθηκε
πρώτος διευθυντής της τραπέζης–
ήσαν εκ των ιδρυτών και πρώτων με-
τχων της Eθνικής.
Tο 1848 λγω, κυρίως, πτώσεως
των εξαγωγών σταφίδας, που ήταν
συνέπεια ευρωπαϊκής κρίσεως, επι-
βλήθηκε η αναγκαστική κυκλοφορία,
δηλαδή ανεστάλη με κρατική έγκρι-
ση η εξαργύρωση των τραπεζογραμ-
ματίων με πολύτιμο μετάλλο. Mέσα
στον ίδιο μως χρνο ήρθη η ανα-
γκαστική κυκλοφορία.
Oι αξίες που κυκλοφορούσαν ήταν
500, 100, 50 και 25 δραχμών. Aυτές
συμπληρώθηκαν με αξία των δρχ. 10
που τυπώθηκαν επίσης στη Γαλλία
και κυκλοφρησαν το 1848 με επι-
Συνέχεια στην 4η σελίδα Xαρτονομίσματα των δέκα και εκατ δραχμών της Eθνικής Tραπέζης της Eλλάδος. H εκτύπωσή τους έγινε στη Nέα Y ρκη.

KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 3


Eξαίρετη φωτογραφία της Aθήνας το 1859. H αλματώδης οικονομική ανάπτυξη της πρωτεύουσας αρχίζει.

Συνέχεια απ την 3η σελίδα κυκλοφορία. H Eλλάς τελικά εφάρ- γκου - δραχμής απ 167 προς 100 το H νομισματική κυκλοφορία συνδέ-
στασία του Γάλλου οικονομολγου μοσε τη συμφωνία της Λατινικής 1897 να φθάσει σε 99,90 προς 100 το θηκε με τον χρυσ καννα, με σχέση
Λεμέτρ, μετέπειτα βασιλικού επιτρ- Eνώσεως το 1873 για να δεχθεί «ει- 1910 και να οδηγήσει στη νομισματι- Λίρας Aγγλίας προς τη δραχμή 1 Λί-
που της Eθνικής Tραπέζης. σβολή» –λγω διμεταλλισμού– αργυ- κή μεταρρύθμιση του 1910 (ΓXMB). ρα Aγγλίας = δρχ. 375. H παγκσμια
Tο 1864, με την ενσωμάτωση των ρών απονομισματοποιημένων γερ- Aκολούθησαν οι Bαλκανικοί Πλε- κρίση ανάγκασε την Eλλάδα να εγκα-
Iονίων νήσων, η Iονική Tράπεζα μανικών νομισμάτων και αναγκάστη- μοι, ο A΄ Παγκσμιος Πλεμος, ο Δι- ταλείψει τον χρυσ καννα το 1931
(1839) προστέθηκε στο ελληνικ κε να απαγορεύσει την κυκλοφορία χασμς και η εθνική τραγωδία του και να απαγορεύσει την κατοχή συ-
τραπεζικ σύστημα και διατήρησε το άλλων νομισμάτων πλην της Λατινι- 1922. Λίγους μήνες πριν απ την κα- ναλλάγματος το 1932.
εκδοτικ της προνμιο (μέχρι το κής Eνώσεως (1876), αλλά η αυξημέ- ταστροφή του 1922 ο ττε υπουργς Eπίσης δραχμοποίησε υποχρεωτι-
1920) που είχε για τα νησιά του Iονί- νη δαπάνη κοπής των νέων νομισμά- Oικονομικών Πρωτοπαπαδάκης δι- κά τις καταθέσεις σε συνάλλαγμα.
ου. Oι δύο, πλέον, εκδοτικές τράπε- των και ο Pωσοτουρκικς πλεμος χοτμησε το χαρτονμισμα και το Tην ίδια περίοδο η πολιτική κατάστα-
ζες θα αναμειχθούν στη χρηματοδ- επανέφεραν την αναγκαστική κυ- δεξι ήμισυ ανταλλάχτηκε με ανα- ση ήταν ιδιαίτερα διαταραγμένη (θά-
τηση του Δημοσίου με τρπο θετικ. κλοφορία το 1877. γκαστικ δάνειο. Hταν μια παγκ- νατοι πολιτικών, κινήματα, επάνοδος
Mε την προσάρτηση της Hπειρο- σμια δημοσιονομική πρωτοτυπία. Tο βασιλείας, 4η Aυγούστου). Tέλος ο
Eφαρμογή συμφωνίας θεσσαλίας (1881) ιδρύθηκε η ομώνυ- ίδιο μέτρο εφαρμστηκε το 1926 αλ- Πλεμος, η Kατοχή.
μη τράπεζα που εξέδωσε χαρτονομί- λά για το ένα τέταρτο του χαρτονο-
Tο 1867 η Eλλάς αποδέχτηκε αρχι- Xρειάζονται πολλές σελίδες για να
σματα για τις νέες ελληνικές περιο- μίσματος.
κά και προσχώρησε το 1868 στη Λα- σκιαγραφήσει και μνο κανείς τα
τινική Nομισματική Eνωση, μια συμ- χές. χρνια αυτά. Σαν συμπέρασμα θα
φωνία για κοιν νμισμα (νομίσματα Διανύουμε, ήδη, την αμφιλεγμε-
O χρυσούς κανών παραμείνει η λεηλασία της ελληνι-
ίδιου βάρους και καθαρτητος σε νη περίοδο Xαριλάου Tρικούπη και Tο 1928 ιδρύθηκε η Tράπεζα της κής παραγωγής, η ανείπωτη πείνα
χρυσ και άργυρο –διμεταλλισμς–) του «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» που Eλλάδος (Kεντρική Tράπεζα) που α- και ο θάνατος και η αδούλωτη ψυχή
μεταξύ Γαλλίας, Iταλίας, Bελγίου και είχε, ουσιαστικά, προδρομολογηθεί. νέλαβε το εκδοτικ προνμιο απ του Eλληνα που έμεινε ρθια. O
Eλβετίας (δεν θυμίζει Mάαστριχτ και Eγιναν θετικές προσπάθειες οικονο- την Eθνική Tράπεζα. Aρχικά χρησι- Φραγκλίνος Pούσβελτ είπε για την
κοιν ευρωπαϊκ νμισμα;) αλλά α- μιών, αλλά μεσολάβησε ο «άτυχος» μοποίησε χαρτονομίσματα απ το α- Eλλάδα:
νέστειλε την εφαρμογή της συμφω- πλεμος του 1897 με αποτέλεσμα πθεμα της Eθνικής με ημικυκλική «H Eλλάδα αντέταξε στις απάν-
νίας λγω εκτάκτων αναγκών που την εγκατάσταση του Διαρκούς Oι- κκκινη επισήμανση «Tράπεζα της θρωπες μηχανές του πολέμου και
προέκυψαν απ το Kρητικ ζήτημα. κονομικού Eλέγχου –ένα είδος ΔNT Eλλάδος». Tο 1932 κυκλοφρησε δι- στους ψυχρούς υπολογισμούς της
Oι οικονομικές επιπτώσεις συ- της εποχής–, που μεταξύ άλλων, ε- κά της χαρτονομίσματα των δρχ. 500 στρατηγικής απλώς και μνο την ά-
μπληρώθηκαν με νέα αναγκαστική πέτυχε ώστε η σχέση γαλλικού φρά- και 5.000, τυπωμένα στις HΠA. γρια έμπνευση της Eλευθερίας».

4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996


H καταστροφή της Mικρασιατικής εκστρατείας το 1922, επέφερε ένα τρομακτικ πλήγμα στην ελληνική οικονομία. Λίγο πριν, η τ τε κυβέρνηση διά του υπουργού Oι-
κονομικών Πρωτοπαπαδάκη, είχε διχοτομήσει το χαρτον μισμα επιβάλλοντας αναγκαστικ δάνειο. Στη φωτογραφία το κτίριο του Στρατηγείου μας στη Σμύρνη.

Tα ελληνικά χαρτονομίσματα που


προοδευτικά έφτασαν σε νούμερα
πολλών δισεκατομμυρίων κυκλοφο-
ρούσαν παράλληλα με κατοχικά γερ-
μανικά, ιταλικά και βουλγαρικά που
ουσιαστικά «άρπαζαν» την ελληνική
παραγωγή στις πηγές της. Aργτερα
στις παραμονές της απελευθέρωσης
κυκλοφρησαν χαρτονομίσματα του
βουνού (ΠEEA) καθώς και επιταγές
της επαρχίας (Tραπέζης της Eλλά-
δος) για να αντιμετωπισθούν άμεσες
ανάγκες (μισθοδοσία κ.λπ.).
Στις 11 Nοεμβρίου 1944 μια νέα
δραχμή ορίστηκε ίση με πενήντα δι-
σεκατομμύρια κατοχικές. O Eμφύ-
λιος μως έφερε καινούργιο πληθω-
ρισμ και τα νέα χαρτονομίσματα με-
γάλωναν, πάλι, σε ονομαστικές αξίες
μέχρις του το 1954 κπηκαν τα τρία
μηδενικά (νομισματική μεταρρύθμι-
ση του 1953).
Tα πιο πρσφατα γεγοντα που α-
φορούν τη νομισματική κυκλοφορία
είναι γνωστά και δεν υπάρχει δυνα-
ττητα αναλύσεώς τους. Θα περιορι-
σθούμε στην ευχή να μη χρειασθεί
να κοπούν και πάλι τα τρία μηδενικά
απ το πολύ πρσφατο δεκαχίλιαρο
και να βρει η χώρα μας το δρμο της H ιταλική επίθεση εναντίον της χώρας μας στις 28 Oκτωβρίου του ’40 καταλήγει σε ήττα για τους εισβολείς. O ελληνικ ς
οριστικής σταθεροποιήσεως και α- στρατ ς αντεπιτίθεται γράφοντας σελίδες δ ξας. Συγχρ νως, μως, αρχίζει και η περίοδος της μεγάλης δοκιμασίας για την
ναπτύξεως. ελληνική οικονομία με τα τραγικά αποτελέσματα της Kατοχής.

KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 5


Πρώτες τράπεζες και χαρτονομίσματα
Mε δυσπιστία αντιμετωπίστηκε το νέο νμισμα επί Kαποδίστρια, ενώ σήμερα κυριαρχεί
Tου Aντωνίου Λιναρδάκη

TA XAPTONOMIΣMATA με τη σύγ-
χρονη περίπου μορφή των, είναι
επινηση των νεωτέρων χρνων.
Περίπου, δύο χιλιάδες τριακσια
χρνια απ τα νομίσματα των Λυ-
δών, η Tράπεζα της Στοκχλμης
θέτει σε κυκλοφορία, το 1662, τα
πρώτα της τραπεζογραμμάτια και
ακολούθησαν οι άλλες χώρες της
Eυρώπης και του κσμου ολκλη-
ρου.
Tα χαρτονομίσματα ήσαν, κατ’
αρχάς, μια γραπτή υπσχεση της
τραπέζης τι θα καταβάλει στον
κομιστή «επί τη εμφανίσει» το α-
ναγραφμενο ποσ σε χρυσά ή
αργυρά νομίσματα, τα οποία είχε
προηγουμένως καταθέσει σ’ αυ-
τήν. H έλλειψη μως χρυσού και
αργύρου για την κοπή νομισμά-
των, αφ’ ενς, και αφ’ ετέρου η
αυξανμενη εμπιστοσύνη προς τις
τράπεζες, καθιέρωσαν τα τραπε-
ζογραμμάτιά των ως γενικ ανταλ-
λακτικ μέσο, αποδεκτ στις συ-
ναλλαγές.
Στην Eλλάδα, τα χαρτονομίσμα-
τα εμφανίζονται ταν ο Iωάννης
Kαποδίστριας κατά τον Iούνιο του
1831, για να μην επιβάλει και νέ-
ους φρους απεφάσισε διά του
ψηφίσματς του KZ/17.6.1831 την
εκτύπωση χαρτονομισμάτων των
5, 10, 50 και 100 φοινίκων συνολι-
κής αξίας 3.000.000 φοινίκων, απ
την Eθνική Xρηματιστική Tράπεζα
που είχε συσταθεί ήδη απ το
1828, αμέσως μετά την άφιξή του.
H Eθνική Xρηματιστική Tράπεζα
διαλύθηκε το 1834. Oσα μως χαρ-
τονομίσματα είχαν μπει σε κυκλο-
φορία και είχαν παραμείνει στα χέ-
ρια κομιστών απεσύρθησαν το
1835.

Eθνική Tράπεζα της


Eλλάδος, 1841-1928
Tο 1836 έγινε νέα προσπάθεια ι-
δρύσεως Eθνικής Tραπέζης, που
θα είχε και το δικαίωμα εκδσεως
τραπεζικών γραμματίων, αλλά χω-
ρίς αποτέλεσμα, «λγω της ανωμά-
Xαρτονμισμα 25 δραχμών της Iονικής Tραπέζης. Hμερομηνία εκδσεως 23 Mαρτίου 1889. λου καταστάσεως των ελληνικών
πραγμάτων», πως ισχυρίστηκαν οι
άλλοι κεφαλαιούχοι. Tέλος το 1841
ιδρύεται η Eθνική Tράπεζα για την
ενίσχυση της γεωργίας, του εμπο-
ρίου και της βιομηχανίας, στην ο-
ποία παραχωρείται και το προνμιο
εκδσεως τραπεζικών γραμματίων,
αξίας 25, 50, 100 και 500 δραχμών
κατ’ αρχάς, στις οποίες προστίθε-
νται αργτερα και οι αξίες 10, 20,
1.000 και 5.000 δραχμών.
H Eθνική Tράπεζα άρχισε να λει-
τουργεί στις 22/1/1842, με κύριο
έργο την παροχή δανείων, τα ποσά
των οποίων κατεβάλλοντο κυρίως
σε χαρτονμισμα.
Kερματικά γραμμάτια των δύο δραχμών της Iονικής Tραπέζης. Kυκλοφρησαν στις 21 Δεκεμβρίου του 1885. Tο πρωτγνωρο τούτο χάρτινο

6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996


Tο Aργοστλι κατά τα μέσα του 19ου αιώνα. Στην Kεφαλονιά, μαζί με την Kέρκυρα και τη Zάκυνθο, έγινε προσπάθεια να κυκλοφορήσουν τραπεζογραμμάτια σε λίρες
Aγγλίας, αλλά τελικά το σχέδιο δεν εφαρμστηκε.

μέσο συναλλαγών θα ήτο δύσκολο


να αποκτήσει την εμπιστοσύνη των
συναλλασσομένων οι οποίοι γνώρι-
ζαν και ενεπιστεύοντο τα χρυσά
και αργυρά νομίσματα, δοθείσης
μάλιστα και της αποτυχίας της α-
ποδοχής των χαρτονομισμάτων
των φοινίκων του 1831.
Tην δυσκολία αυτή, η Διοίκηση
της Eθνικής Tραπέζης αντιμετώπι-
σε με ένα απλ αλλά πολύ έξυπνο
τρπο: δίπλα στην θυρίδα που κα-
τεβάλλοντο τα ποσά του δανείου
σε χαρτονομίσματα, υπήρχε μια
άλλη θυρίδα, που ο συναλλασσ-
μενος μπορούσε αμέσως να τα α-
νταλλάξει με χρυσά και αργυρά νο-
μίσματα ισοπσου αξίας.
Aξίζει να σημειωθεί διά την ιστο-
ρία τι, πως αναγράφεται εις το
Kαθολικν Bιβλίον του λογιστηρί-
ου της Eθνικής Tραπέζης, την πρώ-
τη ημέρα, δηλαδή στις 22/1/1842
μπήκαν σε κυκλοφορία 50 τραπεζο-
γραμμάτια των 100 δραχμών, στις
28/1/1842 μπήκαν 100 των 100
δραχμών, στις 18/2/1842 μπήκαν 30
των 500 δρχ. κ.λπ. Δηλαδή τον
πρώτο μήνα εκυκλοφρησαν 180
γραμμάτια. Tα 25δραχμα εκυκλο- Eκατοντάδραχμο χαρτονμισμα της Tραπέζης Kρήτης. Xανιά, 9 Σεπτεμβρίου 1916. Mεταξύ των υπογραφών και εκείνη του
Συνέχεια στην 8η σελίδα ηγεμονικού επιτρπου.

KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 7


O Bλος στις αρχές του αιώνος. Στην πρωτεύουσα της Mαγνησίας εγκαταστάθηκε η έδρα της Tραπέζης Hπειροθεσσαλίας, που λειτούργησε έως το 1899.

Συνέχεια απ την 7η σελίδα τίτλο Eθνική Tράπεζα της Eλλάδος. π.χ. 9.350, οι υπογραφές του Λογι- καθώς και η προειδοποίηση τι η
φρησαν στις 29/5/1842 και τα Tα γραμμάτια της A και B εκδ- στή, του Aρχιταμία, του Διευθυ- παραποίηση τιμωρείται με ισβια.
50δραχμα στις 14/8/1842. Tα γραμ- σεως κατασκευάσθηκαν στο Παρί- ντού και του Bασιλικού Eπιτρπου, H Eθνική Tράπεζα, μαζί με την Iο-
μάτια της A΄ εκδσεως φέρουν τον σι. Kαι κατά την στιγμή της παρα- του οποίου ο τίτλος έμπαινε με νική και την Tράπεζα Hπειροθεσ-
τίτλον EΛΛHNIKH TPAΠEZA διτι δσεως στον πελάτη συνεπληρώ- σφραγίδα γιατί είχε παραλειφθεί σαλίας, εξέδωσε το 1885 και κερ-
στον πρώτο κανονισμ της τραπέ- νετο, με το χέρι(!), η αξία αριθμητι- κατά την εκτύπωση. ματικά γραμμάτια 1 και 2 δραχμών
ζης αναφέρεται ως Eθνική Eλληνι- κώς, π.χ. 50, η ημερομηνία συστά- Eπίσης ανεγράφετο και η ένδειξη A και B εκδσεως, έναντι δανείου
κή Tράπεζα, ενώ απ την B έκδοση σεως της τραπέζης, 30 Mαρτίου σε ποιο βιβλίο κατεχωρήθη, σε 11.000.000 δραχμών προς το κρά-
και εφεξής φέρουν τον οριστικ 1841, ο αριθμς του γραμματίου ποια σελίδα και σε ποια γραμμή(!) τος. Tο εκδοτικ προνμιο διατή-
ρησε η Eθνική Tράπεζα μέχρι το
1928, οπτε ιδρύθηκε η Tράπεζα
της Eλλάδος, η οποία και το παρέ-
λαβε.
Kατά τη διάρκεια του εκδοτικού
της προνομίου (1841 - 1928) η Eθνι-
κή Tράπεζα έθεσε σε κυκλοφορία:
5δραχμα: 6 σειρές, 10δρχμ.: 10 σει-
ρές, 20δρχμ.: 1 σειρά, 25δρχμ.: 12
σειρές, 50δρχμ.: 6 σειρές,
100δρχμ.: 14 σειρές, 500δρχμ.: 11
σειρές, 1.000δρχμ.: 5 σειρές και
5.000δρχμ.: 1 σειρά.

Kερματικά γραμμάτια μιας και δύο δραχμών, της Eθνικής Tραπέζης το 1885. Iονική Tράπεζα,
1840-1920
Tα Iνια νησιά, λγω της επικαί-
ρου θέσεώς των έγιναν κατά και-
ρούς στχος διαφρων κατακτη-
τών, μέχρι το 1864 οπτε παρεχω-
ρήθησαν στην Eλλάδα.
Tο 1818 εισάγεται ως βάση του
νομισματικού συστήματος το ισπα-
νικ τάλληρο (δίστηλο ή κολονάτο)
και υποδιαιρέσεις του το διβολον,
ο οβολς και το ημιβολον, που
φέρουν την ελληνική επιγραφή Iο-
νικ Kράτος. Tο 1825 εισάγεται το
αγγλικ νμισμα. Oι συναλλαγές -
Kερματικά γραμμάτια της Eθνικής Tραπέζης που κυκλοφρησαν το 1897. μως εξακολουθούν, κατά κύριον

8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996


λγο να υπολογίζονται και να γίνο-
νται σε κολονάτα.
Tο 1837 η Γερουσία του Iονικού
Kράτους απεφάσισε, για την εμψύ-
χωση του εμπορίου και της ναυτι-
λίας, τη σύσταση τραπέζης με δι-
καίωμα εκδσεως τραπεζικών
γραμματίων για τα Eπτάνησα.
Tο 1839 δημοσιεύεται ο σχετικς
νμος για την σύσταση της Iονικής
Tραπέζης με έδρα το Λονδίνο, της
οποίας το κεντρικ κατάστημα της
Kέρκυρας άρχισε τις εργασίες του
την 1-3-1840, το υποκατάστημα της
Zακύνθου στις 18-5-1840 και της
Kεφαλληνίας στις 10-8-1840. Mετά
την ένωση της Eπτανήσου με την
Eλλάδα, το 1864, η Iονική Tράπεζα
εξακολούθησε να λειτουργεί ως
αγγλικ ίδρυμα. Tο 1873 μετεφέρ-
θη το κεντρικ κατάστημα της Kέρ-
κυρας στην Aθήνα, και το 1957 κα-
τέστη αυτοτελής ελληνική τράπεζα
με την εξαγορά της απ την Eμπο-
ρική Tράπεζα.
H Iονική Tράπεζα διετήρησε το
εκδοτικ δικαίωμα απ το 1839
μέχρι το 1920, οπτε περιήλθε
στην Eθνική Tράπεζα, ενώ εξακο-
λουθεί να λειτουργεί ως εμπορική
τράπεζα.
H Iονική Tράπεζα προκειμένου
να αξιοποιήσει το εκδοτικ δικαίω-
μά της άρχισε να ετοιμάζει τα σχε-
τικά γραμμάτιά της σε λίρες
Aγγλίας, που ήτο και το επίσημο
νμισμα απ το 1825. Oι αντιδρά-
σεις μως, προφανώς, των συναλ-
λασσομένων, που εξακολούθησαν
να προτιμούν να συναλλάσσονται
και να χρησιμοποιούν τα αργυρά ι-
σπανικά κολονάτα, υποχρέωσαν
την Tράπεζα να εγκαταλείψει την
έκδοση των γραμματίων της σε λί-
ρες και να τα εκδώσει σε κολονάτα,
μολοντι τα λογιστικά βιβλία της
και οι ισολογισμοί της εξακολούθη-
σαν να συντάσσονται πάντα σε λί-
ρες Aγγλίας.
H προσπάθεια κυκλοφορίας τρα-
πεζογραμματίων σε λίρες Aγγλίας Δεκάδραχμο χαρτονμισμα του 1882 της Tραπέζης Hπειροθεσσαλίας.
έφθασε και σταμάτησε στο στάδιο
των δοκιμίων, πως μαρτυρούν τα
υπάρχοντα δοκίμια των 10 σελινίων
και 1, 2 και 5 λιρών με την ένδειξη
KEPKYPA, KEΦAΛΛHNIA, ZAKY-
NΘOΣ.
H Iονική Tράπεζα εξέδωσε γραμ-
μάτια των 2, 5 και 100 κολονάτων, A
και B εκδσεως, τα οποία εξακο-
λούθησαν να κυκλοφορούν και με-
τά την ένωση με την Eλλάδα και
την εισαγωγή της δραχμής το 1865.
Aντικατεστάθησαν το 1874 με
γραμμάτια των 10, 25 και 100 δραχ-
μών, A και B εκδσεως. Tο 1885 ε-
ξέδωσε, μαζί με την Eθνική και την
Tράπεζα Hπειροθεσσαλίας, κερμα-
τικά γραμμάτια 1 και 2 δραχμών έ-
ναντι δανείου 3.500.000 δραχμών
προς το κράτος.
Δυστυχώς πολλά ιστορικά στοι-
χεία γύρω απ την Iονική Tράπεζα
και τα τραπεζογραμμάτιά της, -
πως τα λογιστικά βιβλία, ημερολ-
για και καθολικά που κατεγράφο-
ντο λεπτομερώς, οι εκδσεις, οι η-
μερομηνίες, οι ποστητες και οι α-
ξίες των τραπεζογραμματίων, κα-
Συνέχεια στην 10η σελίδα Xαρτονμισμα 25 δραχμών της Iονικής Tραπέζης. Tπος εκδσεως Kέρκυρα.

KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 9


Συνέχεια απ την 9η σελίδα
τεστράφησαν κατά τον B΄ Παγκ-
σμιο Πλεμο ταν αεροτορπίλλη α-
ντί να πλήξει τα πλοία των αποχω-
ρούντων Γερμανών (1944) έπληξε
το αρχείο της Tραπέζης και η επα-
κολουθήσασα πυρκαγιά και τα νε-
ρά για την κατάσβεσή της συμπλή-
ρωσαν την καταστροφή.

Tράπεζα
Hπειροθεσσαλίας,
1882-1899
H προσάρτηση των περιοχών
της Hπείρου και της Θεσσαλίας το
1881 καθώς και η προετοιμασία και
η κινητοποίηση του στρατού κατά
τα προηγούμενα έτη, δημιούργη-
σαν τεράστιες δαπάνες, για την
κάλυψη των οποίων η κυβέρνηση
συνήψε εθνικ δάνειο 120.000.000
δρχ. με μιλο κεφαλαιούχων, οι ο-
ποίοι ζήτησαν ως αντάλλαγμα να
τους χορηγηθεί το δικαίωμα ιδρύ-
σεως τραπέζης που θα είχε και το
αποκλειστικ προνμιο εκδσεως
και κυκλοφορίας τραπεζικών
γραμματίων στις περιοχές αυτές.
Eτσι το 1882 ιδρύθηκε η Προνομι-
ούχος Tράπεζα Hπειροθεσσαλίας
με έδρα το Bλο.
Kατά το 1885 εξέδωσε, μαζί με
την Eθνική και την Iονική Tράπεζα
κερματικά γραμμάτια έναντι δα-
νείου 3.500.000 δραχμών προς το
κράτος. Mεταξύ δε των ετών 1882
και 1885 ίδρυσε και υποκαταστή-
ματα στην Aρτα, στη Λάρισα, στα
Tρίκαλα, στην Kαλαμπάκα και στον
Aλμυρ.
H δράση της μως ήταν εξ αρ-
χής υποτονική. Xαριστική βολή
στην ύπαρξή της αποτέλεσε ο θά-
νατος του ιδρυτού της Aνδρέα
Συγγρού, τον Φεβρουάριο του
1899, που έσβησε και την τελευ-
ταία ελπίδα αναζωογονήσεώς της.
Tον Δεκέμβριο του 1899 συνεχω-
νεύθη με την Eθνική Tράπεζα,
Xαρτονμισμα 100 δραχμών (1888) τυπωμένο στη Γαλλία. Tράπεζα Hπειροθεσσαλίας. στην οποία περιήλθε και το προν-
μιο της εκδσεως τραπεζικών
γραμματίων.

Tράπεζα Kρήτης,
1899-1919
Mε την Eπανάσταση του 1895-
1897 η Kρήτη πλησίασε στην ένωση
με την Eλλάδα. Aλλά ο άτυχος ελ-
ληνοτουρκικς πλεμος του 1897
ανάγκασε τους Kρήτες να δεχθούν
την πρταση των Mεγάλων Δυνά-
μεων, Aγγλίας, Γαλλίας, Pωσίας και
Iταλίας, για αυτονομία και χι ένω-
ση. Tο 1898 διορίσθη πρώτος Yπα-
τος Aρμοστής Kρήτης ο Πρίγκιψ
της Eλλάδος Γεώργιος. Tο 1908 οι
Kρήτες εκήρυξαν την ένωση, η ο-
ποία οριστικοποιήθηκε μετά τον νι-
κηφρο πλεμο κατά των Tούρ-
κων, το 1913.
Aπ τα πρώτα μέτρα που έλαβε ο
Πρίγκιψ Γεώργιος, μλις έφθασε
στην Kρήτη ήτο και η δημιουργία
τραπέζης για την ανάπτυξη της οι-
κονομίας.
H Tράπεζα Kρήτης ιδρύθηκε το
Eκατοντάδραχμο της Iονικής Tραπέζης του 1914. 1899 και της παρεχωρήθη το απο-

10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996


Aποψη της πλεως της Zακύνθου κατά τον περασμένο αιώνα.

κλειστικ προνμιο εκδσεως και


κυκλοφορίας τραπεζικών γραμ-
ματίων στην Kρήτη, αξίας 25, 50,
100 και 500 δραχμών. Aπ αυτά ε-
ξεδθησαν μνον οι αξίες 25 και
100 δραχμών. Tο 1919 η Tράπεζα
Kρήτης συνεχωνεύθη στην Eθνι-
κή Tράπεζα, η οποία και έλαβε α-
π την πρώτη και το εκδοτικ
προνμιο.

Tράπεζα της Eλλάδος,


1928 - σήμερα
Oι εμπειρογνώμονες της KTE
(Kοινωνίας των Eθνών) κατπιν αι-
τήσεως της ελληνικής κυβερνήσε-
ως (Iούλιος 1927), αφού μελέτησαν
τα ελληνικά οικονομικά δεδομένα
απεφάνθησαν τι μπορεί η Eθνική
να παραμείνει εκδοτική Tράπεζα,
αφού περιορισθεί σε τραπεζικές
μνον εργασίες και εγκαταλείψει
τις εμπορικές. Tούτο μως δεν α-
πεδέχθη η Eθνική Tράπεζα και έτσι
απεφασίσθη η ίδρυση νέας Kεντρι-
κής Eκδοτικής Tραπέζης, της Tρα-
πέζης της Eλλάδος.
H Tράπεζα της Eλλάδος ιδρύθη
με τον νμο 3424/7-2-1927 και άρ-
χισε τις εργασίες της στις 14-5-
1928. Δεν εξέδωσε αμέσως δικά
της γραμμάτια, αλλά διετήρησε σε
κυκλοφορία τα γραμμάτια της
Eθνικής Tραπέζης. Oσα δε γραμμά-
τια της Eθνικής δεν είχαν τεθεί α-
κμη σε κυκλοφορία παρελήφθη-
σαν απ την Tράπεζα της Eλλάδος,
επεσημάνθησαν με τον τίτλο
«TPAΠEZA THΣ EΛΛAΔOΣ» και ετέ-
θησαν σε κυκλοφορία.
Tα πρώτα γραμμάτια της Tραπέ-
ζης της Eλλάδος των 500 και 5.000
δραχμών εκυκλοφρησαν το 1932
και των 50, 100 και 1.000 δραχμών Tο 1932 κυκλοφορούν τα πρώτα χαρτονομίσματα της Tραπέζης της Eλλάδος (των 500 και 5.000 δρχ). H εκτύπωσή τους πραγ-
το 1935. ματοποιήθηκε απ την American Banknote Company.

KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 11


Tο λιμάνι του Πειραιά αναπτύσσεται με ταχείς ρυθμούς ταν η Aθήνα γίνεται πρωτεύουσα του κράτους. Eδώ, σε φωτογραφία του 1880.

Tο εκδοτικ προνμιο της Iονικής


Tο Eλληνικ Δημσιο παραχώρησε το δικαίωμα κοπής χαρτονομισμάτων σε σειρά τραπεζών
Tου δρος Δημήτρη A. Nικολετπουλου
Προέδρου Eλληνικής Eταιρείας Oικον. Iστορίας

EINAI ιδιαίτερα ενδιαφέρον το


σχετικά μακρύ χρονικ ιδρύσεως
της Iονικής Tραπέζης, μιας αξιο-
πρσεκτης πρωτοβουλίας, η οποία
ξεκίνησε απ την εκμετάλλευση
των παραγωγών, κυρίως σταφίδας
και ελαιών, απ τους εμπρους -
τοκογλύφους. Eνώ χρέωναν επι-
τκια 25%-30%, παράλληλα εκβία-
ζαν τους παραγωγούς και αγρα-
ζαν την παραγωγή σε εξευτελιστι-
κές τιμές.
O ττε ανώτατος διοικητής των
νήσων λρδος Nugent με ενέργει-
ές του στο Λονδίνο εξασφάλισε
κονδύλια για τη χορήγηση προκα-
ταβολών στους παραγωγούς με ε-
πιτκιο 5%-6%, παράλληλα δε ε-
πεδίωξε την ίδρυση τραπέζης για
τη, μέσω αυτής, χρηματοδτησή
τους και έκδοση τραπεζογραμμα-
τίων. Kύριο εγχείρημα του λρδου
Nugent ήταν τι θα «έβγαινε ρευ-
στ χρήμα απ τα μπαούλα» με ά-
Xαρτονμισμα των δύο κολονάτων, της Iονικής Tραπέζης, με την επισήμανση ZAKYNΘOΣ στο κάτω μέρος. μεσο αποτέλεσμα την πτώση των

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996


επιτοκίων. Oι προσπάθειές του α-
πέτυχαν με αποτέλεσμα την απο-
γοήτευσή του και την παραίτησή
του τον Δεκέμβριο του 1834.

Eυνοϊκ υπμνημα
Πρέπει να σημειωθεί σαν παρέν-
θεση τι το 1814 έτος οριστικής
διαδοχής της γαλλικής κυριαρχίας
η οποία ερήμωσε τον φυσικ πλού-
το των Iονίων νήσων (υλοτομήθη-
καν ακμη και τα ελαιδενδρα για
θέρμανση) υπήρχε και εκεί στεν-
τητα κυκλοφορίας νομισμάτων –-
πως και σε λη την περιοχή της
Aνατολής (Levant) με κύρια κυκλο-
φορία Mεξικανικών Kολονάτων και
Tαλλήρων Mαρίας Θηρεσίας. H με-
γάλη φτώχεια που προέκυψε ανά-
γκασε τον ανώτατο διοικητή να μει-
ώσει ακμη και τους φρους. Πα-
ράλληλα η προσπάθεια προωθήσε-
ως του αγγλικού νομίσματος δεν ε-
πέτυχε παρά μνο σε μικρή κλίμακα
μετά το 1830. O διάδοχος του λρ-
δου Nugent σερ Howard Douglas ή-
ταν αρχικά τελείως αρνητικς και
διακήρυξε την αντίθεσή του με τις Δεκάδραχμο της Iονικής Tραπέζης μετά την απελευθέρωση των Iονίων Nήσων το 1864.
προσπάθειες που έγιναν, αλλά σύ-
ντομα, αντιμετωπίζοντας την πραγ- νύμων Eταιρειών στο Kράτος των κους και δικαίωμα εκδσεως τρα- σελλίνι). Tο 1844 η τράπεζα συνδέ-
ματικτητα, εξετίμησε τις προσπά- Iονίων νήσων, δημοσιεύθηκε το Kα- πεζογραμματίων (προνμιο για την θηκε με τον Banking Act που αφο-
θειες του προκατχου του και υπέ- ταστατικ (Prospectus) για την ί- περιοχή) για περίοδο 20 ετών, ση ρούσε και τη Tράπεζα της Aγγλίας.
βαλε στο Λονδίνο υπμνημα για τη δρυση τραπέζης με κεφάλαιο Λιρών και η διάρκεια της τραπέζης. Nομι- Tο πρώτο έτος λειτουργίας της α-
δημιουργία τραπέζης (United Ionian 100.000. (4.000 μετοχές προς Λίρες κά προβλήματα που προέκυψαν ε- πέφερε κέρδη Λιρών 4 0.004 και μέ-
States Bank), πιστωτικής και εκδο- 25 εκάστη) με συμμετοχή και κατοί- πιλύθηκαν με έγκριση της Bουλής ρισμα 3%.
τικής. Mεσολάβησαν πολλές και εν- κων των νήσων, οι οποίοι, μως, με κάποια σύνδεση με τον νμο του Mια τελευταία παρατήρηση. Aπ
διαφέρουσες –για τον ερευνητή– δεν ανταποκρίθηκαν. 1837, σον δε αφορά το εκδοτικ την παρατήρηση των συλλεκτικών
διεργασίες, μία απ τις οποίες ήταν προνμιο η αρχική πρβλεψη ορίου πλέον πρώτων τραπεζογραμματίων
η δυσπιστία των Eλλήνων πολιτικών O τελικς νμος μέχρι το 50% του κατατεθειμένου συμπεραίνει κανείς τι τα τραπεζο-
των νήσων, πιθαντατα εκπορευ- κεφαλαίου διευρύνθηκε στο 100% γραμμάτια εκδίδονταν ad hoc με υ-
μενες απ τα υπάρχοντα συμφέρο- Tον Oκτώβριο του 1839 δημοσι- του κεφαλαίου (21.6.1843). πογραφές και ημερομηνία συμπλη-
ντα (έμποροι - τοκογλύφοι). εύθηκε απφαση της Bουλής για τη Στις 2 Mαρτίου 1840 κυκλοφρη- ρωμένες με μελάνι (drafts). Aκμη
Tο 1837 (23 Oκτωβρίου) δημοσι- σύσταση της Iονικής Tραπέζης (χω- σαν τα πρώτα μεταλλικά νομίσματα και πολύ μεταγενέστερα τραπεζο-
εύθηκε, μετά τη δημοσίευση νμου ρίς τις λέξεις United States) με 15 της Iονικής Tραπέζης (αποδείχτη- γραμμάτια παρουσιάζουν την ίδια
για την ίδρυση και λειτουργία Aνω- άρθρα και μετχους Aγγλους υπη- καν λιποβαρή ως προς το αγγλικ εικνα.

Tο υποκατάστημα της Iονικής Tραπέζης στο Aργοστλι κατά τις αρχές του αιώνα. H λειτουργία του ξεκίνησε στις 10 Aυγούστου 1840.

KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 13


Tοπικά Eνοριακά Xαρτονομίσματα
Iδιτυπα «νομίσματα» που εξέδωσαν πολλές κοιντητες στην Tουρκοκρατία υπ την κάλυψη της Eκκλησίας
Tου Kώστα Xατζιώτη εκκλησιαστικά «νομίσματα» και
Iστορικού, ερευνητή Aντιπροέδρου Συλλγου των «χαρτονομίσματα»:
Aθηναίων α) Eπισημασμένα (με υστερσημο
της εκκλησίας) χάλκινα οθωμανικά
O ΠOΛYΠΛEYPOΣ ρλος, που διε- κέρματα (40, 20, 10, 5 παράδων),
δραμάτισε η Oρθδοξη Eκκλησία που με την πτώχευση είχαν παύσει
στα χρνια της Tουρκοκρατίας, εί- να έχουν νμιμη κυκλοφορία.
ναι μια συχνή αναφορά λων των ι- β) Nομισματσημα, δηλαδή εγχά-
στορικών ερευνών, που ασχολού- ρακτα μεταλλικά ελάσματα (συνή-
νται με την ελληνική ιστορία. θως απ λευκοσίδηρο) και
Παρ’ λην, μως, τη συχντητα γ) «Mπιλιέτα», δηλαδή μικρά τε-
των αναφορών αυτών και την σε βά- μάχια χαρτνι ή σκληρ χαρτί, με ε-
θος μελέτη του θέματος, υπάρχουν πιγραφές και σφραγίδα.
ακμη πτυχές, που παραμένουν Aπ τους τρεις αυτούς τύπους, ο
σχεδν άγνωστες και αδιερεύνη- πιο ενδιαφέρων για τους ιστορι-
τες. Mιαν τέτοια περίπτωση συνι- κούς ερευνητές είναι, ασφαλώς, ο
στούν και τα «τοπικά νομίσματα και τρίτος, αφού στα «μπιλιέτα» συνα-
χαρτονομίσματα», που η Oρθδοξη ντούμε επιγραφές με πλήρη ανα-
Eκκλησία έθεσε σε κυκλοφορία καθ’ φορά της «Aρχής», που τα εξέδιδε,
λην την έκταση της Oθωμανικής πως και άλλα ενδιαφέροντα πλη-
Aυτοκρατορίας, κατά τα τέλη του ροφοριακά στοιχεία.
19ου και τις αρχές του 20ού αιώνος.
Mέχρι πριν απ τριάντα περίπου Mικρά Aσία, Bουγιούκ Δερέ. Tο τοπικ χαρτονμισμα εκδίδεται απ την εκκλησία Tολμηρ εγχείρημα
χρνια, κανένας απ τους ιστορι- της Aγίας Παρασκευής, «Kαλούδια παράδες 10». Tων Eλλήνων οι Kοιντητες...
κούς ερευνητές και τους νομισμα- Aλλά πώς, ακριβώς, λειτουργού-
τολγους δεν εγνώριζε την τολμη- ων ετών, δεν γνωρίζουμε πώς ακρι- δν οι περιοχές της Oθωμανικής σαν αυτά τα πρωττυπα «χαρτονομί-
ρή αυτή πρωτοβουλία της Eκκλη- βώς ξεκίνησε η συνήθεια της κυ- αυτοκρατορίας. σματα»; Ποια «Aρχή» τα εξέδιδε; Kαι
σίας· υπήρχαν μνον κάποιες σπο- πού κυκλοφορούσαν;
κλοφορίας των «νομισμάτων» αυ- Oμως, αν η πτώχευση της αυτο-
ραδικές αποσπασματικές αναφορές Oπως προαναφέρθηκε, καμία πρω-
τών. Συνήθως, ως χρονικ σημείο κρατορίας επέβαλε, κατά κάποιον
στο θέμα απ περιηγητές της επο- τογενής γραπτή μαρτυρία δεν έχει
εμφανίσεως αναφέρονται τα πρώτα τρπο, την έκδοση και κυκλοφορία
χής (H.F. Tozer, L.D. Laenay, J. διασωθεί (εάν, φυσικά υπήρξε ποτέ)
μετά την πτώχευση της Oθωμανι- των εκκλησιαστικών αυτών «νομι-
Baker - Penogre κ.λπ.) ή αναμνή- για να μας διαφωτίσει κατά τρπον
κής Aυτοκρατορίας χρνια (1876) σμάτων και χαρτονομισμάτων», δεν
σεις προσφύγων της Mικρασιατικής αυθεντικ. Oμως, τα τριακσια περί-
και ως γενεσιουργς αιτία προβάλ- φαίνεται πιθαν τι αποτέλεσε και
καταστροφής, που απλά περιορίζο- που διαφορετικά «μπιλιέτα», που
λεται η έλλειψη νομισμάτων μικρής το σημείο αφετηρίας τους. Γιατί η
γνωρίζουμε σήμερα (και, που ασφα-
νταν στην επισήμανση της αξιοπρ- ονομαστικής αξίας («ψιλά», πως πρώτη εμφάνισή τους, έχει πια δια-
λώς αποτελούν μικρ μνο ποσοστ
σεκτης συνήθειας της κυκλοφορίας τα αποκαλούμε συνήθως), που τ- πιστωθεί, πως ανάγεται σε χρνο
του συνολικού αριθμού που κυκλο-
«τοπικών νομισμάτων και χαρτονο- σο απαραίτητα είναι στις καθημερι- προγενέστερο της πτωχεύσεως και
φρησε), μας οδηγούν σε ορισμένες
μισμάτων». νές συναλλαγές. Φυσικά, η ανάγκη συγκεκριμένα στις αρχές της δεκα-
ασφαλείς διαπιστώσεις:
Aλλωστε, ακμη και σήμερα, ύ- αυτή πολλαπλασιάζεται ταν πρ- ετίας του 1870.
α) Tα «μπιλιέτα» εξεδίδοντο απ
στερα απ τις συστηματικές έρευ- κειται για οικονομικά καθυστερημέ- Tρεις ήσαν οι μορφές, με τις ο-
την εκκλησία του χωριού, της κωμο-
νες και αναδιφήσεις των τελευταί- νες περιοχές, πως ήσαν λες σχε- ποίες εμφανίσθηκαν τα τοπικά αυτά
πλεως ή και μιας συνοικίας· και κυ-
κλοφορούσαν τοπικά, δηλαδή μνο
μέσα στα ρια της εκκλησιαστικής
δικαιοδοσίας της «αρχής» που τα ε-
ξέδιδε.
β) Παρ’ λον, που η έκδοση εμφα-
νίζεται να γίνεται απ τις κατά τ-
πους εκκλησίες, είναι βέβαιο τι η
σύλληψη και ο σχεδιασμς του τολ-
μηρού αυτού εγχειρήματος οφείλε-
ται στο Φανάρι. Γιατί, φυσικά, είναι
αδύνατο να δεχθούμε τι ο ταπει-
νς λευίτης της Σιγής ή της Kαρβά-
λης (και, πολύ περισστερο, οι ιε-
ρείς των εκκλησιών της Kωνσταντι-
νούπολης) θα έπαιρναν αυτνομα
τέτοιες πρωτοβουλίες, χωρίς την ά-
μεση καθοδήγηση ή και εντολή του
Φαναρίου.
γ) Στην πρώτη φάση της, η έκδοση
«μπιλιέτων» έγινε με πολλή προσο-
χή για να μην προκαλέσει την οργή
του δυνάστη. Eτσι, στα πρώτα «μπι-
λιέτα» δεν αναφέρεται ονομαστική
αξία, αλλά αυτή υποδηλώνεται έμ-
μεσα: «Kαλν δια κηρίον εν». Kαι δε-
δομένου τι η τιμή του κεριού ήταν
5 παράδες, είναι προφανές τι το
«μπιλιέτο» ήταν αξίας 5 παράδων.
H βοήθεια της Eκκλησίας κατά την περίοδο της Tουρκοκρατίας κάλυψε και μία πλευρά των οικονομικών συναλλαγών με την Oταν λίγο αργτερα, καθιερώθηκε
κυκλοφορία ενς είδους «χαρτονομίσματος». Mετά την επιτυχία του εγχειρήματος, άλλες κοιντητες, Aρμενίων ή Iσραηλι- η αναγραφή της αξίας (40, 20, 10, 5
τών, έσπευσαν να ακολουθήσουν την «οικονομολογική» ιδέα των Eλλήνων. παράδες), κρίθηκε φρνιμο να προ-

14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996


Iερά εκκλησία Aγίας Eυφημίας εν Xαλκηδνι. Aξία χαρτονομίσματος παράδες δέκα. H αναγραφομένη ένδειξη «ισχύει εντς του ναού» δεν εμπδιζε την κυκλοφορία
και εκτς. Δεξιά: Xαρτονμισμα είκοσι παράδων του ιερού ναού της Σηλημβρίας.

στεθεί η ένδειξη «ισχύει εντς του


ναού».
Φυσικά, τα εκκλησιαστικά αυτά
«χαρτονομίσματα», που εξυπηρε-
τούσαν τις γενικτερες συναλλακτι-
κές ανάγκες της συγκεκριμένης το-
πικής κοινωνίας, κυκλοφορούσαν
και εκτς της εκκλησίας.

Eυρεία διάδοση
Tο σύστημα κυκλοφορίας ήταν α-
πλ και πολύ πρακτικ, γι’ αυτ και
πολύ σύντομα έσπευσαν να το υιο-
θετήσουν και άλλες εθνικές κοιν-
τητες (Aρμενική, Iσραηλιτική), ακ-
μη και μεγάλες ιδιωτικές επιχειρή-
σεις: Oποιος χρειαζταν κέρματα μι-
κρής ονομαστικής αξίας, απευθυν-
ταν στην εκκλησία, έδιδε ένα μετζίτι
(χρυσ νμισμα της εποχής) και ε-
λάμβανε αντιστοίχως ονομαστικής
αξίας «μπιλιέτα». Oταν πάλι κάποιος
συγκέντρωνε πολλά «μπιλιέτα», η
εκκλησία παίζοντας τον ρλο εκδο-
τικής τράπεζας, τα εξαργύρωνε, κα-
ταβάλλοντάς του την αξία τους σε
χρυσά νομίσματα. O θεσμς των
«τοπικών νομισμάτων και χαρτονο-
μισμάτων» λειτούργησε απρσκο-
πτα και ευεργετικά για 40 σχεδν
χρνια. Tο 1908, μως, με την επι-
κράτηση των Nεοτούρκων, ήλθε το
πρώτο πλήγμα. Aλλωστε, τα οικονο-
μικά της αυτοκρατορίας είχαν βελ-
τιωθεί σχετικά και νέα κέρματα μι-
κρής ονομαστικής αξίας κυκλοφο-
ρούσαν στην αγορά. Tο τελειωτικ
κτύπημα επήλθε λίγα χρνια αργτε-
ρα με την έκρηξη του A΄ Παγκοσμίου
Πολέμου, που άλλωστε έδωσε και το
σύνθημα των διωγμών των Eλλήνων
της M. Aσίας με την τραγική κατάλη-
ξη του ξεριζωμού τους. Oι Eλληνες,
που επί αιώνες έζησαν και εδημιούρ-
γησαν σε λες τις γωνιές της M.
Xαρακτηριστι-
Aσίας, υποχρεώθηκαν να εγκαταλεί-
κά χαρτονομί-
ψουν τις προγονικές εστίες τους με σματα «Mπιλιέ-
τον τερατώδη και βάρβαρο ρο της τα» της δεκαε-
ανταλλαγής των πληθυσμών, που έ- τίας του 1870.
θεσε η Συνθήκη της Λωζάννης. Aλλά Kαι τπος εκ-
τα «τοπικά νομίσματα και χαρτονομί- δσεως,
σματα» της Oρθδοξης Eκκλησίας Προύσσα, Tε-
παραμένουν αδιάψευστοι ιστορικοί πετζίκ, Tατάου-
μάρτυρες της εκεί δημιουργικής πα- λα, Σουσουρ-
ρουσίας του Eλληνισμού. λούκι...

KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 15


Kερματικά γραμμάτια της πρώτης Kατοχικής περι δου, των δέ-
κα και των πέντε δραχμών της «Eλληνικής Πολιτείας».

Bουλγαρικ χαρτον μισμα απ εκείνα που υποχρεωτ


γορευ ταν η χρήση ελληνικών.

O γερμανικ ς στρατ ς θέτει υποχρεωτικά σε κυκλοφορία, το 1941, τα δικά του νομίσματα μετά την κατάληψη της χώρας.
Aξίζει να σημειωθεί τι η κυκλοφορία αυτών των νομισμάτων απαγορευ ταν στην ίδια τη Γερμανία. Στη φωτογραφία ν μι-
σμα των 50 μάρκων.

Xαρτονομίσματα της Kατοχής


H κατάρρευση της οικονομίας το 1941 αποτυπώθηκε σ’ αυτά κατά τρπο τραγικ
Tου Aναστασίου Π. Tζαμαλή της Eλλάδος άρχιζε με άψογη τευτο- οι Eλληνες τα εξαφάνισαν, σαν μια Iταλικ χαρτον μισμα που αρχικά κυκλοφ ρησε στη Σ
Προέδρου της Eλληνικής Nομισματικής Eταιρίας νική μεθοδικτητα: αυτά τα μάρκα πρώτη αντιστασιακή πράξη. Eτσι τυ- κολουθώντας το σύστημα των Γερμανών, τύπωσαν κα
του Reichskreditkassen ήταν στην πώθηκαν και κυκλοφρησαν τον Iού- πηρεσία με την επωνυμία «Mεσ γειον Tαμείον Πίστεω
OΛOI γνωρίζουμε τις τρομακτικές πραγματικτητα άγραφα, αφού δεν νιο του 1941 χάρτινα «κερματικά
συμφορές που σώρευσε στην είχαν κανένα αντίκρισμα και δεν κυ- γραμμάτια» των 50 λεπτών και των 1,
Eλλάδα η τριπλή κατοχή του 1941- κλοφορούσαν στη Γερμανία. Tο πα- 2 και 5 δραχμών.
1944. Πέρα απ’ λα τα άλλα η κατα- ράδειγμα των Γερμανών ακολούθη- Iδιτυπο πρβλημα δημιουργήθη-
στροφή της οικονομίας ήταν ολο- σαν και οι Iταλοί που τύπωσαν δικές κε στα νησιά του Aιγαίου που απεκ-
κληρωτική. Φωτογραφία αυτής της τους δραχμές, οι οποίες, σύμφωνα πησαν απ το κέντρο και οι τοπικές
καταστροφής αποτελούν και τα με το διάταγμα του στρατηγού Oύ- αρχές ή και ιδιώτες πήραν την πρω-
χαρτονομίσματα της εποχής που γου Kαβαλλέρο, «ήσαν υποχρεωτι- τοβουλία της αντιμετώπισής του.
συνοπτικά παρουσιάζουμε σε αυτ κώς δεκτές, απεριορίστως». O τρί-
Στη Σύρο, για παράδειγμα, το υπο-
το σημείωμα. τος εταίρος, ο βουλγαρικς στρατς
κατάστημα της Eθνικής Tραπέζης,
Tις τελευταίες ημέρες του πολέ- που κατέλαβε την Aνατολική Mακε-
μη διαθέτοντας πλέον χαρτονομί-
μου και τις πρώτες της εχθρικής κα- δονία και τη Θράκη, δεν γνώριζε τέ- σματα δημιούργησε δικά του πληρώ-
τοχής, πανικβλητος ο κσμος μά- τοιες λεπττητες. Aπλώς απαγρευ- νοντας τους πελάτες του με επιτα-
ζευε τα λεφτά του απ τις τράπεζες. σε την κυκλοφορία των ελληνικών γές των 1.000 και 2.000 δραχμών, οι
Mε τις αθρες αναλήψεις άδειασαν χαρτονομισμάτων και νομισμάτων οποίες με οπισθογράφηση της ίδιας
τα ταμεία και η Tράπεζα της Eλλάδος και τα αντικατέστησε με βουλγαρικά. της τραπέζης μεταβάλλονταν «εις
στις 25 Aπριλίου 1941 αναγκάσθηκε τον κομιστήν» και κυκλοφορύσαν
να ξαναθέσει σε κυκλοφορία παλαι- «Kερματικά κανονικά. Στο χωρι Πέτρα της Λέ-
τερα χαρτονομίσματα που είχαν α- γραμμάτια» σβου, εξάλλου ο παπάς τύπωσε
ποσυρθεί και ακυρωθεί με διάτρηση «κέρματα» των 5, 10 και 20 δραχμών,
και περίμεναν την αποτέφρωσή Mια άλλη επίπτωση των πρώτων η- ενώ στη Σάμο με διαταγή του Iταλού
τους. Στις 27 Aπριλίου οι γερμανικές μερών της κατοχής ήταν η εξαφάνι- διοικητή Eκτορος Mπαστίκα κυκλο-
δυνάμεις μπήκαν στην Aθήνα και ση των μεταλλικών κερμάτων. Δια- φρησαν υποχρεωτικά μέχρι τις 4
στις 29 ανακοινώθηκε πως πρέπει να δθηκε πως οι Γερμανοί θα τα μά- Σεπτεμβρίου 1941 τα ιταλικά χαρτο-
γίνονται δεκτά τα στρατιωτικά μάρ- ζευαν και θα τα χρησιμοποιούσαν νομίσματα και κέρματα. Xαρτον μισμα των 5000 της Tράπεζας Eλλάδος που κυ
κα που έφεραν μαζί τους. H λεηλασία στην πολεμική βιομηχανία τους και Συνέχεια στην 18η σελίδα την περίοδο της Kατοχής το 1942 και 1943.

16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996


τικά κυκλοφορούσαν στην Aνατολική Mακεδονία και Θράκη ενώ απα-

Oπισθογραφημένη επιταγή ιταλικών τραπεζών που χρησιμοποιήθηκε στα Δωδεκάνησα απ τις ιταλικές αρ-
χές το 1944 αντί χαρτονομισμάτων.

Σάμο τον Mάιο του 1941, με ισοτιμία 6,25 λίρες=100 δραχμές. Eπίσης α-
και οι Iταλοί «στρατιωτικά» χαρτονομίσματα. Eκδ της, μια παράξενη υ-
ως δια την Eλλάδα».
Eνα εντυπωσιακ «χαρτον μισμα» της Kατοχικής περι δου (πάνω και κάτω)είναι το ομ λογο της ΠEEA και
η αξία του δεν είναι σε δραχμές αλλά σε οκάδες σταριού. Tα ομ λογα αυτά κυκλοφ ρησαν στις 5 Iουνίου
1944 και επρ κειτο να «εξοφληθούν το αργ τερο έξι μήνες απ τη μέρα της απελευθέρωσης της χώρας».

κυκλοφ ρησε για πρώτη φορά το 1932 και στη συνέχεια επανεκδ θηκε

KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 17


Kατοχή. Γερμανοί και Iταλοί αξιωματικοί επισκέπτονται την Aκρ πολη.

Συνέχεια απ την 16η σελίδα


Tον Aύγουστο του 1941 οι γερμα-
νοϊταλικές αρχές δέχθηκαν να στα-
ματήσει η κυκλοφορία των χαρτο-
νομισμάτων τους υπ την προϋπ-
θεση πως η Tράπεζα της Eλλάδος
θα τους έδινε ποιο ποσ δραχμών
της ζητούσαν. Eίναι οι διαβητες
«αποζημιώσεις και πιστώσεις» που η
σημερινή γερμανική κυβέρνηση αρ-
νείται την αναγνώρισή τους. Mε τα
λεφτά που έπαιρναν «με το έτσι θέ-
λω» οι Γερμανοί άδειασαν την
Eλλάδα απ τρφιμα με αποτέλε-
σμα την πείνα του τρομερού χειμώ-
να του 1941-1942.

H χρυσή λίρα
Tον Aπρίλιο του 1942, οι Iταλοί ε-
κυκλοφρησαν τις «δραχμές» τους
για τα Eπτάνησα, που ετοιμάζονταν
να προσαρτήσουν. O πληθωρισμς
παρλα αυτά, παρέμενε σε σχετικά
χαμηλούς ρυθμούς αφού η Tράπε-
ζα της Eλλάδος, τον Δεκέμβριο αυ-
τής της χρονιάς τύπωσε το αρκετά
λογικ χαρτονμισμα των 10.000
δραχμών. Aλλά και το 1943 η μεγα-
λύτερη αξία που κυκλοφρησε ή-
ταν των 25.000 δραχμών.
Tο 1942-1944 εμφανίσθηκαν και
τα ιδιρρυθμα «ταμειακά γραμμά-
τια διά την συγκέντρωσιν των α-
γροτικών προϊντων». Mε αυτά η
Tράπεζα της Eλλάδος πλήρωνε το
Eνα «Tαμειακ ν Γραμμάτιον» απ αυτά που χρησιμοποιήθηκαν για την αγορά και διακίνηση αγροτικών προϊ ντων. Eίχε εκ- 75% της αξίας των προϊντων και
δοθεί στους Γαργαλιάνους και το ποσ ν και η ημερομηνία ήταν χειρ γραφα. Aξιοσημείωτο, επίσης, τι τούτο φειλε να γί- τα εξοφλούσε μετά τέσσερις μή-
νεται δεκτ απ τον παραγωγ για το 75% της αξίας του προϊ ντος. νες. Tον τελευταίο, μως, χρνο

18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996


της Kατοχής η ελληνική οικονομία
κατέρρευσε εντελώς. Kύριο μέσο
πληρωμής έγινε η χρυσή αγγλική
λίρα. Kάθε δέκα ημέρες σχεδν,
εμφανίζονταν και καινούργιο χαρ-
τονμισμα ολοένα και με περισσ-
τερα μηδενικά.
Στο μεταξύ, το καλοκαίρι του
1944, η «Πολιτική Eπιτροπή Eθνι-
κής Aπελευθέρωσης» η γνωστή και
ως «Kυβέρνηση του Bουνού» κυ-
κλοφρησε ομλογα με τα οποία
πλήρωνε τις προμήθειες των α-
νταρτών, χι σε δραχμές, που κα-
νείς πια δεν ήθελε, αλλά σε οκάδες
σιταριού. Tα ομλογα αυτά θα εξο-
φλούνταν με την τιμή που θα είχε
το σιτάρι έξι μήνες μετά την απε-
λευθέρωση. Tα γεγοντα που ακο-
λούθησαν, μως, αχρήστευσαν αυ-
τά τα «τίμια» χαρτονομίσματα.
Aπ τα τέλη Σεπτεμβρίου 1944 ο
γερμανικς στρατς άρχισε να α-
ποσύρεται απ την Eλλάδα. Aυτ
δημιούργησε μια ιδιτυπη κατά-
σταση, καθώς κάποιες επαρχίες ή-
σαν ελεύθερες, άλλες υπ κατοχή
και η επικοινωνία με την πρωτεύ-
ουσα αδύνατη. Πρώτο και κύριο
πρβλημα η πληρωμή των μισθών
των δημοσίων υπαλλήλων απ τα
δημσια ταμεία και τράπεζες. Πάλι
η πρωτοβουλία των τοπικών αρχών
έσωσε την κατάσταση.

Xάρτινες μάρκες!
Στο Nαύπλιο επισημάνθηκαν παλιά
χαρτονομίσματα που υπέγραφαν ο
Διευθυντής του υποκαταστήματος
της Eθνικής Tραπέζης, ο Eισαγγελέ- H Eλλάδα απελευθερώνεται. O αθηναϊκ ς λα ς και πάλι ελεύθερος υποδέχεται τα πρώτα στρατεύματα που καταφθάνουν
ας Eφετών και ο Δημσιος Tαμίας. στην πατρίδα. Στη φωτογραφία άγημα του Nαυτικού με επικεφαλής τον τ τε αντιπλοίαρχο Iωάννη Tούμπα.
Στην Kαλαμάτα την ευθύνη εκδσε-
ως χαρτονομισμάτων ανέλαβε «Προ- μπλήρωσε, επίσης, τη σειρά της Kα- μιούργησε ένα ακμη τοπικ χαρτο- Στα Tρίκαλα, ο νομάρχης ζήτησε
σωρινή Λαϊκή Eπιτροπή» και το τοπι- λαμάτας και με χαρτονμισμα των νμισμα, εκδίδοντας και οπισθογρα- την άδεια του τοπικού Γερμανού Δι-
κ υποκατάστημα της Tραπέζης της 200 εκατομμυρίων που κυκλοφρη- φώντας επιταγές σε στρογγυλά πο- οικητή και κυκλοφρησε χαρτονμι-
Eλλάδος και τα επισημοποίησε ο Πα- σε και στην Tρίπολη. σά. Oταν εξαντλήθηκε το απθεμα ε- σμα των 200 εκατομμυρίων τυπωμέ-
ναγιώτης Kανελλπουλος, που έ- Στις 14 Σεπτεμβρίου, μπήκαν οι α- πιταγών, τυπώθηκαν επί τπου και- νο σε πεντοχίλιαρα του 1943. Aντίθε-
φθασε στις 27 Σεπτεμβρίου ως υ- ντάρτες στο Aγρίνιο και ο διευθυ- νούργιες στις οποίες αναγράφονταν τα στην Kεφαλληνία και Kέρκυρα την
πουργς Πελοποννήσου της εν εξο- ντής του υποκαταστήματος της Tρα- και τα ποσά (100, 200, 300, 500 και ευθύνη κυκλοφορίας τοπικών χαρ-
ρία ελληνικής κυβερνήσεως. Συ- πέζης της Eλλάδος, εκών - άκων, δη- 1.000 εκατομμύρια). τονομισμάτων ανέλαβε ο εκπρσω-
πος της εν εξορία κυβερνήσεως, Λέ-
ων Mακκάς.
Mια ακμα περίεργη σειρά χαρτο-
νομισμάτων κυκλοφρησε στη Θεσ-
σαλονίκη, που η κατοχή παρατάθη-
κε μέχρι τα τέλη Oκτωβρίου. Πρκει-
ται για χάρτινες μάρκες που χρησι-
μοποιούσαν οι Γερμανοί στρατιώτες
για μικροαγορές στις καντίνες τους.
Aυτές σφραγίσθηκαν με γερμανική
και ελληνική σφραγίδα και οι Eλλη-
νες υποχρεώθηκαν να τις δέχονται
σε ισοτιμίες που καθριζαν οι γερμα-
νικές αρχές. Στο μεταξύ, στην Aθήνα
κυκλοφορούσαν αγγλικές στρατιωτι-
κές λίρες που αντιστοιχούσαν σε 600
καινούργιες δραχμές. Oι λίρες δεν
καλύπτονταν απ την Tράπεζα της
Aγγλίας, αλλά η ελληνική κυβέρνη-
ση, ανακοινώνοντας τη σύνδεση
δραχμής – «λίρας», κατάφερε να
στηρίξει ψυχολογικά το νέο χαρτο-
νμισμά της.
Tα τελευταία τοπικά χαρτονομί-
σματα κυκλοφρησαν στην Kέρκυρα
τον Δεκέμβριο του 1944, που το υ-
ποκατάστημα της Tραπέζης της
Xαρτον μισμα της μιας λίρας απ εκείνες που χρησιμοποιούσε ο βρετανικ ς στρατ ς ταν έφθασε στην Eλλάδα το 1944. Eλλάδος κυκλοφρησε τρεις αξίες
Πρ κειται για τη λίρα που «συνεδέθη» με τη δραχμή και δημιούργησε ένα πρώτο κλίμα εμπιστοσύνης στην αγορά και γενι- τυπωμένες σε ιταλικά χαρτονομί-
κ τερα στις συναλλαγές. σματα των Iονίων Nήσων.

KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 19


Φωτογραφία της πλατείας Συντάγματος και της Bουλής (ττε βασιλικών ανακτρων) κατά τα τέλη του 19ου αι. O άτυχος πλεμος του 1897 και η επακλουθη οικτρή
οικονομική κατάσταση, είχε ως αποτέλεσμα την εγκατάσταση στη χώρα μας του Διαρκούς Oικονομικού Eλέγχου.

H δραχμή μετά τον Π λεμο


H σύνδεσή της, το 1944, σε ισοτιμία με την χάρτινη λίρα Aγγλίας, δημιούργησε εγγύηση σταθερτητος
Tου καθηγητού Ξενοφώντος Zολώτα νούργια δραχμή με νμισμα 50 δισ.
Aκαδημαϊκού δρχ. Tο πρβλημα ήταν πώς θα μπο-
ρούσε η καινούργια δραχμή να κατα-
ΣXETIKA με την έρευνα που κάνετε στεί σταθερή και να αποκτήσει την ε-
για τα χαρτονομίσματα μπορώ να μπιστοσύνη των συναλλασσομένων.
σας μιλήσω σχετικά μνο για τα χαρ- Tη λύση του προβλήματος τη σκέ-
τονομίσματα κατά την ολιγμηνο πε- φθηκα εγώ, με το να συνδέσουμε τη
ρίοδο κατά την οποία υπήρξα διοικη- νέα δραχμή σε μια σταθερή ισοτιμία
τής της Tράπεζας της Eλλάδος, διο- προς τη χάρτινη λίρα Aγγλίας, η ο-
ρισθείς τον Aύγουστο του 1944 εις ποία κυκλοφορούσε και στην Eλλά-
την Cava Dei Tireni πλησίον της Nεα- δα, που υπήρχε μία αγγλική στρα-
πλεως, που είχε την έδρα της η ε- τιωτική μονάδα, πως και σε λα τα
θνική κυβέρνηση υπ τον Γεώργιο μέρη που είχαν καταληφθεί απ αγ-
Παπανδρέου. Aκολούθησα την κυ- γλικά και συμμαχικά στρατεύματα. H
βέρνηση στην Eλλάδα κατά την επι- σχέση της νέας δραχμής προς τη
στροφή της μετά τη φυγή των Γερ- χάρτινη λίρα ορίσθη 600 δρχ. και μία
μανών τον Oκτώβριο του 1944. νέα δραχμή ίση με 50 δισ. παλαιών
Στην Aθήνα βρήκαμε μια χαώδη δραχμών.
νομισματική κατάσταση, η οποία έ- Eπειτα απ συννενηση με τον τ-
πρεπε να αντιμετωπισθεί το ταχύτε- τε πρωθυπουργ Γ. Παπανδρέου συ-
ρον, αλλά αυτ δεν ήταν εφικτ για- νεφωνήθη να εξαγγείλει ο ίδιος την
τί υπήρχαν διάφορα εμπδια, αλλά έκδοση της νέας δραχμής, τονίζο-
και διτι έπρεπε να ετοιμασθεί και να ντας τι η δραχμή είναι λίρα δεδομέ-
εκτυπωθεί η καινούργια δραχμή με νου τι ήταν ανταλλάξιμη σε ορισμέ-
εγγύηση σταθερτητας. Eν τω μετα- νη τιμή με την κυκλοφορούσα χάρτι-
ξύ η Tράπεζα της Eλλάδος αναγκά- νη λίρα. Aυτ έγινε δεκτ και πιστευ-
σθηκε να εκδώσει, λγω του καλπά- τ απ το κοιν και απ τη στιγμή ε-
ζοντος πληθωρισμού, ένα τραπεζο- κείνη, η νέα δραχμή παρουσίαζε στα-
γραμμάτιο 100.000.000.000 δρχ. θερτητα, η οποία συνεχίστηκε και
Γι’ αυτ το λγο, μλις ύστερα απ μετά τα καλούμενα Δεκεμβριανά. Eί-
3 εβδομάδες, δηλ. στις 9 Nοεμβρίου ναι δε η δραχμή η ίδια που κυκλοφο-
Tο χαρτονμισμα που εξεδθη απ την Tράπεζα της Eλλάδος στις 3 Nοεμβρίου 1944 1944 με νμο περί νομισματικής ρεί και σήμερα, βεβαίως μετά αλλε-
με το εξωφρενικ ποσν των 100.000.000.000 δραχμών, ενδεικτικ της τραγικής κα- διαρρυθμίσεως, εξεδθη καινούργιο πάλληλους πληθωρισμούς και υποτι-
ταστάσεως της ελληνικής οικονομίας και της καταστροφής του νομίσματς μας. χαρτονμισμα σε ισοτιμία μία και- μήσεις.

20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996


Στην Aκρπολη το πρωιν της 12ης Oκτωβρίου 1944. H γερμανική σημαία υποστέλλεται. Tο τέλος μιας περιδου τρμου και εξαθλίωσης αλλά και ύψιστου ηρωισμού.

H Tράπεζα της
Eλλάδος λει-
τούργησε στις 14
Mαΐου 1928. H
Tράπεζα της
Eλλάδος έχει κυ-
κλοφορήσει μέ-
χρι σήμερα τις ε-
ξής τιμές: 50,
100, 500, 1.000,
5.000, 10.000,
20.000, 25.000,
50.000, 100.000,
500.000, 1 εκ., 5
εκ., 10 εκ., 25 εκ.,
200 εκ., 500 εκ., 5
δισ., 10 δισ., 100
δισεκατομμύρια.
Tο τελευταίο, το
100 δισ., εκυκλο-
φρησε το Nοέμ-
βριο του 1944, λί-
γο μετά την απε-
λευθέρωση, α-
νταλλασσταν με
δύο νέες δραχ-
μές και αγραζε
μια μονφυλλη
εφημερίδα της ε-
ποχής.

KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 21


Tέχνη και σχεδιασμ ς
H ζωγραφική και η χαρακτική συναντώνται δημιουργικά στην κυκλοφορία ενς χαρτονομίσματος
Xαρτονμισμα πέ-
ντε «κολονάτων»
της Iονικής Tραπέ-
ζης με την ένδειξη
Kεφαλληνία, νησί
στο οποίο υπήρχε
υποκατάστημα της
Tραπέζης.

Kερματικ γραμμάτιο του 1885 της Iο-


νικής Tραπέζης.

Tου Παναγιώτη Γράββαλου


Zωγράφου - Xαράκτη

H TEXNH της φιλοτέχνησης του


χαρτονομίσματος ανήκει στην ομά-
δα των εφαρμοσμένων τεχνών, -
που ανήκουν και άλλες τέχνες με ι-
διαιτερτητα, πως των γραμματο-
σήμων, της σχεδίασης γραμμάτων
(στοιχείων), συσκευασιών (κουτιά -
ετικέττες) κ.ά.
Oπως σε λες τις εφαρμογές της
τέχνης, έτσι και σ‘ αυτή της σχεδία-
σης και χάραξης χαρτονομισμάτων
συμμετείχαν και συμμετέχουν καλ-
λιτέχνες εγνωσμένης αξίας, ζωγρά-
φοι και χαράκτες, σε λες τις
προηγμένες χώρες με ορισμένη ε-
ξειδίκευση στα μυστικά της δύσκο-
λης αυτής τέχνης. Θα αναφερθού-
με παρακάτω στους Eλληνες καλλι-
τέχνες, παλαιτερους και νετε-
ρους, που ασχολήθηκαν με την επί-
πονη αυτή εργασία. Tο μικρ ή με-
γάλο χαρτί που κρατάμε στα χέρια
μας καθημερινά, συναλλασσμενοι
με τους συνανθρώπους μας, είναι
ένα μικρ έργο τέχνης που κρύβει
στις δύο επιφάνειές του λα τα μυ-
στικά και τις αισθητικές αξίες ενς
κανονικού έργου ζωγραφικής ή χα-
ρακτικής.
Kάτω απ την επιφάνειά του υ-
πάρχουν, η σύνθεση, το σχέδιο, το
χρώμα και οι άψογες τεχνικές των
διαφρων ειδών της χαρακτικής και
των γραφικών τεχνών.

Ποιτητα - αισθητική
H συχντητα των καθημερινών
συναλλαγών, μας κάνουν να μην
προσέχουμε την ποιτητα και την
αισθητική των χαρτονομισμάτων
μας και μνον ταν βρισκμαστε
σε ξένες χώρες βλέπουμε με προ-
σοχή και κριτικάρουμε αρνητικά ή
θετικά το χαρτονμισμα που έχου-
Xαρτονμισμα των εκατ δραχμών της Eθνικής Tραπέζης της Eλλάδος του 1918. Tην εποχή αυτή παρατηρείται μια αλλαγή στην με στα χέρια μας. H αισθητική ποι-
αντιμετώπιση των θεμάτων που κοσμούν τα ελληνικά χαρτονομίσματα, με θέματα απ ελληνικά μνημεία και έργα τέχνης. τητα των ελληνικών χαρτονομι-

22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996


σμάτων ήταν και είναι υψηλής
στάθμης και βρίσκεται σε πολύ
καλ επίπεδο σε σχέση με τα αντί-
στοιχα άλλων χωρών. Oι παράγο-
ντες που διαμορφώνουν την ο-
μορφιά του χαρτονομίσματος εί-
ναι πολλοί και σύνθετοι, οι επιλο-
γές δεν είναι μνο καλλιτεχνικές
αλλά και τεχνικές, αφού δεν αφο-
ρούν μνον στην αισθητική, αλλά
και στην συναλλαγματική ευκολία
και κυρίως στην ασφάλεια ενάντια
στην παραχάραξη που καραδοκεί
πάντα.
O κύριος παράγων για τη δημι-
ουργία ενς νέου χαρτονομίσμα-
τος είναι οι παραστάσεις που θα
κοσμούν αυτ και στις δυο ψεις
του. Tο κάθε χαρτονμισμα είναι
συνήθως αφιερωμένο σε ιστορικά
πρσωπα ή γεγοντα, σε επιστή-
μονες και επιστημονικά επιτεύγ-
ματα, σε μεγάλους καλλιτέχνες
και το έργο τους ή τέλος σε τουρι-
στικές και ιστορικές περιοχές.
Σπάνια συντίθενται νέες παραστά-
σεις με ελεύθερα θέματα πως
γεωργία, τεχνολογία, κ.ά.
Mέσα στον κύκλο των παραστά-
σεων πρέπει να λογαριάσουμε και
,τι παριστάνεται στο λευκ μέρος
των χαρτονομισμάτων, το λεγμε-
νο υδατογράφημα, που μως δη-
μιουργείται κατά τη φάση της κα-
τασκευής του χαρτιού, που και αυ-
τ είναι ειδικά επιλεγμένο για τις
ανάγκες και την πολυχρησία του
αντικειμένου, η συνήθης παρά-
σταση του υδατογραφήματος εί-
ναι κεφάλι γνωστού αγάλματος ή
προσώπου. Tο γνωσττατο χαρτονμισμα των εκατ δραχμών της Tραπέζης της Eλλάδος, στην έκδοση του 1955.
Δεύτερος παράγων είναι τα δια-
κοσμητικά δάπεδα και πλέγματα
που θα πλαισιώνουν της παραστά-
σεις, τα γράμματα και τα νούμερα
των αξιών. Oι επιλογές αυτών των
διακοσμητικών γίνονται με κριτή-
ρια χι μνο καλλιτεχνικά, αλλά και
ασφαλείας, πολλά απ τα στοιχεία
αυτά σχεδιάζονται ειδικά για ορι-
σμένο χαρτονμισμα και άλλα γίνο-
νται με τεχνικ τρπο ή είναι έτοι-
μα. Bέβαια με τις σημερινές δυνα-
ττητες των κομπιούτερ, οι τεχνι-
κές απλοποιούνται.
Σημαντικς παράγων είναι και η
σχεδίαση και επιλογή των γραμμά-
των και αριθμών που υπάρχουν σε
κάθε χαρτονμισμα, επειδή και
πολλά είναι και αρκετ χώρο κατα-
λαμβάνουν στη σύνθεση.

Tα χρώματα
Tέλος, το χρώμα παίζει πολύ με-
γάλο ρλο στην τελική εμφάνιση
των χαρτονομισμάτων, αποφασίζε-
ται δε απ αρχή αυτ που θα κυ-
ριαρχεί στην τελική εμφάνιση. Oχι, Xαρτονμισμα
τι χρησιμοποιείται ένα μνο χρώ- των χιλίων
μα με τις αποχρώσεις του, αλλά δραχμών του
πρωταγωνιστεί το ένα και τα υπ- 1987, αφιερω-
λοιπα το βοηθάνε αισθητικά να ε- μένο στους
Oλυμπιακούς
πιβληθεί και να δώσει το χαρακτή-
Aγώνες. Στην
ρα της απχρωσης σε κάθε χαρτο- κύρια ψη, κε-
νμισμα, που βοηθάει και χρωματι- φαλή του
κά τη διαφορετική του συναλλαγ- Aπλλωνος και
ματική αξία. πίσω ο Nας
H καλλιτεχνική εργασία των χαρ- της Hρας και ο
τονομισμάτων συνηθέστατα είναι δισκοβλος
Συνέχεια στην 24η σελίδα του Mύρωνος.

KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 23


Προσχέδιο χαρτονομίσματος 1.000 δραχμών της Tραπέζης της Eλλάδος, του ζω-
γράφου Mιχαήλ Aξελού (1877-1965). O Aξελς είναι ο καλλιτέχνης που δημιούρ-
γησε τα πρώτα ελληνικά χαρτονομίσματα το 1918 και συνέχισε ανελλιπώς μέχρι Λιθογραφία του 1837 που παρουσιάζει «Tο Bασιλικν Nομισματοκοπείον των Aθη-
το 1938. H συμβολή του στη σχεδίαση και εξέλιξη του χαρτονομίσματος συνεχί- νών» που βρισκταν στη βρεια πλευρά της πλατείας Kλαυθμώνος προς την οδ
σθηκε ώς το 1948 παράλληλα με τη ζωγραφική του δουλειά. Σταδίου. Kατεδαφίστηκε το 1939.

Συνέχεια απ την 23η σελίδα


αποτέλεσμα ομαδικής δουλειάς α-
π εξειδικευμένους καλλιτέχνες
ζωγράφους και χαράκτες που συ-
νεργάζονται αρμονικά, τσο πολύ
μάλιστα που λίγες φορές φαίνεται
η ανομοιογένεια στο τελικ χαρτο-
νμισμα.
Tο μοίρασμα των εργασιών γίνε-
ται ανάλογα με την ειδικτητα του
κάθε καλλιτέχνη, συνήθως ζωγρά-
φοι αναλαμβάνουν τη φιλοτέχνη-
ση των αρχικών μακετών, που δη-
μιουργούνται στο φυσικ μέγεθος
με χρωματιστά κραγινια ή υδατο-
χρώματα και αφού γίνουν οι απα-
ραίτητες διορθώσεις και τροποποι-
ήσεις επεξεργάζονται τις τελικές
μακέτες κάθε ψεως που δίνουν
την εντύπωση του τελικού αποτε-
λέσματος.

Aνάγκη ειδικεύσεως
Στην επμενη φάση, εξειδικευ-
μένοι χαράκτες αναλαμβάνουν να
μεταφράσουν τις παραστάσεις σε
μικρά έργα χαλκογραφίας με τη
μέθοδο του Burin (μπιρέν) δηλαδή
χαράζουν σε φυσικ μέγεθος πάνω
σε μεταλλικές πλάκες την πολυ- H Eθνική Tράπεζα της Eλλάδος πως ήταν πριν απ την ενοποίηση των δύο κτιρίων.
πλοκτητα των παραστάσεων. H
συμμετοχή πολλών καλλιτεχνών
είναι αναγκαία και απ την πίεση
του χρνου, που είναι αρκετά με-
γάλος για κάθε παράσταση. Zω-
γράφοι και χαράκτες αναλαμβά-
νουν την επίπονη δουλειά των δια-
κοσμητικών στοιχείων και δαπέ-
δων που τα φιλοτεχνούν χρώμα-
χρώμα χωριστά.
Γνωστοί Eλληνες καλλιτέχνες ε-
ξειδικεύτηκαν και δούλεψαν απ
το 1928 μέχρι σήμερα. Aπ τους
πρώτους ο Mιχάλης Aξελς σχε-
δίασε χαρτονομίσματα απ το
1918, οι μακέτες του εκτίθενται
στο γνωστ μουσείο χαρτονομι-
σμάτων της Iονικής Tράπεζας στην
Kέρκυρα.
Aργτερα διακρίθηκαν ο Kορο-
γιαννάκης, ο Mαστιχιάδης, ο Bε-
λισσαρίδης, ο Oρφανς, ο Aγγελ-
πουλος, ο Στίνης, ο Mατσούκας και
σήμερα εργάζεται μια ομάδα καλ-
λιτεχνών με επικεφαλής τον χαρά-
κτη Γιάννη Πιπίνη, που συνεχίζουν
την προσπάθεια να κρατούν το ελ-
ληνικ χαρτονμισμα σε υψηλά ε- H πλατεία Σολωμού στη Zάκυνθο, ένα απ τα τρία Iνια Nησιά στα οποία επρκειτο να κυκλοφορήσουν χαρτονομίσματα σε
πίπεδα ποιτητας και αισθητικής. λίρες απ την Iονική Tράπεζα και των οποίων έχουν διασωθεί ελάχιστα δοκίμια.

24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996


Eκτύπωση, πλαστογραφία και διασφάλιση
H εκτύπωση των χαρτονομισμάτων πρέπει να καλύπτει την ασφάλεια αλλά και την αισθητική

Kέρκυρα. Aποψη της πλης. Tο 1981, ιδρύθηκε στο νησί το Mουσείο χαρτονομισμάτων της Iονικής Tραπέζης.

Tου Θεδωρου M. Πιτίδη


Nαυπηγού, Numismatic Consultant

MEXPI τον Δεύτερο Παγκσμιο Π-


λεμο η εκτύπωση χαρτονομισμά-
των για τις περισστερες χώρες, -
πως και για την Eλλάδα, γινταν α-
π ειδικευμένες εταιρίες εκτυπώ-
σεων ασφαλείας, τις Security
Printing Companies. Mετά πολυετή
πείρα και μεγάλο διεθνή ανταγωνι-
σμ, οι εταιρίες αυτές είχαν αναγά-
γει την παραγωγή χαρτονομισμά-
των σε πραγματική τέχνη.
Mετά τον πλεμο, ένας Iταλς ε-
βραϊκής καταγωγής κατάφερε να
πείσει πολλές κυβερνήσεις να ι-
δρύσουν τυπογραφεία που θα
χρησιμοποιούσαν πολύπλοκα ε-
κτυπωτικά μηχανήματα, τα οποία
αυτς τελειοποίησε, για την παρα-
γωγή των χαρτονομισμάτων τους.
Eτσι, αυτς μεν έγινε πολύ πλού-
Συνέχεια στην 26η σελίδα H οπίσθια ψη του χαρτονομίσματος των είκοσι πέντε δραχμών του 1918 της Eθνικής Tραπέζης.

KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 25


Συνέχεια απ την 25η σελίδα
σιος, απ τη πώληση των μηχανη-
μάτων του, οι περισστερες μως
απ τις εταιρίες εκτύπωσης χαρ-
τονομισμάτων επτώχευσαν σιγά
σιγά λγω της απώλειας των πελα-
τών τους.
Για τους συλλέκτες χαρτονομι-
σμάτων αυτές οι πτωχεύσεις εσή-
μαναν την έναρξη μιας καινούρ-
γιας εποχής διτι τα αρχεία αυτών
των εταιριών αποτέλεσαν μια και-
νούργια πηγή πολίτιμου συλλεκτι-
κού υλικού. Mλις τα τελευταία
χρνια μπορέσαμε να εκτιμήσου-
με την ομορφιά των παλιών χαρτο-
νομισμάτων απ δοκίμια σε καλή
κατάσταση καθώς πρώτα είχαμε
μνο λίγα φθαρμένα αντίτυπα που
είχαν χάσει πια τη λάμψη της ο-
μορφιάς τους.

Aσφαλής μέθοδος Xρωματικ δοκίμιο (πίσω ψη) των 100 δραχμών του 1900 της Eθνικής Tράπεζας απ την Bradbury Wilkinson & Co Ltd,
London. H δυναμικτερη και ωραιτερη Aθηνά των ελληνικών χαρτονομισμάτων.
Ως ασφαλέστερη μέθοδος εκτύ-
πωσης χαρτονομισμάτων θεωρεί-
ται η Intaglio. Mια μεταλλική πλά-
κα (plate) χαράζεται καταλλήλως
και σύμφωνα με το σχέδιο ώστε να
δεχθεί το μελάνι. H πλάκα μελα-
νώνεται και μετά σκουπίζεται ώ-
στε να μείνει μελάνι μνο μέσα
στα χαραγμένα αυλάκια. Tο χαρτί
πιέζεται πάνω στην πλάκα και α-
πορροφά το μελάνι και τα χαραγ-
μένα αυλάκια της πλάκας, μεταφέ-
ροντας έτσι το σχέδιο στο χαρτο-
νμισμα.
H εκτύπωση είναι έντονη, γρα-
τσουνάει λγω του ανάγλυφου
της μελάνης και έχει φαινομενικ
«βάθος». Eπιπλέον οι γραμμές δεν
είναι «κοφτές», πως σε άλλες με-
θδους εκτύπωσης, αλλά εμφανί-
ζουν «τριχίτσες» ή «μουστάκια» ι-
διαίτερα χαρακτηριστικά. Oλα αυ-
τά καθιστούν τη μέθοδο Intaglio α-
ναγνωρίσιμη και τη διαφοροποι-
ούν απ τις άλλες μεθδους εκτύ-
πωσης.
H αναπαραγωγή αυτής της μετα-
λικής πλάκας (plate) είναι σχεδν
αδύνατη απ επίδοξους παραχα-
ράκτες και εδώ στηρίζεται η ασφά-
λεια της μεθδου intaglio. Eλλεί-
ψει πλάκας, τα πλαστά πρέπει να
τυπωθούν με άλλη μέθοδο η οποία
και τα προδίδει εφσον θα διαφέ-
ρουν σημαντικά.
Yπάρχουν βέβαια και άλλες απ-
ψεις. Mερικοί πιστεύουν τι η ο-
μορφιά είναι ο καλύτερος σύμβου-
λος - φύλακας ασφαλείας, ενώ η
πολυχρωμία χρησιμοποιήθηκε απ
πολύ νωρίς για να συμβάλει στην
ομορφιά και την ασφάλεια των
χαρτονομισμάτων.
Eιδικές μελάνες που έχουν
προσδιορισμένες επιθυμητές ιδι-
τητες, ειδικ χαρτί με υδατσημο
που παράγεται μνο για χαρτονο-
μίσματα απ ειδικευμένες ευκαι-
ρίες που το πουλούν μνο σε ορι- Eπάνω. Tο γνήσιο εκατοντάδραχμο του 1870 της Eθνικής Tραπέζης και κάτω το κίβδηλο του 1886 της πέμπτης - έκτης εκ-
σμένους πελάτες και σύνθετες ε- δσεως. H παράταση της κυκλοφορίας αυτού του χαρτονομίσματος είχε ίσως ως αποτέλεσμα την πλαστογράφησή του.
κτυπώσεις ασφαλείας intaglio πά-
νω σε ήδη τυπωμένες τετραχρω- πισφραγίζει λα τα άλλα μέτρα α- πλαστά χαρτονομίσματα εμφανί- λες τις χώρες η κατάσταση δεν
μίες δαπέδου, λα αυτά συνθέ- σφαλείας είναι η αρίθμηση των σθηκαν ευθύς εξ αρχής μαζί με τα βελτιώθηκε παρά μνο με την
τουν το σκηνικ ασφαλείας στην χαρτονομισμάτων, ώστε καθένα α- γνήσια στην Kίνα πριν χίλια περί- προδο στα μέτρα ασφαλείας. Στα
παραγωγή χαρτονομισμάτων. π αυτά να είναι μοναδικ. που χρνια. Παρά το γεγονς τι μέσα του περασμένου αιώνα πολ-
H τελευταία επεξεργασία που ε- Παρ’ λα τα μέτρα ασφαλείας, θεσπίστηκαν αυστηρές ποινές σε λές χώρες έσπευσαν να τυπώσουν

26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996


χαρτονομίσματα με τη μέθοδο
intaglio στο Λονδίνο, μεταξύ αυ-
τών και η Eθνική Tράπεζα (την τρί-
τη της έκδοση) καθώς επίσης και η
Iονική που περιοριζταν ττε στα
νησιά του Iονίου Πελάγους.

Λάθη των πλαστών


Γύρω στο 1900 έχουμε τα ωραι-
τερα ελληνικά χαρτονομίσματα
με πρωταγωνιστές στις βινιέτες
τον Eρμή και την Aθηνά. O οίκος
Bradbury Wilkinson εκτύπωσε ί-
σως τα ωραιτερα και αναφέρω
σαν δείγμα ομορφιάς στη σχεδία-
ση και στα χρώματα, το εκατοστά-
ρικο του 1900.
Kι αυτ μως πλαστογραφήθη-
κε. Tο πλαστ διακρίνεται αμέσως
χι μνο απ τη χαμηλή ποιτητα
εκτύπωσης, χαρτιού και μελάνης,
αλλά και απ τον εσφαλμένο αύ-
ξοντα αριθμ που δεν ταιριάζει
ούτε με τη σειρά αλλά ούτε και με
την τυπωμένη ημερομηνία.
Aφορμή για την παραχάραξη
του εκατοστάρικου της Eθνικής
Tράπεζας του 1870 (πέμπτη έκδο- Συνεδρίαση της ελληνικής Bουλής στα τέλη του 19ου αιώνα. Στο βήμα αγορεύει ο πρωθυπουργς Xαρίλαος Tρικούπης.
ση), τυπωμένο στην Aμερική με τη Eλαιογραφία του N. Oρλώφ.
μέθοδο Intaglio απ την Amerikan
Bank Note Co., φαίνεται τι υπήρ-
ξε η παράταση της κυκλοφορίας
του πέραν του 1885.
Aντί να σχεδιαστούν καινούργια
χαρτονομίσματα (πως έγινε με
τις άλλες αξίες των 10 και 25
δραχμών της έκτης έκδοσης) πα-
ραγγέλθηκαν 200.000 εκατοστάρι-
κα μοια με τα προηγούμενα. Tα
πλαστά διακρίνονται αμέσως απ
το έμπειρο μάτι. Tο συναλασσμε-
νο κοιν μως δεν έχει τσο έ-
μπειρο μάτι και δυστυχώς δεν
μπορεί να ξεχωρίσει εύκολα αυτά
τα κίβδηλα.
Tην περίοδο της γερμανικής κα-
τοχής έγιναν οι πιο πρχειρες εκ-
δσεις της Tράπεζας της Eλλάδος
(μη Intaglio). Tο πρώτο χιλιάρικο
με τον Mεγάλο Aλέξανδρο πλα-
στογραφήθηκε τσο πολύ, ώστε
να έχω τρεις διαφορετικές εκδ-
σεις πλαστών στη συλλογή μου.
Oι εκδσεις προς το τέλος της
Kατοχής ήταν τσο πρχειρες ώ-
στε ο αύξων αριθμς να ενσωμα-
τωθεί στην εκτύπωση και να κυ-
κλοφορούν χαρτονομίσματα τυ-
πωμένα στη μία ψη μνο.
Παρά την λη προχειρτητα, ε-
πειδή τα χαρτονομίσματα έχαναν
την αξία τους σε λίγες μέρες δεν
υπήρξε αρκετς χρνος για την
παραχάραξή τους.
Tα τελευταία χρνια η τρομερή
προδος και διάδοση της έγχρω-
μης φωτοτυπίας φαίνεται να απει-
λεί άμεσα τη γνησιτητα των κυ-
κλοφορούντων χαρτονομισμά-
των. Eυτυχώς, η εκτύπωση
Intaglio υπάρχει ακμα μνο στα
γνήσια χαρτονομίσματα.
Eνα ξύσιμο στα μαλλιά του Kο-
λοκοτρώνη για το πεντοχίλιαρο,
και στο κουστούμι του Παπανικο-
λάου για το δεκαχίλιαρο θα σας Eπάνω το γνήσιο και κάτω το πλαστ χαρτονμισμα του 1900. Tο πλαστ διακρίνεται απ την κακή εκτύπωση, σε φτην χαρ-
πείσει αν κρατάτε ένα γνήσιο ή κί- τί, που παρουσιάζει μεγάλη φθορά, τις ανεπιτυχείς σκιάσεις στο πρσωπο του Γεωργίου Σταύρου και τέλος απ τον εσφαλ-
βδηλο χαρτονμισμα. μένο αύξοντα αριθμ 688.745 που δεν ανήκει ούτε στη σειρά A010 αλλά ούτε και στην ημερομηνία 15 Iουλίου.

KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 27


Aποψη της Mονεμβασίας στο λιμάνι της οποίας βομβαρδίστηκε στις 26 Aπριλίου του ’41 απ τους Γερμανούς το επιταγμένο πλοίο «Zάκυνθος» που μετέφερε στην Aί-
γυπτο τα εκατοντάδραχμα της Tραπέζης της Eλλάδος.

Oι περιπέτειες εν
ς χαρτονομίσματος
Tα επισημασμένα απ
την Tράπεζα της Eλλάδος χιλιάρικα του 1941 και η ασύδοτη δράση των παραχαρακτών
Tου Aλέξανδρου P. A. Tζαμαλή την κυβέρνησή του εγκατέλειψαν
Aρχαιολγου την πρωτεύουσα, καταφεύγοντας
στην Kρήτη. Παράλληλα τα αποθέ-
TO 1939 η ελληνική κυβέρνηση πα- ματα της Tραπέζης της Eλλάδος σε
ρήγγειλε απ την εταιρία Waterlow χρυσ και συνάλαγμα φυγαδεύθη-
του Λονδίνου χαρτονομίσματα των καν μέσω Kαΐρου και Γιοχάνε-
50, 100, 500 και 1.000 δραχμών. Tον σμπουργκ στο Λονδίνο. Για κάποιον
επμενο χρνο τέθηκαν σε κυκλο- άγνωστο λγο αποφασίσθηκε να σω-
φορία λες οι αξίες, πλην αυτής των θούν και σα απ τα χαρτονομίσμα-
100 δραχμών, που καθυστερούσε τα δεν είχαν επισημανθεί, τα οποία
λγω των δυσχερειών που δημιουρ- φορτώθηκαν για αυτ το λγο στο ε-
γούσε ο νεοεκραγείς B΄ Παγκσμιος πιταγμένο επιβατηγ πλοίο «Zάκυν-
Πλεμος. Oταν τελικά έφθασαν και θος». Tο «Zάκυνθος» ανεχώρησε α-
τα 100δραχμα η Eλλάδα βρισκταν π τον Πειραιά συνοδευμενο απ
πλέον σε εμπλεμη κατάσταση, αντι- το τορπιλοβλο «Kυδωνίαι». Tην ε-
μετωπίζοντας αρχικά την Iταλία και Δοκίμιο τελειωμένου χαρτονομίσματος των 100 δραχμών το οποίο αποδέχθηκε η πμενη μέρα, το μεσημέρι της 26-4-
εν συνεχεία και την Γερμανία. Tράπεζα της Eλλάδος, αλλάζοντας μως τα χρώματα. 1941 τα δύο πλοία βομβαρδίσθηκαν
απ την γερμανική αεροπορία και ε-
Eτσι λγω του αυξημένου πληθω-
γκαταλείφθηκαν μισοβυθισμένα στο
ρισμού που δημιουργούσαν οι συν-
λιμάνι της Mονεμβασιάς, σημείο συ-
θήκες πολέμου και της ελλείψεως
γκεντρώσεως των συμμαχικών δυ-
μεγάλων αξιών στα χαρτονομίσματα,
νάμεων που αποχωρούσαν απ την
η Tράπεζα της Eλλάδος υποχρεώθη-
Eλλάδα.
κε να προβεί στην επισήμανση των
Mέσα στη σύγχυση της φυγής δεν
χαρτονομισμάτων αυτών, αναβιβά-
βρέθηκε κανείς να μεριμνήσει για τα
ζοντας την αξία τους απ τις 100 στις
χαρτονομίσματα, καθώς οι προσπά-
1.000 δραχμές. Tα πρώτα απ τα επι-
θειες επικεντρώνονταν στη σωτηρία
σημασμένα κατοστάρικα –χιλιάρικα
του ανθρώπινου δυναμικού και των
πλέον– μπήκαν σε κυκλοφορία στις 9
πολυτίμων μετάλλων. Eτσι οι χωρι-
Aπριλίου 1941, τρεις μέρες, δηλαδή, κοί, ανεκάλυψαν τον μικρ θησαυρ.
μετά την πρώτη επίθεση Γερμανών
κατά των ελληνικών θέσεων.
Ωστσο στα τέλη Aπριλίου 1941 η
Iδανική στιγμή
ελληνική αντίσταση κάμφθηκε απ Yδατογραφία της πρώτης μορφής του χαρτονομίσματος των εκατ δραχμών, το Aκμα και στο χάος της κατα-
την ανελέητη πολεμική μηχανή του 1939, απ Aγγλο καλλιτέχνη ο οποίος δικαιολογημένα, χρησιμοποιεί κάπως πε- στροφής το «ελληνικ δαιμνιο»
Γ΄ Pάιχ. O Bασιλιάς Γεώργιος B΄ με ρίεργα ελληνικά. δούλευε: Λίγες μέρες μετά την α-

28 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996


ποχώρηση των συμμάχων εί-
χαν ήδη κάνει την εμφάνισή
τους τα πρώτα 100δραχμα με
πλαστή επισήμανση. H στιγ-
μή ήταν ιδανική για τέτοιες
δουλειές.
H Eλλάδα θρηνούσε τη χα-
μένη λευτεριά της και κανείς
δεν είχε διάθεση να ασχολη-
θεί με τέτοιου είδους πράγ-
ματα. Eξάλλου ο κσμος δεν
είχε εξοικειωθεί με τα νέα χι-
λιάρικα και δεν μπορούσε να
διακρίνει τα αληθινά απ τα
ψεύτικα.
Στις 16 Mαΐου 1941 βλέ-
πουμε την πρώτη προσπά-
θεια της Tραπέζης της Eλλά-
δος να αναχαιτίσει την ασύ-
στολη δράση των παραχαρα-
κτών, με τη δημοσίευση προ-
ειδοποιήσεως για τα πλαστά
χιλιάρικα στις εφημερίδες.
Aυτή συνοδευταν απ πί-
νακα με τους αριθμούς των
σειρών που κυκλοφορούσαν
Eκατοντάδραχμο απ αυτά που αρπάχθηκαν στη Mονεμβασία και δεν κυκλοφρησαν ποτέ.
νμιμα, ούτως, ώστε να μπο-
ρεί ο καθένας να ελέγχει τη
γνησιτητα των χρημάτων
του. Mάταιος κπος: H λη
προσπάθεια παρακάμφθηκε
απ τους πλαστογράφους με
την παραποίηση και του α-
ριθμού της σειράς.
Eν συνεχεία, οι αρχές έλα-
βαν σειρά μέτρων για την α-
ντιμετώπιση του προβλήμα-
τος. Πρώτα η κυβέρνηση
προσεφέρθη να αγοράσει τα
χαρτονομίσματα χωρίς επι-
σήμανση προς πέντε δραχ-
μές το ένα. Eπειτα κηρύχθη-
κε η κατοχή τους παράνομη.
Aποτέλεσμα του «πολέ-
μου» αυτού μεταξύ κυβερνή-
σεως - παραχαρακτών ήταν
να χάσουν τα χαρτονομίσμα-
τα την εμπιστοσύνη των πο-
λιτών, που έσπευδαν στις κα-
τά τπου αρχές για να επικυ-
ρώσουν τη γνησιτητά τους.
Eτσι βρίσκουμε χαρτονομί-
σματα με σφραγίδες δικα- Eνα απ τα πλαστά χιλιάρικα. Eίναι εμφανής η προσπάθεια αλλαγής της σειράς απ I-065 σε Ξ-015.
στηρίων, δημοσίων ταμείων
αλλά και υπογραφές τραπεζι-
κών υπαλλήλων.
Tελικά, η λύση για τα πλα-
στά χιλιάρικα δθηκε απ τις
ίδιες τις περιστάσεις: O τε-
ράστιος πληθωρισμς της
κατοχικής περιδου εκμηδέ-
νισε την αξία των χιλιάρικων,
πως και λων των προπολε-
μικών χαρτονομισμάτων, που
έμειναν έτσι άχρηστα παλι-
χαρτα στα χέρια των, νομί-
μων ή μη, κατχων τους.

Πηγές:
1. Aναστασίου Π. Tζαμαλή, Tο επι-
σημασμένο χιλιάρικο του 1941,
«Συλλέκτης», τεύχος 26 (Mάιος
1977), σελ. 130 κ.επ.
2. Aντωνίου Λιναρδάκη, Eπισημα-
σμένα και πλαστά 1000δραχμα του
1941, «Συλλεκτικς Kσμος», τ-
μος B΄, τεύχος 17, σελ. 204.
3. Θεοδώρου Πιτίδη, Πλαστές επιση-
μάνσεις στα 1000δραχμα του 1941,
«Συλλεκτικς Kσμος», τμος E΄
τεύχος 59 (Oκτώβριος 1985), σελ.
609 κ.επ. Πλαστ χαρτονμισμα των χιλίων δραχμών, το πρώτο που κυκλοφρησε μετά την εισβολή των Γερμανών.

KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 29


Tο Mουσείο χαρτονομισμάτων
Iδρύθηκε στην Kέρκυρα απ την Iονική Tράπεζα και φιλοξενεί πλουσιοτάτη συλλογή τραπεζογραμματίων
Tου Θανάση Tαρασουλέα
Συγγραφέα - Nομισματολγου

ΣTHN KEPKYPA, στο ωραίο αυτ


νησί του Iονίου Πελάγους ιδρύθη-
κε απ την Iονική Tράπεζα στις 18
Σεπτεμβρίου 1981 το πρώτο και
μοναδικ μουσείο χαρτονομισμά-
των που υπάρχει στον ελληνικ
χώρο.
Eίναι εγκατεστημένο στον πρώ-
το και δεύτερο ροφο εν ς παλι-
ού κερκυραϊκού αρχοντικού στην
πλατεία Θεοτ κη, στο κέντρο της
π λης.
Στο ίδιο αυτ κτίριο άρχισε το
1839, την επιτυχημένη πορεία της
η Iονική Tράπεζα. H διοίκηση της
τραπέζης διάλεξε σαν χώρο εγκα-
τάστασης του μουσείου στην Kέρ-
κυρα με τη βαθύτερη έννοια της
απ δοσης φ ρου τιμής στον τ πο
απ που ξεκίνησε πριν απ 157
χρ νια την ανοδική της πορεία.
Στο μουσείο ο επισκέπτης μπο-
ρεί να θαυμάσει τη μεγάλη και
σπάνια συλλογή χαρτονομισμά-
των της τραπέζης, πως και παλιά
σπάνια έγγραφα, βιβλία, σφραγί-
δες, πίνακες, γραμματ σημα και
νομίσματα, ταξινομημένα σε πέ-
ντε μεγάλες εν τητες που βρί-
σκονται στα αντίστοιχα μεγάλα
δωμάτια του πρώτου ορ φου.
Στην είσοδο, που είναι και η
πρώτη αίθουσα, υπάρχει μεγάλος
αριθμ ς χαρτονομισμάτων λων
των αξιών, που κυκλοφ ρησε απ
το 1839 η εκδοτική τ τε Iονική
Tράπεζα μέχρι το 1920 ταν έληξε
το εκδοτικ της προν μιο. Στις
μεγάλες προθήκες του κέντρου
της αιθούσης παρουσιάζονται οι
μοναδικές σιδερένιες μήτρες που
χρησιμοποιήθηκαν για την εκτύ-
πωση των χαρτονομισμάτων απ
τους αγγλικούς οίκους Perkins
Bacon and Petch, καθώς και απ
τους Bradburu Wilkinson and Co.

Oι «Φοίνικες»
H Iονική Tράπεζα πριν θέσει σε
κυκλοφορία τα πρώτα δικά της
τραπεζογραμμάτια, τα γνωστά
«Kολονάτα», τύπωσε χαρτονομί-
σματα σε λίρες Aγγλίας που ποτέ
δεν κυκλοφ ρησαν· είναι τα γνω-
στά ως «Δοκίμια».
Στον ίδιο χώρο υπάρχουν τα Tο Mουσείο Xαρτονομισμάτων της Iονικής Tράπεζας στην Kέρκυρα, εκεί που λειτούργησαν για πρώτη φορά τα γρα-
πρώτα χαρτονομίσματα του ελλη- φεία της το 1839.
νικού κράτους που έθεσε σε κυ-
κλοφορία ο Iωαν. Kαποδίστριας σματα της Eθνικής Tραπέζης που φορία νέο τύπο χαρτονομίσματος σε κυκλοφορία χαρτονομίσματα
με το ψήφισμα KZ/3857 της 17ης είχε και αυτή το εκδοτικ προν - που έφεραν τον τίτλο «Eθνική που είχαν σκηνές απ την αγροτι-
Iουνίου 1831, τους περίφημους μιο απ το 1840, έτος ιδρύσεώς Tράπεζα της Eλλάδος». κή ζωή της Λατινικής Aμερικής.
«Φοίνικες» που τυπώθηκαν στο της. Eθεσε σε κυκλοφορία τραπε- Oλα τα παραπάνω χαρτονομί- Aπ το 1918 και στη συνέχεια κυ-
Nαύπλιο, πρωτεύουσα τ τε της ζογραμμάτια που τυπώθηκαν στη σματα της Eθνικής Tραπέζης είναι κλοφ ρησαν νέα τραπεζογραμμά-
Eλλάδος. Γαλλία και έφεραν τον τίτλο σπανι τατα και πολύ μεγάλης α- τια που είχαν συνθέσεις απ αρ-
Στη δεύτερη αίθουσα απ αρι- «Eλληνική Tράπεζα». ξίας. χαϊκά και βυζαντινά θέματα του
στερά, υπάρχουν τα χαρτονομί- H ίδια τράπεζα έθεσε σε κυκλο- Στη συνέχεια η τράπεζα έθεσε γνωστού Eλληνα ζωγράφου Mιχ.

30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996


Aξελού, ο οποίος ήταν και υ- Aίθουσα με
πάλληλος της τραπέζης. σπάνια χαρτο-
νομίσματα στο
Στην κεντρική αίθουσα του
Mουσείο της
μουσείου παρουσιάζονται τα Iονικής Tραπέ-
χαρτονομίσματα που τύπωσε ζης στην Kέρ-
η «TPAΠEZA THΣ EΛΛAΔOΣ» κυρα.
(ιδρύθηκε το 1928) απ το
1932 που ήταν το μοναδικ
πλέον ελληνικ εκδοτικ ί-
δρυμα.
Στο ίδιο μέρος είναι συγκε-
ντρωμένα και λα τα κερματι-
κά γραμμάτια που κυκλοφ ρη-
σαν στον ελληνικ χώρο απ
λες τις εκδοτικές τράπεζες.
Στο βάθος είναι συγκεντρω-
μένα τα διάφορα χαρτονομί-
σματα που κυκλοφ ρησαν σ’
λη την ελληνική επικράτεια
σαν «έκτακτες εκδ σεις». Eπί-
σης υπάρχουν τραπεζογραμ-
μάτια των τραπεζών Kρήτης
και Hπειροθεσσαλίας, καθώς
και ένας μικρ ς αριθμ ς ωραι-
οτάτων φιλοτελικών προγραμ-
ματοσημικών φακέλων αναφε-
ρομένων στα Eπτάνησα.
Σε ξεχωριστή αίθουσα –δε-
ξιά του διαδρ μου– βρίσκο-
νται χαρτονομίσματα απ -
λες τις χώρες του κ σμου που
κυκλοφ ρησαν μετά τον B΄
Παγκ σμιο Π λεμο.

Tρποι παραγωγής
Σ’ λες τις αίθουσες υπάρ-
χουν επιτραπέζιες μεγάλες βι-
τρίνες με διάφορα παλιά έγ-
γραφα, βιβλία και άλλα αντι-
κείμενα απ την ιστορία των
Iονίων Nήσων και την ιστορία
της Iονικής Tραπέζης.
Eνα επίσης αξι λογο τμήμα
του Mουσείου στεγάζεται στο
δεύτερο ροφο του κτιρίου.
Eκεί ο επισκέπτης μπορεί να
παρακολουθήσει με μεγάλη
λεπτομέρεια λους τους σύγ-
χρονους τρ πους παραγωγής
εν ς χαρτονομίσματος, απ
το αρχικ στάδιο (τεμάχιο
χάρτου) μέχρι το τελευταίο
στάδιο που είναι η πακετοποί-
ησις. Πολύ ενδιαφέρον τμήμα
είναι ο χώρος που δείχνει την
κατασκευή του υδατοσήμου
που υπάρχει για ασφάλεια σε
κάθε χαρτον μισμα.
Πλούσια εικονογράφηση,
καθώς και λεπτομερής σχε-
διασμ ς συμπληρώνουν το
θαυμάσιο αυτ τμήμα. Παρ’ -
λη πάντως την πολύ καλή πα-
ρουσίαση των εκθεμάτων, η
Iονική τράπεζα έχει ως σκοπ
τον συνεχή εμπλουτισμ του
μουσείου.

Eυχαριστούμε θερμά το Eθνικ


Iστορικ Mουσείο, το Mουσείο
Mπενάκη, το Mουσείο Bούρου-Eυ-
ταξία, την Iονική Tράπεζα, την
Tράπεζα Alpha Πίστεως, και τους
κ. Δ. Nικολετπουλο, Θ. Πιτίδη, Θ.
Tαρασουλέα, A. Tζαμαλή, K. Xα-
τζιώτη για το φωτογραφικ υλικ
που μας προσέφεραν.
Xαρτονμισμα δύο «κολονάτων» που εκδθηκε στην Kέρκυρα το 1869 απ την Iονική Tράπεζα.

KYPIAKH 4 ΦEBPOYAPIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 31

You might also like