ORGAN STOWARZYSZENIA PRZYJACIÓŁ SZCZEBRZESZYNA
NR.4 (2) KWIECIEŃ 2007
ALLELUJA, ALLELUJA
Złóżcie troski żałujący Chrystusa umarłego!
Otrzyjcie już łzy roniący!
Mamy Zmartwychwstałego!
Tysięcznych pociech przyczyna.
Ogłoszona jest nowina.
Alleluja, Alleluja! Niechaj zabrzmi Alleluja!
Niewiasty, które przy grobie były,
to powiedziały, że Chrystus w chwały
ozdobie żyje już zmartwychwstały.
Stąd pociechy, stąd radości.
Ustąpcie wszelkie żałości.
Alleluja, Alleluja! Niechaj zabrzmi Alleluja!
Aniołowie co świadkiem tego tryumfu byli,
głosząc go przed niewiastami,
,,w grób tam wejdźcie mówili:
patrzcie tu był złożony,
Tu kamieniem przywalony.
Alleluja, Alleluja! Niechaj zabrzmi Alleluja!
W dzień zmartwychwstania
te dzieła wiernym są oznajmione.
łaska Chrystusa sprawiła, że serca pocieszone;
które z męki się smuciły, triumf wyśpiewują miły.
Alleluja! Alleluja! Niechaj zabrzmi Alleluja.
SZCZEBRZESZYN
Egzemplarz bezpłatny
„Gdyby Chrystus nie zmartwychwstał daremna by była wasza
wiara i próżne nasze przepowiadanie" - tak mówi św. Paweł
Apostoł. Zmartwychwstanie Chrystusa jest zawsze w centrum
naszej wiary i nadaje sens naszemu chrześcijańskiemu życiu.
W historii myśli chrześcijańskiej różne aspekty tego
zagadnienia były podnoszone. Już Dzieje Apostolskie,
zredagowane przez św. Łukasza Ewangelistę, opowiadają
o tym, jak to żołnierze pilnujący grobu otrzymali sporo
pieniędzy aby rozpowiadali, że uczniowie Jezusa wykradali
ciało, kiedy oni spali. Śmieszna to argumentacja. Jeżeli spali
to skąd wiedzieli co się stało z ciałem Jezusa. W XIX wieku
mówiono, że Chrystus nie umarł ale był w letargu i chłodny
grób spowodował, że Chrystus oprzytomniał i wyszedł sam
z grobu. Wyobraźmy sobie człowieka skatowanego, zdjętego
z krzyża, obandażowanego i budzącego zachwyt i przekonanie
o zwycięstwie na śmiercią. Jeśliby dać wiarę takiej
interpretacji to należało by spodziewać się politowania nad
osobą Jezusa a nie zachwytu. Można by mnożyć tego typu
niedorzeczne tłumaczenia przeciwników i wrogów
zmartwychwstania. Dla nas ludzi wierzących wydarzenie
wielkanocnego poranka, opisanego w Piśmie św. jest
najwyższą wartością. Gwarantuje ono sens naszego istnienia
i działania nie tylko w ramach doczesności ale przenosi nas
w wieczność, nieskończoność czyli przebywanie z Bogiem na
zawsze. Jak sobie to wszystko wyobrazić? Nie jest na pewno
łatwo zwłaszcza dlatego, że dotykamy rzeczywistości
przekraczającej ramy materii. Nasze władze poznawcze
pozwalaj ą nam poznać rzeczywistość dwu i trójwymiarową.
Można wyrazić przypuszczenie, czy nawet przekonanie, że
świat stworzony przez Boga jest o wiele bogatszy i mogą być
byty cztero, pięcio, lub ośmiowymiarowe. Ale na pewno
poznamy Boga lepiej w życiu przyszłym. Nawet najbardziej
uczone i ambitne dywagacje nie są w stanie wyjaśnić
tajemnicy zmartwychwstania. Jest to przed wiary, której
gwarantem jest sam Chrystus. Przy tej sposobności wszystkim
czytelnikom i sympatykom naszego pisma składam najlepsze
życzenia wielkanocne. Życzę abyście wierzyli
w Zmartwychwstanie. Aby Zmartwychwstały Pan był treścią
Waszego życia i źródłem energii do twórczego działania
każdego dnia a po przejściu przez próg śmierci by każdy
z Was spotkał Pana tak jak np. uczniowie z Emaus.
„Szczęść Boże".
Dziekan dekanatu szczebrzeszyńskiego ks. Andrzej Pikula
 CHRZĄSZCZ NR 4 (2)
DRODZY CZYTELNICY !
W numerze marcowym 3(2) pozwoliliśmy sobie na
przeprowadzenie testu. Chcieliśmy sprawdzić na ile
wnikliwie czytana jest nasza gazeta. Na ostatniej stronie, w
tytule artykułu, celowo popełniliśmy błąd ortograficzny. W
treści artykułu to samo słowo zostało napisane prawidłowo.
Już pierwszego dnia niektórzy czytelnicy , w sposób bardzo
taktowny, poinformowali nas o popełnionym błędzie. W
następnych dniach informacji było więcej. Możemy więc
stwierdzić, że gazetka nasza jest wnikliwie czytana przez
czytelników.
Jesteśmy szczerze wdzięczni czytelnikom za
wszystkie uwagi dotyczące: sprostowań, uzupełnień,
poprawek. Szczególnie za te uwagi, które odnosiły się do
zamieszczanych biografii. Autorom biografii dostarczane są
w ten sposób dane, które do tej pory były dla nich
niedostępne. Następna edycja danych biograficznych będzie
już pełniejsza, nie będzie zawierać nieścisłości i
zniekształceń.
Bardzo cenne są również propozycje tematów
wychodzące od czytelników. Staramy się te propozycje, w
miarę naszych możliwości, realizować. Tak naszym zdaniem
powinno przebiegać wspólne redagowanie gazety.
Mamy również prośbę do czytelników. Jeśli w
Waszym posiadaniu są: stare fotografie, dokumenty,
pamiętniki, mapy, i inne materiały, którymi chcielibyście się
na łamach gazety podzielić, prosimy o ich dostarczenie.
Oczywiście wszystkie dostarczone nam materiały po
wykorzystaniu zostaną zwrócone. Przy korzystaniu z nich
podamy czyją są własnością i kto je nam udostępnił.
Otwieramy również łamy dla poetów. Kto pisze
wiersze, niech nie składa ich do szuflady, tylko zamieści pod
własnym nazwiskiem lub pseudonimem w gazecie.
Szczególne zainteresowanie budzą pamiętniki pisane
przez mieszkańców naszego miasta. Pomożemy w
ewentualnym ich opracowaniu i przygotowaniu do druku.
Poza tematami z dawnej, pięknej historii naszego miasta,
chcielibyśmy zamieszczać również fakty z najnowszych
czasów , z dnia dzisiejszego. Daje to możliwość konfrontacji
własnych przeżyć z zawartymi w pamiętnikach i kronikach
napisanych przez mieszkańców.
W kolejnych numerach zamieszczać będziemy
biografie mieszkańców naszego miasta, związanych z
oświatą. Będą to biografie dyrektorów szkół i ludzi
związanych z oświatą. Być może rozpoczniemy drukowanie
pamiętnika jednego z mieszkańców Szczebrzeszyna. Trwają
w tej chwili negocjacje z rodziną pamiętnikarza o ich
udostępnienie. Następnie zostaną one opracowane i
zamieszczone w naszej gazecie.
Na zakończenie wielkie podziękowania tym
czytelnikom, którzy już dostarczyli nam dokumenty i zdjęcia.
Dziękujemy także tym, którzy wspierają nas dobrym słowem,
zapewniając, że nasza praca jest komuś potrzebna, że istnieje
społeczne zapotrzebowanie na naszą skromną gazetę.
Redakcja.
2
Proces polityczny w Szczebrzeszynie
w 1852 roku i jego skutki.
Jako pogrobowiec wzniosłej idei hetmana i
kanclerza wielkiego koronnego, Jana Zamoyskiego,
wiodło skromny swój żywot gimnazjum filologiczne
w Szczebrzeszynie.
Dwuwiekowa niemal (1594—1784)
akademja zamojska, po przez piękne przej
ściowe ogniwa liceum zamojskiego i szkoły
wojewódzkiej w Zamościu, przekazała tej
uczelni wspaniałą tradycję i szczytne zadania.
Brakło już jednak sił, a zwłaszcza odpo-
wiednich warunków, dla skrzesania jaśniejszego
płomienia z upadającego organizmu.
Warunki polityczne, które ciężyły przygnębiająco na
całej współczesnej oświacie
królestwa, zwłaszcza po roku 1831, ustawiczne
represje i prześladowania odbiły się ja-
skrawo na bycie gimnazjum szczebrzeszyńskiego.
Polityka namiestnika Paszkiewicza
i kolejnych rosyjskich ministrów oświecenia: lir.
Uwarowa i xięcia Szyryńskiego-Szychmatowa, od
których Królestwo, przekształcone w 1840 r. na
okręg naukowy warszawski, bezpośrednio zależało,
ustawicznie dążyła do zgnębienia polskiej oświaty i
polskiej kultury.
Losy polskiego szkolnictwa były
przesądzone i równały się ustawicznej redukcji. W
roku szkolnym 1848/9 gimnazjów w Królestwie
było już tylko 8; z tych szczebrzeszyńskie miało być
zaraz następnego roku przekształcone na szkołę
siedmio-klasową realną o charakterze rolniczym .
Byt szkoły szczebrzeszyńskiej był
zapewniony, bowiem ordynacja zamojska łożyła na
jej utrzymania. 13 maja 1848 roku została zawarta
ścisła umowa pomiędzy kuratorem okręgu
naukowego warszawskiego,, Okuniewem a
pełnomocnikiem ordynata Zamojskiego, Antonim
Cyprysińskim. Według tej umowy, miedzy innymi,
ordynacja zobowiązywała się wypłacać na
utrzymanie gimnazjum co roku 6000 rubli, jako stałe
subsydjum, z tem nawet zręcznem zastrzeżeniem, iż
ewentualna zmiana charakteru uczelni nie wpływa
na ów zasiłek.
Reorganizacja gimnazjum na szkołę realną o
charakterze rolniczym rozpoczęła się wraz z rokiem
szkolnym 1849/50. Według nowego planu na język
rosyjski przeznaczono w całej szkole 27 godzin, na
polski tylko 18, nauczyciel języka rosyjskiego miał
pobierać według etatu: starszy 750 rubli rocznie,
młodszy 450, a nauczyciel języka polskiego tylko
270 rubli.

Lecz w tym czasie lata szkoły
szczebrzeszyńskiej były już policzone. Wystarczył
tylko powód, dość zresztą uzasadniony, aby ją w
1852 roku zamknąć, a fundusz zapomogowy
ordynacji przelać- na korpus kadetów w Brześciu
Litewskim.
Trzy lata temu Zamość stał się ponownie
siedzibą uczelni polskich. Austrjackie władze
okupacyjne zakładają tu gimnazjum, po roku
istnienia upaństwowione .przez polskie
ministerstwo oświaty. Jednocześnie powstaje
seminarjum nauczycielskie, a w 1917 roku
gimnazjum żeńskie, zrazu utrzymywane przez
miejscowy oddział Macierzy Szkolnej, a od
bieżącego roku szkolnego również upaństwowione.
Nie od rzeczy wiec będzie w chwili
odradzania się szkolnictwa polskiego w Zamościu,
przypomnieć ów wypadek, który spowodował
zamknięcie szczebrzeszyńskiej szkoły realnej,
powracającej obecnie w nowej postaci w stare
mury Akademji3).
Rano 6 maja 1852 roku, nazajutrz po
święcie galowym — imieninach następcy tronu,
późniejszego Alexandra II, świeconym uroczyście
w całym kraju, mieszkańcy spokojnego miasteczka
Szczebrzeszyna, zostali zaskoczeni niezwykłym,
jak na tamtejsze stosunki, wypadkiem. Przechodnie
znaleźli na drzwiach domu Mordki Szpera i
Lejzora Lama odezwę, pisaną wprawnym
charakterem na arkuszu papieru kratkowanego.
Odezwa, zatytułowana szumnie „Manifestem",
brzmiała, jak następuje:
Wdzięczni Synowie Ojczyzny!
Przykre nam jest wspomnienie dnia, w którym tak
świetne igrzyska odbywają się na cześć monarchji
rosyjskiej, przykro nam jest wspomnieć sławę sła-
wnej Polski, której inni królowie nasi podobnież
uświetniali igrzyskami, której imieniem szczycili
się rodacy nasi; teraz zaś wszystko zniknęło,
zniknęła sława. i tryumf Polski, wypędzeni zostaliśmy
z ojczystej ziemi i tułamy się. jak błędne owce w
obcej krainie; niewolno nawet nam wspomnieć o
ziemiojczystej i o przodkach, którzy ją zaszczycali.
Podlegli jesteśmy rosyjskiemu cesarzowi, jesteśmy
jego niewolnikami tak dalece, iż wiary własnej
wyrzekać się winniśmy dla dogodzenia jego
zamiarom, wiary, powiadam, która poczytywaną
jest za najlepszą w świecie, wszystkim regułom
życia chrześcjańskiego. Prawie już pozbawieni jes-
teśmy ojczystego języka, do któregośmy od
dzieciństwa nawykli, wprowadzają rodaka,
prawdziwego potomka, ziemi, która go wydała.
Bóg wszechmogący przyrównał nas do Adama,
którego wygnał z raju, gdyż i my z ziemi ojczystej
CHRZĄSZCZ NR 4 (2)
wygnani jesteśmy. Bracia Polacy! jeśli w nas jeszcze owa
krew płynie, uzbrójcie serca męstwem, zbierzcie do serc
waszych jednego ducha i jednomyślnie wyzwijciena plac
boju cesarza rosyjskiego, byle wam zwrócił Ojczyznę,
ziemię, której potomstwem jesteście, zapytajcie go w
czemżeście mu tak zawinili, iż was poczytujeza
niewolników i wszelkie na was zsyła nieszczęścia, które
ciągle ugniatają sercawasze, jak gdyby godne były samych
prześladowań? Przywiedźcie mu na myśl, żeziemia, którą
zajmuje, jest nader obszerną, po cóż więc jeszcze ma nad
Polską swojepanowanie rozciągać. Domagajcie się
dobrowolnie zwrotu Ojczyzny, czy wam w tensposób
wydaną nie będzie, jeśli zaś -nie, złączcie wszystkie siły
razem i przyśpieszcie zgon moskiewskiemu carowi, dajcie
mu poznać, że Bóg i na was raczył zesłać promyk łaski
swojej i dozwolił wam wydźwignąć się z niewoli
mordercom,którzy ciągle uciskają plemię nasze, przełamcie
szańce cytadeli warszawskiej, wydobądźcie
nieszczęśliwych, którzy przy okropnych plagach ciężkie
wydają jęki,wzywając pomocy braterskiej, lecz znikąd
wcisnąć się tam nie może, bo podłe i zatwardziałe dusze
moskiewskie są jakby tarcze przeciw uldze ich
nieszczęściomi zacóż tedy ponoszą te męki? za to, że się
domagali zwrotu Ojczyzny i za nią krew własną poświecić
pragnęli. O! wzbudźcie, wzbudźcie uśpionego ducha, a
Najwyższy dopomóc wam raczy w przedsięwziętym
zamiarze, zniszczyć ów sławny Petersburg, stolicę
mordercy waszego, na którym on ugruntował całą potęgę
narodu rosyjskiego i wielu ozdobami sławę mu zjednał;
dozwólcie się wrócić dawnym czasom, byśmy znowu
chodzili w kontuszach, czamarach, lite pasy nosili i
karabele zamiast pałaszy. Oby zawsze jaśniało męstwo na
twarzy Polaka, a mianowicie Wodza polskiego, gdyż po
dziś dzień na twarzy Paskiewicza sama się tylko podłość
maluje, jako na twarzy zbójcy, czyhającego wśród lasu na
łup. Przywróćcie herb pogoni i orła białego, a wyniszczcie
owego dziworoda, orla czarnego, słowem, dajcie poznać
owym nikczemnym duszom, że dosięgliście zamierzonego
celu, to jest, iż potrafiliście odzyskać Ojczyznę i z
tryumfem obchodzicie dzień świętego Stanisława, patrona
polskiej ziemi.
(W tym miejscu odezwa się urywa, a dwa następne
wiersze zostały na oryginale zamazane tak, iż odczytać ich
nie było można. Dnia 5 maja r. Pań. 1852.
Ta płomienna i wcale ładna odezwa zrobiła
duże wrażenie na czytelnikach, zwłaszcza, iż święto
galowe obchodzono bardzo uroczyście w
Szczebrzeszynie i w pobliskim powiatowym Zamościu.
Wieść o jej istnieniu szybko rozeszła się wśród mie-
szkańców, a znaleźli się usłużni, którzy pospieszyli z
doniesieniem policji… Cdn.
Teka zamojska nr 4 z 1919 roku
Stefan Pomarański
3
CHRZĄSZCZ NR 4 (2)

Regina Smoter Grzeszkiewicz Krzeszowski Marcin

Ojciec Wacława, założyciela kina "Muza".
Mały słownik historii Szczebrzeszyna – ciąg Aresztowany w zastępstwie za ukrywającego się
dalszy syna zaangażowanego w działalność konspiracyjną –
zginął w obozie na Majdanku. Bezpośrednim
Kraus Andreas sprawcą aresztowania Marcina Krzeszowskiego był
Volksdeutsch ukraińskiego pochodzenia, 31 sierpnia granatowy policjant ze szczebrzeszyńskiego
1942 roku mianowany został burmistrzem gminy posterunku – to on powiedział w obecności
niemieckiej w Szczebrzeszynie. Niemców: "..nie ma młodego, złaź stary (Marcin
pracował przy układaniu słomy), pójdziesz z nami"
Kryk Jan ps. "Topola"
Nauczyciel, urodzony w Szczebrzeszynie, absolwent Krzeszowski Wacław
szczebrzeszyńskiego Seminarium Nauczycielskiego. Legionista II Brygady; służbę w wojsku rozpoczął w
Interesował się pracą oświatową wśród dorosłych, dał wieku 26 lat. Z czasem awansował, co przyniosło
się poznać jako miłośnik folkloru, organizator chórów. zaszczytna funkcje – służbę w straży przybocznej
Przed wybuchem wojny i krótko podczas jej trwania Józefa Piłsudskiego - "był w tej straży w Belwederze
pracował jako nauczyciel w Wywłoczce. przy Piłsudskim, a później był w Sulejówku". Do
Zainteresowania i działalność pedagogiczną przerwał rodzinnego Szczebrzeszyna powrócił na stałe po
wybuch wojny; w roku 1940 wstąpił do konspiracji– zawarciu związku małżeńskiego. Jako zawodowy
był dowódcą oddziału OP9/III w kompanii "Groma" wojskowy rozpoczął z chwilą wybuchu II wojny
Armii Krajowej; wśród partyzantów znany był działalność konspiracyjną - w domu Krzeszowskich
jako"Topola". Oddział , którym dowodził istniał w przy ulicy Zamojskiej odbywały się pierwsze
okresie luty 1943 – czerwiec 1944. Jan Kryk spotkania organizacyjne członków Związku Walki
opracował również nuty do do pieśni śpiewanych Zbrojnej
przez zamojskich partyzantów; wydał je pod
pseudonimem "Podwiński" dr Klukowski w 1944 roku Krzos Wincenty
- Pieśni oddziałów partyzanckich Zamojszczyzny. Intendent szczebrzeszyńskiego szpitala, zmarł 21
"Topola"” zginął w bitwie pod Osuchami 25 czerwca marca 1881 roku w wieku 56 lat.
1944 roku, pochowany jest w kwaterze wojennej na
szczebrzeszyńskim cmentarzu. Książek Marian ps. "Nieuchwytny"
Służbę wojskową odbywał w marynarce w latach
Kryk Leonard 1932 – 193; podczas okupacji czynnie zaangażowany
Nauczyciel szkoły powszechnej absolwent wraz z żona Katarzyną w działalność konspiracyjną.
Seminarium Nauczycielskiego Męskiego w Współpracował z "Podkową" - pełnił w jego oddziale
Szczebrzeszynie, w maju 1944 roku zmarł w funkcje skarbnika, oraz prowadził szkolenia z
Oświęcimiu zakresu posługiwania się bronią. Terenem jego
działalności poza Szczebrzeszynem był rejon
Krysa (...) Tomaszowa Lubelskiego. Zdjęcie Mariana Książka
W roku 1945 prowadził w Szczebrzeszynie niewielką w otoczeniu żołnierzy AK WiN obwodu Tomaszów
knajpkę. Lubelski opublikowano w pracy Żołnierze wyklęci.
kryptonimy Antykomunistyczne podziemie zbrojne po roku 1944
Używane były w działalności organizacyjnej Armii (Warszawa 2002 s. 185).
Krajowej; z terenu Szczebrzeszyna i okolic znane są
następujące: Księga Sławy
 Bolek – pluton prowadzący działania operacyjne w Dokument do którego wpisywano w
Brodach Małych w rejonie Zwierzyńca szczebrzeszyńskiej Szkole Wojewódzkiej nazwiska
 Bronek – pluton w Brodach Dużych uczniów "zasługujących na nagrodę szkolna, na
 Karol – pluton prowadzący działania w rejonie publiczna pochwałę i wpisanie do Księgi Sławy'".
Szczebrzeszyna
 Kopacz – tak określano rejon Zwierzyniec Cdn.
 Nr 15 – pod tym kryptonimem rozumiano rejon
Szczebrzeszyn
 Szczebel – placówka Szczebrzeszyn

4
 CHRZĄSZCZ NR 4 (2)

PROFESJONALNY MONTAŻ
pomiary i transport GRATIS
okna drzwi żaluzje
Piotr Bartnik
Właściciel
22 – 460 Szczebrzeszyn
ul. Zamojska 4
tel. 084 682 29 10
kom. 0 – 604 212 296
www.solidpb.republika.pl

SERDECZNIE ZAPRASZAMY DO ZAPOZNANIA SIĘ Z

OFERTĄ PRODUKTOWĄ BANKU

POLECAMY duży wybór kredytów:

 Tanie kredyty konsumpcyjne
 Kredyty mieszkaniowe (okres kredytowania do 25 SKŁAD FABRYCZNY
lat)
 Kredyty obrotowe rolnicze  Płytki z fabryk polskich i zagranicznych
 Najnowsze kolekcje
GWARANTUJEMY:  Liczne promocje
 Szybkie rozpatrzenie wniosku
 Uproszczone zabezpieczenie spłaty
 Duży wybór
 Dogodne terminy i sposoby spłaty  Wysokie rabaty
  Wyprzedaż końcówek upust do 50 %
Szeroką gamę innych produktów:  Możliwość transportu
 Wysokie oprocentowanie oszczędności,
 Rachunki oszczędnościowe, rachunki firm, rachunki
walutowe, NOWO OTWARTA
 Fundusze inwestycyjne, stacja demontażu pojazdów
 Najtańsze przekazy zagraniczne,
 Kantor (bez prowizji za wymianę walut),  Wydajemy zaświadczenia niezbędne do
 Niskie opłaty: Telefon TP S.A.– 1,75 Energia 1,40, wyrejestrowania pojazdu
pozostałe 2,50 zł, ZUS – 3,50 zł.
 Skupujemy samochody powypadkowe

GOTÓWKA NA ZAWOŁANIE !!! BRODY MAŁE 163 tel. 0 84 6821 384

Sieć ponad 1000 bankomatów w Polsce. Bez problemu 22 – 460 Szczebrzeszyn
i bez prowizji od wypłat.

Foto Studio EXPRESS

Leszek Kaszyca
Koniecznie skorzystaj z tej oferty Ul. Zamojska 11
22 – 460 Szczebrzeszyn
Bank Spółdzielczy w Szczebrzeszynie
22-460 Szczebrzeszyn, Pl. T. Kościuszki 31, skr. poczt. 16
tel./fax (084) 6 821 119; 6 821 120
Nasza działalność obejmuje:
Oddział Sułów Odział Radecznica  Usługi budowlane, remontowo - inwestycyjne we
Sułów 76 ul. B. Prusa 3a wszystkich branżach w tym również w obiektach
22-448 Sułów 22-463 Radecznica zabytkowych,
tel. (084) 6826 205, tel. (084) 6818 006  Usługi stolarskie, ślusarskie i szklarskie,
6826 201 6818 036  Handel materiałami, nawozami, węglem,
 Budowa pod klucz,
 Roboty elewacyjne, instalacyjne,
Punkt Kasowy
Gorajec Zagroble 22 – 460 Szczebrzeszyn ul Boczna 72
22-463 Radecznica Siedziba firmy: Brody Małe 2c
tel. (084) 6810 010 tel/fax. (0 84) 682 14 32

5
CHRZĄSZCZ NR 4 (2)
LECZNICTWO SZPITALNE W
SZCZEBRZESZYNIE
Szczebrzeszyn słynie z bogatych tradycji
patriotycznych, kulturalnych i oświatowych, ale
także znacznych tradycji kultury zdrowotnej.
Rozwijała się ona na bazie miejscowego szpitala.
Szczególnego tempa rozwoju nabrała w XIX
wieku. Dowodem na to był i jest miejscowy
szpital, mający wiele wspaniałych osiągnięć.
Pracowali w nim wspaniali lekarze. Wielu z nich
podczas swojej służby, w czasie walki z
epidemiami chorób zakaźnych takich jak: cholera
czy tyfus poniosło śmierć. W tym artykule
wspomnijmy choćby niektórych wspaniałych ludzi,
którzy pracowali i działali społecznie na rzecz
szeroko pojętej kultury zdrowotnej.
Epidemie tyfusu, cholery, grypy
dziesiątkowały miejscową ludność, szczególnie
podczas klęsk nieurodzajów oraz toczonych na
tych terenach wojen. Szczególne nasilenie chorób
zakaźnych było podczas pierwszej wojny
światowej oraz wojny z bolszewikami. Choroby te
od najdawniejszych czasów atakowały ludzkość,
powodując wysoką śmiertelność. Wraz ze
wzrostem zaludnienia, rozwoju cywilizacji,
częstszych kontaktów, choroby zakaźne nasilają
się, przybierając często stan epidemii. Postępujący
rozwój techniki powoduje również wzrost
fizycznych urazów ciała. Leczenie tych chorób i
urazów wymagało leczenia przez
wyspecjalizowane instytucje – szpitale.
Organizowanie szpitali miało szybke tempo
szczególnie w XVII i XIX wieku.
W tych czasach zmarło na tyfus i cholerę
około 40 % ludności miasta i okolicy, e tym
również dwóch moich pradziadków.
Szpital św. Katarzyny powstał w 1812
roku. Podczas wojny Francji z Rosją, w obawie
przed oblężeniem Zamościa siostry Miłosierdzia
przeniosły prowadzony przez siebie szpital z
Zamościa do Szczebrzeszyna. Znalazł on miejsce
w klasztorze franciszkańskim. W tym gmachu
prowadzi swą działalność do dnia dzisiejszego.
Szpital powszechny, z uwagi na pracujące
w nim siostry zakonne, nie przyjmował włościan i
mieszczan chorych na choroby weneryczne. Z tego
powodu został przekształcony w szpital ordynacki.
Ordynat Stanisław Kostka Zamoyski, wyznaczył
Szczebrzeszyn na siedzibę lekarza naczelnego
Ordynacji Zamojskiej. Dla tego lekarza
wybudowany został dom przy ulicy Zamojskiej
(obecnie własność rodziny Jóźwiakowskich).
6
Ordynat Andrzej Zamoyski rozbudowuje szpital,
powiększając go trzy nowe sale przystosowane do
leczenia chorych.
Lekarzem , który tworzył podwaliny
nowoczesnego szpitala w Szczebrzeszynie był Alfons
Fryderyk Brandt – lekarz naczelny ordynacji w latach
1837 – 1845. Z jego inicjatywy A. Zamoyski założył w
roku 1845 szkołę dla pielęgniarek i schronienie dla 6-ciu
ubogich starców i kalek. W 1845 roku Brandtowie
wyjeżdżają do Warszawy. Alfons Brandt ( ojciec
słynnego malarza J. Brandta) otrzymał propozycję pracy
w szpitalu Dzieciątka Jezus. Tam udzielając pomocy
lekarskiej ofiarom szalejącej epidemii tyfusy, sam staje
się ofiarą tej choroby i umiera. Syn jego – później
słynny malarz miał wtedy 5 lat. Pomocy w wychowaniu
i edukacji udzielił pani Brandt A. Zamoyski, który był
ojcem chrzestnym malarza.
Po wyjeździe Alfonsa Fryderyka Brandta
naczelnym lekarzem ordynacji i szpitala w
Szczebrzeszynie został Tadeusz Wieniawski – ojciec
znanych muzyków Józefa i Henryka. W tym czasie
szpitale zmieniają swoją funkcję. Z instytucji
charytatywnych zmieniają się w szpitale, w których
zaczyna się stosować nowatorskie sposoby leczenia.
Zmiany te zachodzą również w szpitalu w
Szczebrzeszynie. Oprócz poprawy poziomu leczenia
chorób wewnętrznych, szybko rozwija się chirurgia.
Wielu lekarzy śledziło postępy chirurgii. Nie wahało się
stosować jej najnowszych osiągnięć. Przykładem takiej
nowoczesnej postawy jest lekarz Tadeusz Wieniawski.
On to w 1847 roku w szpitalu w Szczebrzeszynie
wykonał trzy pierwsze operacje z zastosowaniem
znieczulenia eterem.
Należy podkreślić, że z lekarzami szpitala
szczebrzeskiego współpracowali lekarze ze Zwierzyńca,
w którym w tym czasie mieściła się Dyrekcja Ordynacji
Zamojskiej. Należeli do nich: chirurg Górecki pracujący
w latach 1850 -1852; Józef Grudziński 1856 – 1875 i
pracujący najdłużej lekarz Goldstein 1856 – 1875.
Szczególnie należy wspomnieć Jana Zienkiewicza –
doktora medycyny – chirurga, który doktoryzował się w
Krakowie. Od roku 1822 pracował jako nauczyciel
przyrody w szkole im. Zamoyskich w Szczebrzeszynie.
Od roku 1828 był rektorem tej szkoły. Założył na placu
przyszkolnym ogród botaniczny ,,obejmujący 1500
plant roślin”. Wiele roślin było leczniczych. Z nich w
pracowniach szkolnych wyrabiano leki ziołowe na
potrzeby szpitala a także chorych uczniów i
pracowników szkoły.
Znaczący wkład w tworzenie szeroko rozumianej
kultury zdrowotnej, tak w Szczebrzeszynie jak i całej
Zamojszczyźnie, wniósł dr Józef Willaume.
 CHRZĄSZCZ NR 4 (2)

Od roku 1878 przez 32 lata pracował jako ordynator

szpitala i lekarz ordynacji zamojskiej. Śledził na MOTO CENTRUM
bieżąco postęp wiedzy medycznej i technicznej w – SKLEP MOTORYZACYJNY –
kraju i za granicą. Na wystawę rolniczo –
przemysłową w 1901 roku przywiózł ze - części do wszystkich typów aut
Szczebrzeszyna aparat rentgenowski i prezentował - elementy karoseryjne
jego zastosowanie zwiedzającym. Interesował się
także losem ludzi bezdomnych i zdrowiem dzieci.
- oświetlenie, zderzaki
Organizował w: Zwierzyńcu, Radecznicy, Latyczynie - haki, tłumiki
kolonie dla ubogich dzieci z Warszawy. Dla ludzi - art.. metalowe
bezdomnych i samotnych zorganizował, w ZAPRASZAMY!!!
pomieszczeniach po zlikwidowanym zakonie
Franciszkanów, Dom Opieki Społecznej. Finansowo Szczebrzeszyn
wspierał to dzieło hrabia Maurycy Zamoyski. W
latach 1881 – 1914 był rzeczywistym a od 1914
Ul. Targowa 10, obok dworca PKS
honorowym członkiem Lubelskiego Towarzystwa Tel. (084) 6821 – 943
Lekarskiego.
Po Dr Willaume pracowało jeszcze wielu
znakomitych lekarzy, z poświęceniem ratujących
życie chorym, szczególnie na choroby zakaźne.
Niekiedy stawali się oni sami ofiarami tych chorób.
W chwili wybuchu I – szej wojny światowej
ordynatorem szpitala w Szczebrzeszynie był dr
Bolesław Bogucki. W roku 1915 przeniósł się do
Zamościa na ordynatora szpitala św. Mikołaja.
Po nim kolejno pracowali:
-dr Mieczysław Czarnecki późniejszy lekarz w
Łomży, poseł na Sejm, Franciszek Papież
-dr Gwaraszwili, który po 6 –ciu tygodniach zmarł na Pl. T. Kościuszki 32
tyfus plamisty,
-dr Jan Stefanowicz, który również po roku pracy
zachorował na tyfus plamisty i zmarł. Pochowany na
miejscowym cmentarzu.
Po nim Ordynatorem szpitala w
Szczebrzeszynie został dr. Zygmunt Klukowski.

Grzegorz Przysada INTERPAK – Opakowania

Żurawica, 22 – 470 Zwierzyniec
Tel. (084) 682-24-31
Fax. (084) 682-18-34
APTEKA SPOZ Sp.j.
- miło SALON ODNOWY BIOLOGICZNEJ
- fachowo Maria Wajstuch
- tanio
Ul. Zamojska 40, CZYNNE Masz dość własnego ciała?
tel. (084) 6821- 061 CAŁĄ DOBĘ Chcesz pozbyć się cellitu?
Masz problem?
Zgłoś się do nas!
Pl. T. Kościuszki
Tel. 668-408-132

7
CHRZĄSZCZ NR 4 (2)

50 LAT – 100 LAT

Postanowieniem z dnia 13 grudnia 2006 roku

Lech Kaczyński - Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
uhonorował medalami za długotrwałe współżycie
małżeńskie cztery pary z naszego miasta i gminy.
Wymienione niżej pary przeżyły w związku
małżeńskim ponad 50 lat. Są to:

Skulimowski Władysław i Krystyna

Skorupa Stanisław i Czesława
Bielecki Ryszard i Halina
Chlebański Władysław i Stanisława

Dnia 29 marca 2007 roku odbyła się w Urzędzie

Miasta uroczystość wręczenia tych medali. W imieniu
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej medale
małżonkom wręczył Burmistrz Miasta – Marian
Mazur. Uroczystą oprawę tej uroczystości zapewniła
Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia w
Szczebrzeszynie. Następnie przy jubileuszowym torcie
i herbacie rozpoczęły się wspomnienia.
Szanownym jubilatom życzymy następnych 50
lat w dobrym zdrowiu i we wszelakiej pomyślności.

8
 CHRZĄSZCZ
CHRZĄSZCZ NR 3NR
(1)4 (2)

PRODUCENT MEBLI OGRODOWYCH

ZAKŁAD PRODUKCYJNY
22-460 SZCZEBRZESZYN BRODY MAŁE 24K TEL/FAX 0048-84-6821225
www.trimex.net.pl e-mail info@trimex.net.pl -6821224

SKLEP ZAMECZEK
MŁYN ZBOŻOWY KOMIS RTV - AGD
s.c. G.G.D
Ul Zamojska 72h
ul Klukowskiego 21
SKŁAD OPAŁU
MAJAX
Sprzedaż, naprawa RTV
P.P.H.U. „AGAWI”
Zbigniew Wiśniewski Marek Jarosz
Ul. Zamojska 17

Księgarnia
CHRZĄSZCZ
Ul Zamojska 9
Jolanta Kuszpyt
P. H. U. JAWOR Ul. Zamojska 56
MATERIALY BUDOWLANE

Artykuły Armatury
Bogusław Komornik Przemysłowej
Plac mleczarni
Józef Wojczuk
Pl T. Kościuszki 26

9
CHRZĄSZCZ NR 4 (2)

ODDZIAŁ W SZCZEBRZESZYNIE
ul Kościuszki 45
22 – 460 Szczebrzeszyn
tel. (0 84) 682 15 11, 682 15 12
fax (0 84) 682 15 10
SZYBKI SERWIS KREDYTOWY
to idealne rozwiązanie ZALETY
finansowe, gdy chcesz Kredyt na dowód bez zaświadczeń o dochodach – pod
zrealizować swoje warunkiem terminowego spłacania wcześniej
potrzeby lub spełnić zaciągniętego kredytu.
marzenia. Nie musisz  Możliwość wyboru waluty - PLN, CHF, USD, EUR.
odkładać ich na później!  Ubezpieczenie dające kredytobiorcy poczucie
Naszą ofertę indywidualnie bezpieczeństwa w przypadku utraty stałych dochodów
dopasujemy do Twoich lub innych zdarzeń losowych.
oczekiwań, m.in. w  Niskie raty kredytu.
zakresie terminu spłaty i  Kredyt od ręki, na dowolny cel.
formy zabezpieczenia  Kredyt na spłatę zobowiązań w innych bankach.
kredytu  Długi okres kredytowania - aż do 8 lat!
 Maksymalna kwota kredytu ~ ustalana
ZABEZPIECZENIA indywidualnie dla każdego klienta.
 Do 35 000 zł bez poręczycieli.
 Do 35 000 zł bez poręczycieli
 Dostępny również przez Internet i telefon.
 Powyżej 35 000 zł sam wybierasz dogodną
formę zabezpieczenia

SAMBUD Oferujemy: SKLEP

Sp. jawna - wykładziny SPOŻYWCZO - PRZEMYSŁOWY
- materiały budowlane
- materiały wykończeniowe Jacek Poznański
Ul Zamojska 17 - farby i lakiery
- materiały elektryczne
Ul Zamojska 5
OBUWIE – SPODNIE
KURTKI – KOSZULE SKLEP
Małgorzata Wyrostkiewicz WIELOBRANŻOWY
Irena Kot
Ul Zamojska 50
Ul Zamojska 36/38

KWIACIARNIA ALICJA
Sklep Wielobranżowy
Anna Król Ul. Zamojska 131
Ul. Zamojska 36

10

ROMAN KOŁODZIEJCZYK
1904 – 1995
Urodzony 28 lutego 1904 roku w
Szczebrzeszynie. W 1912 r. uczęszczał na tajne
nauczanie, które prowadziła organizacja o nazwie
Polska Macierz Szkolna. W czasie I – szej wojny
światowej, po zajęciu Szczebrzeszyna przez Austrię,
uczęszcza do publicznej, polskiej, siedmioklasowej
szkoły, której organizatorem był Fraciszek
Przyrowski. Po ukończeniu w 1929 r. tej szkoły,
wstępuje za zgodą rodziców do wojska w Zamościu.
Jako żołnierz I pułku wołyńskiego,
dowodzonego przez majora Jaworskiego, walczy z
bolszewikami systemem partyzanckim na tyłach
wroga od Białej Cerkwi do Zamościa.
Po wojnie w 1922 r. zostaje uczniem
Seminarium Nauczycielskiego w Szczebrzeszynie.
Ukończył je w 1927 r. Po ukończeniu podjął pracę w
powiecie Lida.
W 1934 r. powraca do rodzinnego
Szczebrzeszyna – kupuje gospodarstwo rolne we wsi
Brody i zajmuje się rolnictwem. Dużo czasu poświęca
pracy społecznej na wsi. W 1936 r. wspólnie z
Andrzejem Przysadą organizują rolników i tworzą I –
szą Spółdzielnię Mleczarską.
Po zajęciu Polski przez Niemców wstępuje di
Z.W.Z. a później do Armii Krajowej. Działa pod
pseudonimem ,,Gazda” w placówce Inspektoratu
Szczebrzeszyn, której komendantem był ,,Młot” – A.
Łysak.
Po wyzwoleniu, jako członek Komitetu
Odbudowy Szkół, przyczynił się do wznowienia
działalności Gimnazjum, szkolnictwa podstawowego
a także Zasadniczej Szkoły Zawodowej, w której
uczył geografii. Za poglądy polityczne (przed wojną
członek Narodowej Demokracji), udział w Armii
Krajowej, krytykę polityki i ideologii Polskiej
Zjednoczonej Partii Robotniczej, tworzenia
spółdzielni produkcyjnych i usunięcie nauczania
religii ze szkół, został w 1953 r. zwolniony z pracy.
Na skutek protestów społecznych
Wojewódzka Komisja Rehabilitacyjna przywróciła go
do pracy 26 lutego 1957 r. Władze oświatowe
pozwoliły mu podjąć ponownie pracę dopiero w 1964
r. Po lekcji przygotowanej dla wizytatorów K.O i W.
w Lublinie, której tematem był Potop H.
Sienkiewicza, zarzucono mu szerzenie nacjonalizmu i
nienawiści do narodów Związku Radzieckiego i
wysłano na emeryturę w 1964 r.
CHRZĄSZCZ NR 4 (2)
Na emeryturze pracuje dużo społecznie. Był
przewodniczącym Koła Absolwentów Seminarium i
współorganizatorem zjazdów absolwentów. Jest
współtworcą i współautorem książki – Zakłady
Kształcenia Nauczycieli i Ich Wychowankowie. Jako
znawca kultury ludowej i uczestnik licznych zabaw
tanecznych wystąpił w filmie Kardiogram jako
wodzirej zabawy tanecznej. Do końca życia działał
twórczo jako prezes Klubu Seniora, który działał przy
Domu Kultury w Szczebrzeszynie.
Zmarł w roku 1995. Pochowany na cmentarzu
w Szczebrzeszynie.
WIKTOR JÓŹWIAKOWSKI
1900 – 1964
Urodził się dnia 4 marca 1900 roku w
Szczebrzeszynie. Na Uniwersytecie Wileńskim
ukończył studia w zakresie – matematyka.
W latach 1933 – 1935 pracował jako inspektor
szkolny w Zamościu a następnie w latach 1936 –
1939 sprawował funkcję dyrektora Gimnazjum Nr
502 w Szczebrzeszynie. Był wielkim entuzjastą
harcerstwa.
Aresztowany przez Niemców w 1949 r.
Więziony na Zamku w Lublinie. Następnie przebywał
w obozach koncentracyjnych w: Oranienburgu i
Sachsenhausen.
W roku 1945 po wyzwoleniu obozów przez
aliantów i odzyskaniu wolności, był głównym
organizatorem polskiego gimnazjum w Lubece, gdzie
wykładał matematykę i fizykę. Do gimnazjum
uczęszczali żołnierze polscy, którzy walczyli na
zachodzie, w tym także żołnierze z dywizji pancernej
generała Stanisława Maczka.
W 1946 r. powraca do Polski do Lublina,
gdzie mieszkała i pracowała na UMCS, jako lektor
języka rosyjskiego i francuskiego, jego żona Janina
Jóźwiakowska.
Został zatrudniony jako dyrektor gimnazjum
dla pracujących z siedzibą w Liceum im. Jana
Zamoyskiego. Uczył tam matematyki.
Zmarł w 1964 roku. Pochowany został na
cmentarzu katolickim przy ulicy Lipowej w Lublinie.
Aleksander Przysada
11
CHRZĄSZCZ NR 4 (2)

ROZMAITOŚCI

MINISTERSTWO KULTURY WOJEWÓDZKI URZĄD OCHRONY

I DZIEDZICTWA NARODOWEGO ZABYTKÓW W LUBLINIE
Departament Ochrony zabytków
Ksiądz Dziekan Andrzej Pikula Parafia
Szanowny Ksiądz
rzymskokatolicka Pod wezw. św. Mikołaja
Andrzej Pikula
Proboszcz Parafii Rzymsko-Katolickiej św. Mikołaja 22-460 Szczebrzeszyn
ul. Wyzwolenia l 22-460 Szczebrzeszyn
Z wielką satysfakcją pragnę poinformować, że parafia
rzymskokatolicka pod wezw. św. Mikołaja w
W nawiązaniu do wniosku Parafii z dnia 5 Szczebrzeszynie została laureatem Wojewódzkiego
stycznia 2007 r. o dofinansowanie w ramach Otwartego Konkursu o „Laut Konserwatorski 2007",
programu operacyjnego Dziedzictwo kulturowe organizowanego pod patronatem Generalnego
priorytet l Rewaloryzacja zabytków nieruchomych Konserwatora Zabytków, Wojewody Lubelskiego i
i ruchomych zadania pod nazwą: Konserwacja Marszałka Województwa Lubelskiego.
olatarza głównego w kościele p.w. św. Katarzyny Komisja konkursowa postanowiła wyróżnić parafię
w Szczebrzeszynie (II etap), uprzejmie za konserwację i restaurację wnętrza kościoła
informuję, że Minister Kultury i Dziedzictwa parafialnego. Uroczystość wręczenia nagrody
Narodowego podjął decyzję o zarezerwowaniu powiązana z obchodami Międzynarodowego Dnia
kwoty w wysokości 65.145 zł, przeznaczonej na Ochrony Zabytków, na którą serdecznie zapraszamy -
pokrycie kosztów niezbędnych do przeprowadzenia będzie miała miejsce w dniu 18 kwietnia 2007 roku, o
tego zadania. godz. 11.00 w Teatrze im. Juliusza Osterwy w Lublinie.

„Chrząszcz” – miesięcznik informacyjny

Wydawca – Stowarzyszenie Przyjaciół Szczebrzeszyna
Redakcja – Zygmunt Krasny, Leszek Kaszyca,
Adres : 22-460 Szczebrzeszyn ul. Pl. T. Kościuszki 1
E-mail: sps@onet.eu
Projekt rysunku Chrząszcza – Agnieszka Wróbel

12