2009

Ιστορία του
Αρχαίου Κόσμου

Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
Σχεδιαγράμματα

ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ
ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Συγγραφή/επιμέλεια: Ευδοκία Γιαννικοπούλου,

Φιλόλογος Γενικού Αρσακείου Λυκείου Ψυχικού

1
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Χρονολογικό διάγραμμα του αρχαίου κόσμου

7000 π.Χ

480/79
3000

1200

1100

700
π.Χ

παλαιολιθική εποχή νεολιθική εποχή
μετάβαση από το
θηρευτικό – συλλεκτικό
στο παραγωγικό στάδιο
π.Χ
εποχή του χαλκού Ομηρική εποχή αρχαϊκή εποχή
πολιτισμός ΒΑ Αιγαίου
Α΄ ελλην. αποικισμός Β΄ ελλην. αποικισμός
κυκλαδικός πολιτισμός
βασιλεία πόλη κράτος
μινωικός πολιτισμός
Ομηρικά έπη περσικοί πόλεμοι
μυκηναϊκός πολιτισμός
Γεωμετρική τέχνη

14μ.Χ

4ος

6ος
323

146

330

395

476
αι.

αι.
30

.
κλασική εποχή ελληνιστική εποχή ρωμαϊκή ύστερη αρχαιότητα/
αυτοκρατορία
πρωτοβυζαντινή περίοδος
δημοκρατία ελληνιστικά βασίλεια Οκταβιανός Μ. Κων/νος
Αύγουστος
Πελ/κός πόλεμος μεταφορά πρωτεύουσας
Αντωνίνοι
ηγεμονία Θήβας Ρωμαϊκές κατακτήσεις - επικράτηση Χριστιανισμού
Ρωμαιοκρατία
ακμή Μακεδονίας
κατάλυση Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους

εξελληνισμός Ανατ. Ρωμαϊκού κράτους

Ιουστινιανός

2
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Προϊστορικοί / Πρωτο-ιστορικοί ελληνικοί πολιτισμοί

Α. Πολιτισμός του ΒΑ Αιγαίου

Χώρος: Λήμνος (Πολιόχνη), Λέσβος, Θάσος, Σαμοθράκη.

Οικονομία:

 γεωργία, κτηνοτροφία

 ανταλλακτικό εμπόριο

Πολιτισμός:

 Η Πολιόχνη της Λήμνου θεωρείται η αρχαιότερη πόλη της

Ευρωπαϊκής ηπείρου.

 Ήταν οργανωμένη πόλη με πολεοδομικό σχεδιασμό, αμυντικό

τείχος, αποχετευτικό δίκτυο και χώρους κοινωνικής συγκρότησης.

Β. Κυκλαδικός πολιτισμός

Χώρος: Θήρα, Σύρος, Πάρος, Αντίπαρος, Νάξος, Σίφνος, Μήλος,

Αμοργός.

Οικονομία:

 γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία

 βιοτεχνία, μεταλλοτεχνία

 εμπόριο (ανταλλακτικό, διαμετακομιστικό)

 πειρατεία

Πολιτισμός:

 ειδώλια

 μαρμάρινα και κεραμικά σκεύη

 έργα μεταλλοτεχνίας

 αρχιτεκτονικά κατάλοιπα οικισμών

3
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Γ. Μινωικός πολιτισμός

Χώρος: Κρήτη

Οικονομία:

 αγροτική οικονομία

 εμπόριο

 βιοτεχνία (κεραμική, λιθοτεχνία, πλεκτική, υφαντική, μεταλλοτεχνία)

 παροχή υπηρεσιών (διοικητικοί υπάλληλοι)

Πολιτισμός:

 Γραφή:

 ιερογλυφικά

 γραμμική Α΄

 Θρησκεία:

 γυναικεία θεότητα (θεά της γονιμότητας)

 ιερό ζώο ο ταύρος

 ιερά σύμβολα τα κέρατα του ταύρου και ο διπλός πέλεκυς

 ταυροκαθάψια (ιερή τελετουργία)

 Τέχνη:

 Χαρακτηριστικά:

φαντασία, λεπτότητα, χαρά, αγάπη για τη φύση, ποικιλία

χρωμάτων

 Είδη:

 αρχιτεκτονική (ανάκτορα, απουσία οχυρώσεων → pax

minoica)

 ζωγραφική (τοιχογραφίες)

 έργα μικροτεχνίας (σφραγιδογλυφία, χρυσοχοΐα,

ειδωλοπλαστική, κεραμική)

 Θέματα:

μορφές ανθρώπων και ζώων, σκηνές από την καθημερινή ζωή

και τις τελετές.

4
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Δ. Μυκηναϊκός πολιτισμός

Χώρος:

κέντρο οι Μυκήνες

Άργος, Τίρυνθα, Πύλος, Αμύκλες, Ορχομενός, Θήβα, Αθήνα, Ελευσίνα,

Ιωλκός …

Οικονομία:

 γεωργία, κτηνοτροφία

 βιοτεχνία

 παροχή υπηρεσιών

 εμπόριο

 Για την προμήθεια πρώτων υλών και για τον έλεγχο των
στενών του Ελλησπόντου φαίνεται πως έγινε και ο Τρωικός
Πόλεμος, στα τέλη του 13ου αι. π.Χ., η πρώτη κοινή πολεμική
επιχείρηση των Ελλήνων.

Πολιτισμός:

 Τα ενοποιητικά χαρακτηριστικά του μυκηναϊκού κόσμου

 γλώσσα – γραφή (ελληνική γλώσσα – γραμμική Β΄)

 θρησκεία (πρώτες λατρείες και ονόματα θεών του

Ολυμπιακού πανθέου)

 υλικός βίος (ομοιομορφία στα έργα τέχνης, πολεμικό

εξοπλισμό, ενδυμασία, καλλωπισμό)

 Μυκηναϊκή τέχνη

*αρχιτεκτονική

 οχυρωμένες ακροπόλεις

 ανάκτορα

 ταφικές κατασκευές (θολωτοί τάφοι)

*ζωγραφική

 είδη: τοιχογραφίες, αγγειογραφικές παραστάσεις

 θέματα: τελετουργικές σκηνές, πολεμικές σκηνές, σκηνές κυνηγιού

5
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Ομηρική / Γεωμετρική Εποχή (1100 -750 π.Χ.)

Μετακινήσεις

1. αναστατώσεις και μετακινήσεις διαφόρων φύλων (για τρεις

αιώνες)
2. Α΄ ελληνικός αποικισμός (11ος - 9ος αι. π.Χ.) : ελληνικά φύλα
(Αιολείς, Ίωνες, Δωριείς) εξαπλώθηκαν στις Δυτικές ακτές της Μ.
Ασίας

Οικονομία

1. κλειστή αγροτική οικονομία (γεωργία –κτηνοτροφία)

2. δεν υπήρχε ειδίκευση – δεν υπήρχε βιοτεχνική ανάπτυξη
3. περιορισμένο ανταλλακτικό εμπόριο (βόδια, δέρματα ζώων,
μέταλλα, δούλοι)

Κοινωνία

μονάδα κοινωνικής συγκρότησης ο οίκος :

i. άριστοι (μέλη του οίκου, κάτοχοι γης)

ii. πλήθος (στο πλαίσιο του οίκου, εργαζόμενοι σε αυτόν)
iii. δημιουργοί (:ξυλουργοί, αγγειοπλάστες, χαλκουργοί/ εκτός οίκου,
οικονομικά εξαρτώμενοι από αυτόν)
iv. δούλοι (περιουσιακό στοιχείο του οίκου)

Πολιτική οργάνωση

1. φυλετικά κράτη
2. κράτη με κληρονομικούς βασιλείς (μόνιμη εγκατάσταση)

α. βασιλιάς (αρχηγός στρατού, θρησκευτική και δικαστική εξουσία)

β. βουλή των γερόντων (άλλοι βασιλείς: αρχηγοί ισχυρών γενών)

γ. εκκλησία του δήμου (σύνοδος του πλήθους)

Πολιτισμός

1. ελληνική αλφαβητική γραφή (9ος – 8ος αι. π.Χ.)

2. ιερά θεών – ολυμπιακό δωδεκάθεο
3. επική ποίηση (Ομηρικά έπη)
4. έργα κεραμικής τέχνης και μικροτεχνίας με γεωμετρικά σχέδια

6
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Αρχαϊκή εποχή (μέσα 8ου αι. – 480/479 π.Χ.)

 Πόλη – κράτος

Ορισμός: είναι μια οργανωμένη κοινότητα ανθρώπων κάτω από μια

εξουσία σε ένα συγκεκριμένο χώρο

Συστατικά στοιχεία

ως προς το χώρο: πόλις ή άστυ

ύπαιθρος χώρα

ως προς την οργάνωση: πολίτες που συμμετέχουν στα κοινά

πολίτευμα (τρόπος άσκησης της εξουσίας)

Επιδιώξεις της πόλεως-κράτους

1. ελευθερία
2. ανεξαρτησία
3. αυτάρκεια

Σημασία της πόλεως – κράτους

1. αποτελεί τη γενεσιουργό δύναμη των επιτευγμάτων και της

πολιτιστικής πορείας των αρχαίων Ελλήνων
2. οδηγεί σε πατριωτισμό /τοπικισμό και δε διευκολύνει την ένωση
των διαφόρων ελληνικών πόλεων –κρατών
3. η έννοιες ‘πολίτης’ και ‘πολιτική’ αποκτούν υπόσταση

Δημιουργία πόλεων – κρατών

1. ομάδες ανθρώπων μετακινήθηκαν, αυτονομήθηκαν και

δημιούργησαν πόλεις-κράτη (παράλια Μ. Ασίας)
2. τμήματα διαφορετικών φύλων ανεξαρτητοποιήθηκαν και
οργανώθηκαν σε πόλεις-κράτη
3. γειτονικές κοινότητες ενώθηκαν σε ενιαίο χώρο και δημιούργησαν
πόλεις-κράτη (συνοικισμοί)
4. από κώμες αποσπάστηκαν ομάδες και συγκρότησαν δική τους
πόλη-κράτος (συνοικισμοί)

7
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

 Β΄ ελληνικός αποικισμός (8ος -6ος αι.π.Χ.)

Ορισμός: είναι η οργανωμένη αναγκαστική μετακίνηση ομάδων από

ελληνικές πόλεις –κράτη, σε άλλες περιοχές, όπου αυτές οι ομάδες
εγκαθίστανται μόνιμα και δημιουργούν νέες πόλεις-κράτη.

Σχέσεις μητρόπολης –αποικίας

μητρόπολη: οργανώνει εξ ολοκλήρου την επιχείρηση του

αποικισμού
αποικία: είναι αυτόνομη και αυτάρκης πόλη-κράτος
Οι σχέσεις μεταξύ μητρόπολης και αποικίας είναι κατά κανόνα
φιλικές, αλλά χαλαρές και μερικές φορές ανταγωνιστικές ή και
εχθρικές.

Αίτια δημιουργίας αποικιών

1. «στενοχωρία» (περιορισμένες εκτάσεις γης λόγω αύξησης

πληθυσμού)
2. έλλειψη πρώτων υλών
3. αναζήτηση νέων αγορών
4. εσωτερικές πολιτικές κρίσεις

Παράγοντες που ευνόησαν την ίδρυση αποικιών

1. οι γνώσεις που είχαν οι Έλληνες για θαλάσσιους δρόμους

2. ο ριψοκίνδυνος χαρακτήρας των Ελλήνων

Χώροι όπου ιδρύθηκαν αποικίες

1. Μεσόγειος θάλασσα (ανατολική και δυτική)

2. Εύξεινος πόντος

Συνέπειες

1. οικονομία: αντιμετώπιση της κρίσης

ανάπτυξη του εμπορίου
ευρεία χρήση του νομίσματος
2. κοινωνία: κοινωνική άνοδος ομάδων
3. πολιτική εξέλιξη: κρίση των αριστοκρατικών πολιτευμάτων
4. πολιτισμός: ανταλλαγές πολιτιστικών στοιχείων
«λατινικό» αλφάβητο

8
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

 Πολιτεύματα

Εξέλιξη πολιτευμάτων: βασιλεία→ αριστοκρατία→ ολιγαρχία→

τυραννίδα→ δημοκρατία

Βασιλεία

1. διατηρήθηκε σε κράτη με φυλετική οργάνωση (Ήπειρος,

Μακεδονία)
2. παρήκμασε όταν δημιουργήθηκαν οι πόλεις-κράτη

Αριστοκρατία

1. συνδέεται με τη δημιουργία πόλεων –κρατών

2. επικρατούν οι άριστοι (διαθέτουν αριστοκρατική καταγωγή και
γαιοκτησία)

Ολιγαρχία

1. Παράγοντες που οδήγησαν σε ολιγαρχικά πολιτεύματα

i. αναπτύχθηκαν οικονομικά κάποιες ομάδες πολιτών (έμποροι,

βιοτέχνες) λόγω αποικισμού
ii. η καθιέρωση της οπλιτικής φάλαγγας έδωσε την ιδιότητα του
πολεμιστή σε όσους είχαν την ευχέρεια να πληρώνουν τον
εξοπλισμό τους (ιδέα της ισότητας)
iii. κωδικοποιήθηκε η νομοθεσία σε μια προσπάθεια να εξομαλυνθεί
η κοινωνική αναταραχή παρέχοντας δικαιώματα σε
περισσότερους πολίτες (νομοθέτες/ αισυμνήτες: Ζάλευκος,
Χαρώνδας, Πιττακός, Λυκούργος, Δράκων, Σόλων)

2. Η διάκριση των πολιτών γίνεται με βάση το εισόδημα και πολίτες που

έχουν αποκτήσει πλούτο διεκδικούν και παίρνουν μέρος στην εξουσία

Τυραννίδα

1. ευγενείς επιβάλλουν προσωπική εξουσία

2. εκμεταλλεύονται τις κοινωνικές αναταραχές
3. παίρνουν με το μέρος τους κατώτερες κοινωνικές ομάδες
4. κάποιοι τύραννοι υπήρξαν και καλοί ηγέτες / οι περισσότεροι ήταν
κακοί ηγέτες και είχαν βίαιο τέλος
5. η τυραννίδα άλλοτε ακολουθείται από ολιγαρχία και άλλοτε από
δημοκρατία

Δημοκρατία

1. κυρίαρχο πολιτικό όργανο είναι το σύνολο των πολιτών που έχει

πολιτικά δικαιώματα και συμμετέχει στην εκκλησία του δήμου
2. ισηγορία πολιτών
3. ισονομία (οι πολίτες συμμετέχουν εξίσου στη λήψη των
αποφάσεων και στη διαμόρφωση /ψήφιση νόμων)

9
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

 Πολιτισμός

Ποίηση: Λυρική (προσωπικά βιώματα)

Φιλοσοφία: Φυσικοί Φιλόσοφοι

Τέχνη: (ανατολίζουσα φάση και διαμόρφωση των ελληνικών

χαρακτηριστικών)

1. αρχιτεκτονική (δωρικός, ιωνικός ρυθμός)

2. γλυπτική (κούροι, κόρες)
3. κεραμική ( μελανόμορφα, ερυθρόμορφα αγγεία)

Θρησκεία:

1. αποκρυστάλλωση των θρησκευτικών δοξασιών

2. πανελλήνιος χαρακτήρας της θρησκείας
3. φημισμένα σε όλο τον ελλαδικό χώρο ιερά (Δελφοί, Ολυμπία,
Δήλος)

 Περσικοί πόλεμοι (499π.Χ. – 479π.Χ.)

Αίτιο: επεκτατισμός των Περσών

Αφορμή: η Ιωνική επανάσταση 499 π.Χ. (εξέγερση των ελλήνων της

Ιωνίας εναντίον των Περσών στους οποίους ήταν φόρου υποτελείς) και
η βοήθεια των ελληνικών πόλεων –κρατών σε αυτούς

Σημαντικές αναμετρήσεις (βλ. χάρτη)

1. μάχη στο Μαραθώνα (490 π.Χ., Μιλτιάδης ≠ Δάτης, Αρταφέρνης)

2. μάχη στις Θερμοπύλες (480 π.Χ., Λεωνίδας ≠ Ξέρξης)
3. ναυμαχία στο Αρτεμίσιο (480 π.Χ., Θεμιστοκλής ≠ Ξέρξης)
4. ναυμαχία στη Σαλαμίνα (480 π.Χ., Θεμιστοκλής ≠ Ξέρξης)
5. μάχη στις Πλαταιές (479 π.Χ., Παυσανίας ≠ Μαρδόνιος)
6. μάχη στη Μυκάλη (479 π.Χ. , Λεωτυχίδης ≠ Τιγράνης)

Σημασία

1. απεδείχθη ο δυναμισμός της πόλεως – κράτους ως οργανωτικού

θεσμού
2. η αναμέτρηση με τους Πέρσες υπήρξε ένας εθνικός αγώνας,
κοινό έργο όλων των Ελλήνων
3. οι Περσικοί πόλεμοι ήταν η σύγκρουση δύο διαφορετικών
πολιτισμών (τρόπος ζωής, συστήματα αξιών) από την οποία
φάνηκε η υπεροχή του ελληνικού πολιτισμού

10
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Κλασική εποχή (479 π.Χ. – 323 π.Χ.)

(Χρονικό πλαίσιο: τέλος των Περσικών πολέμων – θάνατος Μ.

Αλεξάνδρου)

 Α΄ Αθηναϊκή συμμαχία (478/477 π.Χ.)

Ορισμός: είναι ο συνασπισμός ελληνικών πόλεων-κρατών με

επικεφαλής την Αθήνα, η οποία μετά τους Περσικούς πολέμους είχε
ανασυγκροτηθεί και εξελιχθεί σε μεγάλη ναυτική δύναμη.

Η συμμαχία:
1. Χρόνος ίδρυσης: 478/477 π.Χ.
2. Έδρα: Δήλος
3. Φόρος: χρήματα ή πλοία
4. Σκοποί ίδρυσης:
a. η επικράτηση όλων των Ελλήνων απέναντι στους Πέρσες
b. η κυριαρχία των Αθηναίων σε όλους τους Έλληνες
5. Μεταβάλλεται σε ηγεμονία της Αθήνας
a. μεταφορά του ταμείου της συμμαχίας από τη Δήλο στην
Αθήνα
b. ένοπλες επεμβάσεις της Αθήνας σε συμμαχικές πόλεις που
αποστατούσαν

 Πεντηκονταετία (ο χρόνος ανάμεσα στους δύο πολέμους, τους

Περσικούς και τον Πελοποννησιακό)

1. Σχέσεις Ελλήνων και Περσών:

συνεχίζονται οι συγκρούσεις έξω από τον κυρίως ελλαδικό χώρο

1) ο Αθηναίος στρατηγός Κίμων αντιμετωπίζει τους Πέρσες, το 467

π.Χ., στον Ευρυμέδοντα ποταμό Μ. Ασίας
2) ο Κίμων πεθαίνει στην πολιορκία του Κιτίου της Κύπρου, το 450
π.Χ., αλλά οι Αθηναίοι νικούν τον Περσικό στόλο τον επόμενο
χρόνο (449 π.Χ.) στη Σαλαμίνα της Κύπρου
3) υπογράφεται συνθήκη ειρήνης ανάμεσα στους Αθηναίους και
τους Πέρσες [Καλλίειος / Κιμώνειος ειρήνη]

11
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

2. Πολιτικές ανακατατάξεις στην Αθήνα

Στην Αθήνα υπήρχαν δύο πολιτικές παρατάξεις, η δημοκρατική και

η αριστοκρατική. Στα πρώτα χρόνια μετά τα Μηδικά, οι δύο παρατάξεις
συνεργάστηκαν και πέτυχαν:
α. να οργανώσουν την Α΄ Αθηναϊκή συμμαχία
β. να οχυρώσουν την Αθήνα και τον Πειραιά (Μακρά Τείχη).
Αργότερα, δημιουργήθηκε μεγάλη διαμάχη ανάμεσά τους. Στην πολιτική
σκηνή της Αθήνας, τις πρώτες δεκαετίες μετά τα Μηδικά, κυριάρχησαν οι
αριστοκρατικοί Αριστείδης και Κίμων και οι δημοκρατικοί Θεμιστοκλής
και Εφιάλτης. Για τους Αθηναίους συνηθισμένο μέσο εξόντωσης των
πολιτικών τους αντιπάλων υπήρξε ο οστρακισμός. Έτσι, σπουδαίες
προσωπικότητες, όπως ο Αριστείδης, ο Θεμιστοκλής και ο Κίμων,
εξοστρακίστηκαν. Στα μέσα του 5ου αι. π.Χ. αρχηγός των δημοκρατικών
αναδείχθηκε ο Περικλής.

3. Σχέσεις Αθήνας – Σπάρτης

Οι σχέσεις ανάμεσα στην Αθήνα και τη Σπάρτη μετά τα Μηδικά

παρουσίασαν διακυμάνσεις. Όσο επικρατούσε ο Κίμων (αριστοκρατικός
που ασκούσε φιλολακωνική πολιτική), οι σχέσεις ανάμεσα στις δύο
πόλεις ήταν φιλικές. Αργότερα, όταν επικράτησε ο Εφιάλτης
(δημοκρατικός με αντιλακωνικά αισθήματα), δημιουργήθηκε φανερή
διάσταση μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών. Η ένταση ανάμεσα στις δύο
πόλεις συνεχίστηκε καθώς και άλλες πόλεις εμπλέκονταν σταδιακά
συμμαχώντας με τη μία ή την άλλη δύναμη. Δύο σοβαρές προσπάθειες,
για να εξομαλυνθούν οι σχέσεις ανάμεσα στην Αθήνα και τη Σπάρτη,
υπήρξαν:
1) η πενταετής ανακωχή (Κίμων 451 π.Χ.)
2) οι τριακοντούτεις σπονδαί (Περικλής 445 π.Χ.)

4. Η εποχή του Περικλή στην Αθήνα

 Ο Περικλής
a) εκλεγόταν δημοκρατικά κάθε χρόνο στρατηγός
b) είχε μεγάλη επιρροή στο λαό

 ενίσχυσε το δημοκρατικό πολίτευμα

a) καθιέρωσε αμοιβή για τους κληρωτούς άρχοντες (βουλευτές,
λαϊκούς δικαστές)
b) παρείχε χρήματα για την πολιτιστική ανάπτυξη και παιδεία των
Αθηναίων (θεωρικά)

12
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

 ισχυροποίησε την οικονομία της Αθήνας

α) επεκτείνοντας την εμπορική δύναμη των Αθηναίων

1) συμμαχίες με πόλεις της Δύσης (Εγέστα, Ρήγιο, Λεοντίνοι)
2) ίδρυση αποικίας στους Θουρίους
3) κτίση του λιμανιού του Πειραιά σε σχέδια του Ιππόδαμου
(→ ο Πειραιάς γίνεται το μεγαλύτερο εμπορικό κέντρο της
Μεσογείου)

β) εξασφαλίζοντας έσοδα από την εκμετάλλευση των μεταλλείων

(εκμίσθωση σε ιδιώτες, εργασία δούλων)

γ) επιβάλλοντας δίκαιη φορολογία:

1) άμεση φορολογία των Αθηναίων πολιτών δεν υπήρχε (παρά
μόνο σε περιόδους κρίσεως)
2) θεσμός των λειτουργιών (άμεση φορολογία των πλουσίων
Αθηναίων πολιτών)
 χορηγία (δαπάνες για τη διδασκαλία ενός θεατρικού έργου)
 τριηραρχία (δαπάνες για συντήρηση / εξοπλισμό μιας τριήρους)
 αρχιθεωρία (δαπάνες για επίσημη αποστολή σε πανελλήνιες
γιορτές)
 εστίαση (δαπάνες για δείπνο μιας φυλής σε θρησκευτική εορτή)
 γυμνασιαρχία (δαπάνες για αγώνες λαμπαδηδρομίας στα
Παναθήναια)
3) άμεση φορολογία πολιτών από άλλες πόλεις που διέμεναν στην
Αθήνα (μετοίκιο)
4) έμμεση φορολογία επιβαλλόταν στα εισαγόμενα και εξαγόμενα
προϊόντα

δ) εξασφαλίζοντας εισφορές από τους συμμάχους:

1) τακτικές εισφορές
2) έκτακτη φορολογία με τη μορφή πολεμικών αποζημιώσεων

 Πελοποννησιακός πόλεμος (432 – 404 π.Χ.)

1) Αίτια:
 ανταγωνισμός ανάμεσα στην Αθηναϊκή και
Πελοποννησιακή συμμαχία και ηγεμονικές τάσεις της
Αθήνας
 φυλετική και πολιτιστική διαφορά μεταξύ Αθηναίων και
Λακεδαιμονίων
 πολιτειακή διαφορά μεταξύ Αθηναίων και Λακεδαιμονίων

13
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

2) Φάσεις:
Αρχιδάμειος ή Δεκαετής πόλεμος 431 -421 π.Χ.
Σικελική εκστρατεία 415 – 413 π.Χ.
Δεκελεικός ή Ιωνικός πόλεμος 413 – 404 π.Χ.

3) Έκβαση:
1) Νίκη της Σπαρτιατικής συμμαχίας και αναγνώριση της
ηγεμονίας της Σπάρτης
2) Όροι της Συνθήκης
a) να ακολουθούν οι Αθηναίοι τους Λακεδαιμονίους όπου
αυτοί ορίζουν έχοντας τους ίδιους εχθρούς και συμμάχους
(αναγνώριση της Σπαρτιατικής ηγεμονίας)
b) να γκρεμίσουν οι Αθηναίοι τα Μακρά Τείχη
c) να παραδώσουν οι Αθηναίοι όλα τα πλοία τους εκτός από
12
d) να δεχθούν οι Αθηναίοι πίσω στην πόλη τους πολιτικούς
τους εξορίστους

4) Συνέπειες:
1) αποδυναμώθηκαν όλες οι ελληνικές πόλεις-κράτη και
προετοιμάστηκε η παρακμή τους
2) χάθηκαν ανθρώπινες ζωές, προκλήθηκαν υλικές
καταστροφές
3) εξαχρειώθηκαν και αλλοτριώθηκαν οι άνθρωποι
4) αναμείχθηκαν οι Πέρσες στα εσωτερικά του ελληνικού
κόσμου

 Η κρίση της πόλεως-κράτους (4ος αι. π.Χ.)

1) οικονομική και κοινωνική κρίση αντιμετώπισαν οι ελληνικές πόλεις

–κράτη μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο

2) οξύνθηκε ο ανταγωνισμός μεταξύ πόλεων-κρατών

3) οι Πέρσες βρήκαν ευκαιρία να αναμειχθούν στα ελληνικά

πράγματα
 παρέχοντας χρήματα στους Έλληνες
 διασπώντας τις ελληνικές δυνάμεις και προκαλώντας
συγκρούσεις μεταξύ τους [Βοιωτικός ή Κορινθιακός πόλεμος
(395-386 π.Χ.: Θήβα, Κόρινθος, Άργος, Αθήνα ≠ Σπάρτη)]

14
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

4) Ανταλκίδειος (Βασίλειος) ειρήνη 386π.Χ.

a) παραδίδονται οι ελληνικές πόλεις Μικράς Ασίας και Κύπρου
στους Πέρσες
b) διακηρύσσεται η αυτονομία όλων των ελληνικών πόλεων-
κρατών (εξαιρούνται η Ίμβρος, Σκύρος και Λήμνος που
παραμένουν στους Αθηναίους)
c) οι Σπαρτιάτες γίνονται τοποτηρητές της ειρήνης στην
κυρίως Ελλάδα (όργανα της περσικής πολιτικής)

5) Θηβαϊκή ηγεμονία (371 – 362 π.Χ.)

a) μάχη στα Λεύκτρα 371 π.Χ.
b) μάχη στη Μαντίνεια 362 π.Χ.

6) Πανελλήνια Ιδέα
a) τη διατύπωσε πρώτος στα τέλη του 5ου αι. ο Γοργίας
b) κύριος εκφραστής της υπήρξε ο Ισοκράτης: όλες οι
ελληνικές πόλεις –κράτη πρέπει να ενωθούν εναντίον των
Περσών. Την ηγεμονία θα έχει η Αθήνα / ο Ευαγόρας της
Κύπρου / ο Ιάσων των Φερών Μαγνησίας / ο Διονύσιος
των Συρακουσών / ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας.
c) αντίθετος ήταν ο Δημοσθένης στην αρχηγία του Φιλίππου

 Ο Φίλιππος Β΄, βασιλιάς της Μακεδονίας, και η ένωση των

Ελλήνων

1) Ο Φίλιππος σταθεροποιεί τη θέση του στο θρόνο

2) Ο Φίλιππος ισχυροποιεί το κράτος της Μακεδονίας

a) αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τις επιδρομές των Ιλλυριών
και των Παιόνων
b) οργανώνει ισχυρό στρατό (φάλαγγα: πεζέταιροι, σάρισα /
ιππικό / τοξότες /πελταστές)
c) δημιουργεί ισχυρή οικονομία (νόμισμα: χρυσοί στατήρες)

3) Ο Φίλιππος προσπαθεί να επεκτείνει την εξουσία του

a) εξασφαλίζει γη για τους στρατιώτες του κατακτώντας εδάφη
b) ενώνει όλους τους Έλληνες υπό την αρχηγία του
I. καταλαμβάνει τις πόλεις της Χαλκιδικής, εδάφη στην
Ανατολική Μακεδονία και Θράκη ως τις δυτικές ακτές
του Ευξείνου πόνου

15
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

II. στη μάχη στη Χαιρώνεια (338 π.Χ.) ο Φίλιππος

πολεμά εναντίον του στρατού Αθήνας και Θήβας και
νικά
III. στο συνέδριο της Κορίνθου (337 π.Χ.) δημιουργείται
πανελλήνια συμμαχία, αμυντική και επιθετική, με
ισόβιο αρχηγό το Φίλιππο της Μακεδονίας
IV. συνέδριο της Κορίνθου (336 π.Χ.): επαναλαμβάνεται
το συνέδριο, μετά τη δολοφονία του Φιλίππου, και
δίνεται η αρχηγία της πανελλήνιας συμμαχίας στον
Αλέξανδρο, διάδοχο του Φιλίππου

 Μέγας Αλέξανδρος

Α. Η εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου

Οι πιο σημαντικές μάχες
1. μάχη στο Γρανικό ποταμό (334 π.Χ.)
2. μάχη στην Ισσό (333 π.Χ.)
3. μάχη στα Γαυγάμηλα (331 π.Χ.)
4. μάχη στον Υδάσπη ποταμό (326 π.Χ.)

Β. Το έργο του Μ. Αλεξάνδρου

1) στρατιωτικό
a) ήταν διορατικός στρατηγός με μεγαλοφυή σκέψη
b) εφάρμοζε κατάλληλο σχεδιασμό για την αντιμετώπιση του
αντιπάλου
I. στις κατά μέτωπο συγκρούσεις
II. στις πολιορκίες των πόλεων

2) πολιτικό
a) αποδέχθηκε συνήθειες άλλων λαών
b) διατήρησε το θεσμό των σατραπειών
c) δημιούργησε καινούρια διοικητική παράδοση (Έλληνες –
Πέρσες ηγεμόνες)

3) οικονομικό
a) καθιέρωσε ενιαίο νομισματικό σύστημα
b) για τη συγκέντρωση των φόρων δημιούργησε τη
φορολογική περιφέρεια που ήταν μεγαλύτερη από τη
σατραπεία

16
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

4) πολιτιστικό
a) διέδωσε την ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό
b) υιοθέτησε πολιτιστικά στοιχεία της Ανατολής
c) ίδρυσε νέες πόλεις που εξελίχθηκαν σε εμπορικά και
πνευματικά κέντρα
d) προώθησε τις εξερευνήσεις περιοχών και την έρευνα
(ένοπλη εξερεύνηση)

 Πολιτισμός
1) Φιλοσοφία: Σοφιστές, Σωκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης
(ορθολογισμός)
2) Ιστορία: Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Ξενοφών

3) Ποίηση:
 τραγωδία: Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης
 κωμωδία: Αριστοφάνης
4) Ρητορική: Λυσίας, Ισοκράτης, Δημοσθένης
5) Επιστήμες:
 Μαθηματικά: Μέτων
 Χωροταξία: Ιππόδαμος
 Ιατρική: Ιπποκράτης
6) Τέχνες:
 Αρχιτεκτονική: Ικτίνος, Καλλικράτης, Μνησικλής
 Γλυπτική: Φειδίας, Μύρων, Πολύκλειτος, Πραξιτέλης, Σκόπας,
Λύσιππος
 Ζωγραφική: Πολύγνωτος, Ζεύξις, Απελλής

17
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Ελληνιστική εποχή (323 π.Χ. – 30 π.Χ. )

(Χρονικό πλαίσιο: 323 π.Χ. : θάνατος Μ. Αλεξάνδρου – 30 π.Χ. :
κατάληψη της Αιγύπτου από τους Ρωμαίους)
Α. Ελληνιστικός κόσμος

1. Ελληνιστικά Βασίλεια
Μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, ακολούθησαν συγκρούσεις
μεταξύ διαφόρων στρατηγών που φιλοδοξούσαν να τον
διαδεχθούν στην εξουσία. Τελικά (μετά τη μάχη στην Ιψό, το 301
π.Χ.), το κράτος του Αλεξάνδρου διασπάστηκε και
δημιουργήθηκαν τέσσερα βασίλεια:
a) το βασίλειο της Αιγύπτου (Πτολεμαίος)
b) το βασίλειο της Συρίας (Σέλευκος)
c) το βασίλειο της Μακεδονίας (Κάσσανδρος)
d) το βασίλειο της Θράκης (Λυσίμαχος)

2. Χαρακτηριστικά του ελληνιστικού κόσμου

Οικονομία
a) Έλληνες και αλλοεθνείς λειτούργησαν μέσα σε ένα ενιαίο
οικονομικό σύστημα (είχαν κοινό νομισματικό σύστημα/
χρησιμοποιήθηκαν τα ελληνικά νομίσματα, κοινή
δημοσιονομική πολιτική και κοινό τρόπο συναλλαγών)
b) υπήρχε πλούσια γεωργική παραγωγή (οι βασιλείς ήταν
κάτοχοι της γης)
c) αναπτύχθηκε το εμπόριο
d) δημιουργήθηκαν τράπεζες

Κοινωνία
a) δημιουργήθηκε αστική τάξη (έλληνες ή ελληνίζοντες
γηγενείς: έμποροι, επιχειρηματίες τραπεζών, βασιλικοί
υπάλληλοι)
b) οι γηγενείς ήταν εργάτες και μικροκαλλιεργητές
c) αναπτύχθηκε η δουλεία

Πολιτική
Το σύστημα διακυβέρνησης στα ελληνιστικά βασίλεια ήταν η
απόλυτη μοναρχία (ο ηγεμόνας συγκέντρωνε όλες τις εξουσίες
στα χέρια του/ ο πολίτης δε συμμετείχε καθόλου στην εξουσία).

18
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Μετατόπιση του κέντρου βάρους στην Ανατολή

a) Σπουδαίες μεγαλουπόλεις της Ανατολής αποτέλεσαν
σημαντικά διοικητικά, οικονομικά και πολιτιστικά κέντρα του
ελληνιστικού κόσμου (Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια, Πέργαμος
κ.ά.)
b) Στον ελλαδικό χώρο επικράτησαν τα εξής:
I. σε κάποιους τόπους επικράτησε ο θεσμός της βασιλείας
(βασίλειο της Μακεδονίας, βασίλειο της Ηπείρου)
II. κάποιες πόλεις – κράτη παρέμειναν αυτόνομες (Αθήνα,
Σπάρτη, Ρόδος)
III. κάποιες πόλεις, για να αντιμετωπίσουν τον επεκτατισμό
άλλων κρατών, οργανώθηκαν σε συμπολιτείες: Με τον όρο
Συμπολιτεία ή Κοινό εννοούμε ένωση πόλεων σε κράτος με
ενιαία κεντρική διοίκηση, αλλά έτσι, ώστε καθεμία από τις
πόλεις -μέλη να έχει ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις. Η
κεντρική διοίκηση καθόριζε την εξωτερική πολιτική της
Συμπολιτείας και συγχρόνως μπορούσε να επεμβαίνει σε
ζητήματα εσωτερικής πολιτικής (π.χ. στη διευθέτηση
εδαφικών διαφορών μεταξύ των πόλεων). Η κεντρική
διοίκηση είχε επίσης υπό τη δικαιοδοσία της τις στρατιωτικές
δυνάμεις της Συμπολιτείας και την κοπή νομισμάτων.
Συγχρόνως όμως κάθε πόλη -μέλος είχε πλήρη αυτονομία,
εξέλεγε δηλαδή τους δικούς της άρχοντες και είχε τους
δικούς της νόμους. (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος
Δ΄, σελ. 378)
 Αιτωλική Συμπολιτεία
 Αχαϊκή Συμπολιτεία

19
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

3. Ελληνιστικός πολιτισμός

a) Γλώσσα: ελληνι(στι)κή κοινή

Ορισμός: είναι η γλώσσα που διαμορφώθηκε κατά την
ελληνιστική εποχή από τη συγχώνευση ελληνικών διαλέκτων
με βάση την αττική διάλεκτο. Η κοινή χρησιμοποιήθηκε και
στην καθημερινή επικοινωνία από το λαό και από τους
συγγραφείς της εποχής.

b) Θρησκεία: θρησκευτικός συγκρητισμός

I. Ορισμός: είναι η τεχνητή συνένωση ποικίλων θρησκευτικών
πεποιθήσεων και η διαμόρφωση νέων λατρειών κατά την
ελληνιστική εποχή.
II. Αίτια:
 πολιτικά: βασιλείς, για να εδραιώσουν την κυριαρχία τους,
συνεργάζονται με τοπικά ιερατεία
 κοινωνικά: η αβεβαιότητα που δημιουργήθηκε στον κόσμο,
λόγω της αλλαγής συνθηκών, οδήγησε στην αναζήτηση
έντονων συγκινήσεων και ελπίδας σε νέες θρησκευτικές
δοξασίες

c) Γράμματα και τέχνες

Γραμματικοί (πρώτοι φιλόλογοι)
Ιστορία (Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης)
Ποίηση: Νέα Κωμωδία (Μένανδρος)
Φιλοσοφία:
 στωική (Ζήνων)
 επικούρεια (Επίκουρος)
Επιστήμες:
 Μαθηματικά (Ευκλείδης)
 Φυσική (Αρχιμήδης)
 Γεωγραφία(Νέαρχος, Ερατοσθένης)
 Αστρονομία (Αρίσταρχος ο Σάμιος)
Τέχνες:
 Αρχιτεκτονική (ανάκτορα, αγορές, γυμνάσια, στοές)
 Πλαστική (εκφράζει την αγωνία, τον πόνο και γενικά
το πάθος του ανθρώπου στα ταραγμένα ελληνιστικά
χρόνια)
 Ζωγραφική (ψηφιδωτά)

20
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Β. Η Ρώμη
1. Ρώμη: η ίδρυση και η οργάνωσή της

Ίδρυση: 8ος – 7ος αι. π.Χ.

Παραδόσεις για τη ίδρυσή της:

μυθική: ο Ρωμύλος, απόγονος του Αινεία, ίδρυσε τη Ρώμη
αρχαιολογική: οι Ετρούσκοι, που κατοικούσαν στη γύρω περιοχή
ήδη από το 10ο αι., κατέλαβαν το Λάτιο και ίδρυσαν τη Ρώμη

Κοινωνική οργάνωση:
πατρίκιοι: ανήκαν στις παλιές οικογένειες που αποτελούσαν τα
ρωμαϊκά γένη

πελάτες:
 ζούσαν κοντά στους πατρικίους και δέχονταν την
προστασία τους
 ήταν πρωτο –ιταλιώτες κάτοικοι (Λίγουρες)
 σταδιακά συγχωνεύτηκαν με τους πατρικίους

πληβείοι:
 ήταν οι νεότεροι κάτοικοι της Ρώμης και των γύρω περιοχών
 δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα
 δεν επιτρέπονταν επιμειξίες με πατρικίους

Πολιτική οργάνωση κατά την περίοδο της βασιλείας

βασιλιάς:
 θρησκευτικός αρχηγός
 στρατηγός
 ανώτατος δικαστής
 αρχηγός κράτους
Σύγκλητος:
 αρχηγοί των ρωμαϊκών γενών
 συγκαλούσε την εκκλησία του λαού
 επικύρωνε τις αποφάσεις της
 ήταν ο θεματοφύλακας των εθίμων και των παραδόσεων
εκκλησία του λαού:
 ήταν η συγκέντρωση πατρικίων και πελατών
 επικύρωνε τις αποφάσεις του βασιλιά (δια βοής)
 αποφάσιζε για ειρήνη και για πόλεμο
 εξέλεγε το βασιλιά

21
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

2. Ρωμαϊκή πολιτεία / δημοκρατία (res publica)

Μεταβολή του πολιτεύματος:

a) Η βασιλεία διατηρήθηκε ως το 509 π.Χ.
b) Εγκαθιδρύθηκε νέο πολίτευμα, η ρωμαϊκή πολιτεία /
δημοκρατία
Το νέο πολίτευμα συνδέθηκε με
I. κοινωνικούς αγώνες που οδήγησαν στην εξίσωση
πατρικίων και πληβείων
II. εξωτερική επεκτατική πολιτική

Κοινωνικοί αγώνες
i. Στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. , μετά από αγώνες των πληβείων
για να αποκτήσουν πολιτικά δικαιώματα, αναδείχθηκε ένα
νέο αξίωμα, το αξίωμα του δημάρχου. Κύριο έργο του
δημάρχου ήταν η προστασία των πληβείων από τις
αυθαιρεσίες των πατρικίων. Είχαν μάλιστα το δικαίωμα να
αρνηθούν την ψήφιση ενός νόμου, όταν αυτός προσέβαλε
τα δικαιώματα των πληβείων (veto).
ii. Στα μέσα του 5ου αι. π.Χ. καταγράφηκε το ρωμαϊκό εθιμικό
δίκαιο (Δωδεκάδελτος), αποτρέποντας έτσι τις αυθαίρετες
δικαστικές αποφάσεις των πατρικίων.
iii. Καταργήθηκε νόμος που απαγόρευε τους γάμους ανάμεσα
σε πατρικίους και πληβείους.
iv. Τον 4ο αι. π.Χ. επετεύχθη η πολιτική ισότητα μεταξύ
πατρικίων και πληβείων, αφού επετράπη στους πληβείους
να εκλέγονται σε ανώτατα αξιώματα (του υπάτου και του
μέγιστου αρχιερέως).

Πολιτική οργάνωση κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής δημοκρατίας

a. Οι δύο ύπατοι
 συγκέντρωναν όλες τις εξουσίες που είχε πριν ο
βασιλιάς
 μπορούσαν να αναγορεύσουν κάποιον εκλεγμένο
άρχοντα ως δικτάτορα (παραχωρώντας του όλες τις
εξουσίες για 6 μήνες), όταν η πολιτεία βρισκόταν σε
κρίσιμη κατάσταση

22
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

b. Οι δύο τιμητές
 κατάτασσαν τους πολίτες ανάλογα με την περιουσία
τους
 συνέτασσαν τον κατάλογο των συγκλητικών
 κατάρτιζαν τον προϋπολογισμό του κράτους
 επέβλεπαν τα ήθη των πολιτών
c. Άλλοι άρχοντες με μικρότερη εξουσία ήταν οι δήμαρχοι, οι
πραίτωρες, οι ταμίες, οι ανθύπατοι.
d. Η Σύγκλητος
 αποτελούνταν από 300 ισόβια μέλη που είχαν
προηγουμένως διατελέσει άρχοντες
 είχαν νομοθετική και εκτελεστική εξουσία
 ασχολούνταν με θέματα οικονομικά, θρησκευτικά και
εξωτερικής πολιτικής
e. Οι Εκκλησίες (φρατρική, λοχίτιδα, φυλετική)
 ψήφιζαν νόμους
 εξέλεγαν άρχοντες

3. Η Ρωμαϊκή επέκταση και οι συνέπειές της

 Η Ρωμαϊκή εξάπλωση
 146 π.Χ. : Η Ελλάδα υποτάχθηκε στους Ρωμαίους. Ο
επίλογος στην αναμέτρηση Ελλήνων και Ρωμαίων
γράφτηκε κοντά στον Ισθμό της Κορίνθου, στην τοποθεσία
Λευκόπετρα, όπου ο ρωμαίος ύπατος Μόμμιος νίκησε το
στρατηγό της Αχαϊκής Συμπολιτείας Δίαιο. Στη συνέχεια, ο
Μόμμιος στράφηκε κατά της Κορίνθου, την οποία
κατέστρεψε από τα θεμέλια.
 Στα τέλη του 1ου αι. π.Χ. οι Ρωμαίοι με νικηφόρους πολέμους
είχαν κυριαρχήσει στην Ιταλική χερσόνησο και όλα τα νησιά
της Μεσογείου, στις ακτές της Ανατολικής και Δυτικής
Μεσογείου, στην Κεντρική Ευρώπη μέχρι το Ρήνο και στη
Βόρειο Αφρική, δηλαδή σε όλους τους λαούς που
κατοικούσαν από το Γιβραλτάρ μέχρι τον Ευφράτη,
μετατρέποντας τη Μεσόγειο θάλασσα σε ρωμαϊκή λίμνη. Γι’
αυτό και αποκαλούσαν τη Μεσόγειο mare nostrum = δική
μας θάλασσα.

23
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

 Οι συνέπειες των κατακτήσεων

α. Οι κοινωνικές τάξεις
i. συγκλητικοί
 ήταν αριστοκρατική τάξη (οι ίδιοι ή οι πρόγονοί τους
είχαν καταλάβει κάποιο ανώτατο αξίωμα)
 κατείχαν μεγάλα αγροκτήματα
 αποτελούσαν μια κλειστή κοινωνική ομάδα
ii. ιππείς
 ήταν η τάξη των πλουσίων (είχαν χρηματική
περιουσία που τους επέτρεπε να στρατεύονται στο
ιππικό).
 ασχολούνταν με εμπόριο, επιχειρήσεις, τοκογλυφία,
ανάληψη δημοσίων έργων.
 δεν είχαν δικαίωμα να καταλαμβάνουν ανώτατα
αξιώματα και γι’ αυτό βρίσκονταν σε αντιπαράθεση
με τους συγκλητικούς.
iii. ρωμαϊκός λαός (→ ρωμαϊκός όχλος)
 ήταν οι ελεύθεροι ρωμαίοι πολίτες που είχαν πολιτικά
δικαιώματα
 δεν είχαν χρήματα για να ζήσουν και συνέρρεαν στη
Ρώμη για αναζήτηση ευκαιριών
 το κύριο μέσο επιβίωσής τους ήταν η ψήφος τους και
η μαρτυρία τους στα δικαστήρια
iv. δούλοι
 ήταν οι αιχμάλωτοι από τις κατακτημένες περιοχές
 παρείχαν φθηνή εργασία
 δεν είχαν δικαιώματα και αντιμετωπίζονταν με
σκληρότητα (res)

β. Τα πλούτη που συσσωρεύτηκαν από τις ρωμαϊκές κατακτήσεις

τα καρπώνονταν οι συγκλητικοί και οι ιππείς, ενώ ο ρωμαϊκός
λαός πενόταν.

γ. Η πολυτέλεια και τα πνευματικά αγαθά του ελληνιστικού

πολιτισμού επηρέασαν την καθημερινή ζωή των Ρωμαίων και τον
πολιτισμό τους.

24
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

 Μεταρρυθμιστικές προσπάθειες

α. Κάτων ο τιμητής (184 π.Χ.)

 προσπάθησε να περιορίσει την πλεονεξία και να ελέγξει τη
συμπεριφορά των Ρωμαίων
 απέδιδε την αλλοίωση των ρωμαϊκών ηθών στον ελληνικό
πολιτισμό
 η προσπάθειά του δεν έφερε αποτέλεσμα
β. Τιβέριος Γράκχος (δήμαρχος 133 π.Χ.)
 ψήφισε τον αγροτικό νόμο με τον οποίο επιχειρούσε
αναδιανομή της γης
 πρότεινε να δοθεί ο θησαυρός της Περγάμου στους
ακτήμονες
 οι συγκλητικοί αντέδρασαν και έστρεψαν το λαό εναντίον
του
 δολοφονήθηκε ο Τιβέριος και ο νόμος δεν εφαρμόστηκε
γ. Γάιος Γράκχος (δήμαρχος 123 π.Χ.)
 εφάρμοσε τον αγροτικό νόμο του Τιβερίου
 ίδρυσε αποικίες στην Ιταλία και εγκατέστησε ακτήμονες
 καθιέρωσε τη διανομή σιταριού στους φτωχούς της Ρώμης
 μείωσε τα χρόνια στράτευσης και αύξησε το μισθό των
στρατιωτών
 συγκρότησε δικαστήρια από ιππείς για να δικάζουν
συγκλητικούς που κατηγορούνται για καταχρήσεις
 οι συγκλητικοί αντέδρασαν και έστρεψαν το λαό εναντίον
του
 η εξέγερση που οργάνωσε ο Γάιος και οι οπαδοί του κατά
των συγκλητικών απέτυχε και ο ίδιος θανατώθηκε

 Οι εμφύλιοι πόλεμοι
α. Κατά τη διάρκεια του 1ου αι. π.Χ. ο ρωμαϊκός στρατός αποκτά
δύναμη και χρησιμοποιείται από φιλόδοξους στρατηγούς για να
εξυπηρετήσουν τα δικά τους σχέδια για εξουσία.

β. Οι πρωταγωνιστές των συγκρούσεων

I. Μάριος – Σύλλας
Υπερίσχυσε ο Σύλλας:
 είχε διακριθεί στο Συμμαχικό πόλεμο (90 – 88 π.Χ.)
 εφάρμοσε προγραφές για να εξοντώσει τους
πολιτικούς του αντιπάλους (κατάλογοι με πολιτικούς

25
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

αντιπάλους του Σύλλα που είχε αποφασιστεί να

θανατωθούν και οι περιουσίες τους να
δημοπρατηθούν)
 αυτοαναγορεύτηκε δικτάτορας για 4 χρόνια (82 – 79
π.Χ.)
II. Πομπήιος – Ιούλιος Καίσαρ
 Υπερίσχυσε ο Ιούλιος Καίσαρ μετά τη νίκη του κατά
του Πομπηίου, στα Φάρσαλα της Θεσσαλίας (48
π.Χ.)
 Αναγορεύτηκε ισόβιος δικτάτορας
 Δολοφονήθηκε το 44 π.Χ. από τους Κάσσιο Λογγίνο
και Μάρκο Βρούτο
III. Αντώνιος – Οκταβιανός
 Κατά τη ναυμαχία στο Άκτιο το 31 π.Χ. νικητής
αναδείχθηκε ο Οκταβιανός
 Αναγορεύτηκε Αύγουστος (=σεβαστός) και
συγκέντρωσε στα χέρια του όλες τις εξουσίες,
εγκαθιδρύοντας ένα ιδιότυπο μοναρχικό καθεστώς
που καλυπτόταν κάτω από τίτλους της δημοκρατικής
περιόδου

γ. Οι εμφύλιοι πόλεμοι οδήγησαν σταδιακά στην κατάλυση της

ρωμαϊκής δημοκρατίας

26
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Ρωμαϊκή αυτοκρατορία/Αυτοκρατορικοί χρόνοι

(30 π.Χ. – τέλη του 3ου αι. μ.Χ.)

Α. Αυτοκρατορικοί χρόνοι:

1. Την εποχή του Οκταβιανού Αυγούστου (27π.Χ.- 14μ.Χ)

εδραιώθηκε ο αυτοκρατορικός θεσμός ( και δημιουργήθηκαν οι
προϋποθέσεις για την πνευματική ανάπτυξη του ρωμαϊκού
κόσμου σε τέτοιο σημείο ώστε η εποχή αυτή να μείνει γνωστή ως
χρυσός αιώνας του Αυγούστου)

2. Οι Αντωνίνοι από τους διαδόχους του Αυγούστου συνέβαλαν

ώστε το ρωμαϊκό κράτος να οδηγηθεί σε μεγάλη ακμή:

 επικράτησε ειρήνη (pax romana)

 η νομοθεσία συμπληρώθηκε και επεκτάθηκε για να καλύψει τις

ανάγκες όλων των πολιτών και υπηκόων του κράτους ( το
ρωμαϊκό δίκαιο είναι η μεγαλύτερη προσφορά των Ρωμαίων στον
πολιτισμένο κόσμο – νομοδιδάσκαλοι)

 επήλθε οικονομική ανάπτυξη και ευημερία

 Ο ρωμαϊκός πολιτισμός που δημιουργήθηκε δέχθηκε τόσες

επιρροές από τον ελληνικό και στην ουσία και στα εξωτερικά του
χαρακτηριστικά, ώστε να είναι ελληνορρωμαϊκός (χρησιμοποι-
ούνταν και η λατινική και η ελληνική γλώσσα).

Β. Το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη παραχωρήθηκε σταδιακά σε όλους

τους κατοίκους ενσωματώνοντάς τους στο ρωμαϊκό κράτος

1. Αρχικά, Ρωμαίοι πολίτες ήταν μόνο οι κάτοικοι της Ρώμης

2. Κατά τη διάρκεια του Συμμαχικού πολέμου, απέκτησαν το δικαίωμα
του Ρωμαίου πολίτη όλοι οι κάτοικοι της Ιταλίας (89 π.Χ.)
3. Με το διάταγμα του Καρακάλλα (212μ.Χ.), όλοι οι ελεύθεροι
κάτοικοι της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας αναγνωρίζονται ως
Ρωμαίοι πολίτες.

27
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Ύστερη αρχαιότητα / Πρωτοβυζαντινή περίοδος

(4ος αι. μ.Χ. – 6ος αι. μ.Χ.)

Μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους (4ος – 5ος αι. μ.Χ.)

Α. Διάταγμα των Μεδιολάνων (ανεξιθρησκία), 313 μ.Χ.

Β. Μεταφορά της πρωτεύουσας από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη

Μέγας Κωνσταντίνος - 330 μ.Χ. – ενίσχυση της Ρωμαϊκής Ανατολής

Η αυτοκρατορία που διαμορφώνεται βασίζεται στα στοιχεία:

1. Ρωμαϊκή πολιτική παράδοση

2. Χριστιανισμός
3. Ελληνικός πολιτισμός

Γ. Διαίρεση του κράτους σε Ανατολικό και Δυτικό Ρωμαϊκό κράτος:

395 μ.Χ. Θεοδόσιος: Αρκάδιος – Ονώριος

Δ. Ανατολικό Ρωμαϊκό κράτος:

1. Κυρίαρχο στοιχείο το ελληνικό (κάτοικοι, γλώσσα, πολιτισμός)

2. Θρησκεία ο χριστιανισμός

Ε. Κατάρρευση του Δυτικού Ρωμαϊκού Κράτους μετά από βαρβαρικές

εισβολές, 476 μ.Χ.

(Μεγάλη Μετανάστευση των λαών: Γότθοι, Αλαμανοί, Βουργούνδιοι,

Φράγκοι, Βάνδαλοι, Ούνοι…)

28
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Ιουστινιανός (6ος αι. μ.Χ.)

1. Επεδίωξε την ανασύσταση της Ρωμαϊκής οικουμένης (→ ήταν

προσωρινή)
2. Διαμόρφωσε τη βυζαντινή φυσιογνωμία του κράτους
ενισχύοντας με την εσωτερική του πολιτική τον ελληνικό και
χριστιανικό χαρακτήρα του κράτους
3. Ισχυροποίησε την απόλυτη μοναρχία ( με αφορμή τη στάση
του Νίκα, 532 μ.Χ.)
4. Το νομοθετικό έργο υπήρξε το σπουδαιότερο ίσως έργο του
Ιουστινιανού
α. Κωδικοποίησε τους νόμους της εποχής του λατινιστί
 Ιουστινιάνειος κώδικας
 Πανδέκτης
 Εισηγήσεις
β. Εξέδωσε ελληνιστί νέους νόμους , τις ‘Νεαρές’

29
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΠΗΓΗΣ

Ερώτηση:

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες του

παραθέματος που ακολουθεί να αναζητήσετε τα αίτια που οδήγησαν
στο Β΄ ελληνικό αποικισμό και να εξετάσετε τις σχέσεις που
αναπτύχθηκαν ανάμεσα στις μητροπόλεις και τις αποικίες τους.

(…) Το ελληνικό εμπόριο κατέλαβε κατά τους αιώνες που μελετούμε

τώρα [αρχαϊκή εποχή], την πρώτη θέση στη Μεσόγειο από άποψη
αριθμού κινουμένων πλοίων, διανυομένων αποστάσεων, όγκου και
αξίας μεταφορών. Η βιοτεχνία και το εμπόριο ευνοήθηκαν από τον
αποικισμό. Κάθε νέα αποικία, τα πρώτα χρόνια μετά την ίδρυσή της, είχε
ανάγκη από διάφορα προϊόντα, αγροτικά και βιοτεχνικά, που δεν
μπορούσε ακόμη να παραγάγη. Αργότερα εξακολουθούσε να εισάγη
είδη, για τα οποία δεν διέθετε πρώτες ύλες ή που χρειάζονταν εξαιρετική
επιμέλεια και ειδική επεξεργασία· από την άλλη μεριά άρχιζε να εξάγη η
ίδια εμπορεύματα, ιδίως είδη διατροφής, πρώτες ύλες, ενδεχομένως
δούλους, που στέλνονταν στο Αιγαίο, για να ανταλλαγούν με είδη τα
οποία παράγονταν εκεί. Μερικές αποικίες έγιναν σταθμοί ανταλλαγών
ελληνικών προϊόντων διαφόρων προελεύσεων με είδη που παρήγαν οι
γύρω ιθαγενείς. Όπως προκύπτει από αρχαιολογικές παρατηρήσεις, οι
συναλλαγές δεν περιορίζονταν ανάμεσα σε μητροπόλεις και αποικίες.
Έτσι ωφελήθηκαν από αυτές και άλλα κράτη, εκτός από τις αντίστοιχες
μητροπόλεις. (…) Στους τομείς, όπου εγκαταστάθηκαν ελληνικές
αποικίες – Σικελία, Ιταλία, Δυτική Μεσόγειος, Β. Αφρική, Β. Αιγαίο,
Προποντίς, Εύξεινος -, οι άποικοι, αφού αξιοποίησαν τα φυσικά πλούτη
των χωρών που κατέλαβαν, άρχισαν να αποστέλλουν στις
μητροπόλεις, αλλά και σε άλλες χώρες του ελληνικού Αιγαίου, είδη

30
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

διατροφής, πρώτες ύλες, δούλους και να ζητούν διάφορα γεωργικά και

βιοτεχνικά προϊόντα.

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Β΄, σελ. 205- 206.

Ενδεικτική απάντηση:

Τα αίτια που οδήγησαν στο Β΄ ελληνικό αποικισμό

Τα αίτια που συνέβαλαν στην ίδρυση των αποικιών ήταν:

1. η «στενοχωρία», δηλαδή το πρόβλημα που προέκυψε από την

αύξηση του πληθυσμού και τις περιορισμένες εκτάσεις
καλλιεργήσιμης γης,

2. η έλλειψη πρώτων υλών, κυρίως μετάλλων, που απαιτούνταν για

την ανάπτυξη της βιοτεχνίας,

3. η αναζήτηση νέων αγορών για την προμήθεια και την πώληση

αγαθών,

4. οι εσωτερικές πολιτικές κρίσεις που οδηγούσαν σε απομόνωση

μια ομάδα των κατοίκων.

Στο παράθεμα που δίνεται αναφέρονται τα αποτελέσματα του Β΄

ελληνικού αποικισμού, μέσω των οποίων μπορούμε να αναχθούμε στα
αίτια. Επιβεβαιώνεται λοιπόν η ανάγκη των Ελλήνων να εξαπλωθούν σε
μέρη τα οποία θα διευκόλυναν την ανάπτυξη του εμπορίου και της
βιοτεχνίας , προσφέροντάς τους πρώτες ύλες αλλά και νέες αγορές για
τα προϊόντα τους. («Κάθε νέα αποικία, τα πρώτα χρόνια μετά την ίδρυσή
της, είχε ανάγκη από διάφορα προϊόντα, αγροτικά και βιοτεχνικά», «άρχιζε να
εξάγη η ίδια εμπορεύματα, ιδίως είδη διατροφής, πρώτες ύλες, ενδεχομένως
δούλους», «Μερικές αποικίες έγιναν σταθμοί ανταλλαγών ελληνικών
προϊόντων»)

31
ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Οι σχέσεις ανάμεσα στις μητροπόλεις και τις αποικίες

Οι αποικίες που δημιουργήθηκαν ήταν νέες πόλεις –κράτη,

αυτόνομες και αυτάρκεις. Οι δεσμοί μεταξύ μητροπόλεως και αποικίας
ήταν φιλικοί αλλά χαλαροί, μερικές φορές ανύπαρκτοι, ενώ σε σπάνιες
περιπτώσεις οι σχέσεις ήταν εχθρικές.

Από το παράθεμα επιβεβαιώνεται ότι οι σχέσεις ανάμεσα στις

μητροπόλεις και τις αποικίες ήταν φιλικές, αφού είχαν οικονομικές
συναλλαγές, εισήγαν και εξήγαν προϊόντα μεταξύ τους ανάλογα με τις
ανάγκες τους. («οι άποικοι … άρχισαν να αποστέλλουν στις
μητροπόλεις … είδη διατροφής, πρώτες ύλες, δούλους, και να ζητούν
διάφορα γεωργικά και βιοτεχνικά προϊόντα».)

Είναι φανερό ότι ο ελληνικός κόσμος με το Β΄ ελληνικό αποικισμό

ξεπέρασε την κρίση που δημιουργήθηκε στο τέλος της ομηρικής εποχής,
αναπτύσσοντας με αυτό τον τρόπο τη βιοτεχνία και το εμπόριο, και
δίνοντας διέξοδο στους κατοίκους που ασφυκτιούσαν για πολιτικούς ή
οικονομικούς λόγους στον ελλαδικό χώρο.

32