AKIKANLAR MEKAN

GR:
Akkanlarla ilgili bilinen ilk almalar Archimedes (M 285-212) tarafndan
yaplmtr. Archimedes suyun kaldrma kuvvetinden hareketle, akkanlar iin bir takm
hesaplama yntemleri gelitirmitir. Ancak, akkanlarla ilgili esas gelimeler
Rnesanstan sonra olmutur.
Akkanlar mekaniinde en nemli gelimeyi Leonardo da Vinci (1452-1519)
yapmtr. Vinci, tek boyutlu-srekli ak iin sreklilik denklemini kararak dalga
hareketleri, jet aklar, hidrolik sramalar, eddy oluumu ve srklenme kuvvetleri
hakknda bilgiler vermitir.
Newtonun (1642-1727) yerekimi kanununu bulmasndan sonra yerekimi
ivmesi de hesaplara katlmtr. Srtnmesiz aklarda en nemli gelimeleri Daniel
Bernoulli (1700-1782), Leonard Euler (1707-1783), Joseph-Louis Lagrange (1736-
1813) ve Pier Simon Laplace (1749-1827) yapmlardr. Euler imdi Bernoulli denklemi
olarak bilinen bantlar ilk gelitirendir. Ak kanal aklar, boru aklar, dalgalar,
trbinler ve gemi srklenme katsaylar zerinde Antonie de Chezy (1718-1789), Henri
Pitot (1695-1771), Wilhelm Eduard Weber (1804-1891), James Bicheno Franis (1815-
1892), Jean Louis Marie Poiseouille (1799-1869) yaptklar deneysel almalarla
akkanlar mekaniinin gelitirilmesinde nemli katklarda bulunmulardr.
William Froude (1810-1879) ve olu Robert (1846-1924) modelleme
kanunlarn gelitirmesinden sonra, lord rayleigh (1842-1919) boyut analizi tekniini ve
Osborne Reynolds (1842-1912) klasik boru deneyini (1883) gelitirerek akkanlar
mekaniinde ok nemli olan boyutsuz saylar bulmulardr. Henri navier (1785-1836)
ve George Stokes (1819-1903) Newtonian aklara srtnme terimlerini de ilave ederek,
btn aklar analiz etmede baaryla uygulanan ve gnmzde Navier-Stokes
denklemleri olarak bilinen momentum denklemlerini bulmulardr.
Ludwig Prandtl (1875-1953) yzeye yakn yerlerde snr tabakann (1904) etkili
olduunu onun dnda ise srtnme kuvvetlerinin olmad durumlarda Bernoulli
denkleminin uygulanabileceini gstermitir. ayn ekilde ok geni teorik ve deneysel
almalar Thedore von Karman (1881-1963) ve Geofrey Taylor (1886-1975)un
yannda pek ok aratrmac tarafndan da yaplm ve yaplmaktadr.
AKIKANLAR STAT
Sv ve gaz halinde bulunan btn maddeler birer akkandrlar. Akkanlar
statii durgun akkanlarn basncn ve basn kuvvetlerini inceler. Durgun akkanlar
sadece basn ve yerekimi kuvvetine maruz kalrlar.
BASIN:
Birim yzeye dik olarak etki eden kuvvete basn denir. Basn=kuvvet/yzey,
A
F
P = .
Srtnmesiz ak iin momentum denklemi, basn gradyentidir. Bu
) ( a g P = V p
eklindedir ve
durgun akkanlar iin ivme a=0 dr. Durgun akkann hidrostatik basnc g
dz
dP
p =
bantsndan bulunur.
1)SIKITIRILAMAZ AKILAR: Sktrlamaz akkanlarda (svlar) zktle
p=sabittir. Bu durumda basn; P
2
=P
1
-pg(Z
2
-Z
1
) eklindedir.
2)SIKITIRILABLR AKILAR: Sktrlabilir akkanlarda (rnein gazlar)
zktle p basnca ve scakla bal olarak deiir.
a)zotermal durum (sabit scaklk): Bu durumda basn

=
0
1 2
) (
1 2
RT
Z Z g
e P P
eklindedir.
Burada T
0
yer yzeyindeki scaklk, R=287 J/kgK ideal gaz sabitidir.
b)Lineer scaklk deiimi: Scaklk atmosferin alt tabakalarnda T=T
0
-BZ eklinde
lineer olarak azalr. Burada B=0,650 K/100m eklinde her 100m de scakln artma
miktar (g/RB=5,26). Bu durumda basn
BR g
BZ T
BZ T
P P
/
1 0
2 0
1 2
|
|
.
|

\
|

= dir.
BASIN LM:
Deniz seviyesinde 0 Cde cva stunu 760 mm ykselir. Bunun nedeni atmosferin cva
yzeyine bir basn uygulamasdr. Bu nedenle buna atmosfer basnc denir. Bu basn
P
0
=101336 N/m
2
dir.
Bir U borusunda ayn seviyedeki basnlar bir birine eittir. Barometreler, statik basn
lerler bu sisteme gre alrlar. rnein bir tarafnda ak hava basnc, dier
tarafnda B gaz bulunan ematik bir barometrede ayn ykseklikte basnlar eittir,
P
1
=P
2
. Burada P
1
=P
B
+p
1
gh
1
, P
2
=P
0
+p
2
gh
2
dir.
HDROSTATK BASIN KUVVETLER:
Batan cisimlere derinlikle orantl olarak artan basn kuvveti etki eder, F=P.A. Bu
kuvvet cismin yzeyinin merkezine deil daha aada oluan yayl ykn
merkezinden, yani basn merkezinden etki eder. Suya rastgele u eim asyla
batrlm bir cisim iin h derinliindeki bir noktada basn P=P
0
+pgLsinu dr. Burada
L, arlk merkezinden herhangi bir y mesafesindeki uzaklk, y ise seilen x-y koordinat
eksenlerinden biridir. Basn merkezinin arlk merkezine olan uzaklklar X
p
ve Y
p
,
koordinat eksenlerine gre moment alnarak bulunur.
F
I
g X
xy
p
u p sin =
F
I
g Y
xx
p
u p sin = , burada I
xx
yzey atalet momenti, I
xy
arpm atalet momentidir.
BASIN DAILIMI:
1)teleme hareketi:Sabit bir ivme ile hareket eden bir kap ierisindeki bir akkann
ani bir ivmelenme srasnda oluturduu yalpalama hareketine teleme hareketi denir.
Bu durumda yalpalanma sonucu kapta yeni basn gradyanlar oluur. Bylece basn
a
s
P
p =
c
c
, bileke ivme ise
2 2
) (
z x
a g a a + + = dir.
2)Dnme hareketi: inde sv bulunan kap w asal hzyla dndrldnde sv
yzeyi parabol olur. Bu durumda basn
0
2 2
2
1
P gz w r P + = p p eklindedir. Burada r,
parabol yarap, z ykseklik deikenidir.
AKIKANLAR DNAM
SRTNMESZ AKILAR
Bir akkann ak hareketi, geometriye, snr artlarna ve mekaniin kanunlarna
baldr. Bu yzden problem zmnde; kontrol hacmi, diferansiyel analiz, deneysel
metodlar, boyut analizi ve benzerlik yntemlerine bavurulur. Bu yntemlerin en yenisi
olan kontrol hacmidir. Kontrol hacminde kapal bir yzey oluturan sistemdeki belirli
miktar ktle srekli korunur. Uzayda bir blge olan kontrol hacminin snrlar kontrol
yzeyi olarak bilinir.
Bir akkan temel mekanik kanunlar olan; ktlenin korunumu, lineer
momentumun korunumu, asal momentumun korunumu ve enerjinin korunumu
kanunlarna uymak zorundadr. Btn bu kanunlar analiz edebilmek iin Reynolds
Transport teoreminin bilinmesi gereklidir.
REYNOLDS TRANSPORT TEOREM:
Bu teorem, sistem analizinin kontrol hacmi analizine dntrlmesine yardmc olur.
Teoreme gre alnan bir kontrol hacmindeki bir B (Momentum, ktle, enerji,...) fiziksel
parametresinin zamana gre deiimi verilir. Bu

+
|
|
.
|

\
|
c
c
=
ky kh
UdA dV
t dt
dB
|p |p
eklindedir. Burada |=dB/dm eklinde B parametresinin ktleye gre deiimini ifade
eder. Buradaki U kontrol hacminin hz, dV hacim eleman, dA da yzey elemandr.
Eer B parametresi momentum ise, bu durumda teorem

= F
dt
B d

olur. Burada F bir

kontrol hacmindeki kuvvetlerin vektrel toplamdr.
Non-uniform (dzgn olmayan) aklarda, hesaplama yaparken dzeltme katsaysnn da
dikkate alnmas gereklidir. Sktrlamaz bir akta lineer momentum iin dzeltme
katsays
dA
U
U
A

=
2
0
2
0
1
o
formlnden bulunur.
SREKLLK DENKLEM:
Bir akkanda ktle ve hacmin zamana ve konuma gre deiimiyle ilgilidir. Akkanda
alnan bir kontrol hacminin genel sreklilik denklemi
0 =
|
|
.
|

\
|
+ + +
dz
dw
dy
dv
dx
du
dt
d
p
p
eklindedir. Burada u,v,w elemanlar, x,y,z koordinat eksenleri ynnde hz
bileenleridir. Srekli sktrlamaz aklar iin dp/dt=0 dr. Tek boyutlu srekli akta,
2 2 1 1
A U A U p p =
dir. Yani, giren akkan miktar kan akkan miktarna eittir. Sreklilik denklemleri
silindirik ve kresel koordinatlarda da yazlabilmektedir.
BERNOULL DENKLEM:
Basn, hz ve ivme arasndaki iliki ilk kez Bernoulli ve Euler tarafndan gelitirildii
iin bu denklemler Bernoulli denklemi olarak adlandrlr. Zeminden Z
1
ykseklikte U
1
hzl akkann basnc P
1
, Z
2
ykseklikte U
2
hzl ayn akkann basnc P
2
ise bu
durumda Bernoulli denklemi;
2
2
2 2 1
2
1 1
2
1
2
1
gZ U P gZ U P p p p p + + = + + eklindedir. Bu
denklem srekli sktrlamaz akkanlar iin Bernoulli denklemidir.
Srekli sktrlabilir akkanlar (gazlar) iin
0 ) (
2
1
2
1
2
2
= +

p
dP
U U
yaklamndadr.
Bir depodan kan gaz iin U
1
<<U
2
dr. Bu durumda Bernoulli denkleminden U
2
hz,

|
|
.
|

\
|

=

k
k
P
P
RT
k
k
U
1
1
2
1 2
1
1
2 olur. Burada k anizotropik durumda gazlar iin sabit
(younluun deime parametresi), R ideal gaz sabiti, P
1
depo iindeki basn, P
2
depo
dndaki basn, T
1
depo iindeki scaklktr. Ayrca P
1
/P=(p
1
/p)
k
dr.
Srtnmeli aklar iin Bernoulli denklemi:
Termodinamiin birinci kanununa gre, bir sisteme dardan bir s (Q) veriliyor ve
sistem tarafndan bir i (W) retiliyorsa, sistemin i enerjisi (E) bunlar arasndaki fark
kadar bir deiime urar. Sistem tarafndan retilen i (W), basn kuvvetleri tarafndan
yaplan i (W
b
), viskoz kuvvetler tarafndan yaplan i (W
v
) ve sistemdeki pompa,
trbin, fan...vs tarafndan yaplan (W
s
) ilerin toplamdr.
Bir pompaya bal akkan (su) iin Bernoulli denklemi, pompa tarafndan yaplan i
W
s
=pgh
m
(pompann gc alnr), basn kayb AP
k
olmak zere;
k m
P gH gZ U P gZ U P A + + + + = + + p p p p p
2
2
2 2 1
2
1 1
2
1
2
1
eklindedir.
POTANSYEL AKILAR:
1)Uniform Ak: Uniform (dzgn) akta ak hz sabittir. Bu durumda yanal
bileenler yoktur. Bu durumda kartezyen koordinatlarda akm izgileri u=-U ve v=0,
potansiyel izgileri ise o=Uy ve o=Ux bantlaryla verilebilmektedir.
2)Kaynak-kuyu ak: z ekseninde sabit b uzunluu olan r yarapl bir yzeyden kan
debiyi Q=u
r
(2trb), radyal ynde birim b iin kan debiyi q=2tru
r
ile gsteirsek q
kaynak gc olmak zere
r
q
u
r
t 2
= eklinde ifade edilir. q pozitif ise kaynak ak
darya doru, negatif ise ieriye dorudur. Bu durumda silindirik koordinatlarda
u
t
v
2
q
= , r
q
ln
2t
o = dir.
3)Vorteks ak: Vorteks aknda radyal ynde hz u
r
=0 olup, sadece teetsel ynde u
u
hz sz konusudur. Birim b iin debi K=2tru
u
ve K vorteks gcn gstermek zere,
akm fonksiyonu r
K
ln
2t
v = , potansiyel fonksiyonu da u
t
o
2
K
= eklindedir.
4)Dble Ak: Dble hareketinin gc u olmak zere,
u
u
v sin
r
=
ve
u
u
o cos
r
=
dr. Bu denklemler x=rcosu ve y=rsinu dnmleri kullanlarak kartezyen
koordinatlarda da yazlabilir.
5)Silindir zerinde ak: Silindir zerindeki ak hem uniform hem de duble akn
toplam eklindedir. Bu durumda u
u
u o cos cos
r
Ur + = , u
u
u v sin sin
r
Ur =
denklemleri elde edilir. Silindir dndrldnde zerindeki ak; uniform, duble ve
vorteks aknn toplam eklinde olur. Bu durumda silindire etkiyen, sadece sklasyon
(vortekes gcnden, K) kaynaklanan bir kaldrma kuvveti de oluur. Dnmeden
kaynaklanan bu ek kaldrma kuvvetine Magnus kuvveti ya da etkisi denir.
SRTNMEL AKILAR
Ak alannn uaklarda, roketlerde ve dnya yzeyinde olduu durumlara d
aklar, ak alannn boru aknda olduu gibi snrlarla kuatld durumlara da i
aklar denir. Yzeye yakn ksmlarda srtnme kuvvetlerinin egemen olduu ve
yksek hz gradyanlarnn grld blgelere snr tabaka denir. Yzeyden uzak
ksmlarda, serbest ak alannda atalet kuvvetleri baskndr. Bu nedenle ak, hz ya da
kuvvetler arasndaki orana gre snflandrlr. Atalet kuvvetlerinin viskoz kuvvetlere
oranna Reynolds says denir ve Re ile gsterilir. Serbest yzey aklar iin reynolds
says Re=uy/n eklindedir. Burada u ortalama ak hzn, y karakteristik boru
uzunluunu, n ise akkann kinematik viskozitesini gstermektedir. Reynolds says;
akkann laminer (dzgn ak izgileri) ve trblansl (karmak, dalgalanmal,
tedirgin ak alan) olduunu tanmlamada kullanlan en basit ve en yaygn boyutsuz
saydr.
Bir ak alanndaki basn kayb; belli bir hza kadar, hzla lineer (AP~U), daha
yksek hzlarda ise hzn 1,75.kuvvetiyle (AP~U
1,75
) artar. Bir boru ierisindeki akta;
hzn kademeli olarak artrlmas halinde, laminer aktan trblansl aka gei boru
apyla (d) tanmlanan reynolds saysnn yaklak 2300 deerine varmasyla
gerekleirki, Re
kritik
=ud/n buna kritik Reynolds says denir. Bu silindir zerindeki
akta 3.10
5
, dz yzey zerindeki akta 10
6
da gerekleir.
Akta hz profilinin uniform durumdan, sadece ynin (laminer akta parabolik
bir yap oluturur) fonksiyonu oluncaya kadar geen mesafeye gelime uzunluu ad
verilir ve Le ile gsterilir. Bas kaybnn lineer olarak azald durumlarda laminer ak
iin Le/d~0,06Re, trblansl ak iin Le/d~4,4 Re
1/6
deneysel bantlar sz
konusudur.
DARESEL BORULARDA AKI:
1)Dairesel borularda laminer ak:R yarapl boruda laminer akan suyun boru
merkezindeki hz (basn azalmakta) U
m
=AP.R
2
/4L.u eklindedir. Akkann genel hz
ise
|
|
.
|

\
|
=
2
2
1 ) (
R
r
U r U
m
eklindedir. Akkann ortalama hz U
0
=U
m
/2 dir. Borudaki
srtnme katsays
2
0 2
1
U
C
f
p
t
=
eklinde, hz ve kayma gerilmesine baldr.
2)Dairesel borularda trblansl ak:Trblansl akta genel hz bants
m
m
R
r
U r U
|
|
.
|

\
|
= 1 ) ( eklindedir. Bu durumda ortalama hz
) 1 )( 2 (
2
0
+ +
=
m m
U
U
m
olur.
BORU BALANTILARINDA LOKAL KAYIPLAR:
Boru balantlarnda kayplar erilik ve dirseklerdeki kayplar, genileme kayplar,
daralma kayplar ve vanalardaki kayplardan olumaktadr. Toplam basn kayb,
srekli ve lokal basn kayplarnn toplamndan oluur, AP
t
=AP
k
+AP
L
.
2 2
2
2 U
K
U
d
L
C P
f t
p p + = A , burada K ak geometrisine ve balant ekline bal olup,
imalat firmalar tarafndan verilir.
AIK KANAL AKIKARI:
Bu aklar bir kanal ierisinde ak yzeye maruz kalan aklardr. En yaygn ekilde
sulama kanallar, boaltma kanallar ve akarsular bunlara tipik rneklerdir. Ak kanal
aklarnda e hz profilleri ak geometrilerine bamllk gsterir. Ak kanalda, su-
hava ara yzeyindeki kayma gerilmesinden dolay, maksimum hz yzeyden kanal
derinliinin yaklak %20si kadar aada oluur. kanal eitleri genel olarak; gen,
yamuk ve daireseldir. Ak kanal aklarnda Bernoulli denklemi;
k
P gZ U gZ U A + + = +
2
2
2 1
2
1
2
1
2
1
p p p p eklindedir. Kanal uzunluu L, kanal derinlii y,
kanal genilii b, kanaln yatay dzlemle yapt eim as u ise, kk alar iin
basn kuvveti pgby.tanu=t(b+2y) dr. Bu akta R
h
=by/(b+2y) oranna hidrolik yarap
denir. Ak kanallarda akn eklini anlayabilmek iin ncelikle civardaki srtnme
hz, u tan
h
g R U =
-
, sonra da
n
U c
c
-
+
= bulunur ve akn hangi blgede olduuna karar verilir. Geni
ve derin kanallarda, viskozitenin dk olmas ak genelde trblansl yapar. Pratikte
laminer akn grld yerler ise yamur sularnn oluturduu su birikintileri ve uak
pistlerinde oluan su akntlardr.
Ak kanal aklarn snflandrmada kullanlan en yaygn yntem,
gy
U
Fr =
Froude
saysdr. Burada U serbest yzeydeki ak hzn, g yerekimi ivmesini, y kanal
derinliini gstermektedir. Fr<1 Subkritik ak, Fr=1 Kritik ak, Fr>1 Sper kritik ak.
Uniform akta serbest yzeydeki ak hz Chezy katsaysna bal olarak
2 / 1
0
6 / 1 3 / 2
1
35 , 26 tan S R R C U
h h

= = c u
dr. Burada c (mm) przllk, S
0
=tanu eim
as, C
1
Chezy katsaysdr. Manning bu denklemi yeni bir k parametresine bal olarak
2 / 1
0
3 / 2
1
S R
k
U
h
= eklinde ifade etmitir. K parametresi yzey malzemesine gre
deimektedir. rnein: cam; c(mm)=0,3 , k=0,010 , temiz toprak kanal; c=37 , k=0,022
, asfalt; c=5,4 , k=0,016 , byk nehirler; c=500, k=0,035. ...
LME YNTEMLER:
Ak alannn incelenmesinde yaygn olarak diferansiyel yntemler, integral
yntemleri, boyut analizi ve deneysel yntemler kullanlr. Diferansiyel ve integral
yntemleri: Navier-Stokes ve enerji denklemlerinin zmne dayandindan ou
zaman bir takm kabullerle denklemler basitletirilerek zme gidilir. Baz durumlarda
eer tam zm bu kabullerle salanamyorsa, saysal veya nmerik yntemlerle sistem
analiz edilir. pahal olmasna ramen en salkl yntem deneysel olarak ak
parametrelerinin incelenmesidir. Deneysel yntemlerle btn parametreler
llebilmesine ramen ok pahal olduu iin her zaman kullanlmayabilir.
Akkanlar mekanii ve s transferinde genelde llmesi gereken byklkler
arasnda viskozite, hz, basn, scaklk, younluk, debi ve trblans younluu
saylabilir. Viskozite lmnde viskometreler (serbest akl, dner eksenli ve tablal,
den bilyal, ince tpl), hz iin laser Doppler hz ler, kzgn tel (hot wire)
anemometresi ve pipot tp, scaklk iin sv kristal stc ve termo elemanlar,
trblans younluu ve Reynolds gerilmeleri iin laser ve kzgn tel anemometreleri,
younluk iin ise hidrometreler kullanlr.
Debi lmnde kapal kesitlerde orifismetre, venturimetre, ak llesi ve eitli tipte
debimetreler, ak kanallarda ise savaklar kullanlr.
RNEKLER
1)Ak hava basncnn P
0
=101336 Pa olduu bir yerde bulunan bir manometredeki sv
seviyesi ekildeki gibidir. Bu manometrede h
1
=40 cm, h
2
=30 cm , p
1
=800 kg/m
3
ve
p
2
=1000 kg/m
3
olduuna gre Adaki basn ka Pa dr? (g=10 m/s
2
).
zm: Ayn hizadaki basnlar eittir. P
1
=P
A
+p
1
gh
1
, P
2
=P
0
+p
2
gh
2
ve P
1
=P
2
den
P
A
=P
0
+p
2
gh
2
-p
1
gh
1
=101336+1000.10.(0,30)-800.10.(0,40)=101336+3000-3200
=101136 Pa bulunur.
2)Yer yzeyindeki atmosferik basn 101336 Pa olduuna gre 2000 m ykseklikteki
basn deerini;
a)younluu p=1,2 kg/m
3
ve ekim ivmesini g=10 m/s
2
eklinde sabit alarak,
b)T
0
=27 C
0
izotermal durum iin basnc bulunuz. (R=300J/kgK)
zm: a)Sktrlamaz ak iin, P
2
=P
1
-pg(z
2
-z
1
)=101336-(1,2).10.2000= 77336 Pa
b)zotermal durum iin,
= = = =

22 , 0
300 . 300
2000 . 10
) (
1 2
101336 101336
0
1 2
e e e P P
RT
z z g
83960 Pa
3)ekilde gsterilen dzenekte h
1
=0,5 m, h
2
=1,5 m, p
1
=1000 kg/m
3
, p
2
=13600 kg/m
3
,
A=0,01 m
2
dir. C noktasnda basncn 4 bar olmas iin piston ktlesi m ka kg
olmaldr? (g=10 m/s
2
, P
0
=101336 Pa)
zm: P
1
=P
c
+p
1
gh
1
, P
2
=P
0
+p
2
gh
2
+mg/A ve P
1
=P
2
den m=A(P
c
+p
1
gh
1
-P
0
-p
2
gh
2
)/g
bulunur. deerler yerine konduunda m=0,01.(4.10
5
+1000.10.0,5-101336-
13600.10.1,5)/10 =0,01.(400000+5000-101336-204000)/10=99,664 kg
4)ekilde grld zere, bir su(p=1000kg/m
3
)deposundaki, genilii 3m uzunluu
4m olan dikdrtgen eklindeki bir kapak 30
0
lik bir eimle B ucu asl, A ucu ise serbest
olacak ekilde yerletirilmitir. Atmosfer basncn ve kapnn arln ihmal ederek, A
noktasna etki eden yatay kuvveti bulunuz. (su derinlii h=6m, g=10 N/kg, sin30=1/2).
zm:A=b.L=3.4=12 m
2
, h
g
=6-2.(1/2)=5 m, basn kuvveti F=pgh
g
=1000.10.5=5.10
4
N dur. Atalet momenti I
xx
=b.L
3
/12=3.4
3
/12=16 m
4
, arlk merkezinden basn
merkezine olan uzaklk Y
p
=-pgsinuI
xx
/F=-[1000.10.(1/2).16]/(5.10
4
)=1,6 m bulunur.
Bye gre momentten A
x
.2=F.(2-1,6), A
x
=[0,4.5.10
4
]/2=1000 N bulunur.
5)ekilde grld gibi, 20m derinliindeki bir petrol tankerinde 5m yksekliinde su
(p
2
=1000kg/m
3
) ve 15m yksekliinde petrol (p
1
=800kg/m
3
) bulunmaktadr. Genilii
10m olan yanal yzeye etki eden toplam hidrostatik basnc bulunuz. (g=10 N/kg)
zm: nce her bir yanal yzeye etkiyen hidrostakik baslar bulalm. P
g1
=p
1
gh
g1
=
800.10.7,5=60000 Pa, P
g2
=p
1
gh
1
+p
2
gh
g2
=800.10.15+1000.10.2,5=145000 Pa. imdi de
her yan yzeye etkiyen kuvvetleri bulalm. F
1
=P
g1
.A
1
=90.10
5
N, F
2
=P
g2
.A
2
=145.10
3
.
(10.5)=72.5.10
5
N. Toplam kuvvet ise; F=F
1
+F
2
=1625.10
4
N olur.

6)Ykseklii 2m, ap 3m olan st ak bir tank ierisinde 1,5 m yksekliinde su
(p=1000 kg/m
3
) bulunmaktadr. Bu silindirik tank dey simetri ekseni etrafnda
dndrlmektedir. Suyun dklmemesi iin eriilebilecek maksimum asal hz nedir ve
bu esnada tabandaki maksimum basn ne olur? (g=10m/s
2
, atmosfer basncn ihmal
ediniz).
zm:Suyun dklmemesi iin h=1 m olmaldr. Bu durumda maksimum asal hz
w=[2gh/R
2
]
1/2
=[2.10.1/(3/2)
2
]
1/2
=2,98 rad/s olur. Bu durumda oluan maksimum basn;
P=(pr
2
w
2
/2)-pgz=[(3/2)
1/2
.1000.(2,98)
2
/2]-1000.10.(-1)=10125+10000=20125 Pa olur.

7)Hz deimeyen bir jet, kesit alan A=0,2 m
2
alanl yatay bir dirsekten akmaktadr.
Ak srekli srtnmesiz olup, her yerde atmosfer basnc hkm srmektedir. Kanat
dengede tutmak iin gerekli kuvvet ka N dur? (U=10m/s, dm/dt=4 kg/s, sin37=0,6,
cos37=0,8).
zm: x ynnde toplam kuvvet F
x
=-(dm
1
/dt).U
1
+(dm
2
/dt).U
2
cosu = -(dm/dt)[U
1
-
U
2
cosu)=-4.(10-10.0,8)=-8N sola doru. Y ynnde toplam kuvvet F
y
=(dm/dt).U.sinu=
4.10.0,6=24 N yukarya dorudur. Burada sreklilik ilkesinden dolay U=U
1
=U
2
ve
(dm
1
/dt)=(dm
2
/dt) alnmtr. Buna gre bileke kuvvet; F=[F
x
2
+F
y
2
]
1/2
=25,3 N dr.
8)Giri kesitinin ap 0,20 m olan yatay bir dirsee 5 m/s hz ve 40000 N/m
2
basnta
olan su (p=1000 kg/m
3
) ekilde grld gibi girmektedir. k kesitinin ap 0,16 m
olan bu dirsekte srtnme kayplar ihmal edildiine gre, dirsei dengede tutabilmek
iin gerekli kuvvet bileenlerini bulunuz. (t=3, sin60=0,86 , cos60=0,5).
zm:Sreklilikten U
1
A
1
=U
2
A
2
dir. U
2
=(d
1
2
/d
2
2
).U
1
=7,8 m/s. Bu durumda Bernoulli
denklemi P
1
+(1/2)p
1
U
1
2
=P
2
+(1/2)p
2
U
2
2
dir. P
2
=4.10
4
+(1/2).1000.[5
5
-(7,8)
2
]=22000 Pa,
F
x
=P
1
A
1
-F
x
-P
2
A
2
cosu=p[U
2
2
A
2
-U
1
2
A
1
] denkleminden F
x
=1211,8 N bulunur. F
y
ise
F
y
=F
y
-P
2
A
2
sinu=pU
2
2
A
2
sinu bantsndan 1436 N olarak bulunur.
9)ap d
1
=2 m olan bir boruda U
1
hzla akan bir akkan, ap d
2
=1m olan boruya gelip
U
2
hzyla akmaktadr. Bu akkann debisi ekildeki gibi venturimetre ile llmektedir.
Venturimetrede cvann ykselme seviyesi h=0,4 m olduuna gre, akkann ktlesel
debisi ka kg/s olur? (t=3, p
1
=1000 kg/m
3
, p
2
=13600 kg/m
3
, g=10 N/kg)
zm: Sreklilikten U
1
=(d
2
2
/d
1
2
).U
2
=(1/4).U
2
=(1/4)U
2
, Bernoulli denkleminden U
2
=
[2AP/p
1
(1-1/4
2
)]
1/2
=[2.(13600-1000).10.0,4/(1000.(15/16)]
1/2
=3,27 m/s ,ktlesel debi de
dm/dt=p
1
A
2
U
2
=1000.(3/4).(3,27)=2452,5 kg/s
10)ekilde grlen hidrolik santrale saniyede 30 m
3
su girmektedir. Su trbin
kanatlarn dndrdkten sonra 2 m/s lik bir hzla sistemden ayrlmaktadr.
Srtnmelerden dolay sistemde oluan toplam kayplar 15.10
4
Pa olduuna gre bu
santralden elde edilebilecek gc hesaplaynz. (p=1000kg/m
3
, g=10 N/kg)
zm:1-2 arasnda Bernoulli P
1
+(1/2)pU
1
2
+pgz
1
=P
2
+(1/2)pU
2
2
+pgz
2
+W
s
+AP
k
dr.
P
1
=P
2
=P
a
, U
1
=0 ve AP
k
=15.10
4
Pa. 1000.10.70=(1/2).1000.2
2
+W
s
+15.10
4
eitliinden
W
s
=548000 N/m
2
bulunur. G ise dW/dt=(dm/dt).W den 16440000 watt=16,44
Megawatt.
11)Younluu 1000 kg/m
3
, kinematik viskozitesi n=10
-6
m
2
/s olan bir akkan, ap
5.10
-2
m olan przsz bir boru ierisinden 5 m/s lik bir hzla akmaktadr. A)Maksimum
hz, B)Birim uzunluk iin srtnme kuvvetini bulunuz (t=3, C
f
=0,046Re
-0,20
)
zm:A) Maksimum hz iin Re=U.d/n=(5.5.10
-2
)/10
-6
=25.10
4
, przsz boruda
C
f
=0,046Re
-0,20
=0,046.(25.10
4
)
-1/5
=4.10
-3
dr. U
*
=(t/p)
1/2
=U.(C
f
/2)
1/2
=5.(4.10
-3
/2)
1/2
= 0,12
m/s. U
m
=U
0
+3,75.U
*
05+3,75.0,12=5,45 m/s bulunur.
B)t=(p.C
f
.U
2
)/2=(4.10
-3
.1000.5
2
)/2=50 Pa, srtnme kuvveti ise F
s
=t.t.d=50.3.5.10
-2
=
7,5 N dur.
12)Genilii 2 m, derinlii 1m ve eimi 0,5
0
olan bir beton kanalda debiyi, Manning
denklemine gre hesaplaynz. (n=0,012 , c=1mm, tan0,5=8,73.10
-3
)
zm: A=b.y=2.1=2 m
2
, =b+2y=2+2.1=4 m, R
h
=A/=0,5 m, U=(R
h
2/3
.S
0
1/2
)/n= [0,5
2/3
.(8,73.10
-3
)
1/2
]/0,012=4,91 m/s, debi ise dQ/dt=U.A=4,91.2=9,81 m
3
/s dir.
KAYNAK:
1)Do.Dr.Habib UMUR, Uluda nv.Makine Mh, Akkanlar
Mekanii,2.bask-1998-stanbul.
2)D.halliday-R.Restnick, Tokyo nv.Phys.dep, Physics 1.
Mehmet TAKAN