Jak Organizować I Prowadzić Gimnazjalne Projekty Edukacyjne, Jacek Strzemieczny

Jak organizowa i prowadzi gimnazjalne projekty edukacyjne
Poradnik dla dyrektorw, szkolnych organizatorw i opiekunw projektw

Jacek Strzemieczny
Szanowni Pastwo, Dyrektorzy i Nauczyciele Gimnazjw Przekazujemy Wam materiay informacyjne dotyczce pracy z uczniami w gimnazjum metod projektw. Nowa podstawa programowa stawia przed szko zadanie rozwijania umiejtnoci i postaw, warunkujcych sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we wspczesnym wiecie. Wyraaj to zarwno zapisy dotyczce gwnych celw edukacyjnych, jak i wymaga oglnych oraz szczegowych zwizanych z poszczeglnymi przedmiotami. Zgodnie z now podstaw programow szkoa midzy innymi ma uczy: umiejtnoci wykorzystania posiadanych wiadomoci podczas wykonywania zada i rozwizywania problemw, tworzenia wypowiedzi: jej przygotowania i publicznego wygaszania. Uczniowie maj: pozna i zrozumie zjawiska spotykane w otaczajcym szko wiecie, sprawnie komunikowa si z innymi ludmi i umie wsplnie dziaa, przygotowa si do wykonywania rnych zada, ktre ycie osobiste, uczestnictwo obywatelskie i praca zawodowa stawiaj przed dorosym czowiekiem. Obecny system sprawdzania osigni uczniw opiera si na systemie egzaminw zewntrznych. W przypadku gimnazjum, poza moliwociami tego systemu znajduje si sprawdzenie wielu kompetencji, ktre szkoa ma ksztaci. Szczeglnie dotyczy to ksztatowania umiejtnoci i postaw zwizanych z prac zadaniowo-projektow, umiejtnociami wspdziaania i pracy zespoowej, inicjatywnoci i kreatywnoci. Realizacja nowej podstawy programowej wymaga wprowadzenia do systemu edukacyjnego elementw, ktre wpyn na osignicie wskazanych w podstawie programowej celw. Skuteczn metod ksztacenia kompetencji, potrzebnych do penienia w przyszoci podanych rl osobistych, spoecznych i zawodowych jest realizowanie przez zesp uczniw projektu edukacyjnego opisanego jako systematyczne, dugoterminowe przedsiwzicie prowadzone przez zesp uczniw pod opiek nauczyciela, na ktre skadaj si planowanie, wykonanie i publiczna prezentacja osignitych efektw. Wprowadzenie metody projektu, umocowanej w prawie owiatowym jako obowizkowej i powszechnej, wymaga ustalenia w szkole odpowiednich sposobw organizacji pracy. Pomocne w sprostaniu temu wyzwaniu powinny by dwa poradniki, ktre powstay w ramach projektu Wdroenie podstawy programowej ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk ze szczeglnym uwzgldnieniem II i IV etapu edukacyjnego. Zawieraj one praktyczne wskazwki dotyczce organizacji i prowadzenia projektw edukacyjnych w szkoach oraz propozycje dokumentacji szkolnej napisane przez autorw specjalizujcych si w tematyce projektw uczniowskich i konsultowane z dyrektorami szk majcych due dowiadczenie w pracy t metod. Wielu nauczycieli, w duej liczbie szk pracowao z uczniami metod projektw, rwnie podczas realizowania poprzednio obowizujcej podstawy programowej, zarwno podczas realizowania programw poszczeglnych przedmiotw, jak w ramach pracy wychowawcy klasy. Chodzi jednak o to, aby metoda ta staa si powszechna. Dlatego informacja o pracy projektowej ma znale si na wiadectwie kadego ucznia. Jeli tak si zdarzy, e konkretny ucze podczas swojej nauki w gimnazjum bdzie uczestniczy w wikszej liczbie projektw, moemy pozwoli mu wybra, ktry jako najlepiej odpowiadajcy jego zainteresowaniom, najbardziej interesujcy ma by wymieniony na jego wiadectwie.
Kade gimnazjum otrzyma dwa komplety poradnikw, kolejne egzemplarze bdzie mona pobra ze stron Orodka Rozwoju Edukacji w Warszawie. Bd tam take zamieszczane inne opracowania wspomagajce nauczycieli i dyrektorw szk, w tym przykady dobrych praktyk. Licz, e materiay, ktre zostay przygotowane, oka si pomocne i uatwi wprowadzenie projektu edukacyjnego szerzej do praktyki szkolnej. Katarzyna Hall Minister Edukacji Narodowej
WPROWADZENIE
Projekt edukacyjny w prawie owiatowym
Od 1 wrzenia 2009 roku w przedszkolach i szkoach wdraana jest nowa podstawa programowa wprowadzona Rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17). W czci dotyczcej zalecanych warunkw i sposobu realizacji wskazuje ona na konieczno wykorzystywania przez nauczycieli rnorodnych metod aktywizujcych, w tym metody projektu edukacyjnego. Metoda ta ma pomaga w osiganiu celw ksztacenia i wychowania oraz w ksztaceniu umiejtnoci, jakie powinien posiada ucze koczcy gimnazjum, a ktrych osignicie nie zawsze mona sprawdzi w trakcie egzaminu testowego. Najwaniejsze z nich to: a) komunikowanie si w jzyku ojczystym, b) wyszukiwanie, selekcjonowanie i krytyczna analizy informacji, c) wykorzystywanie zdobytych wiadomoci w wykonywaniu zada i rozwizywaniu problemw, d) pracy zespoowej. W zalecanych warunkach realizacji podstawy programowej wskazano na metod projektu jako sprzyjajc osiganiu celw ksztacenia z nastpujcych przedmiotw: jzyka polskiego, chemii, informatyki, wychowania fizycznego i edukacji zdrowotnej, zaj artystycznych, zaj technicznych oraz wiedzy o spoeczestwie. W przypadku tego ostatniego przedmiotu okoo 20% treci nauczania okrelonych w podstawie programowej tego przedmiotu powinno by realizowanych w formie uczniowskiego projektu edukacyjnego, a na IV etapie edukacyjnym nie mniej ni 10%, przy czym kady ucze powinien uczestniczy co najmniej w jednym projekcie w kadym roku nauczania przedmiotu. Na mocy Rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 sierpnia 2010 r. zmieniajcego rozporzdzenie z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunkw i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniw i suchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianw i egzaminw w szkoach publicznych (Dz. U. nr 156, poz. 1046) uczniowie klas gimnazjalnych, w ktrych obowizuje nowa podstawa programowa ksztacenia oglnego, maj obowizek udziau w realizacji projektu gimnazjalnego, ktry zosta zdefiniowany jako zespoowe, planowe dziaanie uczniw, majce na celu rozwizanie konkretnego problemu, z zastosowaniem rnorodnych metod. Zakres tematyczny projektu edukacyjnego moe dotyczy wybranych treci nauczania okrelonych w podstawie programowej ksztacenia oglnego dla gimnazjw lub wykracza poza te treci. Projekt edukacyjny obejmuje nastpujce dziaania, ktre ma realizowa zesp uczniw pod opiek nauczyciela: a) wybranie tematu projektu edukacyjnego; b) okrelenie celw projektu edukacyjnego i zaplanowanie etapw jego realizacji; c) wykonanie zaplanowanych dziaa; d) publiczne przedstawienie rezultatw. Udzia ucznia w pracach projektowych bdzie mia wpyw na ocen zachowania, a informacja o tym udziale oraz temat projektu bd wpisane na wiadectwie ukoczenia szkoy. W szczeglnie
uzasadnionych wypadkach dyrektor szkoy moe zwolni ucznia z tego obowizku wwczas na wiadectwie w miejscu przeznaczonym na wpisanie tematu projektu znajdzie si wpis: zwolniona albo zwolniony. Zapisy rozporzdzenia w sprawie oceniania nakadaj na gimnazja obowizek stworzenia uczniom warunkw do wykonania projektw edukacyjnych, w szczeglnoci: a) uwzgldnienia w kryteriach oceny zachowania ucznia, zawartych w ocenianiu wewntrzszkolnym, udziau ucznia w realizacji projektu edukacyjnego; b) okrelenia przez dyrektora szkoy w porozumieniu z rad pedagogiczn szczegowych warunkw realizacji projektu edukacyjnego; c) poinformowania przez wychowawc uczniw i ich rodzicw na pocztku roku szkolnego, w ktrym uczniowie bd realizowa projekt edukacyjny o warunkach jego realizacji. W roku szkolnym 2010/11 gimnazja s zobowizane zrealizowa te zadania w terminie do 30 listopada 2010 roku.
Projekt edukacyjny a obowizki szkoy

W uzasadnieniu do rozporzdzenia zmieniajcego rozporzdzenie w sprawie oceniania znale mona stwierdzenie, e Metoda projektu edukacyjnego nie pociga za sob zmian natury organizacyjnej, ale wymaga ustalenia przez szko zasad realizacji projektw. Kada szkoa powinna wypracowa zasady realizacji projektu edukacyjnego we wasnym zakresie, dostosowujc te zasady do swoich moliwoci organizacyjnych oraz potrzeb uczniw. Oznacza to, e szkoy gimnazjalne maj obowizek stworzenia uczniom warunkw do wykonania projektw edukacyjnych. Zatem to dyrektor i rada pedagogiczna powinni podj wice decyzje co do organizacji prac nad projektami edukacyjnymi, zarwno w zakresie terminu wykonywania tych projektw, czasu realizacji projektw, jak i ich rodzaju i zakresu treci programowych, jakie bd obejmowa. W porozumieniu z rad pedagogiczn dyrektor musi take zadecydowa o opiece nad zespoami uczniowskimi, co dotyczy bdzie przede wszystkim wychowawcw klas i nauczycieli wybranych przedmiotw, jak i ewentualnie innych nauczycieli, ktrych moe zaangaowa np. do konsultacji dla uczniw. Istotne jest take ustalenie formy i czasu prezentacji (na forum klasy, szkoy, jako dzie projektw, sesja naukowa itp.) oraz dokumentowania wykonanego projektu (sprawozdanie, karta z projektu, dokumentacja fotograficzna czy inne ustalone przez szko rozwizania). Szczeglnie wane s decyzje dotyczce oceniania uczniw, zwaszcza ustalenie: a) kryteriw uznania udziau ucznia za wystarczajcy do wpisania jego tematu na wiadectwie ukoczenia gimnazjum; b) zasad uwzgldnienia udziau w pracy nad projektem w ocenie zachowania ucznia. Zadaniem dyrektora i nauczycieli jest te okrelenie zasad ewentualnego oceniania przedmiotowego uczniw realizujcych projekty edukacyjne. Ponadto szkoa powinna okreli, w jak licznych zespoach uczniowie bd wykonywali projekty, jak zapewni obligatoryjno udziau uczniw w projekcie, jak uczniowie bd planowali swoje dziaania, np. czy przygotowanie i zoenie u nauczyciela (osoby odpowiedzialnej za projekty w szkole, dyrektora) harmonogramu pracy zespou jest obligatoryjne oraz w jaki sposb bd ustalane tematy projektw jako konkretne problemy do rozwizania.
Poradniki dla dyrektorw i nauczycieli

Jednym z zaplanowanych dziaa w realizowanym przez Orodek Rozwoju Edukacji w Warszawie projekcie systemowym Wdroenie podstawy programowej wychowania przedszkolnego i ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk, ze szczeglnym uwzgldnieniem II i IV etapu edukacyjnego Priorytet III Programu Operacyjnego Kapita Ludzki jest pomoc dyrektorom gimnazjw we wprowadzeniu projektu gimnazjalnego do praktyki szkolnej. W ramach wspomagania dyrektorw i nauczycieli szk w realizacji obowizkw naoonych na nich prawem opracowano zestaw dwch publikacji. S to: Metoda projektw w gimnazjum. Poradnik dla nauczycieli i dyrektorw gimnazjw, Jak organizowa i prowadzi gimnazjalne projekty edukacyjne. Poradnik dla dyrektorw, szkolnych organizatorw i opiekunw projektw. Pierwsza pozycja autorstwa Agnieszki Mikiny i Boeny Zajc skada si z dwch, komplementarnych wzgldem siebie czci. Pierwsza to poradnik zawierajcy praktyczne wskazwki dotyczce wdraania projektw edukacyjnych na etapach: a) przygotowania projektu, b) jego realizacji, c) publicznego przedstawienia rezultatw projektu, d) oceny i monitorowania. Nauczycielom, ktrzy wykorzystuj ju w praktyce metod projektw, pozwol one udoskonali i usystematyzowa dziaania, pocztkujcym poka, jak stawia pierwsze kroki. Cz pierwsz uzupeniaj nie tylko przykadowe dokumenty wypracowywane przez uczniw podczas pracy nad projektami, ale i narzdzia suce do monitorowania i oceny opracowane przez Autorki i wsppracujcych z nimi nauczycieli. Wskazwki te opracowane na podstawie kilkunastoletnich dowiadcze. W czci drugiej, przeznaczonej dla osb, ktre chciayby pozyska wiedz na temat samej metody projektw, Autorki zamieciy informacje o genezie metody projektw, zaprezentoway i omwiy ich rodzaje, zwrciy uwag na zmian roli nauczycieli prowadzcych projekty edukacyjne, podkrelajc przy tym denie do wspierania samodzielnoci i innowacyjnoci uczniw. Sporo miejsca powicono pracy zespoowej jako sposobowi rozwizywaniu problemw, poniewa projekt gimnazjalny to dziaanie polegajce na rozwizaniu problemu postawionego w temacie projektu. Drugi poradnik to spojrzenie na metod projektw i sposb ich realizacji w szkole. Jest sum dowiadcze jego Autora Jacka Strzemiecznego i kierowanego przez niego Centrum Edukacji Obywatelskiej, instytucji, ktra od roku 1994 pomaga szkoom wprowadza do swojej pracy projekty edukacyjne. Autor, z pomoc dowiadczonych liderw CEO Alicji Pacewicz, Danuty Sterny i Katarzyny Sotan-Modoeniec, przedstawi wskazwki pomocne w organizacji i prowadzeniu edukacyjnie wartociowych projektw, wskazujc na szeroki zakres moliwoci jakimi dysponuje dyrektor, aby dostosowa sposoby organizacji i prowadzenie projektw edukacyjnych do wystpujcych w szkole warunkw, jej wielkoci i zaawansowania kadry pedagogicznej w stosowaniu projektw edukacyjnych i aktywnych metod nauczania. Poradnik ten przedstawia take przykady projektw, zwracajc szczegln uwag na to, e ich tematy mog polega na podejmowaniu przez uczniw ciekawych dla nich problemw. Kocowa cz publikacji to propozycje zapisw w prawie wewntrzszkolnym opracowane przez
dyrektorw szk, majcych due dowiadczenie w realizacji projektw. Elektroniczne wersje obu poradnikw zostay umieszczone na stronach Orodka Rozwoju Edukacji w Warszawie www.ore.edu.pl, tam te powstaje baza materiaw dla nauczycieli i dyrektorw oraz opisy przykadw dobrych praktyk. Adresatami wszystkich tych opracowa i materiaw s zarwno nauczyciele, ktrzy bd realizowa projekty edukacyjne, dyrektorzy gimnazjw wprowadzajcy j do praktyki szkolnej, jak i wszyscy zainteresowani t metod. Autorom bardzo zaley, by korzystajc z poradnikw ich adresaci mieli na uwadze, e to tylko propozycje zmierzenia si przez szkoy z obowizkiem realizacji projektu edukacyjnego, dlatego te wielokrotnie podkrelaj fakultatywno opisywanych przez siebie dziaa szkoy, wskazuj rozwizania alternatywne. Celem realizowania w szkoach projektw edukacyjnych ma by bowiem wyzwolenie uczniowskiej kreatywnoci i osiganie satysfakcji z zespoowo wykonanej pracy, a nie tworzenie i sztywne trzymanie si procedur, regulaminw i wzorw dokumentacji. Andrzej Jasiski Koordynator Projektu
Spis treci 1. 2. PROJEKT EDUKACYJNY W GIMNAZJUM .................................................................................. 11 1.1. Metoda projektw na wiecie i w Polsce ................................................................................. 12 DLACZEGO PROJEKT EDUKACYJNY W GIMNAZJUM .......................................................... 15 2.1. Nowa podstawa programowa .................................................................................................. 15 2.2. Ksztacenie kompetencji kluczowych ...................................................................................... 16 2.3. Autonomia ucznia ....................................................................................................................... 17 2.4. Praca zespoowa w szkole rozwija kapita spoeczny ........................................................... 18 2.5. Praca wychowawcza szkoy ...................................................................................................... 19 3. NOWE ZADANIA ORGANIZACYJNE W GIMNAZJUM ........................................................... 20 3.1. Wprowadzenie metody projektu jako procesu uczenia si szkoy .................................... 21 3.2. W pierwszych latach projekty proste i krtkie ...................................................................... 22 3.3. Szkolny zesp do spraw organizacji projektu ...................................................................... 22 3.4. Jak informowa rodzicw .......................................................................................................... 23 3.5. Kiedy i jak uczniowie maj pracowa nad projektem .......................................................... 23 3.6. Jak wybiera opiekunw projektw ........................................................................................ 24 3.7. Jak powinna by zorganizowana opieka nauczyciela nad projektem ............................... 25 4. WYBR TEMATW I PROBLEMW ........................................................................................... 27 4.1. Projekty badawcze a projekty zadaniowe .............................................................................. 27 4.2. Korzystanie z pomocy instytucji zewntrznej ....................................................................... 28 4.3. Na pocztek projekty spoeczne ............................................................................................... 29 4.4. Projekty wzajemnego nauczania .............................................................................................. 30 4.5. Jak okreli tematy i problemy do rozwizania ..................................................................... 30 4.6. Szkolna lista zakresw i tematw projektw ......................................................................... 32 4.7. Uczniowie wybieraj tematy z pomoc wychowawcy ......................................................... 33 4.8. Spotkania informacyjne ............................................................................................................. 35 5. TWORZENIE ZESPOW PROJEKTOWYCH I WPROWADZENIE W TEMAT ................. 36 5.1. Jak utworzy zespoy i podzieli uczniw .............................................................................. 36 5.2. Liczebno grupy ........................................................................................................................ 37 5.3. Wprowadzenie uczniw w temat przez nauczycielaopiekuna ........................................ 38 5.4. Gdy kilka zespow chce realizowa ten sam temat ............................................................. 39 5.5. Kontrakt midzy zespoem uczniowskim a opiekunem projektu ...................................... 40 6. PLANOWANIE DZIAA I OKRELENIE CELW PROJEKTU ............................................ 41 6.1. Okrelenie problemu do rozwizania ..................................................................................... 41 6.2. Cele projektu ................................................................................................................................ 42 6.3. Cele edukacyjne formuowane przez nauczyciela ................................................................ 42
6.4. Cele projektu okrelane przez uczniw .................................................................................. 42 6.5. Wybr narzdzi komputerowych i internetowych ............................................................... 45 6.6. Jak stworzy harmonogram i przypisa osoby do dziaa ................................................... 46 7. REALIZACJA PROJEKTU ................................................................................................................. 7.1. Jak dugo powinien trwa projekt ............................................................................................ 7.2. Pomoc nauczyciela opiekuna projektu ................................................................................ 7.3. Jak jest dokumentowana praca uczniw ................................................................................ 7.4. Monitoring projektw w klasie ................................................................................................ 7.5. Jak oceni prac zespow i uczniw ....................................................................................... 7.6. Publiczna prezentacja rezultatw projektw ......................................................................... PRZYKADOWE ROZWIZANIA ORGANIZACYJNE ............................................................. 8.1. Przykad I: organizacja projektw na poziomie klasy projekty klasowe ....................... 8.2. Przykad II: organizacja projektw na poziomie szkoy projekt midzyklasowy ........ 8.3. Przykad III: Projekty przedmiotowe ...................................................................................... 8.4. Przykad IV: Dziaania spoeczno-obywatelskie .................................................................... Krok 1: Wybr problemu ........................................................................................................... Krok 2: Diagnoza ......................................................................................................................... Krok 3: Wyznaczenie celu dziaa i opracowanie rozwizania problemu ....................... Krok 4: Szukamy sojusznikw .................................................................................................. Krok 5: Dziaanie ......................................................................................................................... Krok 6: Publiczna prezentacja rezultatw projektu .............................................................. Krok 7: Rozmowa o tym, co si zmienio dziki projektowi ............................................... 49 49 49 50 51 51 52 55 55 58 59 61 62 62 63 63 64 65 65
8.
9.
PRZYKADY GIMAZJALNYCH PROJEKTW EDUKACYJNYCH ......................................... 66
10. KARTA PROJEKTU ............................................................................................................................ 71 11. PODSTAWA PRAWNA PROJEKTU ............................................................................................... 75 12. ORGANIZACJA PROJEKTU EDUKACYJNEGO UREGULOWANIE W PRAWIE WEWNTRZSZKOLNYM ............................................................................................................... 77 12.1. Udzia w realizacji projektu edukacyjnego a ocena zachowania ..................................... 77 12.2. Szczegowe zasady realizacji projektu edukacyjnego w gimnazjum przykady ...... 80
1. PROJEKT EDUKACYJNY W GIMNAZJUM

Rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 sierpnia 2010 r.1 na gimnazja naoono obowizek zorganizowania pracy metod zespoowego projektu edukacyjnego, z ktrego zwolnienie bdzie moliwe tylko w uzasadnionych sytuacjach zdrowotnych lub losowych. Rozporzdzenie dotyczy uczniw klas, w ktrych obowizuje nowa podstawa programowa ksztacenia oglnego. Zgodnie z przywoanym rozporzdzeniem projekt edukacyjny jest zespoowym, planowym dziaaniem uczniw, majcym na celu rozwizanie konkretnego problemu. Tak wic, aby speni warunki naoone przez rozporzdzenie, projekt gimnazjalny musi zosta zrealizowany przez zesp uczniw, musi by przeprowadzony na podstawie przygotowanego wczeniej planu i mie na celu rozwizanie okrelonego problemu. Jak liczylibymy, majc po cztery palce u rk? Gimnazjum nr 2 w Czerwionce-Leszczynach Nauczyciel matematyki zapyta uczniw: Czy chcielibycie zbada, jak liczylibymy, majc po cztery palce u rk?. Problem ten zainteresowa uczniw z rnych klas gimnazjum. Wcielajc si w Bajtan przybyszw z kosmosu liczcych w systemie semkowym, odkryli arytmetyk gimnazjaln w nowym systemie, poszukujc analogii i rnic z dziesitkow arytmetyk Ziemian. Po czterech miesicach wytonej pracy na szkolnej konferencji naukowej podzielili si swoimi odkryciami z innymi Ziemianami (uczniami, nauczycielami, rodzicami). Aby sprawdzi efekty prowadzonych przez siebie zaj , przygotowali specjalne narzdzia testy interaktywne, ktre zebrani rozwizali na zakoczenie konferencji. Grupowa praca nad projektem i wymg publicznej prezentacji jego efektw daj uczniom szans rozwinicia umiejtnoci pracy zadaniowej, w tym planowania, wsppracy, a take komunikacji, prezentacji i samooceny. Tym, co wyrnia tak zdefiniowane dziaanie na tle projektw, ktre czsto prowadzone s w polskich szkoach, jest jego cel. Nie jest nim samo dziaanie uczniowskie, lecz rozwizanie konkretnego problemu. Najlepiej, jeli postawione przed uczniami zadanie, bdzie budzi ich zainteresowanie, a zgbienie go stanie si wyzwaniem. Rozwizujc problem, uczniowie samodzielnie zdobd now wiedz i umiejtnoci; bd szuka informacji, analizowa je i opracowywa, podejmowa adekwatne dziaania, a na koniec publicznie przedstawia efekty swojej pracy.
1 Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 sierpnia 2010 roku, zmieniajce rozporzdzenie w sprawie warunkw i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniw i suchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianw i egzaminw w szkoach publicznych (Dz. U. Nr 156 poz. 1046). Cay tekst rozporzdzenia jest przywoany w dalszej czci poradnika w rozdziale Podstawa prawna projektu.
11
Rol nauczyciela w projekcie edukacyjnym jest pomoc uczniom poprzez postawienie problemu ciekawego i wartociowego z edukacyjnego punktu widzenia albo zaproponowanie im rozwijajcego zadania. Nauczyciel ma inspirowa ich do mylenia i dziaania za pomoc odpowiedniej informacji zwrotnej i stawianych pyta. Czasami take, jeszcze przed rozpoczciem przez uczniw samodzielnych dziaa, konieczne bdzie dokonanie przez nauczyciela odpowiedniego wprowadzenia w problematyk projektu. Zadaniem nauczyciela jest rwnie towarzyszenie uczniom na poszczeglnych etapach pracy nad projektem, poprzez pomoc w poszukiwaniu sposobw rozwizania postawionego problemu oraz w planowaniu dziaa, organizowaniu pracy zespoowej i kocowej prezentacji. Zgodnie z rozporzdzeniem Ministra sposb organizacji projektw bdzie zalee od rozwiza przyjtych indywidualnie przez szko. Minister pozostawi szkoom znaczn swobod w organizacji projektw, zarazem nakadajc na dyrektora i nauczycieli konieczno wypracowania najbardziej odpowiednich dla ich szkoy rozwiza organizacyjnych. Dyrektor w porozumieniu z rad pedagogiczn ma zdecydowa, jak zrealizowa obowizek projektw uczniowskich w jego szkole. Uczyni to zapewne zgodnie z realizowanym przez siebie stylem zarzdzania i istniejc w danej placwce tradycj organizacyjn.
1.1. metoda projektw na wiecie i w Polsce
Uczenie metod projektu ma na wiecie ugruntowan pozycj. Jest popularne w wielu krajach europejskich, w tym w szkoach skandynawskich, osigajcych bardzo dobre rezultaty edukacyjne. W gimnazjach prowadzonych w ramach systemu matury midzynarodowej (ang. International Baccalaureate) cay program nauczania jest realizowany metod projektw edukacyjnych. Czsto uwaa si, e w przypadku uczniw w wieku gimnazjalnym, projekty s szczeglnie odpowiedni metod nauczania. W literaturze amerykaskiej uczenie metod projektu w duym zakresie pokrywa si z organizacj uczenia si przez rozwizywanie problemu (ang. Project Based Learning i Problem Based Learning). W obu przypadkach projekt rozpoczyna wiodce pytanie lub zagadnienie skierowane do uczniw, ktre wymaga od nich zgbienia kluczowych dla danej dziedziny poj i zagadnie oraz zaobserwowania ich w otaczajcym wiecie2. Sprawia to, e modzi ludzie ucz si, jak si uczy, jak wsppracowa z innymi i jak zastosowa zdobywane w szkole wiadomoci i umiejtnoci do rozwizania problemw, z ktrymi stykaj si (lub mog si w przyszoci zetkn) w yciu osobistym, zawodowym lub aktywnoci obywatelskiej. Podkrela si, e problemy te maj zaciekawi uczniw i zaangaowa ich w dziaalno poznawcz3. Podejcie to jest bliskie definicji gimnazjalnego projektu edukacyjnego, zawartej w rozporzdzeniu wprowadzajcym go do polskich szk. Nauczanie przez rozwizywanie problemu jest w polskiej owiacie rzadko stosowane. Dotychczas prowadzone w szkoach projekty byy zazwyczaj skoncentrowane na realizacji konkretnego zadania. Uczniowie poszukiwali
Project Based Learning Handbook, Thom Markham i inni. Buck Institute for Education 2003 The Power of Problem-Based Learning, praca zbiorowa pod redakcj Barbary Duch, Susan Gron i Deborah Allen, Stylus Publishing 2001
2 3
12
Jak organizowa i Prowadzi gimnazJalne ProJekty edukacyJne
na przykad informacji o historii budynku szkolnego i wykorzystujc znalezione fakty, relacje i zdjcia, przygotowywali wystaw. W tym przypadku zadaniem, ktre uczniowie rozwizywali, byo: Poznanie historii budynku szkoy i przedstawienie go innym uczniom. Natomiast projekt skoncentrowany na problemie mgby polega na przykad na szukaniu odpowiedzi na pytanie Co nasza miejscowo zyskaa dziki powstaniu szkoy?. Brudna sprawa, czyli sprztamy miasto Gimnazjum w Ozorkowie Gimnazjalici uznali, e pilnym problemem do rozwizania jest oczyszczenie ich miasta z zalegajcych mieci. Sami sprztnli niektre miejsca w miecie. Rozdawali te ulotki i rozlepiali plakaty wszystkie w dowcipny sposb promoway czysto oraz zachcay do dbania o porzdek. Przechodnie zatrzymywali si i z sympati wyraali o ich pomyle. Uczniowie przygotowali take scenariusz przedstawienia dla przedszkolakw W krlestwie Krla miecia. Zaprezentowali swoje pomysy i dziaania w Urzdzie Miasta w obecnoci burmistrza i przewodniczcej Rady Miejskiej. Wsplnie z przedstawicielami wadz samorzdowych zastanawiali si, co mona zrobi, aby Ozorkw by czystym miastem. Proponujc uczniom projekty, nauczyciele korzystaj zarwno z wasnych pomysw, jak i pomocy rnych instytucji zewntrznych. Partnerami szkoy w prowadzeniu takich dziaa s instytucje kultury, biblioteki, muzea, szkoy wysze, lokalne stowarzyszenia i oglnopolskie organizacje pozarzdowe. Zapraszajc szkoy do prowadzenia projektw, instytucje te proponuj tematy i zapewniaj materiay edukacyjne dla nauczycieli i uczniw. Czsto take organizuj szkolenia, konferencje i spotkania nauczycieli oraz uczniw ze szk pracujcych nad podobnymi zagadnieniami. Na najwikszych prezentacjach projektw modzieowych przedstawiane s prace przygotowane przez uczniw w setkach szk. W oglnopolskiej prezentacji projektw modzieowych, ktra wiosn 2010 roku odbya si na Zamku Krlewskim w Warszawie, podsumowano projekty, przeprowadzone cznie w ok. 2500 placwek4. Na zorganizowanej w Sejmie prezentacji dziaa uczniowskich z akcji 20 lat wsplnie, prowadzonej w ramach Roku Historii Najnowszej, pokazano wybr projektw realizowanych w ponad 1000 szk gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych5. W polskich szkoach szczeglnie popularne s projekty zespoowe, zwizane z poznawaniem historycznego i kulturowego dziedzictwa miejscowoci i regionu, powicone badaniu bogactwa przyrodniczego swej okolicy, a take
4 Oglnopolska Prezentacja Projektw Modzieowych to coroczna prezentacja uczniowskich dziaa, od 1998 roku prowadzona przez Centrum Edukacji Obywatelskiej. 5 W ramach tego projektu upamitniajcego 20. rocznic pierwszych wolnych wyborw samorzdowych, zespoy uczniowskie prowadziy wywiady ze swoimi rodzicami i starszymi mieszkacami swoich miejscowoci, zadajc im pytanie: Co si zmienio dziki istnieniu samorzdu terytorialnego?. Nastpnie uczniowie zespoowo przygotowywali prezentacje multimedialne i umieszczali je na specjalnej mapie internetowej.
13
projekty angaujce uczniw w dziaania obywatelskie na rzecz swojej spoecznoci czy uczce w praktyce mechanizmw gospodarki rynkowej (np. poprzez prowadzenie wirtualnych firm). Z prac metod projektu czsto wi si dziaania organizujce ycie szkoy, w tym szczeglnie przedsiwzicia zwizane z jej prac wychowawcz. Zespoy uczniowskie pod opiek nauczycieli przygotowuj akademie szkolne, festiwale naukowe i artystyczne, wystawy, gazetki cienne i wydawnictwa, strony internetowe, przedstawienia teatralne. Uczestnicz w lokalnych, regionalnych i oglnopolskich konkursach. W wielu przypadkach dziaania samorzdu uczniowskiego to rwnie projekty zespoowe na rzecz spoecznoci szkolnej lub wsplnoty lokalnej. Zgodnie z ustaw o systemie owiaty samorzdno uczniowska to nie tylko prawo uczniw do swojej reprezentacji w szkole, ale take prawo do organizacji ycia szkoy i organizowania dziaalnoci kulturalnej, owiatowej i sportowej oraz rozrywki6. Projekty uczniowskie w gimnazjach bardzo czsto kocz si przedstawieniem wynikw pracy uczniw. Okazj do pokazania efektw zrealizowanych przez uczniw projektw s przewanie otwarte dla goci wita szkoy czy uroczysto nadania szkole imienia. Wiele zada zespoowych uczniowie realizuj podczas wycieczek szkolnych. Czasami przybieraj one form gier edukacyjnych (na przykad gra miejska szukamy w dzisiejszym Krakowie ladw Modej Polski lub gra terenowa polegajca na przygotowaniu przez dwie grupy uczniw nawzajem dla siebie zada do rozwizania w trakcie podchodw). Znaczcym sposobem upowszechniania projektw w polskich szkoach stay si zajcia pozalekcyjne finansowane ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego. Ich prowadzenie wymaga zazwyczaj zaangaowania uczniw w dziaania rozwijajce ich zainteresowania, i w ten sposb wspierajce realizacj szkolnych programw nauczania. Jednym z celw tych projektw jest rozwijanie umiejtnoci kluczowych w uczeniu si przez cae ycie7. Naley si spodziewa, e w polskich szkoach wraz ze zdobywaniem dowiadcze i wzrostem umiejtnoci prowadzenia gimnazjalnych projektw edukacyjnych coraz czciej projekty bdzie rozpoczyna pytanie stymulujce uczniw do prowadzenia rozwijajcych spoecznie i poznawczo poszukiwa. Nauczyciele bd potrafili coraz lepiej wybiera z podstawy programowej te wymagania szczegowe, ktrych przyswojenie przez uczniw bdzie mona realizowa metod projektu edukacyjnego, a rwnoczenie bd potrafili konstruowa odpowiednie zagadnienia problemowe. W ten sposb metoda projektu edukacyjnego stanie si efektywnym i wanym sposobem realizacji podstawy programowej oraz zdobywania przez uczniw wiedzy i umiejtnoci potrzebnych w dorosym yciu.
6 7
Wicej o samorzdzie uczniowskim na stronie www.samorzaduczniowski.pl. Jednym z projektw finansowanych przez Europejski Fundusz Spoeczny jest prowadzona przez CEO Akademia uczniowska, w ktrej w latach 20092014 uczniowie 310 gimnazjw pod opiek nauczycieli przedmiotw matematyczno-przyrodniczych przygotowuj projekty edukacyjne, w tym uczniowskie projekty wzajemnego nauczania. Wypracowane w tym projekcie materiay edukacyjne oraz projekty uczniowskie bd udostpnione w Internecie.
14
2. dlaczego ProJekt edukacyJny w gimnazJum

Do dobrej organizacji projektu edukacyjnego i jego skutecznego prowadzenia konieczne jest rozumienie jego idei i powodw wprowadzenia tej metody pracy do gimnazjw. Przed wprowadzeniem nowej podstawy programowej ksztacenia oglnego, szkolny program nauczania skada si gwnie z okrelonych treci, ktre uczniowie mieli przyswoi w trakcie nauki. Dominowa tradycyjny model nauczania i uczenia si, w ktrym to nauczyciel przekazuje wiedz, a uczniowie maj j przyswoi albo opanowa dziaanie, ktre nauczyciel podaje im w postaci przepisu. Podrczniki stanowiy zbiory faktw do zapamitania oraz algorytmw postpowania, ktre naleao sobie przyswoi. Jakie s waciwoci wielocianw foremnych? Gimnazjum Nr 6 Mistrzostwa Sportowego w Zespole Szk Nr 3 w Rybniku Nauczyciel zainteresowa uczniw problemem wielocianw foremnych (tzw. platoskich). Uczniowie znaleli ich siatki i wykonali modele. Dowiedzieli si, e takich bry jest tylko pi i prbowali to udowodni. Badajc wasnoci wielocianw foremnych spostrzegli, e wystpuj one rwnie w przyrodzie. Budujc bryy poznali zasady ich tworzenia. Kontynuujc projekt, postanowili dalej bada interesujce konstrukcje geometryczne. Podstawa programowa ksztacenia oglnego8 z 2008 roku stworzya konieczno signicia po nowe metody nauczania. Okrelone w niej cele nauczania, najwaniejsze umiejtnoci oraz wymagania oglne i szczegowe do poszczeglnych przedmiotw, a wreszcie zalecane warunki i sposoby realizacji, otworzyy moliwo zmiany tradycyjnego modelu nauczania. Wykorzystanie przez szkoy metody projektu edukacyjnego bezporednio si z tym wie. Przypomnijmy, e cele ksztacenia oglnego na III i IV etapie edukacyjnym to: przyswojenie przez uczniw okrelonego zasobu wiadomoci na temat faktw, zasad, teorii i praktyk, ale take, co w tym miejscu szczeglnie podkrelamy, zdobycie przez Metoda zespoowego projektu edukacyjnego uczniw umiejtnoci jest szczeglnie odpowiednim sposobem rozwykorzystania posiadawijania wielu kompetencji okrelonych w podnych wiadomoci podstawie programowej ksztacenia oglnego. czas wykonywania zada i rozwizywania problemw oraz ksztatowanie u uczniw postaw warunkujcych sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we wspczesnym wiecie. Umiejtno pracy zespoowej zostaa wymieniona jako jedna z najwaniejszych, jakie szkoa ma rozwija. Metoda zespoowego projektu edukacyjnego jest szczeglnie odpowiednim sposobem ksztacenia tak okrelonych kompetencji.
8 Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17).
2.1. nowa podstawa programowa
15
Towarzyszce nowej podstawie zalecane warunki i sposoby realizacji wymaga do poszczeglnych przedmiotw mwi o zdobywaniu wiedzy przez uczniw poprzez wasn aktywno, dowiadczanie, eksperymentowanie, obserwowanie, odkrywanie i samodzielne rozwizywanie problemw znanych z codziennego ycia. W przypadku wiedzy o spoeczestwie rekomenduje si wprost, by co najmniej 20% treci programowych tego przedmiotu na III etapie edukacyjnym byo realizowane metod projektu. Metoda ta pozwala pozna i zrozumie zjawiska oraz procesy spotykane w otaczajcym szko wiecie, co wyranie postuluje nowa podstawa programowa. Uczy samodzielnoci w poszukiwaniu informacji i wykorzystywaniu ich do wykonywania zada i rozwizywania rozpoznanych przez siebie (oraz innych) problemw. Wymaga, a przez to uczy, skutecznego komunikowania si z innymi ludmi i wsplnego dziaania. Przygotowuje te modych ludzi do wykonywania teraz i w przyszoci zada zwizanych z aktywnoci obywatelsk, prac zawodow i yciem osobistym.
2.2. ksztacenie kompetencji kluczowych
Projekt edukacyjny jest skuteczn metod uczenia umiejtnoci i rozwijania postaw okrelanych jako kompetencje kluczowe. Zgodnie z dokumentami unijnymi kompetencje kluczowe to te, ktrych wszystkie osoby potrzebuj do samorealizacji i rozwoju osobistego, bycia aktywnym obywatelem, integracji spoecznej i zatrudnienia9. Wrd nich znalazy si kompetencje: uczenie si uczenia oraz rozwijanie przedsibiorczoci i inicjatywnoci, a take kompetencje zwizane z nauk przedmiotw oglnoksztaccych (jzyka ojczystego, matematyki, jzyka obcego) oraz kompetencje, na rozwj ktrych tradycyjne przedmioty nauczania wpywaj w maym stopniu. I tak, aden przedmiot oglnoksztaccych nie jest nastawiony na rozwijanie kompetencji uczenie si uczenia, wikszej uwagi nie powica si te rozwijaniu inicjatywnoci i przedsibiorczoci. Jak opracowa ciek literack po okolicy? Gimnazjum nr 1 w Godapi Grupa uczniw postanowia opracowa ciek literack po Godapi, zaznaczajc na niej miejsca wane dla literatury. Zesp realizujcy projekt przyj nazw BIS, czyli Biuro Interesujcych Spotka. Uczniowie uczestniczyli w warsztatach reporterskich, w organizacji uroczystoci otwarcia cieki Literackiej, napisali reportae z tego wydarzenia, prowadzili stron internetow oraz publikowali swoje teksty na blogu Popisz si. Do wsppracy przy projekcie udao si zaprosi: Stowarzyszenie KulturalnoEkologiczno-Turystyczne Alternatywa, Urzd Miejski w Godapi, Fundusz Rozwoju Regionu Godap, lokalnych przedsibiorcw i media.
9
Kompetencje kluczowe w uczeniu si przez cae ycie europejskie ramy odniesienia Zacznik do zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia si przez cae ycie; Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej z dnia 30 grudnia 2006 r./L394
16
Jeli zaley nam, by polska owiata lepiej suya rozwojowi spoecznemu i gospodarczemu, szkoy musz zwrci wiksz uwag na rozwijanie kompetencji inicjatywnoci i przedsibiorczoci. Zgodnie z definicj zawart w przytoczonym wczeniej dokumencie Parlamentu Europejskiego i Rady, postawa przedsibiorczoci oznacza zdolNauka realizowana metod projektu edukacyjno osoby do wcielanego pozwala rozwin wan kompetencj nia pomysw w czyn przedsibiorczoci, rozumian jako umiejti obejmuje kreatywno zamieniania zamiarw w czyn. no, innowacyjno i podejmowanie ryzyka, a take zdolno do planowania przedsiwzi i prowadzenia ich dla osignicia zamierzonych celw. Stanowi to bardzo dobre uzasadnienie koniecznoci poszerzenia stosowanych w szkole metod nauczania i powicenia wikszej uwagi takim formom pracy, ktre cz si z samodzielnym wykonywaniem przez zespoy uczniw zaoonych zada. Warto zaznaczy, e wprowadzany rozporzdzeniem projekt edukacyjny czy w sobie zadania zespoowe i indywidualne oraz odpowiedzialno zespoow i jednostkow. Zespoowy projekt uczniowski to okazja do wspdziaania, polegajca na wsplnym wykonywaniu zada i pomaganiu sobie nawzajem, ale te na indywidualnej realizacji zada, skadajcych si na wsplny projekt. Wspczesna szkoa ma przygotowywa do samodzielnoci w duo wikszym stopniu, ni byo to wymagane w przeszoci. Przede wszystkim powinna nauczy modego czowieka samodzielnego rozpoznawania problemw i opracowywania strategii ich rozwizywania, a take planowania wasnych dziaa i organizowania wsppracy z innymi. Wane miejsce wrd umiejtnoci wymaganych od absolwenta nowoczesnej szkoy zajmuje samodzielno w wyszukiwaniu informacji, ich selekcjonowaniu i przedstawianiu innym. Warto te zauway, e praca uczniw w zespole realizujcym projekt dobrze oddaje sposb dziaania w miejscu pracy w wikszoci instytucji i przedsibiorstw dua cz zada wykonywana jest zespoowo i wymaga od pracownikw umiejtnoci pracy projektowej. Nowa podstawa programowa wejdzie do szk ponadgimnazjalnych wraz z rocznikiem, ktry rozpocz w roku 2009/2010 nauk w I klasie gimnazjum. Bdzie to zatem pierwsza grupa uczniw, ktrzy po I klasie w szkole ponadgimnazjalnej zakocz nauk czci przedmiotw i dokonaj wyboru kilku przedmiotw, jakich bd si dalej uczy, ale ju w wersji rozszerzonej. Decyzja ta czsto bdzie zwizana z wyborem kariery zawodowej, a nawet szerzej wasnej drogi yciowej. Jest wysoce podane, aby uczniowie ci byli przygotowani do dokonania racjonalnego i wiadomego wyboru. Wczeniej wanie w gimnazjum powinni mc si zorientowa, co ich interesuje, a take dowiadczy wasnych decyzji edukacyjnych.
2.3. autonomia ucznia
17
2.4. Praca zespoowa w szkole rozwija kapita spoeczny
Upowszechnienie projektw edukacyjnych w gimnazjach jest odpowiedzi edukacji na piln potrzeb rozwoju kapitau spoecznego w Polsce. W rzdowej strategii Polska 2030 zostao to uznane za jedno z 10 kluczowych wyzwa w perspektywie najbliszych 20 lat10. Kapita spoeczny rozumiany jest jako potencja spoecznego zaufania, wsppracy, samoorganizacji i wzajemnej pomocy obywateli. Na tle innych krajw Polska ma jeden z najniszych wskanikw uoglnionego zaufania do innych ludzi. Takie zaufanie wyraa ok. 10%, podczas gdy w krajach skandynawskich wskanik ten osiga ok. 70%11. Polacy nie maj te zaufania do instytucji publicznych, przy czym najbardziej nieufni s ludzie modzi12. Dalszy rozwj Polski nie bdzie moliwy bez wzrostu zaufania midzy ludmi, autentycznej aktywnoci obywatelskiej, rozwoju umiejtnoci wsppracy i komunikowania, wzmocnienia poczucia tosamoci, wspierania potencjau kulturowego i kreatywnoci13. Skd pochodz mieszkacy Guszycy? Gimnazjum w Guszycy Gimnazjalici zrealizowali projekt, ktry mia rozbudzi zainteresowanie modych ludzi dziejami swoich rodzin oraz dostarczy wiedzy na temat pochodzenia mieszkacw Guszycy i okolicznych miejscowoci. Uczniowie opracowali ankiety dla osb, ktre przed laty przyjechay do Guszycy (np. dziadkowie, rodzice). Pytali przede wszystkim: Skd przybyli? Kiedy? Z jakich powodw? Nastpnie przeprowadzali wywiady i zbierali inne informacje. Ten etap pracy by niezwykle ciekawy i angaowa w realizacj projektu cae rodziny, ktre sigay do domowych archiww i zasobw pamici. Niektrzy uczniowie po raz pierwszy dowiadywali si, skd pochodz ich dziadkowie i jakie losy przywiody ich do Guszycy. Wielu zostao tu przesiedlonych z Kresw Wschodnich, inni szukali pracy i lepszych warunkw ycia. Wyniki bada uczniowie przedstawili w formie wielkiej mapy, ktra zawisa w szkole, ale stanowia te wany eksponat w czasie corocznych Dni Guszycy. Uderzajce dla uczniw byo to, e coraz mniej ludzi chce osi w Guszycy, a tylko nieliczni modzi guszyczanie wi sw przyszo z rodzinnym miastem. By moe udzia w projektach takich jak ten odwrci lub zagodzi t tendencj? Praca metod projektu buduje kapita spoeczny, uczy bowiem modych ludzi pracy zespoowej, wymaga dzielenia si zadaniami i odpowiedzialnoci, uczy samoorganizacji, wzajemnej pomocy i zaufania. Zachca do
Polska 2030: wyzwania rozwojowe, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw 2009 J. Czapiski i T. Panek, Diagnoza spoeczna 2006, Warszawa 2006 12 Badania Centrum Badania Opinii Spoecznej 2007 13 Strategia Rozwoju Kapitau Spoecznego, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, 30 czerwca 2010,
10 11
18
poznawania wiata poza murami szkoy i dziaania na rzecz innych. Z tego punktu widzenia szczeglne znaczenie maj prowadzone przez uczniw lokalne projekty spoeczno-obywatelskie. Otwarcie szkoy na potrzeby spoecznoci lokalnej, a take wzmocnienie kontaktw z lokalnymi organizacjami, wadzami i rodzicami oraz ich udzia w prezentacjach projektw uczniowskich zwiksza spoeczne zaufanie do szkoy i jej pracy. Szkoa, a szczeglnie wychowawcy, w postaci projektu gimnazjalnego otrzymuj umocowane w prawie owiatowym dobre narzdzie pracy wychowawczej. Dla wielu uczniw dowiadczenie zwizane z realizacj projektu gimnazjalnego bdzie jednym z najwaniejszych wspomnie wyniesionych ze szkoy. Wykonanie razem z rwienikami powanego, samodzielnego zadania, jego publiczna prezentacja i na koniec docenienie przez dorosych oraz rwienikw to dokonanie, ktre pomaga uksztatowa pozytywny obraz samego siebie. Dowiadczenie, z ktrego wynika poczucie, e mog i potrafi, stanowi bardzo podany efekt wychowawczy. Gimnazjalici s w wieku, gdy ksztatuj si ich postawy spoeczne i obywatelskie. Obszarem dziaania w projekcie moe by spoeczno lokalna, a problemem wany dla niej problem spoeczny14. Dla wielu uczniw dowiadczenie zwizane Taki projekt wzmacnia z realizacj projektu gimnazjalnego bdzie jedpodane z wychowawnym z najwaniejszych wspomnie wyniesioczego punktu widzenia nych ze szkoy. Dowiadczenie, z ktrego wypostawy solidarnoci nika poczucie, e mog i potrafi stanowi i zaangaowania spopodany efekt wychowawczy. ecznego. Ksztatuje nie tylko wraliwo modych ludzi, ale rwnie poczucie, e mog oni pozytywnie wpywa na ycie innych.
2.5. Praca wychowawcza szkoy
14
Szerzej o projekcie uczniowskim bdcym lokalnym dziaaniem spoeczno-obywatelskim w dalszej czci poradnika.
19
3. NOWE ZADANIA ORGANIZACYJNE W GIMNAZJUM

Pierwsz decyzj dyrektora powinno by ustalenie, kto on sam czy te we wsppracy z wybranymi nauczycielami ustali sposb organizacji projektu gimnazjalnego, a nastpnie przedstawi go radzie pedagogicznej do dyskusji. Rozporzdzenie: Szczegowe warunki realizacji projektu edukacyjnego okrela dyrektor gimnazjum w porozumieniu z rad pedagogiczn. Ju jesieni 2010 roku dyrektor powinien: przedstawi radzie pedagogicznej oglne wymagania, ktre musi speni organizacja projektu15, przedstawi powody, dla ktrych projekt jest wprowadzany, przekaza informacj, e uczniowie, ktrzy w roku szkolnym 2010/2011 s w II klasie, bd musieli zrealizowa projekt przed kocem nauki w gimnazjum, postawi pytania, ktre pomog okreli Jak w naszej szkole zorganizujemy projekt gimnazjalny?. Oto lista takich najwaniejszych pyta: W ktrej klasie i jak intensywnie uczniowie maj pracowa nad projektami? Ktrzy nauczyciele bd opiekunami projektw danego rocznika uczniw? Jak bdzie zorganizowana w szkole opieka nauczycieli nad prac zespow uczniowskich? Czy wybieramy w szkole jeden, czy kilka gwnych zakresw tematycznych projektw? Czy w szkole powoamy koordynatora projektw uczniowskich, a jeli tak, to kto bdzie peni t funkcj? Czy zadanie organizowania i monitorowania udziau wszystkich uczniw w projektach bdzie zadaniem wychowawcw klas, a jeli tak, to jak ono bdzie zorganizowane? W jaki sposb uczniowie wybior tematy, ktre podejm w swoich projektach? W jaki sposb utworzone zostan zespoy uczniw? Kiedy i jak zostanie zorganizowana publiczna prezentacja rezultatw projektw? Czy bdzie to jedno wydarzenie, czy te kady opiekun bdzie organizowa osobn prezentacj? Kogo zaprosimy na szkoln prezentacj projektw? Jak praca uczniw bdzie dokumentowana?
15
Patrz rozdzia: Podstawa prawna projektu.
20
Organizacja projektu w szkole moe przybiera bardzo rne formy i, co wane, moe zmienia si dla kolejnych rocznikw uczniw gimnazjum. Dlatego w pierwszym roku prowadzenia projektu gimnazjalnego nie ma koniecznoci ustalania staych, majcych obowizywa przez wiele lat, zasad organizacji i prowadzenia projektw, a wrcz nie jest to wskazane. Jesieni 2010 roku dyrektor i nauczyciele mog ustali zasady organizacji projektw jedynie na pierwszy rok (lub pierwsze lata) jego wprowadzania. Po pierwszym roku realizacji nauczyciele i dyrektor szkoy bd mieli wiele uwag i pomysw, odnonie tego W pierwszym roku prowadzenia projektu gimjak lepiej organizowa nazjalnego nie ma koniecznoci ustalania staprojekty edukacyjne ych, majcych obowizywa przez wiele lat zasad organizacji i prowadzenia projektw. w ich szkole. Wprowadzanie projektu warto potraktowa jako proces uczenia si szkoy jako instytucji oraz uczenia si indywidualnych nauczycieli z korzystania z tego narzdzia w pracy z uczniami. Dowiadczenia zdobywane w kolejnych latach pozwol dopasowa formu projektu gimnazjalnego do realiw funkcjonowania szkoy oraz zmian, jakie zachodzi bd w szkole i jej otoczeniu. Szkoa moe doprecyzowywa i zmienia cele dydaktyczne i wychowawcze, ktrym maj suy projekty oraz podejmowa decyzje, jak coraz lepiej wykorzystywa to narzdzie do realizacji przyjtych w szkole programw nauczania. Jak zmniejszy nasz lad wglowy? Publiczne Gimnazjum nr 13 w Radomiu Chcesz wiedzie, jak wyglda dom klimatyczny i jak samemu taki stworzy? Uczniowie z Radomia w ramach projektu odwiedzili gospodarstwo nalece do ich ssiada, pana Tomasza. Celem projektu byo uwiadomienie uczniom i rodzicom, e ich codzienne wybory maj ogromny wpyw na zmiany klimatyczne, a nasz dom jest miejscem, w ktrym moemy wprowadzi najwicej istotnych zmian. Uczniowie stworzyli list 21 zachowa majcych na celu zmniejszenie emisji dwutlenku wgla. Udao si im spopularyzowa je w okolicznych szkoach, gdzie prowadz dla modszych kolegw zajcia o zmianach klimatu. W ramach projektu w szkole utworzona zostaa ciana dla klimatu, a zawarte na niej informacje posuyy do przygotowania szkolnego konkursu Zmiany klimatu, dotyczcego przyczyn, skutkw i sposobw zmniejszania ladu wglowego. W ramach projektu uczniowie wzili te udzia w VI Oglnopolskim Seminarium Alternatywne rda energii.
3.1. wprowadzenie metody projektu jako proces uczenia si szkoy
21
3.2. w pierwszych latach projekty proste i krtkie
Dla wikszoci nauczycieli gimnazjw prowadzenie projektw zgodnie z zasadami okrelonymi w rozporzdzeniu jest zadaniem nowym i zazwyczaj trudnym. Take dla wikszoci gimnazjalistw wymg samodzielnoci w pracy nad projektem bdzie duym wyzwaniem. Dodatkow trudno rodzi obowizek, by projektami obj wszystkich uczniw szkoy. Dlatego w pierwszych latach, a zwaszcza w pierwszym roku prowadzenia projektw, naley podej ze szczegln uwag i ostronoci do wyboru tematw i problemw. Wikszo projektw powinna by na tyle prosta, aby uczniowie mogli nawet podczas kilku godzin pracy zespoowej zaplanowa dziaania, przygotowa je i rozwiza postawiony problem. Ambitne zespoy, ktrych czonkowie bd w stanie, w duym zakresie samodzielnie, pracowa nad projektami i zechc powici na prac nad nimi wicej czasu, zawsze bd mogy wykaza si pracowitoci i kreatywnoci, rozszerzajc zakres projektu. W kolejnych latach, wraz z nabywaniem przez szko i nauczycieli dowiadczenia, moliwe stanie si prowadzenie projektw bardziej skomplikowanych i duszych w tym rozbudowanych projektw midzyprzedmiotowych.
3.3. Szkolny zesp do spraw organizacji projektu
Rozpoczynajc realizacj projektu edukacyjnego, dyrektor moe rozway powoanie zespou do spraw organizacji projektu, w ktrego skad wejd opiekunowie projektw, wychowawcy klas, w ktrych prowadzone s projekty, nauczyciel informatyki, bibliotekarka i szkolny koordynator projektw, jeli taki w szkole bdzie powoany. Zadaniem tego zespou jest udzielanie wsparcia nauczycielom zaangaowanym w realizacj projektw gimnazjalnych i monitorowanie ich przebiegu w szkole. Na odbywajcych si regularnie spotkaniach zesp ten powinien omawia sukcesy i biece problemy w pracy z uczniami. Bdzie to okazja do dzielenia si dowiadczeniami (uczenie si nauczycieli od siebie nawzajem), ale take do dodatkowych uzgodnie i wzajemnego wspierania si nauczycieli wsplnie pracujcych nad tym przedsiwziciem. Spotkania te maj dodatkowy sens, jeli szkoa planuje wspln publiczn prezentacj zrealizowanych przez uczniw projektw. Szczeglnie wany jest kontakt midzy nauczycielami opiekunami projektu a wychowawcami klas. Zadaniem tych ostatnich bdzie take monitorowanie pracy swoich uczniw i uwzgldnianie jej przebiegu w ocenianiu ich zachowania. Rozporzdzenie: Kryteria oceniania zachowania ucznia gimnazjum zawarte w ocenianiu wewntrzszkolnym uwzgldniaj udzia ucznia w realizacji projektu edukacyjnego. Po zakoczeniu realizacji projektw szkolny zesp moe zorganizowa zebranie podsumowujce, na ktrym sformuowane zostan wnioski i propozycje dotyczce pracy szkoy w nastpnym roku.
22
Utworzenie specjalnego nauczycielskiego zespou do spraw organizacji projektu bdzie przydatne nie tylko przy opracowywaniu sposobu organizacji projektw gimnazjalnych, ale take podczas Powoanie szkolnego koordynatora projektu pracy nad konkretnygimnazjalnego odciy dyrektora od obowizmi projektami danego ku osobistego kierowania przygotowaniem rocznika gimnazjalistw. projektw oraz monitorowania przebiegu reDlatego w skad tego alizacji projektw. zespou powinni wej wszyscy nauczyciele, ktrzy bd opiekowa si realizacj projektw przez dany rocznik gimnazjalistw, take wychowawcy i szkolny koordynator projektu, jeli taki zosta powoany. Powoanie koordynatora odciy dyrektora od koniecznoci osobistego kierowania kolejnymi fazami prac oraz monitorowania przebiegu realizacji projektw. Jednym z pierwszych zada wychowawcy bdzie poinformowanie rodzicw o obowizku realizacji gimnazjalnego projektu edukacyjnego przez uczniw, o korzyciach pyncych z pracy t metod, a takRozporzdzenie: Wychowawca klasy na poczte szkolnych planach ku roku szkolnego, w ktrym uczniowie bd realii zasadach jego prowazowa projekt edukacyjny, informuje uczniw i ich dzenia. rodzicw (prawnych opiekunw) o warunkach realizacji projektu edukacyjnego. W roku szkolnym 2010/2011 informacj t wychowawca klasy przeW zalenoci od panukazuje uczniom i ich rodzicom (prawnym opiekujcych w szkole zwyczanom) w terminie do dnia 30 listopada 2010 r. jw informacj o projekcie i jego zasadach rodzice mog uzyska od dyrektora szkoy podczas bezporedniego spotkania lub w formie krtkiej ulotki informacyjnej (lub w obu formach ustnej i pisemnej)16. Poinformowanie rodzicw o zasadach realizacji projektu edukacyjnego daje im szans zaangaowania si w prac swoich dzieci oraz wspierania ich dziaa. Gimnazjum moe realizowa projekty uczniowskie na dowolnym etapie cyklu edukacyjnego. Lepiej jednak wykluczy pierwszy semestr nauki, kiedy uczniowie s skoncentrowani na adaptacji w nowej szkole i zaistnieniu w nowej grupie rwienikw, a take semestr ostatni, gdy zajci s przygotowywaniem si do egzaminu po gimnazjum. Najbardziej odpowiednim momentem moe by II klasa. Uczniowie znaj si ju wwczas midzy sob i szansa na udan wspprac jest wiksza. Reali16 Przygotowujc informacj dla rodzicw, mona wykorzysta rozdzia Podstawa prawna projektu.
3.4. Jak informowa rodzicw
3.5. kiedy i jak uczniowie maj pracowa nad projektem
23
zacja projektw w II klasie wesprze te proces wychowawczy uczniowie w tym wieku czsto przeywaj (i co za tym idzie sprawiaj) powane problemy, a projekt moe sta si t form pracy, ktra szczeglnie bdzie im odpowiada. Jak podwyszy frekwencj wyborcz w naszym obwodzie? Gimnazjum w Franciszkowie Gimnazjalici wczyli si do akcji Modzi gosuj przed wyborami do Parlamentu RP w 2007 r. Zaczli od dziaa na rzecz podwyszenia frekwencji wyborczej w swoim obwodzie w poprzednich wyborach bya poniej redniej krajowej. Wrd mieszkacw swojej miejscowoci przeprowadzili sond. Niezdecydowanych i niechtnych gosowaniu pytali o powody, a odpowiedzi wykorzystali potem w broszurkach, plakatach i ulotkach zachcajcych do gosowania. W badaniu uczestniczyo ponad 800 osb! Finaem projektu byy modzieowe wybory parlamentarne w gimnazjum, z komisj i kartami do gosowania. Frekwencja wyniosa a 80%. Uczestnicy przeprowadzili analiz porwnawcz wynikw wyborw z poprzednimi, a wnioski zamiecili na stronie internetowej szkoy.
3.6. Jak wybiera opiekunw projektw
Wybierajc opiekunw projektw, szkoa powinna kierowa si przede wszystkim gotowoci samych nauczycieli. Osoby, ktre chc prowadzi projekty, powinny si zgasza w wyznaczonym terminie i trybie do dyrektora lub szkolnego koordynatora. Taki nabr najlepiej przeprowadzi wiosn, by przed zakoczeniem roku szkolnego mc ustali wstpne zakresy tematyczne i/lub problemy przyszorocznych projektw. Uatwi to dyrektorowi lub zespoowi szkolnemu Wybierajc opiekunw projektw, szkoa podokonanie ostatecznego winna kierowa si przede wszystkim gotowowyboru, nauczycielom ci samych nauczycieli. opiekunom pozwoli dobrze przygotowa si do pracy z uczniami i umoliwi wpisanie projektw do rocznego planu pracy szkoy. W roku szkolnym 2010/2011 jest to z oczywistych wzgldw niemoliwe, dlatego ustalenia te powinny by podjte na przeomie roku 2010 i 2011, by uczniowie klas drugich (wszyscy lub co najmniej wikszo z nich) mogli zrealizowa projekty ju w semestrze letnim, nie za dopiero w klasie trzeciej. Samo zgoszenie przez nauczycieli chci prowadzenia projektu nie moe by jedyn przesank wyboru opiekunw. Wane jest take dotychczasowe dowiadczenie i przygotowanie nauczycieli w tym zakresie. Jeli zatem w szkole realizowane byy projekty, ktre kierujcy szko i nauczyciele oceniaj jako wartociowe, mona skorzysta z tych pomysw. Korzystanie z wczeniejszych dowiadcze jest wane, zwaszcza w pierwszym roku obowizywania rozporzdzenia, w nastpnych latach liczba na-
24
uczycieli, ktrzy bd gotowi do pracy metod projektu uczniowskiego oraz liczba pomysw na projekty bdzie systematycznie rosn. Jeli w szkole nie ma osb, ktre prowadziy ju zajcia w taki sposb, wan przesank mog by inne mocne strony nauczycieli, takie jak: umiejtno koordynowania pracy uczniw, ktr nauczyciel wykaza si w innych sytuacjach (np. w trakcie wycieczki lub zielonej szkoy), merytoryczne walory pracy nauczyciela (np. polonistka znawczyni filmu, ktra prowadzia ciekawe lekcje o ekranizacjach powieci), ch doskonalenia swoich umiejtnoci, otwarto na nowe pomysy czy po prostu dobry kontakt z uczniami. Nauczyciel opiekuje si tak liczb zespow, jaka wynika z logiki projektu. Moe si zdarzy, e bdzie to tylko jeden zesp (np. gdy kilkoro uczniw zgosio si do geografa z prob, by zosta opiekunem merytorycznym ich projektu Nocne obserwacje nieba), kilka zespow uczniw z jednej klasy (np. gdy wszyscy uczniowie realizuj pod opiek nauczyciela jzyka polskiego projekt Rozmowy w sieci co i jak pisa?) lub z rnych oddziaw (np. gdy nauczyciel biologii prowadzi projekt Ciao ludzkie bez tajemnic, do ktrego zgosio si kilkunastu uczniw z kilku klas). Naley przyj, e nauczyciel nie powinien mie pod opiek wicej ni 68 zespow i ok. 30 uczniw cznie. Wskazane jest, by w pierwszym roku pracy t metod zespow pod opiek jednego nauczyciela byo mniej znacznie uatwi to monitorowanie ich pracy i udzielanie uczniom wsparcia. Warto take zauway, e im liczniejsze grono nauczycieli bdzie zaangaowane w projekt gimnazjalny, tym bardziej stanie si on spraw caej szkoy. O sposobie sprawowania opieki nauczycieli nad realizacj przez uczniw projektw decyduje dyrektor w porozumieniu z nauczycielami. Szkoa moe zdecydowa, e na pocztku kadego roku szkolnego nauczyciele, w porozumieniu z dyrektorem lub szkolnym koordynatorem, deklaruj gotowo prowadzenia w danym roku projektw uczniowskich, podajc zakresy tematyczne projektw i liczb zespow, ktrymi bd gotowi si opiekowa. Liczba nauczycieli, ktrzy bd potrzebni do sprawowania opieki nad projektami uczniowskimi, zaley od liczby uczniw, ktrzy w danym roku bd realizowa projekty oraz liczby zespow, ktre poszczeglni nauczyciele obejm swoj opiek. Zadania nauczyciela opiekuna: wybranie zakresu tematycznego projektw, wprowadzenie uczniw w tematyk projektw, dokonanie podziau uczniw na zespoy (jeli nie zrobi tego wychowawca klasy), ustalenie z uczniami rozwizywanego przez projekt problemu i celw projektu. okrelenie zakresu, w jakim problem realizuje podstaw programow ksztacenia oglnego,
3.7. Jak powinna by zorganizowana opieka nauczyciela nad projektem
25
sprawowanie w cigu roku szkolnego opieki nad uczniami realizujcymi projekty, monitorowanie realizacji projektw przez uczniw na przykad poprzez wgld w kart projektu i dokonywane przez uczniw zapisy. Moe on take dokonywa odpowiednich wpisw do karty projektu (powiadcze sprawdzenia lub komentarze). Wybr problemw cile zwizanych z programem nauczania umoliwia realizacj projektu na lekcjach poszczeglnych przedmiotw. Jednak znaczna cz pracy uczniw nad projektem powinna si odbywa przede wszystkim poza lekcjami. Wynika to z koniecznoci realizacji na zajciach przedmiotowych programu nauczania oraz z zasady, e praca uczniw nad projektem ma by samodzielna i wykonywana jedynie pod opiek nauczyciela. Gwna faza realizacji projektu powinna by wspomagana przez nauczyciela w formie konsultacji. W tym celu mona wykorzysta godziny wynikajce z art. 42 Karty Nauczyciela lub inne, wnikajce z organizacji pracy gimnazjum. Konsultacji powinien udziela przede wszystkim opiekun projektu oraz w miar potrzeb i moliwoci nauczycieSpotkania nauczyciela opiekuna zespou le innych przedmiotw. uczniw realizujcych projekt mog odbywa Specjalna rola moe te si w formie grupowych konsultacji, w ktrych przypa pracownikowi bierze udzia kilka zespow uczniw pracujbiblioteki lub nauczyciecych nad rnymi projektami. lowi informatyki. Z dotychczasowych dowiadcze w realizacji projektw wynika, e zesp uczniw powinien spotyka si z nauczycielem raz na tydzie lub raz na dwa tygodnie. Ze zrozumiaych wzgldw czste spotkania pozwalaj skrci cay okres pracy nad projektem, a rzadsze stwarzaj konieczno jego wyduenia, co nie zawsze suy motywacji uczniw i jakoci pracy. Spotkania mog mie charakter grupowych konsultacji, w ktrych bierze udzia kilka zespow uczniw pracujcych nad rnymi projektami. Uczniowie z rnych zespow mog z zainteresowaniem dowiadywa si, co robi ich koleanki i koledzy, jakie sukcesy odnosz, na jakie problemy natrafiaj i inspirowa si ich pomysami i dokonaniami. Projekt gimnazjalny ma ksztatowa w szkole kultur wsppracy. Suchanie opinii i rad, jakich udziela nauczyciel innym uczniom, moe by take pouczajce. Opiekun moe take udziela konsultacji pojedynczo wszystkim zespoom. Ma to uzasadnienie zwaszcza wtedy, gdy ich dziaania nie s ze sob powizane, a nauczyciel chce kademu zespoowi powici wicej czasu i uwagi.
26
4. wyBr tematw i ProBlemw

Projekty edukacyjne mog suy rozwijaniu rnych kompetencji. Projekty o profilu badawczym, z problemem w formie otwartego pytania ucz szukania informacji i analizowania ich, krytycznego mylenia, stawiania hipotez i ich sprawdzania, a take przedstawiania i obrony wybranych rozwiza. Jak liczylibymy, gdyby ludzie mieli nie pi, lecz cztery palce u kadej rki? Jak mog zmniejszy wasny udzia w efekcie cieplarnianym? Dlaczego tak wielu mieszkacw mojej gminy nie bierze udziau w wyborach samorzdowych? Jak powstao redniowieczne grodzisko w naszej okolicy? Dziki takim inspirujcym pytaniom uczniowie podejm prawdziwy intelektualny wysiek i w pogbiony sposb poznaj fragment rzeczywistoci, ktry jest dla nich wany i przez to ciekawy. Jednoczenie jak w kadym projekcie wicz umiejtno wsppracy, planowania dziaa i prezentowania wasnych opinii. Inny charakter maj projekty zadaniowe, w ktrych wiksz wag uzyskuj praktyczne dziaania uczniw, a nie badania i analiza. Zagadnienie, ktrym wtedy zajmuj si uczniowie nie musi by ujte w formie intrygujcego pytania, chodzi bowiem o podjcie konOd celw edukacyjnych projektu zaley, czy kretnych dziaa, ktre ma on charakter bardziej badawczy, czy zadamaj rozwiza jaki reniowy. alny problem. Na przykad uczniowie pewnego gimnazjum chc zorganizowa weekendowy festiwal filmowy z wykorzystaniem Filmoteki szkolnej (pakiety z kilkudziesicioma polskimi filmami znajduj si we wszystkich gimnazjach). Prbuj rozwiza problem: Jak zaprezentowa swoim koleankom i kolegom ciekawe polskie filmy? Czy moliwe by byo ycie na Ziemi bez wody? Publiczne Gimnazjum w Przysusze Czego moe szuka na Ziemi kosmita pochodzcy z planety wymarej z powodu braku wody? Chce przestrzec jej mieszkacw przed skutkami nieracjonalnego gospodarowania zasobami wody. Taki by temat filmu ,,Misja H2O przygotowanego przez gimnazjalistw, ktrzy postanowili zainteresowa mieszkacw wartoci wody pitnej. Uczniowie samodzielnie napisali jego scenariusz, wybrali plenery, zachcili mieszkacw Przysuchy do wystpienia przed kamer, a nastpnie wyprodukowali film i przygotowali uroczyst jego premier, w ramach szkolnego Festiwalu Nauki. Przeprowadzona po projekcji ankieta wykazaa e widzowie lepiej zrozumieli konieczno oszczdzania wody. Poza tym zesp projektowy nawiza wspprac z Przedsibiorstwem Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej i podj kolejne dziaania, tym razem biorc na celownik dzikie wysypiska i segregacj mieci.
4.1. Projekty badawcze a projekty zadaniowe
27
Uczniowie innej szkoy zamierzaj uda si do pobliskiego szpitala dziecicego, by maym pacjentom czyta ksiki. Chc to robi, bo chc zrobi co potrzebnego i wanego. Problemy, ktre staraj si rozwiza, mona sformuowa na przykad tak: Jak pomc pacjentom szpitala? Jak zainteresowa ich ksikami? Co i jak im czyta? W takich projektach o wyranie zadaniowym charakterze modzi ludzie take zdobywaj nowe dowiadczenia i wane umiejtnoci, uzyskuj wiedz na wybrany temat, rozwijaj postawy spoecznej przedsibiorczoci i inicjatywnoci. Od celw edukacyjnych stawianych przed projektem zaley, czy ma on charakter bardziej badawczy, czy zadaniowy.
4.2. korzystanie z pomocy instytucji zewntrznej
W realizacji projektw gimnazjalnych szkoa i nauczyciele mog skorzysta z pomocy instytucji zewntrznych. S to propozycje, ktre przekazuj szkole zarwno instytucje lokalne: orodki kultury, lokalne stowarzyszenia, biblioteki gminne, jak i instytucje oglnopolskie: muzea, organizacje pozarzdowe prowadzce projekty ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego czy szkoy wysze. Propozycje zewntrzne mog bardzo urozmaici i wzmocni szkoln ofert projektw. Dodatkow wartoci bdzie wczenie uczniw, nauczycieli i szkoy w szersze dziaanie umoliwiajce wspprac na poziomie lokalnym, regionalnym, oglnopolskim lub nawet midzynarodowym. Prowadzc projekty szkoa korzysta take z pomocy partnerw zewntrznych, co urozmaica i wzmacnia proponowan uczniom przez szko ofert projektw edukacyjnych. Rozwaajc przyjcie propozycji partnera zewntrznego, szkoa moe oceni j na podstawie kilka kryteriw: Czy forma i proponowany sposb realizacji projektw odpowiadaj przyjtym w szkole zasadom realizacji projektw? Czy propozycja wniesie do szkoy podan warto edukacyjn i wychowawcz (zakres realizacji podstawy programowej ksztacenia oglnego, wzmocnienie lub uzupenienie realizacji szkolnego zestawu programw nauczania i programu wychowawczego szkoy, zgodno z zainteresowaniami uczniw, zakres, w jakim udzia w projekcie pomoe rozwija kompetencje kluczowe uczniw, w tym szczeglnie kompetencje wsppracy, moliwo rozwijania zainteresowa i pasji uczniw, ewentualna warto projektw dla spoecznoci lokalnej, wsppraca z innymi szkoami)? Jaka jest jako materiaw edukacyjnych przygotowanych przez partnerw? Czy partner oferuje wsparcie nauczycielom oraz zespoom uczniowskim? Czy partner jest wiarygodny i ma odpowiednie dowiadczenie merytoryczne?
28
Szczeglnie du moliwo korzystania z propozycji zewntrznych daje Internet. Mona tam znale, korzystajc z wyszukiwarki internetowej, wiele propozycji dziaa projektowych. Wiele organizacji pozarzdowych zamieszcza w Internecie materiay pomocnicze do prowadzenia projektw oraz umoliwia uczniom prac w zespoach z wykorzystaniem specjalnych narzdzi informatycznych, a take pozwala zaprezentowa efekty przeprowadzonych dziaa. Internet pozwala te gimnazjalistom komunikowa, a nawet wsppracowa z uczniami, ktrzy realizuj projekty edukacyjne w innych, nawet bardzo odlegych krajach. Jeli uczniowie pokonaj barier jzykow, to szkoa bdzie moga uczestniczy w projekcie realizowanym z udziaem partnerw zagranicznych lub midzynarodowych. Gdy w szkole jest niewielu nauczycieli dowiadczonych w prowadzeniu projektw uczniowskich lub nie ma ich wcale, w pierwszych latach prowadzenia projektw gimnazjalnych, atwiejsze ni cakiem nowe projekty przedmiotowe mog okaza si przedsiwzicia spoeczno-obywatelskie. Takie projekty mog prowadzi nie tylko nauczyciele wiedzy o spoeczestwie, ale praktycznie wszyscy wychowawcy. Samorzd uczniowski postanowi zadba o bezpieczestwo uczniw w drodze do szkoy. Gimnazjum w Manowie Uczniowie, zorganizowani w samorzdzie uczniowskim postanowili zadba o bezpieczestwo, swoje i kolegw, codziennie w drodze do szkoy przechodzcych przez ruchliw drog krajow nr 11, gdzie nie byo adnej sygnalizacji wietlnej. W cigu roku szkolnego dwukrotnie pisali petycje do wjta o ustawienie sygnalizacji bd kontroli drogowej, ktra wymusiaby na kierowcach zmniejszenie prdkoci przed pasami. Udao im si wywalczy ustawienie widocznego i oznakowanego fotoradaru przed pasami w pobliu ich gimnazjum. Uczniowie nie tylko skutecznie poprawili bezpieczestwo w Manowie, ale te przekonali si, jakie moliwoci dziaania daje im samorzd uczniowski oraz nauczyli si, e moliwa jest owocna wsppraca z lokalnymi wadzami. W projekcie spoecznym grupa uczniw wybiera problem wany dla spoecznoci lokalnej (np. brak miejsca spotka dla modych, niebezpieczne przejcie przez ulic, bezdomne zwierzta, zaniedbany park miejski). Nastpnie bada go i prowadzi dziaania, ktre maj pomc go Projekty spoeczno-obywatelskie mog prowarozwiza lub ogranidzi nie tylko nauczyciele wiedzy o spoeczeczy, a take publicznie stwie, ale wszyscy wychowawcy. przedstawia wasn prac i efekty przeprowadzonych dziaa. Projekt taki moe na przykad przyj form wolontariatu prowadzonego we wsppracy z orodkiem pomocy spoecznej, czy te czy si z przekazaniem lokalnym wadzom informacji o ba-
4.3. na pocztek projekty spoeczne
29
danym przez uczniw problemie wraz z ich opini na temat podanego przez modzie sposobw jego rozwizania. W czci II. poradnika znajduj si materiay pokazujce, jak takie dziaanie lokalne mona przeprowadzi17.
4.4. Projekty wzajemnego nauczania
Jeli zdobyta przez uczniw wiedza i umiejtnoci obejmuj zakres realizowanego przez nauczyciela programu nauczania, nauczyciel moe nie tylko wykorzysta w trakcie lekcji przygotowan przez uczniw prezentacj efektw ich pracy, ale take zaprosi autorw projektu do poprowadzenia lekcji czyli do uczniowskiego wzajemnego nauczania. Rozwizujc postawiony przed nimi problem: Jak tego nauczy, musz sami dobrze zrozumie dane zagadnienie, a uczc innych, sami je dobrze opanuj. Uczenie innych pozwala uczniom szczeglnie dobrze pozna i zrozumie temat. Z drugiej strony uczniowie uczc rwienikw mog to zrobi w oryginalny, interesujcy i przekonujcy sposb. Prowadzc projekty wzajemnego nauczania, uczniowie chtnie przygotowuj dziaania praktyczne, takie jak pokazy lub opracowane przez siebie dowiadczenia. Czasami take organizuj atrakcyjne gry dydaktyczne, pozwalajce ich koleankom i kolegom powtrzy lub utrwali wiadomoci i umiejtnoci (np. w teleturniejach).
4.5. Jak okreli tematy i problemy do rozwizania
Deklarujc swoje zaangaowanie, nauczyciele wybieraj zakresy tematyczne projektw, ktrymi bd gotowi si opiekowa. Najczciej tematyka projektw zwizana jest z nauczanymi przez nich przedmiotami. Zainteresowani nauczyciele lub zespoy przedmiotowe przegldaj szkolne programy nauczania i wybieraj zagadnienia, ktre uznaj za najbardziej odpowiednie do pracy metod projektu. Szukaj pomysw na takie projekty edukacyjne, ktre dadz szans realizacji obecnych w tych programach zagadnie. Nastpnie identyfikuj konNauczyciele przegldaj szkolny program nakretne zapisy podstawy uczania na dany rok i wybieraj zagadnienia, programowej (cele oglktre uznaj za najbardziej odpowiednie do ne i wymagania szczepracy metod projektu. gowe), ktre uczniowie, pracujc nad swoimi projektami, bd mogli zrealizowa. W tym przypadku projekt bdzie wzmacnia nauk przedmiotu, ktrego dotyczy. Nauczyciele mog take wybra projekt interdyscyplinarny wykraczajcy poza program nauczanego przez siebie przedmiotu lub projekt zwizany wprawdzie ze swoim przedmiotem, ale wykraczajcy poza wymagania szczegowe podstawy programowej ksztacenia oglnego. Wane, by realizowane projekty byy wartociowe pod wzgldem poznawczym i/lub wychowawczym. Okrelajc zakresy tematyczne, nauczyciele, poza podstaw programow, powinni rwnie uwzgldni szkolne programy nauczania i program wycho17
Patrz w kocowej czci poradnika Dziaanie spoeczno-obywatelskie
30
wawczy i profilaktyki, plan pracy szkoy oraz co wane wasne preferencje, umiejtnoci uczniw, i ich mocne strony. Wanym i oczywistym postulatem jest uwzgldnienie w projektach zainteresowa uczniw. Znacznie zwikszy to ich motywacj do zaangaowania si w projekt i bdzie suy jego jakoci. Trudno jednak wyobrazi sobie szko, w ktrej wybr tematyki zostanie oddany uczniom do cakowicie swobodnej decyzji. Wyjtkiem jest dziaanie spoeczno-obywatelskie, w ktrym wybr przez uczniw tematu i problemu jest wanym etapem ich pracy nad projektem. Czy drosze produkty s lepsze? Gimnazjum nr 33 w Warszawie Uczniowie badali dostpne na rynku baterie, by sprawdzi, czy drosze produkty s lepsze i czy reklamy nie wykorzystuj naszej niewiedzy. Analizowali poznane w szkole wielkoci fizyczne pod ktem ich przydatnoci w rozwizaniu tego praktycznego problemu (napicie elektryczne, natenie prdu, adunek). Ustalali, jak zmierzy zgromadzon w baterii ilo energii elektrycznej, co umoliwio im odrnienie dobrych baterii od zych. Stwierdzili, e cz reklam wprowadza w bd odbiorc i uznali, e w podobny sposb mog bada inne produkty, np. komputery i rowery. Dla szkoy wygodne moe by takie rozwizanie, w ktrym w danym roku lub proczu uczniowie realizuj projekty jedynie ze wskazanego im przedmiotu (np. jzyk polski) lub grupy przedmiotw (przedmioty matematyczno-przyrodnicze). W dalszej czci poradnika znajduje si przykad prezentujcy wanie takie rozwizanie organizacyjne18. Szkoa moe te okreRozporzdzenie: Projekt edukacyjny jest zespooli zakres tematyczny wym, planowym dziaaniem uczniw, majcym na wsplny dla wszystcelu rozwizanie konkretnego problemu, z zastosokich projektw realizowaniem rnorodnych metod. wanych w danym roku (np. Uczymy si z internetem), zostawiajc nauczycielom i uczniom moliwo formuowania konkretnych tematw i problemw. Nauczyciel moe rwnie jedynie wstpnie okreli kilka przykadowych tematw, decydujc si na wypracowanie ostatecznej listy tematw i problemw w trakcie wsplnej pracy z uczniami, zainteresowanymi wybranym przez niego zakresem tematycznym. Takie rozwizanie wydaje si korzystne zarwno dla uczniw (zwiksza ich zaangaowanie, daje poczucie autorstwa i umoliwia dobranie zagadnie do wasnych pasji), jak i dla nauczyciela (uatwia mu prac).
18
Patrz w kocowej czci poradnika Projekty przedmiotowe.
31
Nauczyciel moe take chcie uwzgldni szkolny program nauczania swojego przedmiotu i okreli, ktre zakresy tematyczne i problemy bd szczeglnie odpowiednie dla poszczeglnych poziomw nauczania. Jeden zakres tematyczny moe chcie realizowa np. z uczniami klasy pierwszej, drugiej i trzeciej, a inny jedynie z uczniami klasy trzeciej. Warto jednak pamita, e praca metod projektu pozwala uczniom samodzielnie wyprzedzi program i zaj si zagadnieniami, ktre nie byy jeszcze poruszane na lekcjach.
4.6. Szkolna lista zakresw i tematw projektw
Wybr obszaru tematycznego oraz konkretnych tematw, ktrymi bd zajmowa si uczniowie, wpynie na ich sposb pracy, motywacj oraz powodzenie caego przedsiwzicia. Nauczyciel moe z gry okreli tematy, ktre bd realizowa wszyscy uczniowie. Na przykad mwi: Cho czsto nie zdajemy sobie z tego sprawy, na co dzie dowiadczamy dziaania praw fizyki, ktre w tym roku poznajecie. Proponuj wam udzia w projekcie edukacyjnym Fizyka w naszym domu, ktry bdzie polega na rozpoznaniu dziaania jednego z tych praw w waszym yciu, opisaniu i wyjanieniu danego zjawiska fizycznego (np. jak dziaa zegar wahadowy czy jak dziaaj miejskie wodocigi) i stworzeniu modelu (lub animacji komputerowej), ktry je zilustruje. Inny przykad: W tym miesicu nauka biologii bdzie naprawd fascynujca. Ju na nastpnych zajciach przystpicie do realizacji projektu badawczego Czy roliny lubi wiato?. Podzieleni na kilkuosobowe zespoy bdziecie wszyscy prowadzi eksperyment badawczy wyjaniajcy wpyw wiata na rozwj rolin, opracujecie jego wyniki, wykorzystujc odpowiedni program komputerowy, a nastpnie przygotujecie multimedialn prezentacj rezultatw dowiadczenia. Moliwe jest jeszcze wsze zakrelenie problemu przez nauczyciela, by np. wszyscy uczniowie zajmowali si tym samym prawem fizyki albo prowadzili podobne dowiadczenie. Wane jest jednak, by kady zesp mia okrelone pole wyboru np. graficznej formy prezentacji lub narzdzia komputerowego. Dziki temu uczniom atwiej bdzie poczu si odpowiedzialnymi za swoje dziaania, a publiczna prezentacja efektw pracy zespow stanie si ciekawsza i bardziej wartociowa z edukacyjnego punktu widzenia. Inny przykad. Nauczyciel sam opracowuje list tematw zwizanych z danym obszarem tematycznym i przedstawia j uczniom. Uczniowie wybieraj spord nich wasny problem, nad ktrym chc pracowa. Na przykad nauczyciel mwi: W najbliszych miesicach bdziemy si uczy o yciu ludzi w redniowieczu. Przedstawi wam list problemw, z ktrych wybierzecie jeden dla siebie i opracujecie w sposb bardziej szczegowy, z wykorzystaniem rnych rde informacji. Swoje prace zaprezentujecie rwnolegym klasom gimnazjalnym. A oto lista zagadnie: ycie na zamku rycerskim, Mdl si i pracuj, czyli jak yli mnisi w redniowiecznych klasztorach, redniowieczna wie, Co si dziao za murami redniowiecznych miast,
32
Zdrowie, higiena i wiedza medyczna w redniowieczu, Cuda redniowiecza, czyli o tym, jak wznoszono redniowieczne budowle. Kady z tych problemw naley jeszcze przeformuowa w taki sposb, by uczniowie (i nauczyciel) wiedzieli, jaki problem maj rozwiza. W tym przypadku wsplnym dla wszystkich grup problemem moe by, np. Jak yli ludzie w redniowieczu i jak mona to przedstawi?. Nauczyciel moe te zaproponowa uczniom, by sami sformuowali interesujce ich zagadnienia zwizane z danym obszarem tematycznym (np. wymylajc propozycje w paRozporzdzenie: Pierwszym zadaniem uczniw rach lub w kilkuosobojest wybranie tematu projektu edukacyjnego. wych zespoach, bd wykorzystujc metod burzy mzgw). Z listy zaproponowanej przez uczniw nauczyciel wybiera problemy do rozwizania lub w razie potrzeby przeformuowuje je tak, by byy ujte w sposb poprawny i konkretny. Ostatecznie to, jak okrelony zostanie temat projektu, zaley od nauczyciela. Temat moe zosta ujty oglnie (Roliny lubi wiato) lub w formie problemu, ktry rozwizywali uczniowie (Jak wiato wpywa na rozwj rolin lub Jak zbada wpyw wiata na rozwj rolin. Mona te w temacie jednoczenie zawrze oba te elementy (Roliny lubi wiato jak wiato wpywa na rozwj rolin). Ustalony przez nauczyciela temat zostanie uwidoczniony na wiadectwie ukoczenia gimnazjum. Bez wzgldu na to, ktry wariant zostanie ostatecznie wybrany, dyrektor lub szkolny koordynator zbiera od nauczycieli propozycje zakresw tematycznych projektw i przykady problemw. Lista ta, razem z regulaminem prowadzenia projektw, jest upowszechniana w sposb przyjty w danej szkole, na przykad wywieszana w miejscu widocznym dla wszystkich uczniw. Jest take przekazywana wychowawcom klas realizujcych w danym roku szkolnym projekty gimnazjalne. Kluczow rol w zorganizowaniu si uczniw do pracy nad projektami moe odgrywa nauczyciel wychowawca. W ten sposb projekt w gimnazjum staje si wanym narzdziem jego pracy wychowawczej z uczniami. Dziaania zwizane z projektem wychowawca moe prowadzi w trakcie godzin wychowawczych. To jego zadaniem bdzie Jest naturalne, e kluczow rol w zorganizowprowadzenie uczniw waniu si uczniw do pracy nad projektami w nowy wymg realigimnazjalnymi odgrywa bdzie nauczyciel zacji projektu, przedwychowawca. stawienie im oglnych celw pracy metod projektu oraz zasad, jakie bd obowizywa w szkole w trakcie realizacji gimnazjalnego projektu edukacyjnego. Na kolejnych spotkaniach przygotuje on uczniw do wyboru tematu oraz merytorycznego opiekuna zespou. To od wychowawcy uczniowie mog do-
4.7. uczniowie wybieraj tematy z pomoc wychowawcy
33
wiedzie si o planowanej formie publicznej prezentacji wieczcej projekt podczas wita szkoy, szkolnego festiwalu projektw lub innego wydarzenia ustalonego na ten rok szkolny. Wykorzystujc oglnoszkoln list sporzdzon na podstawie deklaracji nauczycieli, wychowawca przedstawia uczniom zakresy i tematy problemy, w ktrych realizacj mog si zaangaowa. Nastpnie pomaga uczniom rozpozna ich zainteresowania i mocne strony, Organizacyjne, motywacyjne i monitorujce ktre bd mogli wykodziaania wychowawcy nie naruszaj komperzysta w trakcie pracy. tencji nauczyciela, ktry sprawuje merytoryczUczniowie wybieraj n opiek nad prowadzonymi przez uczniw interesujce ich tematy, projektami. korzystajc z pomocy wychowawcy, a take biorc udzia w spotkaniach informacyjnych prowadzonych przez nauczycieli proponujcych projekty z rnych zakresw tematycznych. Po spotkaniu informacyjnym, o ktrych piszemy poniej, dobrym rozwizaniem moe by wskazanie przez uczniw dwch tematw problemw, w kolejnoci preferencji, w prac nad rozwizaniem ktrych chcieliby si zaangaowa. Uatwi to nauczycielowi realizacj nastpnego kroku, czyli podziau uczniw na zespoy pracujce nad wsplnym zagadnieniem. Jak nasze codzienne zakupy wpywaj na wiatow gospodark i prawa czowieka? Gimnazjum im. K.K. Baczyskiego w Poczesnej Kilkunastu uczniw zainteresowao si wpywem codziennych zakupw na ekonomi lokaln oraz prawa czowieka. Zaobserwowali, e wikszo artykuw dostpnych w polskich sklepach wyprodukowano poza granicami kraju. Po raz pierwszy spotkali si z certyfikatem Fair Trade i zapoznali si z problemem amania praw pracowniczych w krajach Dalekiego Wschodu. Zauwayli, e ich koledzy i koleanki maj bardzo mao informacji na ten temat, wic w Orodku Kultury, Sportu i Rekreacji przygotowali prezentacj produktw sprawiedliwego handlu oraz towarw wytwarzanych lokalnie. Ich dziaania umoliwiy rozpoczcie projektu Szkoy globalnej Polskiej Akcji Humanitarnej w caym gimnazjum. Organizacyjne, motywacyjne i monitorujce dziaania wychowawcy nie naruszaj kompetencji nauczyciela, ktry sprawuje merytoryczn opiek nad prowadzonymi przez uczniw projektami. Rozdzia opieki organizacyjnej i merytorycznej wymaga bdzie od szkoy zorganizowania odpowiedniej komunikacji pomidzy wychowawc i opiekunem projektu, na przykad w formie comiesicznych spotka w nauczycielskim zespole do spraw projektu gimnazjalnego. Oczywicie, powysza uwaga staje si bezzasadna, jeli wychowawca jest nie tylko organizacyjnym, ale take merytorycznym opiekunem projektw uczniowskich.
34
Sama lista zakresw tematycznych i przykadowych tematw moe nie by dla uczniw wystarczajc informacj, pozwalajc im wiadomie zdecydowa si na wybr dziedziny i dziaania, w ktre si zaangauj. Spotkania mog mie czciowo charakter warsztatu, tak by przybliy uczniom proponowany obszar problemowy, odpowiedzie na ich ewentualne wtpliwoci i zachci do udziau w projekcie. Wskazane jest, aby nauczyciele gotowi prowadzi projekty uczniowskie przeprowadzili dla wszystkich uczniw (lub osb wstpnie zainteresowanych) spotkania informacyjne. Mog si one odby w czasie zaj przedmiotowych (jeli zakres tematyczny pokrywa si z programem nauczania) lub w formie konsultacji pozalekcyjnych.
4.8. Spotkania informacyjne
Uczniowie wraz z nauczycielem zastanawiaj si nad: problemami zwizanymi z wybranym tematem, przykadami sposobw rozwizania tych problemw, ewentualnym rozszerzeniem listy moliwych tematw projektw. W trakcie spotkania nauczyciel moe z uczniami pracowa zgodnie z trzema poniej przedstawionymi krokami: Krok 1. Wprowadzenie do wyboru problemw. Nauczyciel mwi: Wiemy ju, e podstaw spoeczestwa obywatelskiego jest umiejtno stowarzyszania si ludzi wok jakiej idei, celu czy zadania. Daje im ona si, dziki ktrej mog wiele osign. Sprbujmy wsplnie wymyli, wok jakich celw my moglibymy si zjednoczy i podj konkretne dziaania. Do jakich stowarzysze wy sami chcielibycie nalee, jakie moglibycie zaoy? Krok 2. Przedstawienie problemw zaproponowanych przez uczniw. Krok 3. Selekcja i ostateczny wybr problemw. Nauczyciel pomaga uczniom w odrzuceniu problemw zbyt luno zwizanych z gwn ide wsplnego projektu lub czy te, ktre mog stanowi jeden problem itp. Uczniowie po selekcji mog wybra na przykad nastpujce inicjatywy: Stowarzyszenie Ochrony Praw Ucznia, Stowarzyszenie Ratowania Drzew w Miecie, Stowarzyszenie Mionikw Wycieczek Rowerowych, Stowarzyszenie Pomocy Zwierztom z Naszego Schroniska, Stowarzyszenie Mionikw Komiksw. Uczniowie tworz zespoy wok wybranych przez siebie stowarzysze, a problem formuuj w postaci pytania: Jak powoa tego typu stowarzyszenie? W dalszej czci projektu kady zesp opracuje statut, plan dziaania oraz logo. Spotkania informacyjne znacznie uatwi uczniom wybr zakresu tematycznego, nad ktrym chcieliby pracowa, a take pomog wybra nauczyciela, z ktrego opieki chcieliby skorzysta.
35
5. tworzenie zeSPow ProJektowycH i wProwadzenie W TEMAT

5.1. Jak utworzy zespoy i podzieli uczniw
Wprowadzenie obligatoryjnego projektu edukacyjnego do gimnazjw wynika z potrzeby rozwijania w uczniach umiejtnoci pracy projektowej i wsppracy. Warto pamita, e w sytuacjach zawodowych, do ktrych projekt ma przygotowywa, bardzo rzadko pracuje si w zespoach, ktre dobieraj si spontanicznie. Dlatego uczc si pracy metod projektu, naley uczy si wsppracy z rnymi osobami, a nie tylko z tymi, z ktrymi si lubimy i z ktrymi wsppraca przebiega atwo. Sposb organizacji zespow powinien zapewni, by aden z uczniw nie zosta z udziau w projekcie gimnazjalnym wykluczony, a liczebno powstaych grup umoliwiaa kademu z czonkw rzeczywiste zaangaowanie si w prac swojego zespou. Dzielc uczniw na zespoy, warto te pamita, e jedn z zalet projektu edukacyjnego jest danie szansy wykazania si swoimi umiejtnociami i pracowitoci take tym uczniom, ktrym trudno odnie tradycyjnie pojmowany sukces w nauce. S trzy najczciej stosowane sposoby podziau uczniw na zespoy projektowe: nauczyciel sam przydziela uczniw do grup, uczniowie sami tworz zespoy zadaniowe, podzia na zespoy dokonywany jest losowo. W gimnazjalnym projekcie edukacyjnym rekomendowane jest, aby to nauczyciel znajcy uczniw tworzy zespoy, starajc si czy osoby z rnymi umiejtnociami i stylami pracy. Zespoy wiadomie tworzone przez nauczyciela pozwalaj przeama stereotypy rl uczniowskich, uatwiaj wzajemne uczenie si, buduj nowe relacje i wizi. Naley unika tworzenia grup wedug Jedn z zalet projektu edukacyjnego jest twokryterium zdolnoci, rzenie szansy wykazania si swoj inteligentzn. najlepsi z najlepcj, umiejtnociami i pracowitoci take tym szymi, najsabsi z najuczniom, ktrym trudno odnie sukces w nasabszymi. Praca metouce w tradycyjnym rozumieniu tego sowa. d projektw to okazja, by poczy uczniw osigajcych lepsze i gorsze wyniki w nauce. Umoliwia to wzajemne korzystanie ze swoich wiadomoci i umiejtnoci i pozwala nawiza blisze relacje z osobami, z ktrymi do tej pory kontakty byy sporadyczne. Tworzenie zespow przez nauczyciela zapobiegnie spontanicznemu dobieraniu si uczniw w bardzo silne zespoy, pozostawiajc w jednym zespole uczniw mniej pewnych siebie i mniej popularnych.
36
Warto te doda, e zespoy nie musz (a zdaniem niektrych nawet nie powinny) ze sob konkurowa zwykle tworzy to z atmosfer, a nie poprawia efektu edukacyjnego. Znacznie lepiej, gdy praca wszystkich grup skada si na jedno wsplne dzieo, a sukces jednych zwiksza szans sukcesu innych. Modzi ludzie ucz si wtedy wzajemnej pomocy i zaufania. Projekt gimnazjalny nie powinien rodzi poczucia zagroenia, lecz przeciwnie przekonanie o pozytywnej wspzalenoci, poczucie, e pyniemy wszyscy na jednej odzi. Celem projektu gimnazjalnego jest przecie uczenie wsppracy. Jest to tym waniejsze, e w szkole powszechnie wystpuj, a czasami wrcz dominuj sytuacje wzajemnej rywalizacji. Niezalenie od tego, jak zostan uformowane grupy w wyniku losowania, samodzielnego dobierania si uczniw czy celowego podziau przez nauczyciela prace w zespole powinny by moliwie rwnomiernie rozdzielone, wykorzystujc mocne strony kadego z uczestnikw. Gdy uczniowie wybior interesujce ich tematy i zostan podzieleni na zespoy, wychowawca informuje ich, kiedy i gdzie mog skontaktowa si z nauczycielem, ktry moe sta si merytorycznym opiekunem ich projektu. Im wikszy zesp, tym trudniej bdzie wszystkim jego czonkom rwnie aktywnie uczestniczy w realizacji zada. Mae zespoy (od 2 do 6 czonkw) nie wymagaj struktury organizacyjnej i przywdztwo w takich grupach moe atwo si zmienia19. Uwaa si, e najwiksz szans na aktywno wszystkich uczniw stwarzaj zespoy 34-osobowe. W tak maym zespole uczniom bdzie atwiej spontanicznie i wzgldnie po rwno dzieli si zadaniami. W wikszych zespoach realizacja zada wymaga wyranego i wzgldnie staego przyjcia rnych rl zadaniowych przez czonkw zespou. Wymaga tez sprawnej koordynacji i wiadomej uwagi, czy wszyscy uczniowie maj rwn szans wczy si w realizacj zada. Oczekiwanie, e uczniowie zorganizuj si samodzielnie, czyli przypisz sobie konieczne w pracy zespoowej rne role zadaniowe, wydaje si raczej nierealistyczne. Warto pamita, e w przypadku podziau uczniw na wiksze zespoy koordynacja wykonywania kolejnych zada projektu bdzie wymagao bezporedniego kierowania uczniami przez nauczyciela i ograniczy zakres samodzielnoci uczniw w organizowaniu swojej pracy zadaniowej. Dlatego, jeli uczniowie nad projektem edukacyjnym maj w duym zakresie pracowa samodzielnie, wskazane jest dzielenie ich na mae, wanie 34-osobowe zespoy. Oczywicie, wzgldy praktyczne mog powodowa, e uczniowie bd pracowa w wikszych zespoach, przy wikszej bezporedniej pomocy nauczycieli.
19 David Jaques, Gilly Salmon, Learning In Groups. Handbook for face-to-face and online environment, Rutledge 2007
5.2. liczebno grupy
37
5. tworzenie zeSPow ProJektowycH i wProwadzenie w temat
Jeli do wykonania jakiego zadania konieczna jest wiksza liczba uczniw (np. zorganizowanie szkolnego przegldu filmw dokumentalnych), to mona wyodrbni 23 podzespoy, ktre bd odpowiedzialne za osobne zadania. W takim przypadku podzespoy te powinny sporzdzi wsplny plan dziaa, w miar potrzeb kontaktowa si w trakcie realizacji zada, a w kocowej fazie poczy efekty swojej pracy.
5.3. wprowadzenie uczniw w temat przez nauczyciela opiekuna
W trakcie pracy nad projektem uczniowie przede wszystkim samodzielnie zdobywaj informacje i samodzielnie si ucz. Oczywicie wiele jednak zaley od wiedzy i umiejtnoci, jakie maj oni jeszcze przed rozpoczciem pracy. Czsto jest wskazane, a nawet konieczne, by opiekun projektu przygotowa uczniw do samodzielnej pracy, wyjaniajc kluczowe zagadnienia lub pokazujc narzdzia, ktre uczniowie bd mogli zastosowa. Nauczyciel moe na przykad wprowadzi uczniw w epok historyczn, ktrej dotycz projekty, przeprowadzi z nimi wzorcowe dowiadczenie, jeli jest ono wymagane w projekcie albo przygotowa uczniw do robienia ankiet i wywiadw, jeli rozwizanie postawionego przed uczniami problemu wymaga skorzystania z takich narzdzi. Nauczyciel moe wprowadzi uczniw w tematyk projektw na lekcjach swojego przedmiotu, zwaszcza jeli pokrywa si ona z realizowanym programem. W innym przypadku naley na ten cel wykorzysta godziny konsultacji przewidziane w statucie szkoy lub Czsto jest wskazane, a nawet konieczne, by realizowane w ramach opiekun projektu przygotowa uczniw do saKarty Nauczyciela. modzielnej pracy, wyjaniajc kluczowe zagadW takich dodatkowych nienia lub pokazujc narzdzia, ktre uczniozajciach mog wzi wie bd mogli zastosowa. udzia uczestnicy kilku zespow pracujcych nad podobnymi tematami (np. ekologia) lub stosujcych podobne narzdzia realizacji projektu (np. prowadzcych blogi zespoowe). Wiele projektw czy si z potrzeb wykorzystania narzdzi informatycznych, ktrych uczniowie dotd nie znali. W tym zakresie nieodzowna moe okaza si pomoc nauczyciela informatyki, ktrego opiekun projektu moe poprosi o udzielenie rady lub przeprowadzenie szkolenia dla grupy swoich podopiecznych. Realizacj projektw lokalnych mona zacz od wizyty w urzdzie gminy i spotkania z wjtem lub kierownikiem miejskiego orodka pomocy spoecznej. Dobrym wprowadzeniem do projektu moe by rwnie skorzystanie z zasobw zewntrznych, np. zbiorw muzeum regionalnego lub dowiadcze organizacji pozarzdowej zwizanej z dziaaniami, ktrych dotyczy projekt.
38
Realizacj projektw lokalnych mona zacz od wizyty w urzdzie gminy i spotkania z wjtem lub kierownikiem miejskiego orodka pomocy spoecznej. Dobrym wstpem mog by take rozmowy z mieszkacami lub prowadzone wrd nich ankiety ich wyniki pomog wybra problem spoeczny, ktrym uczniowie bd si potem zajmowa. W szkole czsto dochodzi do sytuacji, gdy kilka zespow uczniowskich chce realizowa ten sam temat. Przewanie nie stanowi to problemu, a wrcz odwrotnie, moe uatwi prac nauczycielowi opiekunowi. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby kilka zespow uczniowskich rwnolegle pracowao nad tym samym problemem. Jeli problem jest odpowiednie gboki i ma charakter otwarty to zapewne uczniowie wypracuj rnice si jego rozwizania. Planowan prac mona take podzieli na mniejsze podzadania. Na przykad zadanie zaprojektowania tablicy informacyjnej o atrakcyjnych miejscach w naszej miejscowoci mona zamieni na dwa mniejsze: (1) opracowanie propozycji wyNic nie stoi na przeszkodzie, aby kilka zespoboru tekstu, elementw w uczniowskich rwnolegle pracowao nad graficznych i zdj do tym samym problemem. tablicy informacyjnej o atrakcyjnych miejscach przyrodniczych w naszej miejscowoci, (2) opracowanie propozycji wyboru tekstu, elementw graficznych i zdj do tablicy informacyjnej o atrakcyjnych miejscach historycznych w naszej miejscowoci. W pierwszym zadaniu problemem rozwizywanym w projekcie jest zaprezentowanie mieszkacom gminy i odwiedzajcym zasobw przyrodniczych miejscowoci, w drugim za dziedzictwa historycznego. Jakie s potrzeby modych wyszkowian? Zesp Szk w Wyszkowie Gimnazjalici zajli si dziennikarstwem obywatelskim, szukajc odpowiedzi na pytania: Jak uczniowie z Wyszkowa spdzaj czas po lekcjach? Czy oferta zaj pozaszkolnych dla nastolatkw z okolicy jest atrakcyjna? Jakich zmian oczekuje miejscowa modzie? Czy gos modych ludzi jest brany pod uwag przez lokalne wadze? W ramach swojego projektu opracowali i przeprowadzili ankiet oraz sond wrd mieszkacw, a take wywiady z organizatorami i uczestnikami zaj pozaszkolnych. Na podstawie zebranych informacji stworzyli multimedialny przewodnik po miejscach spotka modziey w Wyszkowie. Dziki ich staraniom wadze miasta rozpoczy prace nad zaoeniem skateparku. W dziaania uczniw wczyli si m.in. wiceburmistrz Wyszkowa, dyrektor Zespou Szk, redaktor naczelna Nowego Wyszkowiaka, pracownicy Wyszkowskiego Orodka Kultury, biblioteki miejskiej i miejscowego harcerstwa.
5.4. gdy kilka zespow chce realizowa ten sam temat
39
5. tworzenie zeSPow ProJektowycH i wProwadzenie w temat
Powysza propozycja podziau tematu jest korzystna, gdy zmniejsza zakres prac poszczeglnych uczniw. Oczywicie nie stanowi jednak rwnie problemu pozostanie przy pierwotnym ujciu tematu i opracowanie dwch projektw tablic informacyjnych.
5.5. kontrakt midzy zespoem uczniowskim a opiekunem projektu
Zgodnie z przyjtymi zasadami prowadzenia projektu gimnazjalnego, skad zespou uczniowskiego, temat projektu i problem, ktry projekt ma rozwiza, po zaakceptowaniu przez opiekuna merytorycznego zostaj wpisane do karty projektu. Podpisy uczniw i nauczyciela na karcie projektu czyni z niej rodzaj kontraktu, w ktrym uczniowie podejmuj si przeprowadzenia projektu, a nauczyciel opieki (niesienia pomocy merytorycznej i doradztwa). Ta podpisana przez wszystkich uczniw i nauczyciela karta powinna towarzyszy uczniom na kolejnych etapach pracy nad projektem. Stanowi ona bdzie podstawow dokumentacj realizacji projektu, ktra zostanie zarchiwizowana w szkole20.
20
Patrz zamieszczony w dalszej czci poradnika Karta projektu.
40
6. Planowanie dziaa i okrelenie celw ProJektu

Zgodnie z definicj zamieszczon w regulacjach prawnych, projekt edukacyjny jest okrelony przez problem, ktry ma rozwizywa. Dlatego wane jest, by problem ten zosta ujty w sposb zrozumiay dla uczniw i z nimi przedyskutowany. Problem definiujcy projekt czasem jest od razu rozpoznawalny, ale niekiedy wymaga gbszej pracy poznawczej uczniw. Problem najlepiej formuowa w postaci pytania, cho moliwe s take inne warianty. Jeli np. temat projektu brzmi: Roliny lubi wiato, to problem do rozwizania mona sformuowa (w zalenoci od preferencji nauczyciela) np. jako: Wpyw wiata na rozwj rolin lub Jak wiato wpywa na rozwj rolin?. Jeli natomiast zadaniem uczniw ma by nie tyle przeprowadzenie i opisanie eksperymentu, co wymylenie dowiadczenia, problem do rozwizania brzmi: Jak przeprowadzi eksperyment ukazujcy wpyw wiata na rozwj rolin?. Gdy za chodzi o obserwacj wybranego ekosystemu, moe on zosta sformuowany w formie pytania: Dlaczego w naszym parku w miejscach sonecznych rosn inne roliny ni w cieniu? Projekty humanistyczne i spoeczne rwnie powinny mie jasno sformuowane problemy do rozwizania. Sformuowanie problemu wskazuje, na jakim aspekcie danego zagadnienia bd si skupia uczniowie. Na przykad realizujc projekt Kobieta w polskiej literaturze romantycznej i pozytywistycznej, mona zajmowa si takimi problemami, jak: Czym rni si obraz kobiety w polskiej literaturze romantycznej i pozytywistycznej?, Jak kontekst historyczny wpyn na obraz kobiety w polskim romantyzmie i pozytywizmie?, czy te Czy i jak polska literatura romantyczna i pozytywistyczna wpywa na obraz kobiety w serialach telewizyjnych? albo jeli praca uczniw polega bdzie na przygotowaniu szkolnego przedstawienia Jak pokaza te dwie wizje kobiety w szkolnym przedstawieniu? W przypadku projektw polegajcych na realizacji przedsiwzicia spoecznego, czsto atwiej jest sformuowa konkretny problem do rozwizania, gdy wynika on bezporednio z potrzeby, ktr projekt ma pomc zaspokoi. Jeli na przykad w projekcie Czytamy bajki modszym koleankom i kolegom uczniowie chc powici swj czas czytaniu ksiek dzieciom ze szkoy podstawowej w czasie zaj wietlicowych, problem moe zosta zapisany tak: Jak zorganizowa akcj czytania bajek uczniom w wietlicy? lub jeli uczniom chodzi o to, by rozbudzi w modszym koleankach i kolegach zainteresowanie bajkami tak: Jak zachci uczniw szkoy podstawowej do czytania bajek? Zgbienie problemu, ktry projekt powinien pomc rozwiza, czsto wymaga od uczniw duszej pracy, ma jednak du warto edukacyjn. Uczniowie mog poszukiwa informacji w bibliotece, w internecie, prowadzi wywiady lub ankiety, odwiedza instytucje zewntrzne i rozmawia z ich pracownikami. Zdobycie rzetelnej wiedzy o wybranym problemie moe wyma-
6.1. okrelenie problemu do rozwizania
41
ga wielu godzin samodzielnej i zespoowej pracy oraz nawet kilku konsultacji u opiekuna projektu. S projekty, w ktrych ten etap pracy jest rwnie wany jak dziaanie, ktre uczniowie zdecyduj si podj po rozpoznaniu problemu. Na przykad projekt polegajcy na podjciu przez uczniw konkretnych dziaa, zmniejszajcych ich lad ekologiczny, mona zacz od zebrania informacji o przyczynach globalnego ocieplenia, sposobach radzenia sobie z tym problemem oraz zalenoci emisji dwutlenku wgla od stylw ycia i rnych technologii. W tym przypadku wasne dziaania powinny zosta poprzedzone poznaniem natury interesujcego ich problemu. Take gwna cz prezentacji moe by powicona ciekawemu omwieniu problemu, a jedynie jej kocowy fragment wasnym dziaaniom zmniejszajcym lad.
6.2. cele projektu 6.3. cele edukacyjne formuowane przez nauczyciela
Moemy wyodrbni dwie gwne grupy celw projektu. Pierwsze to cele edukacyjne formuowane przez nauczyciela, najczciej powizane z podstaw programow. Drugie to cele okrelane przez uczniw realizujcych dany projekt. Cele edukacyjne okrelaj, czego uczniowie si dowiedz, co naucz si robi lub jakie predyspozycje rozwin podczas realizacji projektu. Mona przyj, e niemal kade dziaanie projektowe suy rozwijaniu okrelonych we wstpnej czci podstawy programowej umiejtnoci pracy zespoowej wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji i komunikowania si. Gimnazjalne projekty edukacyjne mog take suy realizacji wybranych w podstawie ksztacenia oglnego wymaga szczegowych. Na przykad projekt stworzenia sownika slangu modzieowego ma na celu, by uczniowie nauczyli si sprawnie posugiwa oficjaln i nieoficjaln odmian polszczyzny; poznali granice stosowana slangu modzieowego, co odpowiada wymaganiu szczegowemu III.2.2 podstawy programowej jzyka polskiego. Formuujc cele edukacyjne, nauczyciel okrela, co zyskaj uczniowie, ktrzy zrealizuj projekt, co nowego poznaj, zapamitaj, co bd potrafili wykona (lub wykona lepiej). Takie ujcie celw edukacyjnych uatwia przekazanie i wyjanienie ich uczniom. Zapisanie ich w jzyku zrozumiaym dla uczniw moe uatwi prac oraz pomc uczniom w okreleniu celw ich wasnych dziaa projektowych.
6.4. cele projektu okrelane przez uczniw
W formuowaniu celw projektu naley zostawi uczniom duo swobody i pozwoli im na waRozporzdzenie: Uczniowie pod opiek nauczyciesne, nawet niedoskonala okrelaj cele projektu edukacyjnego. e sformuowania, wymagajc jednak, by byy one dostatecznie konkretne. Kady zesp moe opisa cele swej pracy w sposb specyficzny, nawet gdy wybrane problemy bd si powtarza.
42
Rozporzdzenie wymaga, by na pocztkowym etapie pracy nad projektem uczniowie z pomoc nauczyciela okrelili cele projektu edukacyjnego i zaplanowali etapy jego realizacji. W tym miejscu warto zastanowi si, co chcemy, aby byo produktem (efektem projektu). Dlatego po wstpnej decyzji uczniw o rodzaju aktywnoci, jak zamierzaj podj, powinni oni okreli cele poznawcze i praktyczne, ktre wyznacz kierunki dziaa poszczeglnych zespow projektowych. Uczniowie z pomoc nauczyciela przedstawiaj je w kategoriach rezultatw, ktre chc osign. Na przykad: przygotowanie opisw miejsc wypoczynku i rekreacji i umieszczenie ich na mapie gminy lub: zapisy wywiadw ze starszymi mieszkacami gminy oraz wykonanie kopii otrzymanych od nich zdj, dokumentujcych ycie w czasie PRL-u. Kluczowe dla powodzenia projektu jest, by uczniowie, wypracowujc cele, odkryli sens wasnych dziaa i wiedzieli, co chc osign i jak to zrobi. Mog zatem formuowa je w rnorodny sposb, najwaniejsze, by sami postanowili, do czego d. We wspomnianej wczeniej karcie projektu powinny si znale takie wanie cele dziaa uczniw. Z punktu widzenia uczniw celem gwnym jest oczywicie rozwizanie sformuowanego wczeniej problemu zbadaCele zapisane w postaci skutkw, jakie projekt nie wybranego zjawiska ma przynie uczniom i odbiorcom, uatwiaj i/lub przeprowadzenie zrozumienie sensu wasnego dziaania i moniokrelonego zadania. torowanie jego postpw. Cel ten warto rozpisa na cele czstkowe (lub etapowe), gdy uatwi to uczniom planowanie i realizacj dalszych dziaa. Cele formuowane przez uczniw mog odwoywa si do celw edukacyjnych, ale nie jest to konieczne. Cele projektu Jak doprowadzi do likwidacji dzikich wysypisk w naszym lesie? mog by nastpujce: wyjani na przykadach, jak obywatele mog wpywa na decyzje wadz na poziomie lokalnym (zgodne z podstaw programow ksztacenia oglnego dla wiedzy o spoeczestwie, p.5.4), zaproponowa konkretne dziaania na rzecz ochrony rodowiska naturalnego we wasnym regionie (podstawa programowa ksztacenia oglnego dla geografii p.6.8), zbada, jak problem dzikich wysypisk rozwizany jest w innych miejscowociach. Mog te dotyczy samych dziaa i ich innych skutkw, np. spoecznych: wywie mieci z dzikiego wysypiska albo upowszechni postawy proekologiczne wrd mieszkacw naszego osiedla.
43
Czsto takie cele czstkowe i zwizane z nimi zadania szczegowe mog zosta okrelone dopiero wwczas, gdy uczniowie ostatecznie wybior metody, za pomoc ktrych zamierzaj rozwiza postawiony przed nimi problem. Na przykad, jeli zdecyduj, e wspomniany Nauczyciel powinien pomc uczniom w sforsownik slangu modziemuowaniu tych celw niekiedy wystarczy owego bdzie mia popokazanie im dobrego wzoru do naladowasta internetow, gdzie nia, czasem konieczna jest drobna korekta, hasa bd ilustrowane a bywa, e trzeba sformuowa te cele wsplnie krtkimi scenkami naz uczniami. granymi kamer z telefonu komrkowego, takim celami mog sta si np.: nagra scenki ilustrujce znaczenie wyrae ze slangu modzieowego czy opublikowa sownik slangu na stronie internetowej naszej szkoy. Ale te pomc nauczycielom i rodzicom w zrozumieniu naszego jzyka albo pomc uczniom w unikaniu wyrae slangowych w oficjalnych sytuacjach. Cele projektu powinny by: specyficzne (np. zamiast: Uczymy si o genach, Skonstruowa model czsteczki DNA); sformuowane w formie efektu, a nie samego dziaania, ktre prowadzi do jego osignicia (np. zamiast Czytamy poezj romantyczn Opublikowa w Internecie wybr poezji zawierajcy fragmenty naszych ulubionych utworw polskich romantykw); ambitne, ale realistyczne, czyli moliwe do zrealizowania w okrelonym czasie. Zespoy uczniowskie mog w kadym z tych celw czy aspekt poznawczy z wybran metod pracy lub sposobem przedstawiania problemu. Na przykad: przeprowadzi i wyjani dowiadczenie ukazujce zjawisko zaamania wiata, wykona model funkcjonowania wybranego organu (ukadu) anatomicznego, stworzy wirtualne muzeum swojej miejscowoci, przedstawi walory swojej miejscowoci/gminy w postaci folderu promocyjnego. Mona te osobno okreli cele zwizane z wiedz i umiejtnociami merytorycznymi: przedstawi skad wybranych artykuw spoywczych, a osobno te, ktre wi si z przyjt przez uczniw metod pracy czy form prezentacji, np. sporzdzi komputerowy wykres skadu procentowego. Cele sformuowane na wstpnym etapie pracy niekiedy okazuj si zbyt ambitne lub niedopasowane do tego, co naprawd uczniowie bd robili w projekcie. Dlatego nawet ju po doprecyzowaniu problemu oraz dziaa poszczeglnych zespow, w trakcie wykonywania zaplanowanych dziaa, uczniowie mog w razie potrzeby odpowiednio modyfikowa wczeniej postawione cele.
44
Waciwie w kadym projekcie edukacyjnym uczniowie mog (i powinni) korzysta z komputera i Internetu. Wynika to zarwno z podstawy programowej, funkcjonujcych we wspczesnym wiecie form komunikowania i dziaania, jak te z potrzeb samych uczniw. Dostpnych jest wiele programw i narzdzi, ktre uatwiaj prac na wszystkich etapach realizacji projektu. Mog to by programy do wyszukiwania i gromadzenia danych, sporzdzania taProjekt to dobra okazja, by zachci uczniw bel i wykresw, pisania do kontaktu z ksikami encyklopediami, i redagowania tekstu, sownikami, albumami, monografiami tematu. montowania filmw, Jeszcze bardziej wartociowe jest, jeli ucznioobrbki zdj i dwiwie samodzielnie zbieraj informacje o wieku, przygotowania precie (np. przeprowadzaj wywiady ze wiadkazentacji multimedialmi badanych wydarze albo robi miniankiety nych itd. Nawet bardzo o problemach modych ludzi w swojej miejscowartociowe i skompliwoci). kowane projekty mona realizowa przy uyciu wzgldnie prostych pomocy wystarczy komputer, program do edycji tekstw, dostp do Internetu i wyszukiwarki. Ze wzgldu na liczb technik i narzdzi komputerowych oraz tempo zmian w tym zakresie, trudno w tym miejscu konkretnie okreli, z jakich narzdzi uczniowie powinni korzysta. Najlepiej oczywicie uywa programw oglnodostpnych i darmowych, ktre nie generuj dodatkowych kosztw ani dla szkoy ani dla uczniw. Wybranie informatycznych technik i narzdzi powinno odpowiada ustalonym celom edukacyjnym projektu oraz, moliwociom technicznym, jakimi dysponuj uczniowie i szkoa. Dla nauczyciela jest to take okazja do pogbienia swojej wiedzy i umiejtnoci w tym zakresie. Szczeglnie podany byby wybr narzdzia, ktrego nauczyciel rwnie jeszcze nie opanowa, przez co uczyby si go uywa razem z uczniami, jednoczenie starajc si by o krok do przodu. Coraz czciej zdarza si, e w klasie znajduSkompletowanie i opanowanie technik inforj si modzi eksperci matycznych moe wymaga wsppracy z naod danego programu uczycielem informatyki lub pomocy uczniw mona wtedy wykorzykomputerowych pasjonatw. sta ich umiejtnoci, np. wyznaczajc im rol asystentw w poszczeglnych zespoach lub oglnoklasowych doradcw. Niekiedy nauczyciele ju na wstpie decyduj, z jakich narzdzi uczniowie powinni korzysta w projekcie (np. z arkusza kalkulacyjnego), w innych przypadkach trzeba dokona wyboru lub go zmieni po konsultacjach z uczniami (np. po sprawdzeniu, ilu z nich ma atwy dostp do Internetu w domu). Skompletowanie i opanowanie technik informatycznych moe wymaga wsppracy z nauczycielem informatyki lub pomocy uczniw komputerowych pasjonatw.
6.5. wybr narzdzi komputerowych i internetowych
45
Nie oznacza to jednak, e podczas realizacji projektu naley ogranicza si do Internetu i korzystania z wyszukiwarek internetowych jako jedynego rda wiedzy. Wrcz przeciwnie, projekt to dobra okazja, by zachci uczniw do kontaktu z ksikami encyklopediami, sownikami, albumami, monografiami tematu. Jeszcze bardziej wartociowe jest, jeli uczniowie samodzielnie zbieraj informacje o wiecie (np. przeprowadzaj wywiady ze wiadkami badanych wydarze albo robi miniankiety o problemach modych ludzi w swojej miejscowoci). Jeli jest to moliwe, uczniowie mog nawiza kontakty z ekspertami w danej dziedzinie lub rwienikami, ktrzy take interesuj si tym zagadnieniem (np. drog e-mailow lub za porednictwem serwisw spoecznociowych).
6.6. Jak stworzy harmonogram i przypisa osoby do dziaa
Wartociami w pracy metod projektu s samodzielno uczniw i kreatywno. Dlatego w moliwie duym stopniu sposb rozwizania problemu i wybr dziaa powinien zalee od uczniw. Po okresie swobodnego przedstawiania pomysw konieczne staje si rozwaenie wykonalnoci poszczeglnych wariantw. Jakie byyby potrzebne rodki materialne? Ile czasu zajaby realizaRozporzdzenie: Uczniowie pod opiek nauczyciecja? Uczniowie musz la planuj etapy realizacji projektu. oceni, czy ich propozycje s moliwe do wykonania w ramach rodkw, ktrymi dysponuj i przyjtych ram czasowych. Rozwaaj, jakie dziaania musieliby podj, aby mc zrealizowa poszczeglne pomysy. Samo okrelenie problemu, ktrego projekt dotyczy, nie musi by rwnoznaczne ze wskazaniem, co konkretnie bd robili uczniowie i jaki ma by kocowy efekt ich pracy. To dopiero musi zosta ustalone. Na przykad w ramach projektu Drzewa w naszej okolicy zadaniem uczniw w jednej szkole moe by okrelenie gatunkw drzew rosncych w danej miejscowoci oraz zbadanie orientacyjnej liczebnoci poszczeglnych gatunkw, ich gwnych skupisk itp., w innej stworzenie wirtualnego atlasu dendrologicznego okolicy, w kolejnej opracowanie gry terenowej o drzewach dla uczniw szkoy podstawowej (albo wszystkich mieszkacw miejscowoci), a w jeszcze innej wykonanie wszystkich tych trzech zada. Podobnie jak w przypadku wyboru problemu decyzj o tym, jak gwn aktywno zrealizuj uczniowie, mog podj sami uczniowie, nauczyciel wsplnie z uczniami, a nawet sam nauczyciel. Z tym ostatnim wariantem mamy do czynienia wtedy, gdy nauczyciel Uczniowie pod opiek nauczyciela opiekuna z gry zakada, jakie poplanuj wstpnie realizacj projektu tworz winny by wymierne list zada i ustalaj, kto je bdzie realizowa efekty pracy uczniw i w jakim czasie. np. polonista planuje
46
wydanie szkolnej gazetki internetowej, historyk postanowi zorganizowa w gminnej bibliotece wystaw odszukanych i opisanych przez uczniw zdj miejscowoci z XX wieku, a fizyk szkoln wystaw zabawek ilustrujcych dziaanie maszyn prostych. Uczniowie pod opiek nauczyciela opiekuna planuj wstpnie realizacj projektu tworz list zada gwnych i szczegowych i ustalaj, kto je bdzie realizowa i w jakim czasie. Decyduj, kto i za co bdzie odpowiedzialny w trakcie realizacji projektu. Po uzyskaniu akceptacji swoich pomysw wpisuj najwaniejsze ustalenia do karty projektu21. Tak opracowany harmonogram wypenia zawarty w rozporzdzaniu wymg zaplanowania etapw realizacji projektu. Nauczyciel moe te aktywnie pomaga uczniom w tworzeniu listy zada i harmonogramu ich realizacji. Na pewno bdzie to konieczne, jeli projekty bd realizowane w duych zespoach uczniowskich. Wybierajc gwn aktywno (lub pomagajc uczniom w tym wyborze), naley wzi pod uwag: problem, ktry przy pomocy projektu ma zosta rozwizany; cele edukacyjne projektu (patrz niej) i ich powizania z podstaw programow (np. w projekcie Problemy modych ludzi w naszej miejscowoci warto uwzgldni odpowiednie wymagania szczegowe do przedmiotu wiedza o spoeczestwie 3.3 oraz 5.5); zasoby szkoy (np. wyposaenie pracowni przedmiotowych, programy komputerowe dostpne dla uczniw, biblioteka szkolna); moliwoci techniczne, ktrymi dysponuj uczniowie (np. dostp do Internetu w domu, dostpno i koszty materiaw do wykonania modelu); zasoby spoecznoci lokalnej (np. wiadkowie ciekawych wydarze, biblioteka gminna/miejska, dom kultury, izba regionalna, muzeum); a przede wszystkim preferencje i zainteresowania uczniw. Zespoowe wykonywaW edukacyjnym projekcie zespoowym cz nie projektu nie oznacza, zada wykonywania jest wsplnie, cz ine wszystkie dziaania dywidualnie, a wszyscy wpieraj si i pomagai zadania maj by j sobie nawzajem. wykonywane wsplnie. Zaangaowaniem w projekt maj si wykaza wszyscy czonkowie zespou. Dlatego wskazane jest, by zadania realizowane w ramach poszczeglnych dziaa zostay
21
Patrz zamieszczony w dalszej czci poradnika Karta projektu.
47
w miar moliwoci rwno rozdzielone na poszczeglnych czonkw zespou. Cz zada bdzie te wykonywana wsplnie. Ale cz zada moe i nawet powinna by wykonywana indywidualnie. Kady z uczestnikw ma take zadanie wspierania i pomocy innych czonkw zespou w realizacji ich zada.
7. realizacJa ProJektu
Decyzja o czasie realizacji projektu naley do nauczyciela i jest uzaleniona od celu, wybranego problemu oraz przewidywanej formy prezentacji. W pierwszych latach od wprowadzenia projektu, gdy szkoy i nauczyciele bd dopiero zdobywa dowiadczenia w jego organizacji i prowadzeniu, uzasadnione jest planowanie projektw moliwie prostych i niewymagajcych dugiego czasu realizacji. Czas trwania projektu musi by dostosowany do rodzaju projektu, a take warunkw pracy danej szkoy oraz jej spoecznego otoczenia. Nie powinien jednak przekracza jednego roku szkolnego wyjtkiem s projekty wymagajce pracy w wakacje (np. opracowanie letniej trasy turystycznej po okolicy) lub caorocznej (np. obserwacja rocznego cyklu przyrody). Projekt, ktrego celem jest przeprowadzenie szkolnego referendum moe zaj 23 tygodnie, ale ju projekt polegajcy na rozpoznaniu problemw modych ludzi w danej miejscowoci prawdopodobnie trwa musi znacznie duej, na przykad 23 miesice. Z dowiadcze nauczycieli wynika, e projekW okresie zdobywania przez szko i nauczyty dusze ni dwa miecieli dowiadczenia w organizacji i prowadzesice s trudniejsze do niu gimnazjalnego projektu edukacyjnego realizacji. Dzieje si tak uzasadnione jest planowanie przez nauczycieli zarwno ze wzgldw projektw moliwie prostych i niewymagajmotywacyjnych po cych dugiego czasu realizacji. kilku tygodniach zapa moe znacznie opa, jak i organizacyjnych trudniej jest zaplanowa i prowadzi dugofalowe dziaanie. Intensywna praca uczniw nad projektem zwykle nie trwa duej ni 46 tygodni. Gwna cz pracy nad projektem jest prowadzona samodzielnie przez zesp uczniw. W jej trakcie realizuj kolejne zadania okrelone harmonogramem realizacji projektu. Pracuj pod opiek nauczyciela, utrzymujc z nim kontakt w ustalony wczeniej sposb. W trakcie konsultacji opiekun udziela uczniom informacji pomagajcych prowadzi projekt i motywujcych ich do dziaa, a take ocenia ju wykonan prac zgodnie z zasadami oceniania ksztatujcego. Opiekun udziela uczniom informacji zwrotnej, wskazujc, co zrobili dobrze, a co mogliby zrobi inaczej. Jeli uzna to za celowe, doradza uczniom, w jaki sposb poprawi lub uzupeni wykonane ju dziaanie. Nauczyciel proponuje take uczniom samoocen, proszc by zastanowili si (i podzielili si z innymi opiniami), co udao im si zrobi, z czego s zadowoleni i co naley jeszcze zrobi lub poprawi. Podczas konsultacji nauczyciel moe zaproponowa, co warto pokaza w trakcie kocowej prezentacji projektu, a take pomc wybra treci, zdjcia, nagrania, ktre bd stanowi dokumentacj projektu.
7.1. Jak dugo powinien trwa projekt
7.2. Pomoc nauczyciela opiekuna projektu
49
7.3. Jak jest dokumentowana praca ucznia
Dokumentacja projektu powinna zapewnia dyrektorowi, nauczycielowi oraz uczniom stay dostp do informacji o stopniu realizacji projektu. Dokumentacja ma te suy sprawowaniu nadzoru nad prawidowym przebiegiem projektu i jego zgodnoci z zaoeniami wypracowanymi przez rad pedagogiczn. W zalenoci od przyjtych zasad organizacji projektu edukacyjnego w szkole mog powsta nastpujce dokumenty: lista projektw na dany rok szkolny (wraz z danymi prowadzcych); lista grup projektowych; karta projektu, zawierajca temat projektu, jego gwny cel, jakim jest rozwizanie postawionego problemu, a take cele zadaniowe wan czci karty jest harmonogram realizacji projektu, zawierajcy list gwnych dziaa, ich wykonawcw i ramy czasowe prowadzenia tych dziaa; w karcie mog znale si take wpisy nauczyciela opiekuna projektu dokonywane w trakcie konsultacji i innych spotka z uczniami. Podstawow dokumentacj pracy zespou uczniw moe by karta projektu. Dodatkowo dokumentacja uczniowska moe by gromadzona w formie: teczki projektu (portfolio); internetowego blogu; zdj, nagra, filmw, rysunkw; omwie przeprowadzonych rozmw i konsultacji; zbieranych przez uczniw przedmiotw i materiaw zwizanych z projektem; notatek (np. z lektur materiaw znalezionych w internecie lub wasnych obserwacji, uzyskanych od nauczyciela informacji zwrotnych, odpowiedzi na pytania dotyczce samoewaluacji). Dlaczego niewielkie roliny mog udwign duy ciar? Zesp Szk nr 2 w Godzieszach Wielkich Jak to si dzieje, e nawet maa rolina jest w stanie udwign ciar niegu, ktry na ni spad albo wytrzyma napr silnego wiatru? To pytanie zaintrygowao uczniw, ktrzy postanowili zbada budow i waciwoci tkanki wzmacniajcej rolin. Modzi naukowcy nie potrzebowali wcale nowoczesnego laboratorium, aby odkry i zrozumie otaczajcy ich wiat. Za pomoc kilku kartek papieru i ksiek, sucych jako obciniki, przeprowadzili dowiadczenia naukowe. Okazao si, e mona zgbia tajemnice przyrody, dobrze si przy tym bawic.
50
Gromadzenie przez uczniw dokumentacji i sporzdzanie notatek bdzie potrzebne do przygotowania publicznej prezentacji koczcej prac.
Zbieranie przez uczniw dokumentacji i robienie notatek jest potrzebne do przygotowania koczcej prac publicznej prezentacji.
Uczniowie realizuj projekty pod opiek wybranych przez siebie nauczycieli. Wskazane jest jednak, by take na etapie realizacji projektu wychowawca nadal interesowa si realizacj projektw i zaangaowaniem uczniw. Taki monitoring pracy uczniw nad projektami odbywa si moe w trakcie godziny wychowawczej. Czstotliwo takich spotka powinna wynika z planowanej dugoci realizacji projektu (np. raz w miesicu). Przedstawiciele zespow udzielaj wwczas odpowiedzi na ponisze pytania (wszystkie lub kilka): Co w cigu ostatniego miesica zrobilimy w ramach projektu? Z czego jestemy szczeglnie zadowoleni? Jakie problemy napotkalimy w realizacji projektu? Czego dowiedziaem si lub nauczyem w trakcie dotychczasowej pracy nad projektem? (na to pytanie mog odpowiedzie wszyscy czonkowie zespou). Jakie dziaania zamierzamy wsplnie przeprowadzi w cigu najbliszego miesica? Jakie zadania na dalszych etapach prowadzenia projektu planuj wykona poszczeglni czonkowie zespou? Jakie problemy przewidujemy w trakcie dalszej pracy? Oceniajc prac uczniw nad projektem edukacyjnym, warto odej od typowego oceniania za pomoc stopni szkolnych. Ocenianie powinno mie przede wszystkim charakter ksztatujcy. Moe to by rozmowa z uczniami, w ktrej nauczyciel zauwaa to, co zesp realizujcy projekt zrobi dobrze, wskazuje, co mona by zrobi inaczej lub lepiej i w jaki sposb. Rozmowa ta moe rozpocz si od samooceny uczniowskiej, czyli na przykad od odpowiedzi uczniw na pytania: Z czego w swojej dotychczasowej pracy jestecie zadowoleni? Co wam ju udao si zrobi? Co wam si podoba w waszej dotychczasowej wsppracy? Czy udao wam si wczy wszystkich do pracy zespou? Co moecie zrobi inaczej, aby w czynny sposb projekt realizowali wszyscy czonkowie zespou? Z ktrym zadaniem s najwiksze trudnoci? Co mona zrobi, aby je pokona? Co mona by zrobi inaczej? Taka samoocena moe pomc uczniom poprawi dalsz prac i pozytywnie wpyn na jej efekty. Nauczyciel na bieco ocenia prac zespou, dajc mu informacj zwrotn pomagajc uczniom w przyszoci wykona projekty jeszcze lepiej.
7.4. monitoring projektw w klasie
7.5. Jak oceni prac zespow i uczniw
51
Rozporzdzenie wskazuje jedynie na potrzeb uwzgldnienia udziau ucznia w realizacji projektu, jednak nie precyzuje sposobu dokonania tej oceny. To zadaniem rady pedagogicznej szkoy jest ustalenie, w jaki sposb udzia ucznia w realizacji projektu edukacyjnego bdzie wpywa na jego oceny z zachowania. Rozporzdzenie: Kryteria oceniania zachowania ucznia gimnazjum zawarte w ocenianiu wewntrzszkolnym uwzgldniaj udzia ucznia w realizacji projektu edukacyjnego. Przy pracy zespoowej jeli w zespole nie byo uczniw w sposb racy uchylajcych si od pracy nie ma potrzeby indywidualnego oceniania. Czonkowie zespou pracowali raJeli wystawiona ocena z zachowania wpywa zem i bardzo trudne jest bdzie w podobny sposb na ocen z zachowasprawiedliwe ocenienie nia wszystkich czonkw zespou, to wzmocni wkadu poszczeglnych klimat wsppracy i moe da uczniom podauczniw w zespoowe ne poczucie wsplnego sukcesu. dziaanie. Du cz pracy uczniowie wykonuj bez bezporedniego nadzoru nauczyciela, dlatego dokonywanie indywidualnej oceny moe by trudne i czsto nietrafne. Jeli wystawiona ocena wpywa bdzie w podobny sposb na ocen z zachowania wszystkich czonkw zespou, to wzmocni klimat wsppracy i moe da uczniom podane poczucie wsplnego sukcesu. W przypadku wyranego uchylania si jakiego ucznia od pracy, powinno to zosta uwzgldnione w indywidualnej ocenie tego ucznia z zachowania. Oczywicie taka ocena powinna by poprzedzona odpowiednim ostrzeeniem.
7.6. Publiczna prezentacja rezultatw projektw
Publiczne przedstawienie rezultatw projektu to jeden z kluczowych elementw gimnazjalnego projektu edukacyjnego. Daje uczniom szans pokazania, co zrobili, czego si nauczyli i co potrafi. Perspektywa publicznej prezentacji, bdzie bardzo silnie motywowa uczniw do pracy. Uatwia prac nauczycielowi, gdy zdyscyplinuje uczniw i zwiksza ich poczucie odpowiedzialnoci. Zwykle wyzwala te twrcz energi oraz uczy zachowania w sytuacjach publicznych i daje szans rozwinicia wanych umiejtnoci. Jednym z rezultatw projektu jest to, czego w czasie pracy nad nim nauczyli si uczniowie. Cz publicznej prezentacji moe zatem polega na przedstawieniu zdobytych przez uczniw dowiadcze, wiedzy, umiejtnoci i dokona. Dla goci zaproszonych na publiczn prezentacj ten wymiar edukacyjnych osigni uczniw bdzie nie tylko przekonujcym dowodem indywidualnej nauki uczniw, ale rwnie autentycznej i skutecznej pracy szkoy. Rozporzdzenie: Projekt edukacyjny obejmuje publiczne przedstawienie rezultatw projektu edukacyjnego. Przedstawienie efektw pracy zespoowej nie tylko innym uczniom, ale take szerszej publicznoci rodzicom, nauczycielom, lokalnym wadzom, a moe nawet przedstawicielom mediw czy innym mieszkacom swojej miejscowoci jest wane nie tylko dla uczniw, ale take dla szkoy. To znakomita oka-
52
zja, by zbudowa lub wzmocni relacje z rodzicami i spoecznoci lokaln, by pokaza i wypromowa szko. Szkoa musi zdecydowa, jak form bdzie miaa publiczna prezentacja projektu. Czy bdzie si odbywa w takcie wikszego wydarzenia, na przykad wita szkoy lub specjalnie zorganizowanePubliczne przedstawienie rezultatw projektu go festiwalu projektw? to jeden z kluczowych elementw gimnazjalCzy bdzie to wydarzenego projektu edukacyjnego. Daje uczniom nie wewntrzszkolne szans pokazania, co zrobili, czego si nauczyli z udziaem zaproszoi co potrafi. nych goci? Projekty edukacyjny koczy si produktami, czyli materialnymi efektami, ktre mona atwo wykorzysta w czasie kocowego pokazu. Moliwoci jest wiele: album ilustrowany zdjciami, wykresami, szkicami, mapkami, relacjami pisemnymi, plakat lub seria plakatw, collage, inna forma plastyczna, broszura, ulotka, gazetka, prezentacja dowiadczenia przygotowanego i wykonanego przez uczniw, raport z przeprowadzonego badania, prezentacja multimedialna, strona internetowa, model zjawiska, makieta z opisem, relacja z publicznej debaty, przedstawienie teatralne, inscenizacja. Jak pokaza ydowsk kultur przedwojennego Chema? Gimnazjum nr 6 w Chemie Kilku aktywnych czonkw samorzdu uczniowskiego uznao, e przedwojenna historia Chema jest ich dziedzictwem, ktre warto uratowa przed zapomnieniem. Wedug uczniw mieszkacy Chema za mao wiedz o ydowskiej przeszoci miasta. Zainspirowani opowiadaniami Isaaca Bashevisa Singera z pomoc nauczycieli zorganizowali tydzie kultury ydowskiej Powiedz: Shalom!, w ramach ktrego przeprowadzili warsztaty Mdrcy z Chema dla kolegw i koleanek ze szkoy. Wszystkich mieszkacw swojego miasta zaprosili do udziau w grze miejskiej ladami chemskiego sztetla. Podsumowaniem by wieczorek Przy szabasowych wiecach, a take nakrcenie filmu o chemskim Sztetlu. Swoje dziaania opisali na blogu Szkoa wedug blondynw. Niezalenie od tego, jaki wariant publicznej prezentacji zostanie ostatecznie wybrany, w kadym przypadku warto zachci uczniw do korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych na wszystkich etapach projektu w tym przy przygotowaniu publicznej prezentacji i jej wersji internetowej.
53
Nie naley jednak ogranicza si do prezentacji jedynie ukrytych w sieci. Nawet jeli efekty pracy zespow uczniowskich s zamieszczone w Internecie, warto zorganizowa publiczne wydarzenie, w trakcie ktrego uczniowie bd mogli przedstawi swoj prac. Podobnie zreszt jest w sytuacji, gdy uczniowie tworzyli innego rodzaju produkty kocowe np. wykonywali modele zjawisk przyrodniczych, wydawali tomik swoich opowiada czy zbierali relacje o yciu swoich rodzicw w PRL-u. W kadym przypadku naley od pocztku myle nie tylko o samych rezultatach pracy uczniw, ale take o sposobie przedstawienia ich szerszej grupie odbiorcw. Publiczna prezentacja podnosi jako pracy i jej efektw uczniowie od pocztku maj bowiem wiadomo, e bd musieli komu pokaza to, jak pracowali i co wykonali. Uzyskaj swego rodzaju informacj zwrotn od odbiorcw, zostan ocenieni i docenieni przez innych. Dlatego tak wane jest okrelenie na wstpie, jaka bdzie grupa odbiorcw oraz jak technicznie bdzie wygldaa prezentacja. Pozwala to dopasowa form przekazu do tych zaoe. Inaczej musi przecie przebiega prezentacja dla uczniw z pobliskiej szkoy podstawowej, a inaPubliczna prezentacja podnosi jako pracy czej dla wadz miasta i jej efektw uczniowie od pocztku maj boi przedstawicieli lokalwiem wiadomo, e bd musieli komu ponych organizacji spokaza, jak pracowali i co wykonali. ecznych. Niezalenie od przyjtej formy, prezentacja zawsze uczy skutecznego porozumiewania si szukania odpowiednich form komunikacji i jzykowych, wizualnych czy dwikowych rodkw wyrazu. Poniewa zespoy zwykle maj niewiele czasu na zaprezentowanie swojej pracy, musz dokona starannej selekcji informacji i materiaw oraz przedstawi je w zwizy, a zarazem atrakcyjny sposb. Publiczne przedstawienie efektw projektu nie musi by wydarzeniem oglnoszkolnym, kiedy pokazywane s prace wielu zespow. Moe dotyczy tylko jednego lub kilku wybranych projektw. W takim przypadku rola nauczyciela moe by bardzo ograniczona, a wikszo dziaa uczniowie mog przeprowadzi samodzielnie. Zaproszenie goci rwnie moe nalee do uczniw, nauczyciel moe jednak monitorowa ich i wspiera w tej sprawie (np. zadzwoni osobicie do szczeglnie wanego gocia i sprawdzi, czy przyj zaproszenie). W trakcie prezentacji opiekun moe przywita i/lub poegna wszystkich zgromadzonych oraz podzikowa uczniom za wysiek, a odpowiednim osobom za wsparcie. Warto take, by wychowawca i opiekun wspierali zespoy w trakcie prezentacji i zachcali widzw do nagradzania uczniw brawami. Po zakoczeniu prezentacji, warto, by efekty pracy zespow projektowych byy powszechnie dostpne (np. w bibliotece, na stronie internetowej, na korytarzu szkolnym), nagonione (np. w lokalnych mediach) i archiwizowane (np. w formie fotograficznej, filmowej, elektronicznej lub chociaby w postaci zapisu w szkolnej kronice).
54
8. Przykadowe rozwizania organizacyJne

Przedstawione poniej przykady rozwiza organizacyjnych prowadzenia w gimnazjum projektu edukacyjnego stanowi jedynie propozycj dla osb zaangaowanych w to przedsiwzicie. Nie s to jedyne moliwe przepisy, jak zorganizowa w szkole projekt edukacyjny. Kada szkoa jest inna i inaczej pracuje z uczniami. Moliwe, e w konkretnej szkole inne rozwizania, zgodne z regulacjami prawnymi, bd bardziej odpowiednie w ocenie dyrekcji i nauczycieli. Przedstawione propozycje mog by czone, mog podlega uzupenieniom i modyfikacjom, majcym na celu dostosowanie przyjtego rozwizania do wystpujcych w konkretnej szkole warunkw i preferencji osb w niej pracujcych. Na pocztku roku zostaje podjta decyzja, e wychowawcy klas bd opiekunami organizacyjnymi, pomagajcymi uczniom wybra interesujce ich tematy i utworzy zespoy22. Opiekunami zespow uczniw pracujcymi nad projektami s nauczyciele gotowi w danym roku podj si takiej roli. Proponuj oni uczniom prac w obszarze tematycznym zwizanym z nauczanymi przez nich przedmiotami i zakresem podstawy programowej ksztacenia oglnego lub wykraczajce poza podstaw programow. Gdy uczniowie rozpoczn ju dziaania pod opiek wybranych przez siebie nauczycieli, zadaniem wychowawcy bdzie wspieranie podopiecznych w ich pracy, jej monitoring oraz rozwizywanie ewentualnych problemw wychowawczych rodzcych si w pracy zespoowej. Wrzesie Dyrektor zaprasza zastpc i nauczycieli dowiadczonych w pracy metod projektu na rozmow na temat projektu. Przedmiotem spotkania jest: zapoznanie si z rozporzdzeniem, wybranie koordynatora projektu, przyjcie rozwiza organizacyjnych wychowawcy klas drugich bd opiekunami organizacyjnymi, a chtni nauczyciele przedmiotowi opiekunami zespow. Padziernik Odbywa si rada pedagogiczna, na ktrej: przedstawiane s zaoenia rozporzdzenia, wyjaniane s wtpliwoci nauczycieli z tym zwizane,
22 Rozwizanie proponowane przez dyrektor Zofi Godlewsk na podstawie dowiadcze w Publicznym Gimnazjum nr 6 w Opolu.
8.1. Przykad i: organizacja projektw na poziomie klasy projekty klasowe
55
przedstawiane s proponowane rozwizanie organizacyjne, ktre rada przyjmuje, ustalana jest lista nauczycieli chtnych do prowadzenia projektw, ustalany jest termin przedstawienia przez nauczycieli propozycji zakresw tematycznych i problemw, podejmuje si decyzj o powoaniu zespou nauczycieli do spraw projektu, w tym do przygotowaniu szkolnej dokumentacji, ustala si skad zespou przygotowujcego dokumentacj: regulamin, kart projektu, dziennik konsultacji (nauczyciela opiekuna projektu) i termin przedstawienia radzie wynikw pracy, ustala si sposb i termin poinformowania rodzicw i uczniw o warunkach realizacji projektu, zesp do spraw projektu zobowizuje si do przygotowania pisemnej informacji dla rodzicw i uczniw, ktr przeka wychowawcy. Listopad Wychowawca: informuje rodzicw i uczniw o warunkach realizacji projektu (np. w formie listu i informacji na godzinie wychowawczej), podczas dnia otwartego uzupenia przekazan rodzicom informacj i wyjania wtpliwoci, informuje rodzicw o planowanym zaproszeniu na kocowe prezentacje projektw. Nauczyciele opiekunowie: wybieraj zakresy tematyczne prowadzonych przez siebie projektw. Wikszo nauczycieli wie proponowane przez siebie zakresy tematyczne z programem nauczania swoich przedmiotw. W tym celu, po przejrzeniu podstawy programowej i szkolnego programu nauczania, wybieraj te zagadnienia, ktre uznaj za odpowiednie do nauczania metod projektu. Cz nauczycieli decyduje si skorzysta z propozycji projektw i materiaw edukacyjnych przekazanych do szkoy przez partnerw zewntrznych. (Druga cz nauczycieli, zgodnie ze swoimi zainteresowaniami, wybiera zakresy interdyscyplinarne projektw, wykraczajce poza program nauczanego przedmiotu. opracowuj listy tematw i problemw, ktre w wybranym przez nich zakresie tematycznym bd rozwizywa uczniowie. Cz z nich jedynie wstpnie okrela przykadowe tematy, odkadajc wypracowanie ostatecznej listy na okres wsplnej pracy z uczniami. Stycze Na tablicy ogosze zamieszczana jest lista propozycji zakresw tematycznych projektw i przykadowych tematw.
56
Odbywaj si spotkania informacyjne nauczycieli decydujcych si na prowadzenie projektw z uczniami podejmujcymi decyzj o wyborze tematu. Uczniowie s zachcani przez wychowawc do dokonania wyboru preferowanego projektu. Na kolejnych godzinach wychowawczych wychowawcy z uczniami dokonuj podziau na zespoy w zalenoci od wyborw uczniw i moliwoci nauczycieli. Wychowawcy omawiaj z uczniami szkolne zasady pracy nad projektami, w tym zasady prowadzenia karty projektu i tworzenia teczki projektu. Luty Pocztek prac uczniw nad projektami: nauczyciele prowadzcy projekt okrelaj czas konsultacji z zespoami uczniowskimi, a take podaj zasady planowania i oceniania prac, wychowawcy umawiaj si z nauczycielami prowadzcymi projekty na comiesiczne spotkania w celu informowania si o zaangaowaniu poszczeglnych uczniw w prac i ewentualnych problemach, zespoy uczniw uczestnicz w konsultacjach u nauczycieli, pod opiek ktrych chciayby realizowa projekty. Nauczyciele pomagaj uczniom zrozumie problem, ktry postanowili rozwiza. Do kart projektw zostaje wpisany jego temat i skad zespou. Karta zostaje podpisana przez uczniw i nauczyciela opiekuna, w trakcie kolejnych konsultacji uczniowie omawiaj etapy pracy nad projektem, dziaania i cele, ktre chc osign, uczniowie z pomoc nauczyciela doprecyzowuj cele i harmonogram planowanych dziaa informacje te wpisuj do karty projektu, cz nauczycieli w trakcie konsultacji, w ktrych bior udzia uczniowie z kilku zespow, wprowadza uczniw w tematyk projektu i metodologi planowanych dziaa, uczniowie chccy prowadzi lokalny projekt spoeczny przystpuj do rozmw i ankiet z mieszkacami, majcych im pomc zbada wybrany problem. Marzec maj Uczniowie realizuj zaplanowane dziaania. W trakcie spotka z opiekunem uczniowie przedstawiaj dziaania ju zrealizowane, okrelaj trudnoci, korzystaj z rad. Opiekun na bieco ocenia prac uczniw, dajc im informacj zwrotn o tym, co zrobili dobrze, co wymaga poprawy i jak maj dalej pracowa. Wychowawca podczas godzin wychowawczych na bieco omawia zaangaowanie uczniw w projekty, wspprac w zespoach i postp prowadzonych prac
57
Na podstawie rozmw z uczniami i informacji otrzymanych od opiekunw wychowawca identyfikuje uczniw, ktrzy nie przystpili do realizacji projektu; przeprowadza z nimi rozmow na temat trudnoci, jakie maj w pracy nad projektami oraz uprzedza, e brak zaangaowania bdzie skutkowa obnieniem oceny z zachowania. Czerwiec Zesp do spraw projektu wybiera tydzie, w ktrym odbdzie si prezentacja. Przygotowywana jest oprawa prezentacji. Wychowawcy w porozumieniu z nauczycielami prowadzcymi i zespoami wyznaczaj termin i plan prezentacji. Na prezentacj zaproszeni zostaj gocie przez: wyznaczane s terminy spotka nauczyciela z zespoem, podczas ktrych przekazuje on uczniom informacj zwrotn o ich pracy. W spotkaniu zazwyczaj uczestniczy te wychowawca, czasami, ju po przekazaniu informacji zwrotnej uczniom, odbywa si dodatkowe spotkanie nauczyciela i wychowawcy, wychowawca, na podstawie informacji udzielonej przez nauczyciela prowadzcego oraz uwzgldniajc wasne obserwacje, decyduje o wpywie oceny pracy ucznia na ocen z zachowania. Cz rady pedagogicznej podsumowujcej powicona jest omwieniu realizacji projektu gimnazjalnego i wnioskom na nastpny rok.
8.2. Przykad ii: organizacja projektw na poziomie szkoy projekt midzyklasowy
Zespoy uczniowskie organizowane s na poziomie caej szkoy23. Mog w nich uczestniczy uczniowie z tej samej lub z rnych klas. Projekty prowadz nauczyciele przedmiotowcy. Wrzesie Rada pedagogiczna na swym pierwszym posiedzeniu w danym roku szkolnym ustala, jaki bdzie zakres tematyczny realizowanych projektw (czy wszystkie projekty bd dotyczy jednego obszaru, czy nauczyciele maj dowolno w zakresie ustalania ich tematyki). Ustalenie to jest zapisywane w rocznym planie pracy szkoy. Dyrektor okrela termin skadania ofert tematw projektowych przez nauczycieli. Padziernik Nauczyciele przedmiotowcy przygotowuj ofert projektw w wyznaczonym przez dyrektora terminie. Oferta zawiera: temat projektu, problem do rozwizania oraz jego krtki opis. Musi by zaprezentowana uczniom tak, by mogli dokona wiadomego wyboru. Forma prezentacji jest dowolna wa23 Rozwizanie zaproponowane przez dyrektor Ann Sobal-Zbroszczyk na podstawie dowiadcze w prowadzeniu projektw edukacyjnych w II Spoecznym LO w Warszawie.
58
ne, by informacje dotary do wszystkich uczniw, np. poprzez tablic ogosze lub bezporednio, na spotkaniu z wszystkimi uczniami czy klasami, ktre maj bra udzia w projektach. Forma bezporednia wydaje si najbardziej skuteczna, gdy jest w ni wpisana formua zadawania pyta i wyjaniania ewentualnych wtpliwoci. Najlepiej, gdyby tematy byy zgodne z podstaw programow, umiejtnociami kluczowymi, kierunkami rozwoju szkoy, problemami, ktrymi aktualnie yje szkoa, zainteresowaniami uczniw i nauczycieli. Mog dotyczy jednego lub wielu obszarw. Sam temat powinien by sformuowany zwile. Podane jest, by byy to tematy o charakterze problemowym. Oferta powinna by sformuowana tak, by kady ucze mg w niej znale co dla siebie. Po zapoznaniu si z ofert projektw, uczniowie trafiaj do wybranych grup projektowych. Przy maej liczbie uczniw i grup decyzj w sprawie ich tworzenia podejmuj opiekunowie. To do nich zgaszaj si uczniowie i to oni decyduj o skadzie grupy, jej liczebnoci itp. Przy wikszej liczbie uczniw i grup projektowych dobrym rozwizaniem jest wiksze sformalizowanie procesu tworzenia grup, np. poprzez formularz deklaracji projektowej wypeniany przez uczniw (moe go stworzy rada pedagogiczna lub mona skorzysta z gotowego wzorca), w ktrym podadz oni trzy projekty wybrane z oferty (w kolejnoci preferencji) i napisz krtkie uzasadnienie wyboru. Listopad Powoany przez dyrektora zesp na podstawie deklaracji sporzdza listy grup projektowych, uwzgldniajc w maksymalnym stopniu preferencje uczniw, a take inne reguy ustalone przez rad pedagogiczn (np. liczebno grup, podzia pci, jeli chcemy, by grupy byy midzyoddziaowe, a take udzia uczniw z rnych klas, ich potencja itp). Listy zatwierdza dyrektor i je ogasza. Luty marzec Uczniowie pod opiek nauczycieli realizuj projekty. Czerwiec Uczniowie przedstawiaj prac nad projektami i ich efekty w trakcie Szkolnego Festiwalu Projektw. Gomi s uczniowie wszystkich klas, rodzice i przedstawiciele wadz samorzdowych. Organizujc nowy rok szkolny, dyrektor podejmuje decyzj o przeprowadzeniu w danej klasie projektw edukacyjnych pod opiek wybranego nauczyciela, uczcego jednego z przedmiotw oglnoksztaccych. W takim przypadku nauczyciel ten, bez korzystania z bezporedniej pomocy wychowawcy, jest dla danej klasy rwnie organizatorem zespow uczniowskich (przyjcie takiego rozwizania zaley od istnienia w gronie pedagogicznym nauczyciela gotowego do poprowadzenia wszystkich uczniw ze wskazanej klasy w ich pracy nad projektami gimnazjalnymi; pomys na zakres tema-
8.3. Przykad iii: Projekty przedmiotowe
59
tyczny zwizany z realizowanym programem nauczania znacznie uatwiby prac). Wrzesie Zgodnie ze szkolnymi zasadami prowadzenia projektu gimnazjalnego, dyrektor wskazuje nauczyciela, ktry bdzie organizatorem projektw dla uczniw danej klasy i rwnoczenie opiekunem powstaych zespow projektowych. Padziernik grudzie Wychowawca na godzinie wychowawczej: informuje uczniw, e w cigu tego roku szkolnego bd pracowa nad projektami gimnazjalnymi, przedstawia uczniom oglne cele pracy metod projektu i zasady, jakie bd obowizywa przy realizacji, podaje informacje o kocowej publicznej prezentacji rezultatw projektw. Informuje rodzicw o obowizku realizacji przez ich dzieci zespoowego projektu edukacyjnego. Tumaczy rodzicom oglne cele projektu gimnazjalnego, zasady jego prowadzenia i oceniania. Stycze luty Nauczyciel organizator projektw, a w przyszoci opiekun zespow uczniowskich: wprowadza uczniw w proponowane zakresy tematyczne projektw (tematyka projektw zwizana jest z przedmiotem nauczanym przez nauczyciela lub ma charakter midzyprzedmiotowy), identyfikuje konkretne zapisy podstawy programowej (cele oglne i wymagania szczegowe), ktre uczniowie bd realizowa podczas pracy nad projektami. Proponuje uczniom list problemw i tematw (przed podziaem na zespoy uczniowie powinni mie moliwo wybrania tych tematw i problemw, nad ktrymi chcieliby pracowa, mog wyraa zainteresowanie prac nad kilkoma tematami, co uatwia nauczycielowi przeprowadzenie nastpnego kroku, czyli podziau uczniw na zespoy), dzieli uczniw na czteroosobowe zespoy, starajc si dobra uczniw o rnych cechach i stylach pracy. Zespoy uczniw z pomoc nauczyciela doprecyzowuj problemy, ktre bd rozwizywa. Nauczyciel uwzgldnia realizacj konkretnych zapisw podstawy programowej, pomagajc uczniom dokadnie okreli cele projektw i zadania skadajce si na projekt.
60
Zgodnie ze szkolnymi zasadami prowadzenia projektu gimnazjalnego, temat projektu, problem do rozwizania i ich cele zostaj wpisane do karty projektu. Karta projektu bdzie towarzyszy uczniom na kolejnych etapach pracy nad projektem. Bdzie take stanowi podstawow dokumentacj z jego realizacji. Marzec kwiecie Zespoy uczniowskie rozpoczynaj prace nad projektem. Uczniowie: planuj realizacj, tworz list zada, przypisuj je do konkretnych osb, opracowuj harmonogram, konsultuj swoj koncepcj realizacji projektu z nauczycielem, po zaakceptowaniu wpisuj najwaniejsze ustalenia do karty projektu. Zespoy uczniowskie realizuj projekt. Zaznaczaj w karcie projektu postpy w jego realizacji i najwaniejsze wydarzenia zwizane ze swoj prac. W trakcie prac uczniw nad projektem nauczyciel opiekun: spotyka si regularnie z zespoami i ledzi ich postpy, udziela konsultacji wspierajcych uczniw w realizacji kolejnych zada i faz projektu. Opiekuna wspiera wychowawca klasy (w zakresie wychowawczym i opiekuczym). Opiekun w razie potrzeby wysya uczniw na konsultacje do nauczycieli innych przedmiotw. Jest to szczeglnie wane, gdy tematyka projektu i zadania w nim realizowane dotycz wiedzy i umiejtnoci wicych si z innymi przedmiotami oglnoksztaccymi. Nauczyciela wspieraj merytorycznie take inni nauczyciele uczcy tego samego przedmiotu. Dziaanie spoeczno-obywatelskie jest szczeglnym projektem edukacyjnym, w ktrym wybr problemu moe by dokonany przez samych uczniw24. Rol nauczyciela opiekuna jest wspieranie uczniw w zespoowym dziaaniu, wskazanie sposobw diagnozowania problemu oraz uatwienie kontaktw z instytucjami, ktrych praca wie si z problemem wybranym przez uczniw. Opiekunem projektu spoeczno-obywatelskiego moe zosta wychowawca klasowy, opiekun samorzdu uczniowskiego i nauczyciel wiedzy o spoeczestwie. Dziaanie spoeczno-obywatelskie polega na podjciu przez grup uczniw decyzji o zaangaowaniu si w problem dotyczcy wasnej spoecznoci, ktry uznaj za wany i moliwy przez nich do rozwizania, zbadanie go, poszu24 Przygotowano na podstawie dowiadcze programu Modzi obywatele dziaaj prowadzonego od 1987 roku przez Centrum Edukacji Obywatelskiej. Podjt w roku 2010 kontynuacj MOD jest program Mody obywatel, prowadzony we wsppracy z Bankiem Gospodarstwa Krajowego.
8.4. Przykad iV: dziaania spoeczno-obywatelskie
61
kanie moliwych rozwiza, a nastpnie przeprowadzenie dziaania zmierzajcego do jego rozwizania lub ograniczenia jego dotkliwoci. Zadaniem uczniw moe by take przekazanie wadzom samorzdowym informacji na temat badanego problemu oraz zachcenie ich do wprowadzenia proponowanych zmian w ycie. Projekty spoeczno-obywatelskie mog by take prowadzone przez samorzd uczniowski. Mog one dotyczy spraw spoecznoci lokalnej, ale mog take wynika z inicjatywy uczniw, chccych urozmaici i wzbogaci ycie szkolne lub lepiej zapewni realizacj praw ucznia. Pracujc nad wybranym problemem, zesp uczniw tworzy dokumentacj, w ktrej gromadzi zarwno notatki ze swoich spotka, spostrzeenia, jak i informacje i dokumenty zbierane na kolejnych etapach wasnej pracy. Lokalny projekt spoeczno-obywatelski moe by realizowany w kolejnych krokach (etapach):
krok 1: wybr problemu

Wykorzystujc stworzon przez szko moliwo zorganizowania si, uczniowie wybieraj problem, ktry uznaj za wany w swojej spoecznoci lokalnej. Problem ten moe dotyczy ich osobicie, innych modych ludzi lub po prostu by wanym problemem spoecznoci lokalnej, ktry chcieliby rozwiza lub ograniczy. Uczniowie wsplnie ustalaj, co powinno si zmieni w ich miejscowoci. Mog rozwaa, jak duej liczby osb ten problem dotyczy. Mog take chcie zaangaowa si w rozwizanie problemu, ktre dotyczy jednej osoby lub jednej rodziny. Sposb wyboru problemu powinien jednoczy zesp, pozwoli wszystkim jego czonkom zaangaowa si w jego rozwizywanie oraz motywowa do dziaania. Przygldanie si wiatu, szukanie spraw, ktrych przebieg niepokoi, szans, ktre s niewykorzystane i problemw, na ktrych istnienie nie chcemy si zgodzi, jest postaw wraliwoci spoecznej i aktywnoci obywatelskiej.
krok 2: diagnoza
Diagnoza problemu polega na badaniu jego przyczyn, sposobw, w jaki si przejawia i ich konsekwencji, a take moliwych rozwiza. Diagnoza moe si opiera na rozmowach i wywiadach z rwienikami i dorosymi, ktrzy dostarcz informacji na temat interesujcego zesp problemu, ale rwnie na samodzielnych obserwacjach, zbieraniu dokumentw, wycinkw prasowych, relacji i dokumentacji fotograficznej, szukaniu informacji w bibliotece, w internecie, w lokalnych instytucjach i poprzez konsultacje z ekspertami. Pomocne moe okaza si szukanie odpowiedzi na wszystkie lub wybrane pytania z poniszej listy: Co stanowi istot problemu? Kogo dotyczy problem? Jaki jest zasig problemu? Gdzie on wystpuje?
62
Jak dugo trwa problem? Czy jest okresowy czy stay? Gdzie ley rdo problemu? Co byo jego przyczyn? Jak rozwiza problem? Jakie s wady i zalety rnych moliwoci jego rozwizania? Okreleniu dziaa, ktrych zesp uczniw chce si podj, bdzie suyo rozpoznanie moliwych sposobw rozwizania problemu. Przyda si np. zebranie informacji, jak ten sam lub podobny problem rozwizuje si w innych miejscowociach, a moe te w innych krajach?
krok 3: wyznaczenie celu dziaa i opracowanie rozwizania problemu

Po zakoczeniu diagnozy uczniowie w formie dyskusji analizuj uzyskane informacje i decyduj, co chc w swojej spoecznoci zmieni, poprawi, w jaki sposb j wzbogaci. Wybieraj te sposb, w jaki chc, aby rozpoznany problem zosta rozwizany lub, co czciej jest moliwe, ograniczony. Staraj si wybra cel lub cele swojego dziaania, ktre s konkretne i realne, czyli w zasigu ich moliwoci, a zarazem na tyle dla nich wane i atrakcyjne, by budziy ch dziaania. Uczniowie mog chcie wpyn na dorosych lub na suby publiczne, aby inaczej dziaay. Mog te chcie sami podj dziaanie rozwizujce rozpoznany problem lub zmniejszajce jego dotkliwo. Bardzo rzadko udaje si cakowicie usun powany problem. Jednak jasne okrelenie realnego celu dziaania (np. zwrcenie uwagi mieszkacw na dany problem) sprawi, e po zakoczeniu projektu uczniowie bd mieli poczucie sukcesu i ch do dalszego zaangaowania, a nie przekonanie o porace. Po wyznaczeniu celw uczniowie przystpuj do opracowania wasnego planu dziaa. Przygotowuj podzia zada w zespole, harmonogram, wybieraj moment, kiedy zakocz wasne przedsiwzicie. Dzielc zadania pomidzy czonkw zespou, staraj si wszystkim przypisa zadania, za ktre bd odpowiedzialni oraz ustalaj, kto kogo bdzie wspiera, kto komu pomaga. Uczniowie wiedz, e projekt realizowany zespoowo wymaga wzajemnej pomocy w realizacji indywidualnych zada. Uczniowie z pomoc nauczyciela przygotowuj harmonogram tabel, do ktrej wpisuj zadania czstkowe, osoby odpowiedzialne i wspierajce, a take sposb dziaania, potrzebne materiay i zasoby oraz terminy.
krok 4: Szukamy sojusznikw

Sukcesowi w realizacji projektu spoeczno-obywatelskiego pomoe istnienie sojusznikw, czyli osb i instytucji, ktre pomog uczniom w dziaaniach, np. poprzez wydanie zgody na organizacj imprezy, zapewnienie transportu, promocji czy pomocy rzeczowej. Poza rodzicami, nauczycielami i dyrekcj cennymi sojusznikami mog by: wadze lokalne, organizacje pozarzdowe, ktre zajmuj si pokrewn tematyk oraz lokalne instytucje kulturalne i spoeczne, proboszcz parafii, druyna harcerska, lokalna firma. Bardzo wanym
63
sojusznikiem i wzgldnie atwym do zaangaowania, s zazwyczaj lokalne media. Pomog one nagoni problem, a pniej napisz o zrealizowanym dziaaniu. Przed rozmow z potencjalnym sojusznikiem warto odpowiedzie sobie na nastpujce pytania: Dlaczego wskazany problem jest wany? Jakie mog by konsekwencje nierozwizanego problemu dla spoecznoci lokalnej? Co jest wyjtkowego w tym projekcie i jak moe na nim skorzysta spoeczno lokalna? Jakie pytania o projekt moe zada rozmwca i jakich uczniowie udziel odpowiedzi? Co uczniowie chc prosi rozmwc? Czego dana osoba moe w zamian oczekiwa i co mona jej zaoferowa? Jakie argumenty mog przekona konkretnego odbiorc (przytoczenie faktw, danych statystycznych, opinii uczniw, nauczycieli, wynikw bada, ankiet, wywiadw)? Jeli jest to rozmowa z potencjalnym sponsorem, to jak wsparcie projektu moe wpyn na jego wizerunek lub pozycj? Na spotkanie uczniowie powinni te wzi materiay informacyjne o swoim projekcie, ktre zostawi rozmwcy. Warto te pamita, e szukanie sojusznikw nie suy tylko atwiejszemu zrealizowaniu projektu. Dziki niemu uczniowie ucz si prezentowa swoje racje, zyskuj pewno siebie w kontaktach z dorosymi oraz poczucie, e s wanym podmiotem w spoecznoci.
krok 5: dziaanie
Na tym etapie bardzo istotna jest wsppraca w zespole, regularne spotkania i rozmowy o przebiegu prac i wystpujcych trudnociach. Uczniowie powinni odnosi si do wczeniej sporzdzonego planu dziaa, sprawdzajc: Co udao si ju zrobi? Co szczeglnie pomogo im w ich pracy? Jak kady z czonkw zespou pomg w dotychczasowych dziaaniach? Jakie s do zrobienia nastpne kroki i jakie trudnoci przewidujemy? Jak je rozwiza? Co naley zrobi w najbliszej przyszoci? Czy konieczne s zmiany w planie dziaa? Czy zbieramy materiay, ktre bdzie mona wykorzysta w przedstawieniu rezultatw projektu? Jak lepiej si nawzajem wspiera w dziaaniach? Jak lepiej mona wypromowa prowadzone przedsiwzicie? Kto si tym zajmie?
64
Warto zauway ju przeprowadzone dziaania i ich realizatorw. Cieszy si nawet z maych osigni. Docenia udzia poszczeglnych osb w wykonanych pracach. Konieczne jest dokumentowanie pracy w jej trakcie (np. poprzez notatki, zdjcia czy filmy). Stan si one zapisem zmian, jakie zaszy dziki projektowi oraz wietn wizytwk dziaa potrzebn w kocowej prezentacji efektw projektu.
krok 6: Publiczna prezentacja rezultatw projektu

Zgodnie z zasadami projekt edukacyjny koczy si publicznym przedstawieniem jego rezultatw. Warto jednak pamita, e efektywne dziaanie spoeczno-obywatelskie wymaga zaprezentowania lokalnej spoecznoci diagnozy problemu, propozycji rozwizania i przeprowadzonych dziaa. Publiczna prezentacja jest okazj do przekonania dorosych mieszkacw spoecznoci lokalnej do wprowadzenia w ycie przygotowanych przez uczniw zmian25. Przed prezentacj uczniowie powinni: uporzdkowa zebrane informacje i zastanowi si, jaka jest najlepsza forma ich przekazania, przeprowadzi selekcj zebranych informacji, wybierajc tylko najbardziej odpowiednie do prezentacji, zaprosi sojusznikw, rodzicw, zainteresowanych mieszkacw i wadze lokalne.
krok 7: rozmowa o tym, co si zmienio dziki projektowi

Realne zmiany, ktre dziki projektowi zaszy w spoecznoci lokalnej, to znak ich sukcesu. Ale nawet jeli, mimo wielu stara, np. nie udao im si namwi wadz do budowy cieki rowerowej, uczniowie sprawili, e problem zaistnia w lokalnej spoecznoci, a take podjli dziaania, nauczyli si wsppracy, poznali nowych ludzi i sprawdzili si w nowych sytuacjach. Zauwayli, co jest dla nich wane, i to przedstawili. Stanowi to wartociowy efekt dziaania spoeczno-obywatelskiego.
25 W programie Project Citizen, zaproponowanym przez amerykaskie Center for Civic Education, kocowa prezentacja zrealizowanego projektu uczniowskiego prowadzona jest w oparciu o cztery plakaty prezentujcych problem, moliwe rozwizania, wybrane przez uczniw rozwizanie i opis przeprowadzonych dziaa.
65
9. Przykady gimazJalnycH ProJektw edukacyJnycH

Emisja CO2, za ktr jest odpowiedzialna moja rodzina Gimnazjum nr 4 w Warszawie Uczniowie zainteresowali si dyskusj na temat emisji CO2 i postanowili policzy, ile dwutlenku wgla powstaje w elektrowniach przy wytwarzaniu energii potrzebnej dla ich domu w cigu roku. Ustalili list odbiornikw energii, z jakich korzysta rodzina (owietlenie, ogrzewanie, transport itd.) Okrelili ilo energii, jak te urzdzenia pobieraj oraz ilo powstaego w wyniku tego CO2. Poniewa otrzymane wartoci byy bardzo due i trudne do interpretacji, wyprodukowany dwutlenek wgla przedstawili w postaci chmury. Rozmiary tej chmury zaskoczyy uczniw i ich kolegw.
Precz z nietolerancj wrd nas Zesp Szk Oglnoksztaccych w orach Uczniowie z or postanowili czynnie sprzeciwi si licznym aktom nietolerancji w ich otoczeniu i zwikszy wraliwo rwienikw i mieszkacw na jej przejawy. Zainspirowa ich obejrzany w szkole film Most nad Wadi i przedstawiona w nim historia konfliktu i dialogu izraelsko-palestyskiego. W projekt zaangaowao si a kilkadziesit osb, ktre pracoway w kilku zespoach. Pierwszy etap dziaa odby si w przestrzeni wirtualnej uczniowie w internecie szukali informacji o rnych przejawach nietolerancji. Kolejnym krokiem byo przyjrzenie si temu zjawisku w ich najbliszym otoczeniu. Uczniowie na ulicach swojego miasta zlokalizowali rasistowskie i obraliwe napisy. Skontaktowali si ze spdzielni mieszkaniow i uzyskali wsparcie dyrekcji szkoy, po czym zakupili potrzebne materiay, wyszli na ulice i wsplnie je zamalowywali. Dyskusj o filmie i nietolerancji prowadzili te na forum internetowym szkoy.
Jak dobrze wybra przysz szko? Gimnazjum nr 104 i LO im. K.K. Baczyskiego w Warszawie Gimnazjalici postanowili rozwia swoje wtpliwoci i obawy zwizane z wyborem nowej szkoy. W tym celu zorganizowali wymian midzyszkoln, dziki ktrej uczniowie gimnazjum mogli przez jeden dzie uczestniczy w lekcjach w liceum. Poza tym zaprosili przedstawicieli kilku warszawskich licew do zaprezentowania swoich szk na specjalnych targach. Pozwolio to im i kolegom pozna nie tylko ofert szk, ale rwnie nauczycieli i uczniw ich przyszych szk.
66
Bus potrzebny gimnazjum Gimnazjum w Praszce Gdy wycofano z uytku autobus dowocy uczniw na konkursy i inne wydarzenia pozalekcyjne, w ktrych brali udzia, sami postanowili wzi sprawy w swoje rce. Zorganizowali kilka imprez, z ktrych dochd przeznaczyli na zakup busa dyskoteki, kiermasze i zawody sportowe. Uczniowie zainteresowali swoimi dziaaniami lokalne media, ktre w serii artykuw opisay problem braku busa i determinacj modziey. Wadze gminy zareagoway na apele i podaroway szkole uywany autobus. Uczniowie przeznaczyli zebrane rodki na gruntowny remont pojazdu. Sukces gimnazjalistw z Praszki jest przykadem tego, jak dziaania uczniowskie mog wpyn na decyzje wadz.
Jak pomc spoecznoci polskiej na Biaorusi? Gimnazjum w Leoncinie Samorzdu uczniowski postanowi wesprze spoeczno polsk na Biaorusi. Uznali, e dobr form pomocy bdzie zapewnienie Polakom z tamtego rejonu dostpu do polskich ksiek. W tym celu nawizali kontakt ze Stowarzyszeniem Wsplnota Polska oraz polsk szko spoeczn w Brzeciu na Biaorusi. W swojej szkole zorganizowali zbirk ksiek dla szkoy biaoruskiej; wsparcie zapewnia te Biblioteka Publiczna w Leoncinie. Tak zdobyte materiay zostay przekazane koleankom i kolegom ze szkoy na Biaorusi.
Jak wygldaa nauka w dzkiej Szkole na Ksiycu? Publiczne Gimnazjum nr 31 w odzi Grupa uczennic usyszaa o tajnej szkole, ktra dziaaa na terenie ich osiedla podczas okupacji niemieckiej chodzi do niej wujek jednej z nauczycielek. Dziewczynom udao si porozmawia z by uczennic Szkoy na Ksiycu, pani Lucyn Piechocisk. Poznay histori odwanej nauczycielki Antoniny Chrzczonowicz, ktra za tajne nauczanie trafia do obozu. Autorki projektu odwiedziy i uporzdkoway jej grb. Dziewczyny przygotoway te reporta o projekcie do gazetki szkolnej, lekcj o tajnym nauczaniu dla kolegw i koleanek ze szkoy oraz dla dzieci ze wietlicy rodowiskowej. Duo czasu spdziy na lekturze ksiek i studiowaniu materiaw archiwalnych na ten temat, wykonaniu prezentacji multimedialnej i dokumentacji fotograficznej projektu. Sojusznikami uczennic zostali: Muzeum Owiaty w odzi, wietlica rodowiskowa Miejskiego Orodka Pomocy Spoecznej d Grna oraz dyrektor ich szkoy.
67
Jak nasze codzienne wybory wpywaj na ycie ludzi na caym wiecie? Zesp Szk w Pisanicy Gimnazjalici skupili si na ksztatowaniu odpowiedzialnych postaw konsumenckich u siebie i rwienikw. Uznali to za pierwszy krok, dziki ktremu, jak napisali: gimnazjalny wiat stanie si czstk wszechwiata, w ktrym dobro jest gr. Zorganizowali monitoring zuycia wody we wasnych domach i pokaz mody ubra pochodzcych z secondhandw, dziki czemu wpynli take na wiadomo i postawy innych. Uczniowie zaangaowani w projekt, a take odbiorcy ich dziaa zaczli inaczej patrze na wiat i docenili bogactwo zalenoci midzy nami a ludmi yjcymi w innych krajach. Uwierzyli, e codzienne nawyki wyksztacone w trakcie realizacji projektu zaowocuj w przyszoci.
Jak si yo si 20 lat temu w naszej gminie? Gimnazjum nr 3 w Kwidzynie Uczniowie postanowili stworzy historyczny pomost midzy ich miastem wczoraj i dzi. Buszowali po strychach, archiwach, zagldali do opisw zdarze zapisanych w pamitnikach rodzicw, szukajc najmniejszych ladw z tamtego okresu. Liczba przewertowanych materiaw okazaa si przytaczajco bogata, modzi zebrali liczne pamitki rodzinne z historiami im towarzyszcymi. Dziki nim przenosili si w czasy pocztkw wolnej Polski i okresu jej transformacji. Wiedz na temat rodzcej si samorzdnoci uczniowie zdobywali take podczas rozmw ze starszymi osobami, lekcji wiedzy o spoeczestwie czy zaj Szkolnego Klubu Europejskiego. Zgromadzone informacje o zmianach, jakie zaszy w gminie, opublikowano w gazetce szkolnej, propagujc idee samorzdnoci wrd kolegw, oraz zamieszczono w prezentacji multimedialnej.
Proporcje w matematyce i wok nas Zesp Szk w Mysakowicach a c Proporcja to rwno dwch stosunkw, co zapisujemy w postaci: = b d ale jak zastosowa to rwnanie do ciaa czowieka? Tym pytaniem zajo si 15 tgich umysw z Mysakowic. Po przeprowadzeniu szeregu bada i odnalezieniu potrzebnych informacji w internecie uczniowie zyskali miano specjalistw w dziedzinie proporcjonalnoci ludzkiego ciaa. Mogliby udziela korepetycji greckim rzebiarzom, jednak w tej chwili swoj wiedz staraj si zaszczepi pozostaym uczniom swojego gimnazjum. Ich dziaania pokazay, jak ciekawa moe by matematyka. Prowadzone badania i otrzymany wynik byy tak frapujce, e uczniowie planuj rozszerzenie bada chc zbada wymiary mczyzn i kobiet i tu szuka proporcji.
68
Jak zachci modszych kolegw do czytania? Gimnazjum w Biesiekierzu Mamy do marazmu, jaki panuje w maych miejscowociach stwierdzili gimnazjalici z Biesiekierza. By to zmieni, postanowili powici swj czas na odkrycie przed modszymi kolegami i koleankami tajemnic, jakie kryj w sobie banie i bajki. We wsppracy z Gminn Bibliotek Publiczn oraz Przedszkolem Samorzdowym w Mcicach w obu miejscowociach udao si zaoy Biblioteki Czytajcego Przyjaciela. W ramach spotka modzie z Biesiekierza zorganizowaa m.in. obchody wiatowego Dnia Pluszowego Misia i recital poezji Jana Pawa II. Scenariusze spotka przygotowywali samodzielnie.
Jak zosta inwestorem giedowym Gimnazjum w Podedwrzu W ramach zaj z WOS uczniowie zrealizowali projekt powicony giedzie, zatytuowany I Ty moesz zosta inwestorem giedowym. Jego uczestnicy dysponowali wirtualnymi pienidzmi, ktre inwestowali wedug wczeniej przyjtego regulaminu. Okrela on zasady szkolnej symulacji gry giedowej, w tym sposoby komunikacji, skadania zlece oraz korzystania z aktualnych danych dotyczcych cen spek notowanych na giedzie, wysokoci opat za zlecenia i prowadzenie konta. Imienne konta giedowe zaoone w arkuszu kalkulacyjnym suyy do monitorowania decyzji inwestycyjnych uczniw, a w kocu stay si podstaw wyonienia zwycizcw gry giedowej. Uczniowie redagowali i wydawali gazet giedow Parkiet oraz stworzyli raport kocowy Parkiecik. Zaoyli stron internetow, przygotowali prezentacj multimedialn na fina akcji i wykonali wizytwki projektu dla uczestnikw podsumowania. Publiczna prezentacja przybliya innym uczniom i dorosym zasady inwestowania w akcje spek giedowych.
Szlakiem architektury drewnianej w Tarnowie Gimnazjum Nr 1 w Tarnowie Gimnazjalici z rnych klas realizowali wsplnie projekt midzyprzedmiotowy. Jego celem byo poznanie zabytkw architektury drewnianej w miecie, a take rozwinicie umiejtnoci rozpoznawania stylw architektonicznych. Uczniowie uczyli si, jak wyszukiwa i gromadzi informacje z rnych rde. Jednym z zada byo zaplanowanie i przeprowadzenie wycieczki po obiektach architektury drewnianej. Prezentacja projektu odbya si przed klasami drugimi i podczas szkolnego festiwalu nauki. Uczniowie zorganizowali wystaw prac malarskich, wykonali albumy oraz przygotowali prezentacje multimedialne.
69
Planujemy budet wycieczki Publiczne Gimnazjum w Czopie Uczniowie opracowali plan szkolnej wycieczki do Gdaska, lecego 761 km od ich miejscowoci. Organizacj wyjazdu, a przede wszystkim stworzeniem budetu, zaj si szecioosobowy zesp uczniw, dziaajcy pod nazw Grupa Czopa. Podstaw dobrej organizacji by podzia zada. Dziewczyny, korzystajc z informacji znalezionych w Internecie, opracoway plan zwiedzania. Jak na trzy dni pobytu by naprawd bogaty okrt Byskawica, Muzeum Bursztynu, port w Gdyni, fokarium na Helu... Trzeba byo te sprawdzi koszty wstpu do muzew oraz posikw, w tym ogniska. Jeden z kolegw zaj si znalezieniem firmy transportowej i negocjowaniem ceny za wynajcie autobusu oraz przejazd (w budecie uwzgldni te koszt parkingw), a inni szukali miejsca w schroniskach (dla 30 uczniw, 2 opiekunw i 2 kierowcw). Kto inny znalaz przewodnika i uzgodni z nim stawk oprowadzania po Trjmiecie. Pracy (surfowania w sieci, telefonw, a przede wszystkim oblicze) byo sporo, ale plan zosta naprawd zapity na ostatni guzik. Jak oswoi przestrze, w ktrej yjemy Gimnazjum Niepubliczne w Zabierzowie Bocheskim Swj projekt uczniowie realizowali pod opiek Maopolskiego Instytutu Kultury i studentw architektury Politechniki Krakowskiej. Zesp z klas II przygotowywa projekt architektoniczny pracowni fizycznej, a z klas III wypracowywa aranacje przestrzeni przed budynkiem szkoy. Modzie pod okiem studentw wykonaa malowane plansze na placu przed szko, pozwalajce podczas przerw zagra w twistera, chiczyka czy powiczy kroki popularnych tacw. Opracowany przez uczniw projekt pracowni przedmiotowej zosta wysany na midzynarodowy konkurs architektoniczny, a projekt aranacji przestrzeni przed budynkiem uczniowie przekazali lokalnym wadzom z propozycj realizacji. Wicej przykadw projektw na stronach www.ceo.org.pl
70
10. KARTA PROJEKTU

Karta projektu26 z wyjanieniami
i. Podstawowe informacje zesp uczniowski i wybranie tematu projektu

Temat projektu Zesp uczniowski 1. Imi i nazwisko ucznia 2. Imi i nazwisko ucznia 3. Imi i nazwisko ucznia 4. Imi i nazwisko ucznia Nauczyciel opiekun Imi i nazwisko nauczyciela podpis nauczyciela podpisy uczniw (zobowizanie do realizacji projektu)
Problem
Problem, ktrego rozwizaniem zajmuje si zesp uczniw, np.: Jak wiato wpywa na rozwj rolin? lub Jak sprawi aby nasza miejscowo bya czystsza?
26 Karta projektu i karta zadania przygotowana i wykorzystywana w programach Centrum Edukacji Obywatelskiej. Wicej materiaw pomocniczych na stronach www.ceo.org.pl
71
10. KARTA PROJEKTU
ii. okrelenie celw projektu i zaplanowanie etapw realizacji

(tabele wypeniane na etapie planowania z wyjtkiem informacji o wykonaniu, dopisywanej po zakoczeniu zadania) a) Gwne cele
Czego chcemy si dowiedzie? i/lub Co chcemy osign?
b) Planowanie etapw realizacji projektu

Gwne zadania Jeli projekt jest bardziej rozbudowany, warto doda kolumn gwnych zada Dziaania 1. Dziaania pozwalajce zrealizowa projekt lub zadanie 2. Dziaania pozwalajce zrealizowa projekt lub zadanie 3. Dziaania pozwalajce zrealizowa projekt lub zadanie jw. Uczniowie odpowiedzialni Imiona i nazwiska uczniw Terminy realizacji Termin rozpoczcia i zakoczenia Informacja o wykonaniu Informacje podsumowujce wykonanie dziaa i zada Informacje podsumowujce wykonanie dziaa i zada Informacje podsumowujce wykonanie dziaa i zada
Imiona i nazwiska uczniw
Termin rozpoczcia i zakoczenia
Imiona i nazwiska uczniw
Termin rozpoczcia i zakoczenia
72
iii. konsultacje z nauczycielem

(tabela wypeniana sukcesywnie w czasie realizacji projektu)
Terminy Termin udzielonej zespoowi przez nauczyciela konsultacji jw. Temat Co byo przedmiotem konsultacji? Imi i nazwisko nauczyciela Nazwisko nauczyciela udzielajcego konsultacji Podpis nauczyciela Podpis nauczyciela udzielajcego konsultacji
iV. Publiczne przedstawienie rezultatw projektu

(tabela wypeniana po prezentacji)
Termin prezentacji Miejsce prezentacji Forma prezentacji Udzia czonkw zespou Odbiorcy Kiedy odbya si prezentacja? Np. szkoa, strona internetowa oglnopolskiego programu, w ktrym uczniowie wzili udzia. Np. prezentacja komputerowa, plakaty i krtkie ich ustne omwienie. Np. wskazanie, ktrzy uczniowie i w jaki sposb wzili czynny udzia w prezentacji. Np. uczniowie klasy, szkoy, rodzice, przedstawiciele samorzdu, uczniowie innej szkoy.
73
10. KARTA PROJEKTU
karta zadania (lub dziaania)

(jeli projekt jest rozbudowany, to poza kart projektu uczniowie mog wypenia karty dziaa lub zada)
Zadanie Jedno z zada lub dziaa, jakie planuje wykona zesp, aby rozwiza problem.
a) Planowanie (tabela wypeniana w trakcie planowania dziaania)

Dziaania Uczniowie wykonujcy dziaanie i ich role rda informacji, materiay i zasoby Z czego uczniowie bd korzysta? Sojusznicy Termin wykonania
Zadanie rozpisane na Imiona i nazwiska szczegowe dziaania uczniw, ze wskazaniem co kto robi jw.
Kto moe pomc
Przewidywany termin rozpoczcia i zakoczenia dziaania
jw.
b) Realizacja (tabela wypeniana po wypenieniu kolejnych zadania i dzia)

Co i jak zrobilimy? Ktre z zada i dziaa udao si zespoowi zrealizowa? Kto by w to zaangaowany (wykonawcy)? Z jakich rde informacji, materiaw i zasobw korzystali uczniowie? Jak przebiegaa realizacja przeprowadzonych dziaa lub zada? Kto im pomaga? Jakie efekty (produkty) powstay w wyniku podjtych dziaa? Jakie trudnoci uczniowie napotkali i jak je rozwizali? Ktrych zada i dziaa nie udao si zrealizowa? Uczniowie wskazuj, czego si dowiedzieli lub nauczyli, jakie umiejtnoci zdobyli.
Co stanowio dla nas trudno i jak j pokonalimy? Czego si nauczylimy?
74
11. PodStawa Prawna ProJektu

Podstaw prawn wprowadzenia do szk gimnazjalnych projektu edukacyjnego jest rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 sierpnia 2010 roku, zmieniajce rozporzdzenie w sprawie warunkw i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniw i suchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianw i egzaminw w szkoach publicznych27. W rozporzdzeniu tym znalazy si nastpujce zapisy: 1. Uczniowie gimnazjum bior udzia w realizacji projektu edukacyjnego. 2. Projekt edukacyjny jest zespoowym, planowym dziaaniem uczniw, majcym na celu rozwizanie konkretnego problemu, z zastosowaniem rnorodnych metod. 3. Zakres tematyczny projektu edukacyjnego moe dotyczy wybranych treci nauczania okrelonych w podstawie programowej ksztacenia oglnego dla gimnazjw lub wykracza poza te treci. 4. Projekt edukacyjny jest realizowany przez zesp uczniw pod opiek nauczyciela i obejmuje nastpujce dziaania: (1) wybranie tematu projektu edukacyjnego; (2) okrelenie celw projektu edukacyjnego i zaplanowanie etapw jego realizacji; (3) wykonanie zaplanowanych dziaa; (4) publiczne przedstawienie rezultatw projektu edukacyjnego. 5. Szczegowe warunki realizacji projektu edukacyjnego okrela dyrektor gimnazjum w porozumieniu z rad pedagogiczn. 6. Kryteria oceniania zachowania ucznia gimnazjum zawarte w ocenianiu wewntrzszkolnym uwzgldniaj udzia ucznia w realizacji projektu edukacyjnego. 7. Wychowawca klasy na pocztku roku szkolnego, w ktrym uczniowie bd realizowa projekt edukacyjny, informuje uczniw i ich rodzicw (prawnych opiekunw) o warunkach realizacji projektu edukacyjnego. 8. Informacje o udziale ucznia w realizacji projektu edukacyjnego oraz temat projektu edukacyjnego wpisuje si na wiadectwie ukoczenia gimnazjum. 9. W szczeglnie uzasadnionych przypadkach, uniemoliwiajcych udzia ucznia w realizacji projektu edukacyjnego, dyrektor gimnazjum moe zwolni ucznia z realizacji projektu edukacyjnego.
27
Rozporzdzenie zostao opublikowane w Dzienniku Ustaw Nr 156, 1046.
75
11. PodStawa Prawna ProJektu
10. W przypadku, o ktrych mowa w punkcie 9, na wiadectwie ukoczenia gimnazjum w miejscu przeznaczonym na wpisanie informacji o udziale ucznia w realizacji projektu edukacyjnego wpisuje si zwolniony albo zwolniona. Postanowienia przejciowe: 1. Przepisy te, stosuje si do uczniw klas gimnazjum, w ktrych realizuje si podstaw programow ksztacenia oglnego, okrelon w rozporzdzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17). 2. W roku szkolnym 2010/2011 informacj, o ktrej mowa w punkcie 7 wychowawca klasy przekazuje uczniom i ich rodzicom (prawnym opiekunom) w terminie do dnia 30 listopada 2010 r.
12. organizacJa ProJektu edukacyJnego uregulowanie w Prawie wewntrzSzkolnym

Rozporzdzenie w sprawie oceniania nakada na szkoy obowizek uwzgldnienia udziau ucznia w realizacji projektu edukacyjnego w kryteriach oceniania zachowania ucznia gimnazjum zawartych w ocenianiu wewntrzszkolnym oraz okrelenia przez dyrektora w porozumieniu z rad pedagogiczn szczegowych warunkw realizacji projektu edukacyjnego, o ktrych wychowawca musi poinformowa rodzicw i uczniw. Zaprezentowane w tej czci poradnika przykadowe zapisy w statutach oraz procedury powstay na bazie materiaw wypracowanych przez uczestnikw roboczego spotkania dyrektorw gimnazjw w dniach 1517 lipca 2010 roku, zorganizowanego w ramach projektu Wdroenie podstawy programowej ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk ze szczeglnym uwzgldnieniem II i IV etapu edukacyjnego wspfinansowanego ze rodkw EFS. Zostay one opracowane przez dyrektorw gimnazjw Dorot Kulesz i Jacka Rudnika, a ich rdem s autentyczne zapisy ju funkcjonujce w prawie wewntrzszkolnym lub projektowane do wprowadzenia do w roku szkolnym 20010/2011. Taka geneza przykadowych dokumentw oznacza, e nie mona ich stosowa wprost w konkretnym, majcym sw specyfik gimnazjum powinny jednak pomc dyrektorom, dostarczajc inspiracji do przemyle nad rozwizaniami moliwymi do zastosowania w kierowanych przez nich szkoach. Przykad I: Statut Gimnazjum w ..... (fragment) X. 1. Ocena zachowania ustalana jest przez wychowawc klasy zgodnie z kryteriami: 1) Ocen wzorow otrzymuje ucze, ktry spenia wszystkie kryteria na ocen bardzo dobr a ponadto: a) ... b) ... c) wykaza si du samodzielnoci i innowacyjnoci we wszystkich etapach realizacji projektu gimnazjalnego, wspomaga czonkw zespou w realizacji poszczeglnych zada w ramach projektu i wykaza si umiejtnoci dokonania krytycznej samooceny i wycigania wnioskw. 2) Ocen bardzo dobr otrzymuje ucze, ktry spenia kryteria na ocen dobr a ponadto: a) ...
12.1. udzia w realizacji projektu edukacyjnego a ocena zachowania
77
b) ... c) by aktywnym uczestnikiem zespou realizujcego projekt edukacyjny, a jego wsppraca z pozostaymi czonkami zespou bya rzeczowa i nacechowana yczliwoci. 3) Ocen dobr otrzymuje ucze, ktry: a) ... b) ... c) wsppracowa w zespole realizujcym projekt gimnazjalny, wypeniajc stawiane przed sob i zespoem zadania. 4) Ocen poprawn otrzymuje ucze, ktry: a) ... b) ... c) wsppracowa w zespole realizujcym projekt gimnazjalny, wypeniajc stawiane przed sob i zespoem zadania, przy czym jego dziaania byy podejmowane na prob lidera zespou lub po interwencji opiekuna projektu. 5) Ocen nieodpowiedni otrzymuj ucze, ktry nie spenia wymaga na ocen poprawn, a take: a) ... b) ... c) mimo zoenia deklaracji o przystpieniu do zespou realizujcego projekt nie wywizywa si w terminie ze swoich obowizkw, czego konsekwencj byy opnienia w realizacji projektu lub konieczno realizacji zada przez innych czonkw zespou. 6) Ocen nagann otrzymuje ucze, ktry: a) ... b) ... c) nie uczestniczy lub odmwi udziau w realizacji projektu gimnazjalnego. Przykad II: Statut Gimnazjum w ..... (fragment) X. 1. Ocen wzorow otrzymuje ucze, ktry spenia wymagania oceny bardzo dobrej a ponadto: pracuje na rzecz swojego rodowiska, suy innym swoj wiedz i umiejtnociami, jest uczynny, moe by wzorem do naladowania. Podczas realizacji projektu gimnazjalnego czynnie uczestniczy w formuowaniu tematu projektu, aktywnie uczestniczy w kluczowych dziaaniach na poszczeglnych etapach jego realizacji.
78
2. Ocen bardzo dobr otrzymuje ucze, ktry spenia wymagania oceny dobrej, a ponadto: jest aktywnym czonkiem spoecznoci szkolne, odznacza si kultur bycia i nienagannoci manier, ktrego postawa wskazuje na prac nad wasn osobowoci. Ma nie wicej ni 3 godz. nieusprawiedliwionych nieobecnoci, nie spnia si na lekcje. Peni aktywn rol podczas realizacji projektu gimnazjalnego, wspomagajc czonkw zespou. 3. Ocen dobr otrzymuje ucze, ktry sumiennie wypenia obowizki szkolne. Jest kulturalny, sowny, zdyscyplinowany, dba o sprzt i pomieszczenia szkolne, przestrzega obowizujcych w szkole regulaminw. Ma nie wicej ni: 8 godzin nieusprawiedliwionych nieobecnoci (z zastrzeeniem, e nie dotycz one jednych zaj edukacyjnych), 3 spnienia, 3 uwagi o niewaciwym zachowaniu. Prawidowo wypenia swoje zadania w okresie realizacji projektu gimnazjalnego, reagujc pozytywnie na uwagi zespou i opiekuna projektu. 4. Ocen poprawn otrzymuje ucze, ktry nie zawsze wywizuje si z obowizkw ucznia, nie wykazuje chci wsppracy z wychowawc, zdarzaj si uchybienia w zachowaniu w stosunku do nauczycieli, pracownikw szkoy, uczniw. Ma nie wicej ni: 15 godz. nieusprawiedliwionych nieobecnoci, 6 spnie, 6 uwag o niewaciwym zachowaniu. Wypenia swoje obowizki w trakcie realizacji projektu gimnazjalnego, lecz zdarzao mu si nie wywiza z przyjtych zada, co byo przyczyn opnie lub konfliktw w zespole. 5. Ocen nieodpowiedni otrzymuje ucze, ktry narusza obowizujce w szkole regulaminy, zachowuje si niegrzecznie w stosunku do osb starszych i kolegw, uywa przemocy, nie reaguje na upomnienia nauczycieli i innych pracownikw szkoy. Spnia si na lekcje, opuszcza je bez usprawiedliwienia do 30 godz. Czsto zaniedbywa swoje obowizki podczas realizacji projektu gimnazjalnego lub odmawia wsppracy, co miao wpyw na przebieg przyjtego przez zesp harmonogramu pracy i wizao si ze zwikszeniem obowizkw innych czonkw zespou projektowego. 6. Ocen nagann otrzymuje ucze, ktry powanie narusza obowizujce w szkole regulaminy, nie wykazuje poprawy mimo zabiegw wychowawczych podejmowanych przez szko, stanowi zagroenie ycia i zdrowia swojego i innych, stosuje szanta, dopuszcza si wiadomej dewastacji mienia lub w inny sposb amie prawo. Ma ponad 30 godz. nieusprawiedliwionych nieobecnoci. Nie przystpi do realizacji projektu lub nie wywizywa si ze swoich obowizkw mimo rozmw z czonkami zespou i opiekunem projektu, a jego postawa bya lekcewaca zarwno w stosunku do czonkw zespou, jak i opiekuna.
79
12.2. Zasady i warunki realizacji projektu edukacyjnego uczniw Gimnazjum Szczegowe w .. zasady realizacji 1. Uczniowie maj obowizek realizowania projektw edukacyjnych na projektu podstawie 21a Rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunkw i sposobu oceniania, klasyfikowaedukacyjnego nia i promowania uczniw i suchaczy oraz przeprowadzania sprawdziaw gimnazjum nw i egzaminw w szkoach publicznych (Dz. U. Nr 83, poz. 562 z pn. przykady zm.), a udzia ucznia w projekcie ma wpyw na ocen zachowania zgodnie
z zapisami statutu. 2. Gimnazjum stwarza warunki do realizacji uczniowskich projektw edukacyjnych, ktre mog mie charakter; przedmiotowy, midzyprzedmiotowy, a czas ich powinien wynosi od 2 tygodni do 7 miesicy w zalenoci od problematyki i zoonoci projektu. 3. Koordynatorem projektw edukacyjnych jest nauczyciel powoany przez dyrektora gimnazjum, ktrego zadaniem jest: a) zebranie od zespow przedmiotowych bd poszczeglnych nauczycieli propozycji tematw projektu, sporzdzenie ich listy zbiorczej, jej przedstawienie dyrektorowi i radzie pedagogicznej oraz upowszechnienie w sposb przyjty w szkole; a) monitorowanie stanu realizacji projektw; b) upowszechnienie informacji na temat realizowanych projektw; c) organizacj publicznej prezentacji projektw; d) podsumowanie realizacji projektw i przedstawienie radzie pedagogicznej sprawozdania zbiorczego na koniec roku szkolnego. 4. Opiekun projektu w szczeglnoci odpowiada za: a) wskazanie tematyki realizowanych projektw z uwzgldnieniem zainteresowa uczniw i treci podstawy programowej; b) omwienie z uczniami zakresu tematycznego oraz celw projektu i koordynowanie podziau uczniw na poszczeglne zespoy projektowe; c) opracowanie karty projektu i innych dokumentw (kontrakt dla uczniw, arkusz oceny projektu, narzdzia do ewaluacji, kryteria oceny projektu oraz instrukcja realizacji projektu) o ile taka potrzeba zachodzi; d) prowadzenie konsultacji dla uczniw realizujcych projekt; e) monitorowanie jego realizacji; f) ocen projektu we wsppracy z nauczycielami, ktrzy wspomagali jego realizacj.
Przykad I:
80
5. Nauczyciele w zakresie swoich kompetencji s zobowizani do udzielenia wsparcia w realizacji projektw zespoowi projektowemu, ktry za porednictwem opiekuna projektu zwrci si o pomoc, a take, na prob opiekuna projektu, bior udzia w opracowaniu kryteriw oceny projektu i samej ocenie projektu. 6. Zadania wychowawcy klasy zwizane z realizacj projektu: a) poinformowanie uczniw i ich rodzicw (prawnych opiekunw) o warunkach realizacji projektu edukacyjnego; b) prowadzenie dziaa organizacyjnych, zwizanych z realizacj projektu przez wszystkich uczniw klasy, dotyczcych w szczeglnoci: wyboru tematu i grupy projektowej przez kadego ucznia klasy, monitorowania udziau uczniw w pracach zespou poprzez kontakt z opiekunem zespou, przekazywania informacji o wynikach monitorowania rodzicom; c) komunikowanie si z opiekunami projektw w sprawie oceniania zachowania; d) dokonywanie zapisw dotyczcych realizacj przez ucznia projektu edukacyjnego w dokumentacji szkolnej (dziennik lekcyjny, arkusze ocen, wiadectwa, inne ustalone przez szko). 7. Uczniowie mog realizowa projekty w zespoach oddziaowych, midzyoddziaowych lub midzyklasowych liczcych 36 osb 8. System podziau na poszczeglne zespoy projektowe odbywa si w sposb: a) losowy, b) poprzez dobr samodzielny uczniw, c) poprzez wybr nauczyciela, zgodnie z ustalonymi wczeniej kryteriami. 9. Zadania zespou okrela instrukcja realizacji danego projektu oraz kontrakt zawarty z opiekunem. 10. Przy wyborze tematyki projektu obowizuje zasada dobrowolnoci, a jeden projekt moe by realizowany niezalenie przez kilka zespow uczniowskich. 11. Tematyka projektw wraz z okreleniem celw, etapw realizacji, terminw planowanego zakoczenia projektu oraz sposobu prezentacji efektw oraz ze wskazaniem opiekuna (opiekunw) projektu jest zgaszana do koordynatora przez opiekuna projektu. 12. Tematyka planowanych do realizacji projektw, zawierajca informacje, o ktrej mowa w pkt 3a, jest przedstawiana przez koordynatora dyrektorowi gimnazjum nie pniej ni do 15 padziernika danego roku.
81
13. Dyrektor w porozumieniu z rad pedagogiczn dopuszcza zoone projekty do realizacji, biorc pod uwag moliwoci organizacyjne i warunki, jakimi dysponuje gimnazjum. 14. Dopuszcza si, w wyjtkowych sytuacjach, modyfikacj listy projektw realizowanych w trakcie danego roku szkolnego, a take zmian tematyki, terminw zakoczenia i sposobu prezentacji efektw, a take opiekuna (opiekunw) projektu, o ile wystpiy przyczyny, ktre uniemoliwiy realizacj podjtego zadania. Decyzj o zmianach w pracy nad projektami podejmuje koordynator projektw po konsultacji z opiekunem danego projektu lub dyrektorem szkoy. 15. Realizacja projektu moe by dokonywana podczas zaj lekcyjnych, o ile nie zaburza to zasad ustalonych przez nauczyciela prowadzcego zajcia, a take podczas zaj pozalekcyjnych i pozaszkolnych wedug ustalonego wczeniej harmonogramu. 16. Kocowa ocena udziau ucznia w realizacji projektu moe mie form opisow, moe by take wyraona stopniem szkolnym. Forma i kryteria oceny s znane uczniowi od samego pocztku pracy nad projektem. 17. Udzia ucznia w projekcie ma wpyw na ocen zachowania, zgodnie z zasadami ustalonymi w statucie szkoy. 18. Dokumentacja dotyczca projektu winna zawiera kart projektu, arkusze samooceny, ewaluacj projektu, kontrakt z uczniami, arkusz oceny projektu i inne dokumenty, ktre opiekun uzna za niezbdne do realizacji projektu. 19. Dokumentacj przechowuje si do koca roku szkolnego, w ktrym ucze koczy gimnazjum. 20. W przypadku udziau w kilku projektach ucze moe zdecydowa o wyborze projektu, ktry bdzie wpisany na wiadectwie ukoczenia gimnazjum w terminie do 30 maja w ostatnim roku nauki w gimnazjum. Przykad II: Regulamin realizacji projektw edukacyjnych w Gimnazjum w
Ustalenia oglne
1. Ucze gimnazjum realizuje jeden projekt edukacyjny w danym roku szkolnym, okrelony rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 20.08.2010. 2. Temat projektu realizowanego w II lub III klasie gimnazjum jest wpisywany uczniowi na wiadectwie ukoczenia szkoy. 3. Projekty edukacyjne realizowane s w grupach klasowych lub midzyoddziaowych.
82
4. Udzia ucznia w projekcie edukacyjnym ma wpyw na jego ocen zachowania. 5. Szczegowe kryteria oceny zachowania, uwzgldniajce udzia ucznia w projekcie edukacyjnym, zapisane s w wewntrzszkolnych zasadach oceniania w statucie szkoy. Role nauczycieli 1. Dyrektor szkoy jest odpowiedzialny za realizacj projektw edukacyjnych w szkole. 2. Dyrektor szkoy w porozumieniu z rad pedagogiczn okrela szczegowe warunki realizacji projektu edukacyjnego zapisane w regulaminie realizacji projektw edukacyjnych, zwanym dalej regulaminem. 3. Dyrektor szkoy wprowadza zarzdzeniem zapisy regulaminu. 4. Dyrektor szkoy w porozumieniu z rad pedagogiczn powouje szkolnego koordynatora projektw. 5. Do zada szkolnego koordynatora projektw naley: a) udzielanie nauczycielom pomocy merytorycznej na temat metody projektu; b) koordynowanie pracy nauczycieli, w tym opiekunw projektw; c) przygotowanie harmonogramu pracy na dany rok szkolny; d) nadzr nad dokumentacj projektw; e) organizacj Festiwalu Projektw. 6. Nad realizacj konkretnego projektu czuwa opiekun projektu. Jego zadania to: a) omwienie scenariusza projektu z uczniami; b) przygotowanie kontraktu i podpisanie go z uczniami; c) przygotowanie dokumentacji i zapoznanie uczniw z zasadami jej prowadzenia: karty projektu, karty samooceny ucznia, karty oceny projektu, karty oceny prezentacji projektu, sprawozdaniem z realizacji projektu;
83
d) czuwanie nad prawidowym przebiegiem projektu; e) organizowanie opieki nad uczniami podczas dziaa projektowych i konsultacji; f) pomoc uczniom na kadym etapie realizacji projektu; g) motywowanie uczniw do systematycznej pracy; h) pomoc w prezentacji projektu; i) j) ocena projektu; komunikacja z wychowawc ucznia nt. jego udziau w projekcie;
k) koordynowanie pracy nauczycieli w przypadku, kiedy projekt edukacyjny jest midzyprzedmiotowy. 7. Nauczyciel niebdcy opiekunem projektu, a wsppracujcy z opiekunem w projekcie midzyprzedmiotowym jest zobowizany do: a) konsultacji dla uczniw zgodnie z ustalonym harmonogramem; b) czuwania nad prawidowym przebiegiem projektu; c) sprawowania opieki nad uczniami podczas dziaa projektowych i konsultacji, zgodnie z ustalonym zakresem merytorycznym; d) prowadzenia dokumentacji uzgodnionej z opiekunem projektu; e) wsppracy z opiekunem projektu i szkolnym opiekunem projektu w cigu roku szkolnego i podczas organizowania Festiwalu Projektw; f) ustalenia oceny przedmiotowej projektu, jeli jest przewidziana, g) udziau w ustaleniu oceny udziau ucznia projektu, skutkujcej wpisem na wiadectwie ukoczenia szkoy; h) udziau w ustalaniu oceny z zachowania ucznia. 8. Wychowawca klasy jest zobowizany do: a) poinformowania uczniw i ich rodzicw (prawnych opiekunw) o warunkach realizacji projektu edukacyjnego; b) prowadzenia dziaa organizacyjnych zwizanych z realizacj projektu przez wszystkich uczniw klasy, w szczeglnoci: wyboru tematu i grupy projektowej przez kadego ucznia klasy, monitorowania udziau uczniw w pracach zespou poprzez kontakt z opiekunem zespou, przekazywanie informacji o wynikach monitorowania rodzicom;
84
c) komunikowania si z opiekunami projektw w sprawie oceniania zachowania; d) prowadzenia odpowiednich zapisw w dokumentacji szkolnej, zwizanych z realizacj przez ucznia projektu edukacyjnego (dziennik lekcyjny, arkusze ocen, wiadectwa, inne ustalone przez szko). Dziaania projektowe I. Wybr tematu projektu 1. Do koca maja roku poprzedzajcego rok szkolny, w ktrym uczniowie bd realizowa projekt edukacyjny, nauczyciele ustalaj ich temat przewodni. 2. Podczas ustalania przewodniego tematu projektw edukacyjnych bierze si pod uwag w szczeglnoci wane wydarzenia rocznicowe, spoeczne, uwarunkowania rodowiska lokalnego, potrzeby szkoy, realizacj podstawy programowej. 3. W terminie do 1 wrzenia roku szkolnego, w ktrym bdzie realizowany projekt edukacyjny, nauczyciele wsplnie ustalaj zestaw projektw edukacyjnych do realizacji w danym roku szkolnym, okrelajc rwnie typy projektw (np. badawczy, lokalnego dziaania). 4. Projekty mog by realizowane przez jednego nauczyciela w jednej klasie lub midzyoddziaowo, bd przez kilku nauczycieli midzyprzedmiotowo. 5. Uczniowie dokonuj wyboru tematu projektu, ktry bd realizowa w terminie do koca wrzenia. II. Okrelenie celw projektu i zaplanowanie etapw jego realizacji 1. Opiekunowie projektw omawiaj z uczniami: scenariusz projektu, harmonogram dziaa projektowych, wspomagaj podzia zada w grupie, przygotowuj kontrakt, omawiaj wzory dokumentw i kryteria oceniania projektu i jego prezentacji. 2. Opiekunowie projektw i nauczyciele pracujcy z uczniami wyznaczaj miejsce i terminy konsultacji. 3. Opiekunowie projektw i nauczyciele pracujcy z uczniami przygotowuj kart projektu. III. Wykonanie zaplanowanych dziaa 1. Uczniowie pod opiek nauczycieli pracuj nad realizacj projektu do koca maja danego roku szkolnego. 2. Szkolny opiekun projektu z innymi nauczycielami do koca maja przygotowuje program Festiwalu Projektw, uzgadniaj formu prezentacji poszczeglnych projektw.
85
3. Uczniowie dokonuj samooceny projektu. 4. Opiekun projektu dokonuje oceny projektu. IV. Publiczne przedstawienie rezultatw projektu. 1. Projekty edukacyjne prezentowane s publicznie podczas Festiwalu Projektw. 2. Festiwal Projektw odbywa si w czerwcu w terminie uzgodnionym w harmonogramie roku szkolnego. 3. Podczas Festiwalu Projektw dokonuje si oceny prezentacji projektw. 4. Uczniowie wraz z nauczycielami dokonuj ewaluacji swojej pracy. 5. Do koca roku szkolnego uczniowie pod opiek nauczycieli przygotowuj sprawozdania z realizacji projektw, ktre umieszczane s na stronie internetowej szkoy. Ustalenia dodatkowe 1. Dyrektor szkoy decyduje o zwalnianiu ucznia z realizacji projektu edukacyjnego w uzasadnionych przypadkach na udokumentowany wniosek rodzicw. 2. Dyrektor podejmuje decyzj o umoliwieniu uczniowi realizowania projektu edukacyjnego na jego prob w sytuacjach uniemoliwiajcych jego obecno w szkole (np. nauczanie indywidualne, inne sytuacje zdrowotne bd losowe). 3. Dyrektor szkoy rozstrzyga sytuacje problemowe mogce si pojawi podczas realizacji projektw edukacyjnych. 4. Dyrektor szkoy w porozumieniu z rad pedagogiczn moe zmieni zapisy niniejszego regulaminu, dostosowujc je do realiw i moliwoci organizacyjnych szkoy. Przykad III: Procedura realizacji projektu gimnazjalnego Gimnazjum w .... Zasady oglne 1. Uczniowie gimnazjum maj obowizek przystpienia do realizacji projektu gimnazjalnego, ktrego wynik jest odnotowywany na wiadectwie ukoczenia gimnazjum zgodnie z przepisami prawa owiatowego. 2. Projekt jest realizowany w terminie do zakoczenia zaj dydaktycznych w klasie drugiej. W szczeglnych przypadkach termin ten moe ulec przedueniu, jednak nie duej ni do zakoczenia zaj dydaktycznych w pierwszym okresie nauki w klasie trzeciej.
86
3. Tematyka projektu jest zwizana z realizacj przyjtego w gimnazjum Programu Wychowawczego i Programu Profilaktyki lub z zakresem treci poszczeglnych zaj zgodnie z podstaw programow okrelon w zaczniku nr 4 do Rozporzdzenia Ministra edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk (Dz. U. z 2009 r. nr 4, poz. 17) i moe wykracza poza jej treci. 4. Projekty realizowane s w zespoach uczniw w danej klasie, a ich opiekunem jest wychowawca klasy lub inny nauczyciel. 5. Opiekun projektu ma obowizek wsppracowa z innymi nauczycielami, jeli wymaga tego tematyka projektu. 6. Czas trwania projektu jest uzaleniony od jego problematyki, z zastrzeeniem p.7, i nie powinien przekroczy 3 miesicy. 7. W szczeglnych wypadkach opiekun projektu moe przeduy realizacj projektu. Zadania opiekuna projektu 1. Wybr zakresu tematycznego projektw z uwzgldnieniem ewentualnych propozycji uczniw i ustalenie niezbdnej dokumentacji, ktra bdzie wymagana podczas realizacji projektu. 2. Zorganizowanie spotkania z uczniami w celu zapoznania i wprowadzenia w tematyk projektw. 3. Podzia uczniw na zespoy projektowe od 2 do 6 uczniw z zastrzeeniem, e w zespole mog by uczniowie rnych klas. 4. Ustalenie i omwienie wsplnie z uczniami celu projektu oraz problemu, ktry porusza projekt i przedstawienie dokumentacji wymaganej podczas realizacji projektu. 5. Opracowanie i przedstawienie kryteriw oceny projektu. 6. Opieka nad zespoem podczas realizacji projektu, udzielanie wsparcie i konsultacji, 7. A take biece monitorowanie pracy zespou, dokonanie oceny pracy kadego czonka zespou po zakoczeniu projektu. Zadania uczniw realizujcych projekt 1. Wybr tematyki projektu po zapoznaniu si z celami i problematyk przedstawion przez opiekuna projektu. 2. Wsplnie z opiekunem projektu omwienie i ustalenie zasad wsppracy w realizacji projektu, podziau zada w zespole. 3. Czynne uczestniczenie w realizacji projektu i wywizywanie si z podjtych i wyznaczonych zada. 4. Publiczna prezentacja projektu po jego zakoczeniu w terminie uzgodnionym z opiekunem projektu.
87
Realizacja projektw 1. Projekty s realizowane na zasadach okrelonych przez opiekuna oraz po rozpatrzeniu uwag uczniw biorcych w nich udzia. 2. Dyrektor zapewnia i stwarza warunki do realizacji projektu w ramach posiadanych rodkw. 3. Uczniowie mog korzysta z pomieszcze szkoy do celw zwizanych z realizacj projektu w godzinach jej pracy wycznie pod opiek opiekuna lub innych nauczycieli. Zakoczenie projektu i prezentacja 1. Projekt koczy publiczna prezentacja, ktrej ramy oraz termin winny by okrelone przez opiekuna projektu w porozumieniu z dyrektorem gimnazjum. 2. Miejsce i termin prezentacji powinien zapewni moliwie najszerszy udzia w niej uczniom, rodzicom oraz innym uczestnikom i zaproszonym gociom. 3. Gimnazjum w ramach posiadanych rodkw zapewnia obsug techniczn publicznej prezentacji. Ocena projektu 1. Ocena projektu odnosi si do realizacji caoci projektu, poziomu wykonania zada, inicjatywy uczniw, wspudziau w zespole, sposobu dokumentowania projektu, publicznej prezentacji oraz uwzgldnia samoocen uczniw. 2. Ocenie podlega kady z czonkw zespou, ktremu opiekun winien ponadto przedstawi informacj zwrotn o jego roli w realizacji projektu. 3. Ocena udziau ucznia w projekcie koczy si stwierdzeniem uoglniajcym: uczestniczy/nie uczestniczy w realizacji projektu. 4. Ocen uoglniajc ustala opiekun projektu. 5. Udzia w projekcie edukacyjnym ma wpyw na ocen zachowania, zgodnie z ustaleniami w statucie szkoy. 6. W przypadku, gdy opiekunem projektu jest inny nauczyciel ni wychowawca, przedkada on wychowawcy informacj o udziale uczniw w projekcie, wymagan do ustalenia oceny zachowania, zgodnie z zasadami ustalonymi w statucie. 7. Udzia ucznia w realizacji projektu moe podlega biecemu ocenianiu z przedmiotu. Zasady takiego oceniania oraz wpyw uzyskanych ocen na ocen klasyfikacyjn zawieraj zasady oceniania przedmiotowego i szkolnego.
88
Przykad IV: Regulamin realizowania projektw edukacyjnych Gimnazjum w .... 1. 1. Projekty realizowane s przez uczniw w klasie drugiej, a w szczeglnych wypadkach ich realizacja moe zosta dokoczona lub przesunita nie pniej ni do zakoczenia pierwszego okresu nauki w klasie trzeciej. 2. Ucze moe bra udzia w realizacji wicej ni jednego projektu. 3. W przypadku, o ktrym mowa w ust. 2, ucze lub jego rodzice wskazuj, w terminie nie pniej ni do 30 maja roku szkolnego, w ktrym ucze przystpuje do egzaminu gimnazjalnego, temat ktrego projektu zostanie wpisany na wiadectwie ukoczenia szkoy; 2. Czas trwania projektw powinien wynosi od dwch tygodni do trzech miesicy i moe by przeduony przez opiekuna zespou. 3. Gimnazjum zapewnia warunki do realizacji projektw w ramach posiadanych przez siebie rodkw. 4. 1. Na pocztku kadego roku szkolnego, wychowawca informuje uczniw klasy II o warunkach i zasadach realizacji projektu oraz zapoznaje z niniejszym regulaminem. 2. Rodzicom przekazuje si informacj na pierwszym zebraniu w klasie II, nie pniej ni w terminie do 15 wrzenia. 5. 1. W terminie do 30 wrzenia nauczyciele opiekunowie projektw przedstawiaj dyrektorowi list tematw z celami, opisem problematyki oraz dokumentacj, ktra bdzie wymagana podczas realizacji projektu. Tematyka moe uwzgldnia rwnie propozycje zoone przez uczniw. 2. Informacje, o ktrych mowa w ust. 1, udostpnia si uczniom na stronie internetowej gimnazjum i bibliotece. 6. 1. W terminie do 15 padziernika opiekunowie projektw przeprowadzaj spotkania z uczniami, udzielajc wskazwek i odpowiadajc na pytania.
89
2. Wyboru okrelonego tematu dokonuj uczniowie do 20 padziernika, skadajc wspln pisemn deklaracj ze wskazaniem wszystkich czonkw zespou w liczbie od 3 do 6, przy czym mog to by zespoy midzyoddziaowe. 3. Ten sam temat projektu moe by wybrany, za zgod opiekuna projektu, przez kilka zespow uczniowskich. 4. W przypadku gdy ucze: a) nie zdecyduje o wyborze tematu, b) nie okreli zespou, z ktrym bdzie realizowa projekt, c) nie zoy deklaracji z powodw niezalenych od siebie (np. z powodu choroby), opiekun projektu wcza go do okrelonego zespou, uwzgldniajc zainteresowania i zdolnoci ucznia. 7. Realizacja projektu rozpoczyna si od spotkania, na ktrym opiekun projektu z zespoem uczniowskim wsplnie ustalaj w szczeglnoci: a) czas realizacji projektu, b) formy pracy, zbierania informacji i dokumentowania prac, c) podzia zada w zespole i zasady wsppracy, d) kryteria oceny projektu, e) sposb prezentacji i podsumowania projektu wpisujc je do karty realizacji projektu. 8. 1. Podczas pracy nad projektem opiekun projektu winien na bieco monitorowa prace zespou i poszczeglnych jego czonkw oraz udziela konsultacji i wskazwek. 2. Nauczyciele niebdcy opiekunami projektw s zobowizani, we wsppracy z opiekunem, do pomocy uczniom. 9. 1. Zakoczeniem projektu jest publiczna prezentacja, ktrej forma jest uzaleniona od tematyki realizowanego projektu. 2. Prezentacje odbywaj si Dniu projektw, a jeli nie ma moliwoci zaprezentowania wszystkich zrealizowanych projektw, w innym terminie, wyznaczonym przez dyrektora w uzgodnieniu z opiekunami poszczeglnych projektw. 3. W przypadku projektu realizowanego jako przedsiwzicie jego prezentacja nastpuje zgodnie z ustalonym planem przyjtym w projekcie. 4. W zalenoci od tematyki projektu w prezentacjach jako obserwatorzy i zaproszeni gocie mog uczestniczy: a) uczniowie danej klasy;
90
b) uczniowie klas modszych c) rodzice uczniw; d) osoby lub przedstawiciele instytucji, organizacji, wadz samorzdowych, itp., z ktrymi wizaa si tematyka projektu; e) inne osoby, ktrych obecno opiekun i uczniowie uznaj za wan i potrzebn ze wzgldu na charakter projektu. 10. 1. Oceny projektu dokonuje opiekun, ktry moe konsultowa si z innymi nauczycielami przed jej dokonaniem. 2. Kryteria oceny projektu powinny uwzgldnia: a) sprawozdania z projektu (np. karta realizacji projektu); b) wytwory materialne dokonane przez uczniw w projekcie, o ile takie byy planowane i powstay; c) sposb prezentacji projektu lub przedsiwzicia, jeli byo ono celem projektu; samoocen uczniw.
d) prac zespoow i indywidualn ucznia; e) 3. Opiekun projektu winien przedstawi informacj wychowawcy klasy o przebiegu realizacji projektu przez uczniw, ocenie projektu i poszczeglnych uczniw. 4. Ocena ma charakter opisowy odrbnie dla kadego ucznia uczestniczcego w projekcie i koczy si stwierdzeniem uoglniajcym: zaliczy/nie zaliczy udzia w projekcie, ktre jest podstaw do dokonania zapisu na wiadectwie ukoczenia gimnazjum i w innych dokumentach szkolnych. 5. Jeli projekt lub jego cz jest cile zwizany z programem danego przedmiotu, dopuszcza si wpisanie oceny do dziennika lekcyjnego z jednego lub kilku przedmiotw. Ocen ustala wwczas opiekun projektu (jeli jest jednoczenie nauczycielem przedmiotu) lub nauczyciel przedmiotu na podstawie oceny opisowej, o ktrej mowa w p.4. 11. Niezalenie od oceny, o ktrej mowa w 8 opiekun projektu jest zobowizany do dokonania ewaluacji projektu w stosunku do kadego ucznia zespou, na ktr skada si powinna informacja o: a) osignitych celach; b) mocnych i sabych stronach; c) wskazaniu popenionych bdw i sposobach ich wyeliminowania.
91
12. W przypadku ucznia, ktry bra udzia w realizacji wicej ni jednego projektu, ucze lub jego rodzice wskazuj, z ktrego projektu gimnazjum ma zawrze informacj na wiadectwie ukoczenia gimnazjum. 13. Dokumentacja zgromadzona w trakcie realizacji projektu jest przechowywana do koca nauki ucznia w gimnazjum.

Jak Organizować I Prowadzić Gimnazjalne Projekty Edukacyjne, Jacek Strzemieczny

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Jak Organizować I Prowadzić Gimnazjalne Projekty Edukacyjne, Jacek Strzemieczny

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Jak organizowa i prowadzi gimnazjalne projekty edukacyjne

Poradnik dla dyrektorw, szkolnych organizatorw i opiekunw projektw

Projekt edukacyjny a obowizki szkoy

Poradniki dla dyrektorw i nauczycieli

PRZYKADY GIMAZJALNYCH PROJEKTW EDUKACYJNYCH ......................................... 66

1. PROJEKT EDUKACYJNY W GIMNAZJUM

1.1. metoda projektw na wiecie i w Polsce

2. dlaczego ProJekt edukacyJny w gimnazJum

2.1. nowa podstawa programowa

2.2. ksztacenie kompetencji kluczowych

2.3. autonomia ucznia

2.4. Praca zespoowa w szkole rozwija kapita spoeczny

2.5. Praca wychowawcza szkoy

3. NOWE ZADANIA ORGANIZACYJNE W GIMNAZJUM

Patrz rozdzia: Podstawa prawna projektu.

3.1. wprowadzenie metody projektu jako proces uczenia si szkoy

3.2. w pierwszych latach projekty proste i krtkie

3.3. Szkolny zesp do spraw organizacji projektu

3.4. Jak informowa rodzicw

3.5. kiedy i jak uczniowie maj pracowa nad projektem

3.6. Jak wybiera opiekunw projektw

3.7. Jak powinna by zorganizowana opieka nauczyciela nad projektem

4. wyBr tematw i ProBlemw

4.1. Projekty badawcze a projekty zadaniowe

4.2. korzystanie z pomocy instytucji zewntrznej

4.3. na pocztek projekty spoeczne

4.4. Projekty wzajemnego nauczania

4.5. Jak okreli tematy i problemy do rozwizania

Patrz w kocowej czci poradnika Dziaanie spoeczno-obywatelskie

Patrz w kocowej czci poradnika Projekty przedmiotowe.

4.6. Szkolna lista zakresw i tematw projektw

4.7. uczniowie wybieraj tematy z pomoc wychowawcy

4.8. Spotkania informacyjne

5. tworzenie zeSPow ProJektowycH i wProwadzenie W TEMAT

5.2. liczebno grupy

5.3. wprowadzenie uczniw w temat przez nauczyciela opiekuna

5.4. gdy kilka zespow chce realizowa ten sam temat

5.5. kontrakt midzy zespoem uczniowskim a opiekunem projektu

Patrz zamieszczony w dalszej czci poradnika Karta projektu.

6. Planowanie dziaa i okrelenie celw ProJektu

6.1. okrelenie problemu do rozwizania

6.2. cele projektu 6.3. cele edukacyjne formuowane przez nauczyciela

6.4. cele projektu okrelane przez uczniw

6.5. wybr narzdzi komputerowych i internetowych

6.6. Jak stworzy harmonogram i przypisa osoby do dziaa

Patrz zamieszczony w dalszej czci poradnika Karta projektu.

7.1. Jak dugo powinien trwa projekt

7.2. Pomoc nauczyciela opiekuna projektu

7.3. Jak jest dokumentowana praca ucznia

7.4. monitoring projektw w klasie

7.5. Jak oceni prac zespow i uczniw

7.6. Publiczna prezentacja rezultatw projektw

8. Przykadowe rozwizania organizacyJne

8.1. Przykad i: organizacja projektw na poziomie klasy projekty klasowe

8.2. Przykad ii: organizacja projektw na poziomie szkoy projekt midzyklasowy

8.3. Przykad iii: Projekty przedmiotowe

8.4. Przykad iV: dziaania spoeczno-obywatelskie

krok 1: wybr problemu

krok 3: wyznaczenie celu dziaa i opracowanie rozwizania problemu

krok 4: Szukamy sojusznikw

krok 6: Publiczna prezentacja rezultatw projektu

krok 7: rozmowa o tym, co si zmienio dziki projektowi

9. Przykady gimazJalnycH ProJektw edukacyJnycH