Aapeli

Mrwki Pana Boga

Przechadzka po maym miasteczku

Przeoyli

Marcin Arcisz Iwona Piechnik

Avalon Krakw 2008

Tytu oryginau Meidan Herramme muurahaisia. Kavalkadi pienestd kaupungista Polish publication of this book has been subsidized by FILI - Finnish Literatur Exchange Polskie wydanie tej ksiki zostao dofinansowane przez FILI - Centrum Literatury Fiskiej Konsultacja s\nna-Maija Biskupska Eriika Arcis^ Liisa Mattila Redakcja Lidia Kierepka Korekta Marta Piechnik Krystian Kuma Skad i amanie PRIMs.c. Projekt okadki i stron tytuowych Robert Plskowski Copyright by Werner Sderstrm Osakeyhti, Helsinki, Finland First published by WSOY in 1954 Copyright for the Polish translation by Marcin Arcisz and Iwona Piechnik Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo Avalon, Krakw 2008 ISBN 978 83 60448 25 0 Zamwienia przyjmuje Wydawnictwo AVALON Ul. Saska 9/10, Krakw 30-715 Tel./fax 012 290 53 45; 602 429 286 wydawnictwo@avalon.krakow.pl; www. avalon. krakow.pl

Przechodniu, grzechem ponad wszelki grzech jest grzech lepoty dussjj dla innych dus% Radoci ponad wszelk rado jest rado ujrzenia w was dobra Antologia Spoon River*

Edgar Lee Masters, Antologia Spoon River, prze. Micha Sprusiski, Pastwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1981, str. 261. Spoon River Antho-logy (1916) to gwne dzieo amerykaskiego pisarza Edgara Lee Mastersa (1868-1950). Zawiera ono ironiczno-pesymistyczne konfesyjne monologi zza grobu (jakby epitafia) mieszkacw fikcyjnego amerykaskiego maego miasteczka. W j. polskim, przed wydaniem penego tumaczenia Antologii... ukaza si w roku 1968 wybr pt. Umarli %e Spoon River, w tumaczeniu Michaa Sprusiskiego, Jana Prokopa, Leszka Elektorowicza, Marka Skwarnickiego i Jerzego Niemojowskiego, Pastwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa. Wszystkie przypisy pochodz od tumaczy M.A. i I.P.

Czytelnik pamita zapewne t opowie o greckim Fojbollo-nie* (naley do maych bogw): pewnej attyckiej nocy Fojbollo zawdrowa do maego miasta Katharsis, w ktrym niestety wszystkie okiennice byy ju zamknite. Fojbollo nie przej si tym, lecz wspi si na dach najbliszego domu, po czym do ucha przyoy sobie ma suchawk, ktra bya zrobiona z koci piszczelowej boskiej crki Pneumeniki, i przysuchiwa si nocnym wzdychaniom, wrzaskom i wyklinaniom mieszkacw miasta. W ten sposb Fojbollo dowiedzia si, w co mieszkacy Katharsisu wierzyli, czego yczyli sobie i co kochali. To, co nastpnie zacz robi boek Fojbollo, nie dotyczy niniejszej opowieci. Autor tej ksiki nie siedzia na dachach domw miasteczka, o ktrym tu bdzie mowa, i nie mia przy uchu suchawki z niczyjej koci. Jednake, do zapisania poniszych monologw uyto tej samej metody. Wedug pisarza by to jedyny sposb umoliwiajcy zebranie wiarygodnych informacji o mieszkacach miasta. Aby zmniejszy moliwo bdnych interpretacji nadmieni, e takie miasteczko istnieje naprawd. Wicej informacji o tym udostpnia duszek Fojbollo.

Poczenie imienia Apollona z jednym z jego przydomkw Fojbos (gr. forma &oifioc 'czysty, janiejcy'; rozpowszechniona gwnie w wersji ac. Phoe-bus [pol. Febus]).

PANNA KOSKINEN, SPRZEDAWCZYNI GAZET

Prawie przez dwadziecia pi lat bez przerwy siedziaam na rogu rynku i sprzedawaam te gazety, tak, e zobaczyam troch wiata. Zim ludzie s nadzwyczaj przyjani. Pytaj si o wszystko, czy nie jest mi zimno siedzc tak na wietrze, w nieycy i na mrozie. O Maryjo wita, naprawd jest mi zimno, chocia caa oboona jestem gazetami, tak e w najgorsze pogody jestem od pit po uszy w drukowanym sowie. Ale nie trzeba mwi, e marzn. Inaczej ludzie myleliby, e naleaoby litowa si nade mn a nikt nie bdzie czsto kupowa gazet z litoci. Tak to jest, no. Mao kto wie, e jestem jeszcze pann. Pewnie dlatego, e jestem taka przy koci i poczerwieniaa na twarzy, nazwano mnie pani. Jest mi wszystko jedno, jak mnie nazywaj, w wiecie interesw nie naley przywizywa uwagi do drobiazgw. Czasami aowaam, e nie jestem pikniejsza, moe interes szedby lepiej. Chocia wcale nie wiem, ile to kobiet zamnych kupuje u mnie gazety. Na twarzy mam popkane yki, przez co wygldam jak pijaczka. Jestem szczliwa, e zauwayam to dopiero teraz, ju po szedziesitce. Co ja na to teraz poradz? Spogldam rzadziej w lustro. Siedz wic dzie po dniu na rogu rynku dmuchajc w rce i przygldam si wiatu. Czasami jak tak sobie patrz i przysuchuj si, to a robi mi si tak przykro, e po przyjciu do domu, musz sobie troch popaka. Rzadko kto ma dobrze, ciko

uwier2y, jak niewielu ludzi. Od kiedy miaam jakie pitnacie lat piewam w modzieowym chrze parafialnym, ale obawiam si powanie, e to nie poprawia nastroju wielu osobom. Ani te mojego w ostatnich latach. Do wszystkiego mona si przyzwyczai. Nie mino jeszcze kilka tygodni od tego, gdy pani Nieminen przysza kupi Nowelki tygodnia". Ona kupuje gazety r2adko, tylko czasem w dni witeczne, bo nie sta jej na to. Ostatnio dziesicioletni syn konsula tytularnego Huttunena zrzuci z okna na ulic elazko do prasowania. Na ulicy stal syn pani Nieminen, te dziesiciolatek. elazko zdaro cz skry z wosami z gowy chopaka Nieminenowej, ale on nie straci ycia. One s takie bezmylne, te dzieci paskie, sodkie, ale bezmylne. Nie chc niczego zego, ale nie wiedz, e czaszka ubogiego dziecka nie wytrzyma spadajcego elazka. Pani Nieminen bya smutna, bo mylaa, e teraz ona konsula bdzie za na ni, i zapewne te jest. Ale syn Nieminenowej to nie powinien. No tak, w Nowelkach tygodnia" publikowany jest horoskop. Pani Nieminen kupia Nowelki tygodnia" i zacza czyta z horoskopu, czy jej synowi uronie nowa skra na gowie. Z chci daabym pani Nieminenowej gazet za darmo, ale trzeba patrze, komu daje si pre2enty. Pani Nieminenowa nie ma duo pienidzy, wic potraktowaaby to jako co zego. Pan Anders, sdzia, nie miaby nic przeciwko bezpatnej gazecie, ale i nie pamitaby, e tak dosta. Z takiego te powodu nie zwykam dawa za darmo gazet nawet sdziom. Sprawy pastora Raity nie wygldaj najlepiej. Zblad i sta si bardziej maomwny. Prawdopodobnie myli za duo, o wiele wicej ni jego stanowisko wymaga. Par lat temu pastor oeni si z crk kupca Vehvilainena, ktra jest S2lachetn kobiet. C2es2e sobie wosy w kok, chocia jest jeszc2e mod osob. Nigdy nie kupuje gazet. Ona jest na pewno szlachetn kobiet, cnotliw. Nie maj dzieci. Pastor Raka nie powinien jednak z tego powodu si smuci, bo przecie ma pikn i wspania

10

on. W soboty zwyk kupowa gazet Koktajliczek szczcia", ktr wsuwa sobie szybko do kieszeni paszcza. Gdyby si nie wiedziao o takich rzeczach, mona by byo uwaa za dziwne to, e pastor czyta tak gazet. S w niej najczciej zdjcia dziewczyn, ktre po prostu nic na sobie nie maj. Ale pastor Raita kupuje t gazet po to, eby zobaczy, co modzie czytuje, jest on bowiem pastorem modziey. Syszaam niejeden raz, jak w homiliach przestrzega modzie przed takimi gazetami, i ja wiem, e on wie, o czym mwi. Czasami proci ludzie pytaj mnie, dlaczego sprzedaj takie gazety. Mwi im, e mi to wcale nie wadzi. Jeeli mczyni dopytuj si bardziej o Pery z otchani" ni o Koktajliczek szczcia", wtedy zaczynam sprzedawa Pery z otchani". Ja, to nie chciaabym patrze na te zdjcia dziewczyn, nawet gdybym bya pastorem. Wszystkie takie chudobrzuche, wystajce ebra, ramiona wycignite do tyu, i eby nawet biedaczkom cycki wyglday jako. adna z nich nie ma ani odrobiny powabu w oczach. Tak, tak, po kilkakro wyobraaam sobie, jak one by wyglday, gdyby miay na sobie p rocznika gazet i watwk. Jednak nie wszystkim w yciu ukada si le. Stiina od Holm-grena bya w sidmej klasie szkoy podstawowej, kiedy urodzia dziecko synowi Kiiskinena, waciciela zakadu przemysowego. Stiina bya grzeczn oraz szczer dziewczyn i opowiedziaa o caym zajciu wszystkim, ktrzy tylko chcieli sucha. A byo w tym miecie peno takich chtnych. I tak z dziewczyny w mgnieniu oka staa si modsza pani Kiiskinen, i niczego jej nie brakuje. Na ten wiek skoczya edukacj z powodzeniem czy tak aby Si nie mwi? Modszy Kiiskinen jest takim skaczcym motylkiem. O tym si wie. Zapewne na wielu spdniczkach s jego odciski palcw, ale co z tego? Dawna Stiina od Holmgrena przytya odrobin, jednak wcale nie zrobia si zarozumiaa. Kupuje luo gazet i wyglda na to, e ma si dobrze w swoim domku. Kady byby zadowolony, gdy wszystko jest pikne i ma si wiele sug. A m do tego jeszcze na wyjazdach. Stiina bya zawsze

//

tak kochan dziewczyn. Takim to si trafia dobrze w yciu, jak dbaj o swoje. Tak jest zawsze. Ostatnimi zimami padao duo niegu. Nawet na cmentarzu chodniki byy zasypane. Ale ja mam te swoje wysokie walonki. Veertti mia krzywe usta, ale za to jego donie byy wielkie i ciepe. Ju kawa czasu min od tego, jak kto nazywa mnie Wilhelmin. Tak, tak, oho ho.

PASTOR RAITA

Miaem by pisarzem dreszczowcw, a zostaem ksidzem. Moe to i szczcie, e nie zostaem pisarzem dreszczowcw. Dziki finansowemu wsparciu mojego drogiego wuja Rai-ty wjechaem niczym jedziec na koniu w stan duchowny. Powiedzia mi pewnego razu, e naley wybra zawd, w ktrym prawdopodobiestwo niepowodzenia jest jak najmniejsze. Wybr by wic prosty. O latach moich studiw, hm nie napisaoby si raczej adnego dreszczowca, no ale na pewno malusiek nowelk. Nie byo odosobnionym przypadkiem, e kierowaem okolicznociowym chrem braci na mikoajkowej imprezie fryzjerw w restauracji Alcazar. Prbowaem praktycznie wszystkiego, co niedowiadczonego wieniaka moe doprowadzi do alu za grzechy. Ale w sumie nie byo nic ciekawego. W kadym bd razie wiem teraz lepiej, czego mj strj wymaga. Jestem tylko pastorem modziey. Moja ona zapewne cierpi z tflgo powodu. Nie znam nikogo innego, kto miaby tak city jzyk jak ony pastorw. Podobno jestem dosy dobrym mwc. Dlatego wiele razy zachcano mnie, abym zaj si polityk. Nie zajem si. Wiem, e bdc posem mgbym czasami strzeli sobie par kieliszkw gdzie w stolicy, w ustronnej restauracyjce. Musz przyzna, e moliwo takiej sytuacji kusia mnie czasami. Mam tak sabo, ktra jest grzechem, chocia okolicznoci nie sprzy-

13

jaja w jej praktykowaniu. Ale nie bd stawa do kandydowania, pomimo tego, e prawie nikt ze starajcych si o kandydatur nie kieruje si szlachetniejszymi pobudkami. Bratu Hiecie, mojemu koledze ze studiw, powiodo si dobrze. Jego polityczna grupa zwolennikw jest ogromna i wierna. Wcale nie musia wygasza pomiennych mw ani te ogasza si w gazecie. Nieskalana twarz i smutnawe spojrzenie na chrztach, lubach i pogrzebach s bardziej owocne, ni same sowa. W aden inny sposb nie mona wzbudzi w ludziach takiego zaufania jak przez naoenie rk do bogosawiestwa. Czyby odezwaa si we mnie zazdro maej duszy? Jestem jednak cakowicie przekonany, e obecne czasy nie tskni za ksimi u wadzy pastwowej. Niechaj oni bd pierwszymi i ostatnimi biedakami. Aby o nich nie mwili: ksidz jest tylko czowiekiem, lecz eby mwili: w tym ksidzu to dopiero czowiek. Mj poprzednik musia zrezygnowa po tym, jak wyzna, e za pienidze funduszu misyjnego, kupi futro pewnej znanej szwaczce. Nie ciesz si z jego nieszczcia, ani te le mu nie ycz, we mnie prawdopodobnie znalazyby si takie same cigoty. Ale ja nie mog nic poradzi na to, e szaleczy miech ciska mnie za brzuch, gdy wyobraam sobie, jakie maj miny panie, gdy z naprzeciwka nadchodzi szwaczka Matylda w swoim futrze. Jestem ksidzem tylko dla chleba. Ale kogo to bardziej szokuje oprcz mnie samego? Bg mia co na myli, gdy nie zadba o moj przyszo jako pisarza dreszczowcw. Czasami na drodze mija mnie szewc Miettinen (wielki z niego mruk jak na mczyzn). Nie spojrzy na mnie, chocia na pewno mnie zna. Wydaje mi si, e spluwa za mn. Mwi si, e szewc jest chyba jakim wrogiem kocioa. Miaem ochot ju wiele razy uci pogawdk z szewcem Miettinenem. Ale co ja bym mu powiedzia, dowcipy? Schudem znowu ostatnimi czasy. Dostrzegam, e dobrzy ludzie patrz na mnie z zatroskaniem. Wiem, co oni myl w swoich zotych sercach.

14

Ale to wynika tylko z brzucha. Miaem zawsze saby odek, a ostatnimi czasy jeszcze sabszy ni zwykle. Czego takiego nie mona powiedzie z ambony. Pastorze Raita, pastorze Raita, teraz wiem, kim ty jeste. Ty jeste tym brzuchomwc w starym dowcipie.

JAFET MIETTINEN5ZEWC

Pastor wchodzi sobie przez drzwi z trzewikami pod pach. Nieche pastor usidzie teraz na taborecie i pogadamy. Niech pchnie te rupiecie na bok, to si zmieci. Pastor zaczyna co na temat tych trzewikw, ale ja pytam si jego: A pastor to ju stary mczyzna? Jaki on stary, zaczynam wyjania od razu: Ja tylko tak, bo czy pastor zastanawia si ju, dokd to si trafia jak si umrze? Tak, zastanawiaem si, a czy Miettinen zastanawia si ju nad tym? No tak, do diaba, ale nie potrafiem tak naprawd myle o tym. Powiedze wic pastorze, gdzie ja to trafi, jak wycign kopyta? O tym wie tylko Jeden Jedyny. -Kto? On. No Miettinen wie, kogo mam na myli. No, ale ja nie wiem, dokd to trafi, a tak w ogle to jest dla mnie wane. No jak pastor myli? No tak, tam bd si przypalay moje wasne kaki, jeeli wrzuc mnie do tego ognistego miejsca. Zoci mnie to, bo si nie wie na za dokd wrzuc. Trzeba y tak, eby wiedzie. Co jest le w moim yciu? Nic! Bg przecie dobrze wie, z czego si skada Jafet Miettinen. I wie te, e to wszystko na lepsze ycie nie wystarcza, oj.

16

Jeli brakuje wiary... Nic dziwnego, gdyby brakowao. Suchaje pastorze, kiedy mwi, e religia zostaa daleko w tyle za reszt rozwoju. O co Miettinenowi chodzi? Chodzi mi o to, e religia nie podaa wraz z rozwojem czowiftka. Dlatego te jest tylu takich, ktrzy nie wierz. Religia nie jest wcale kwesti mody. Nie chodzi tu o mod. Ale dla mnie jest bez sensu pi wino i poyka opatek, skoro nie ma w tym adnego namysu. Miettinen drwi sobie? Kurna felek, nie drwi sobie. Ale nieche sobie pastor pomyli o tych ludziach, ktrzy yli przed tym jak wynaleziono t nasz religi. Dokd oni poszli po mierci, skoro nie odgadli prawidowego sposobu wierzenia? To rwnie mgbym wytumaczy, ale to za trudne na gow Miettinena. I ja tak uwaam. Po tym jak czowiek rozwin swoje mylenie, religia rozescha si. Gdy prbuje si j uchwyci, ona kruszy si. Wielu mdrych doszo do takiego wniosku, e wiara z dziecistwa jest najlepsz wiar. Taak, o wiar Lutra chodzi pastorowi. Do tamtego czasu wierzono jak wierzono, a przyszed Luter i zreformowa wiar. I wtedy miaa ona by t jedyn i waciw. Czy jak? -No. Ale to nie mieci si w mojej gowie. Jaki by ten Luter? Normalnym czowiekiem, troch lepszym ode mnie, Miettinena? Odway si tylko powiedzie, e teraz zabieramy si za remont, a dawny porzdek ju nie pasuje do tej religii. Wtedy ta kwestia dotyczya innego rodzaju spraw. Innego rodzaju, oczywicie, e innego rodzaju. A teraz kwestia jest jeszcze innego rodzaju. Czy to ten Bg powiedzia komu, e ludzie musz wierzy a do koca wiata po tym, co powiedzia Luter? Trzeba by zreformowa wiar znowu, skoro wiat poszed do przodu.

17

Miettinen mwi odwane sowa. Odwane, tak. We mnie znajdzie si odwagi, eby powiedzie cho co, ale nie w was ksiach. Wy tylko mamrotacie stare rzeczy, e nie wiadomo na ktrym pdupku siedzie, eby resztki wiary przetrway. Postpujemy najlepiej wedug naszego uznania, Miettinen. I nie ma co z tego robi hurra, nie ma, pastorze. Ale nic po waszym uznaniu, skoro jestecie jeszcze tacy leniwi, e nie chce si wam popatrze dookoa siebie. Chodzi mi o patrzenie na rozwj. Tak, burujom to odpowiada. Wysyaj swoje bachory do szkl, gdzie tam one ucz si i wtedy wiedz, w co trzeba wierzy w danym okresie rozwoju. Ale co ze szkrabami biedakw? Biegaj za wami do momentu bierzmowania, a potem nie wierz w nic. O to chodzio Jezusowi, gdy powiedzia: Przyjdcie do mnie"? To wanie mia na myli, eby jedn cz narodu utrzymywa w ciemnocie, a drugiej udziela owiecenia? Powiedzia, eby szczeniaki bogaczy byy na przedzie w kolejce do nieba trzsc bram? Powiedzia tak, ha? Do diaba! Czy Miettinen wierzy w diaba? Czy ja? CZYJA wierz w diaba? Ani troch. Miettinen jednak przeklina w. jego imi. Aha, tak to widzicie. Tak to si teraz przedstawia. Przeklinam na diaba, chocia w niego nie wierz. Pastor wszak przyzna, e jest w tym co oczyszczajcego, znaczy w religii. Pastor nigdy nie przynosi mi butw do naprawy. On to chyba adnych nie ma. No, ale wanie tak pospierabym si z nim, gdyby przyszed do mnie. Na pewno nie wzibym od niego adnej opaty. Za darmo zreperowabym buty sudze Boemu, chocia Jemu nie podarowano zbyt wiele.

18

SIIRI SARA, KWIACIARKA

Przez trzydzieci pi lat smarowaam sobie rzsy olejkiem rycynowym, aby rosy dugie i podkrcone, gdy ju jako dziesiciolatka zauwayam, e brakowao mi czego. Pewnego dnia przyszed do mnie mczyzna, ktry zapewne nie by duo modszy ode mnie, koo trzydziestki myl. Mia may wsik na grnej wardze, taki co wiadczy o tym, e mczyzna uwaa si za kogo. Brzucha nie mia. Silna klatka piersiowa wyodrbniaa si wyranie spod jedwabnej koszuli. Panienko, czy ma panienka rododendrony? Nie. My nie mamy rododendronw. Naprawd? Nie macie rododendronw? No, zainteresowanie nimi jest bardzo mae. Szkoda, e nie macie rododendronw. Potrzebuj koniecznie jednego na dzisiaj. Przykro mi. Czy nie moe pan zayczy sobie czego innego? Niemoliwe. Nie mog sobie wyobrazi dla niej niczego innego ni rododendrona. Przykro mi bardzo. Mrfie jeszcze bardziej. Podarowabym go panience. Byam prawie pewna, e tak by powiedzia. Takie czarujce gierki uprawia si na tym wiecie zapewne bardzo czsto. Po paru dniach przyszed ponownie. Tym razem mielimy kilka rododendronw. Obciam par odyg do wazonu na okno wystawowe. Wzi jedn z nich i podarowa mi j.

19

To wydarzyo si pikn wiosn. Wprowadzi si do mnie po Nocy witojaskiej. Drugi z pokoi nada si wymienicie dla niego. Czasami zdarzao si, e drzwi od jego strony byy zamknite. Nazywa si Krystian, tak Krystian. Nie podkrcaam sobie rzs, rosy dugie i zakrcone. Pewnego zimowego wieczoru zaprosiam Krystiana, aby zaszed do mnie na lampk wina. Polecono mi wino greckie, ktre zakupiam pierwszy raz w moim yciu. Przyszed i wypi par kieliszkw razem ze mn. Nie upiam si, ale powiedziaam mu, e nie musi koniecznie nazywa mnie pann Sar. Wyszed z siebie, sta si straszny. Zakl i powiedzia, e nie moe cierpie napalonych kobiet. Mj Boe. Tak to powiedzia. I odtd ju drzwi midzy nami byy waciwie przez cay czas zamknite. Wyprowadzi si. Nie pozdrawia mnie ju ani te wcale ja jego. Nie byo to przecie nic takiego powanego, takie tylko zgrywanie si, cha, cha, cha. Czasami rozmylam sobie wieczorami. Mavrodaphne stao si moim przyjacielem, rozmylamy czsto wsplnie. Mavrodaphne to to wino greckie. Czasem wieczorem wydaje mi si, e dopiero teraz znam kwiaty. Wiem, e one kami. Gdyby Krystian wtedy na wiosn podarowa mi jak poyteczn rolin, to miaabym si ochroni si przed nim. On jednak chcia rododendrona i da mi takiego. Taka winia. Zycie jest okrutne. Ja znam mczyzn i znam kwiaty. Poznaam si na kamstwie, ale musz y dalej z tym wszystkim i sprzedawa kwiaty. Rododendronw nie mamy oczywicie w sprzeday. Ale co to zmieni?

20

ADAM HUTTUNEN, KONSUL TYTULARNY

Chciabym ja wiedzie, dlaczego los podarowa mi tak strasznie duo dzieci. Wszystkie ony rodz mi dzieci. Ju omioro dzieci tylko od dwch kobiet. Czy jest w tym jaki sens? W ksikach pisz, e czym ludzie bardziej wyksztaceni, tym maj mniej dzieci. A ja jestem w sumie konsulem. Oprcz tego jestem mistrzem strzeleckim. Chtnie rozmawiabym z ludmi na temat strzelania. Prbowaem, ale oni nie umiej albo nie chc. O czym wtedy rozmawia? Z tego powodu nawet si nie odzywam, i niech tak bdzie, bo ani razu mnie nie rozumieli. Jestem, tak w ogle, cakiem wybornym mistrzem strzeleckim. Gdy si jest konsulem tytularnym, to trzeba aspirowa i bra udzia w yciu spoecznym. Ale to pochania tak niesamowicie duo czasu. A nie starcza go nijak, jak si ma zamiar troch powiczy. A wiczy trzeba, jeeli chce si pozosta mistrzem strzeleckim. Byem przewodniczcym zarzdu teatru. Udzieliem wsparcia i zostaem przewodniczcym. Ale z tej funkcji mnie zdjto. To byo wszystko ukartowane, ju ja to wiem. Z jakiego innego powodu usunito mnie, skoro nie zrobiem nikomu nic zego? A do teatru nie poszedem ani razu. Podobno Anders Pellenius puszy si tam jak kogut na kupie gnoju. Ja mam, tak w ogle, cakiem mocne nerwy.

21

Czasami, gdy zdarzy mi si potajemnie wymkn i spuduj, odkadam strzelb. Mwi sobie wtedy: Stop, Huttunen". Po niedugim czasie bior j i strzelam. Jeeli znowu chybi, odkadam j i mwi sobie: Stop, Huttunen". W taki sposb staem si mistrzem strzeleckim. Wielu pyta mnie o moje tajemnice. Nic im nie mwi. Jeeli czowiek nie potrafi sam sobie powiedzie Stop, Huttunen" to niechaj puduje. A skd to si bierze, e gdy przyjmuj nowego kierownika wydziau, ten po trzech dniach jest ze mn na ty"? Dzwoni do mnie na strzelnic i mwi: Cze! Chyba nie przeszkadzam?" Oczywicie, e przeszkadzaj. Kiiskinen ley w szpitalu. Trzeba pj zajrze do niego w jakiej wolnej chwili. Nie zainteresowa si strzelaniem. Produkowa tylko tamowo i bez opamitania. To jest jego wasna wina, e ley w szpitalu. No, ale i tak mona by go odwiedzi. Jak zd. Signora to dobre cygaro. Wystarczy na czterdzieci pi minut, jeeli nie ma popiechu. Nie trzeba niepokoi sobie gowy niczym przez trzy kwadranse. Signora to dobre cygaro. Podaruj puchar na konkurs k strzeleckich. Nasze koo go wygra. Wtedy puchar moe sta sobie na mojej szafie pancernej w biurze. Gdybym mia ju dorose dzieci, mona by mie ju spokj. Ale ich przybywa, cigle tylko wicej. Trzeba mie dobre nerwy w tych igraszkach losu, e tak powiem. Stalowe nerwy s potrzebne i w yciu i w strzelaniu.

22

FABRYKANT KIISKINEN

Niech diabli wezm wszystkich lekarzy! Poszedem do lekarza, kiedy troch bolao mnie w piersi. Powiedziaem, eby mi da jakie krople albo piguki? Da? Akurat! Teraz le w szpitalu, nie mog ruszy petw. Oni wiedz, e bynajmniej nie jestem biednym facetem, dlatego le tu teraz jak uziemiony. Lecego mczyzn atwiej oskuba ni takiego na chodzie. Nieprzyjemnie tu mierdzi, obrzydliwie. Te szpitalne zapachy nie daj czowiekowi spokoju. Na wsi s dobre zapachy. Wiadomo, z czego si bior. W pocigu te jest dobry zapach, i w warsztacie samochodowym te. W moim biurze pachnie jednak najlepiej. Zator, zaczopowanie, jakie cholerne zaczopowanie? Czy moje serce to jaka butelka czy beczka, co si zatyka albo zakorkowu-je? He he, nie jest ze mn a tak le, jak na to wyglda. Trzymam si do koca, a to tylko arty, zawsze by ze mnie taki dowcipny facet. Tak tak, ho hoh. Cholera, jeszcze jako by tu uszo, gdyby nie byo tych godzin odwiedzin. Kobiecinki tocz si przy ku, znaczy maonka i synowa. Syn ebski chopak, nawet nie przyjdzie. ona pacze rzsistymi zami, bidulka, a synowa kamie, e m przesya pozdrowienia. Im jest le, tym gociom z grzecznoci, ale mnie jeszcze gorzej. Trzeba powiedzie lekarzowi, eby zabroni tych wizyt. Niech im powie, e stan jest ciki. Wtedy do-

23

piero baba i synowa bd mie robot, eby poszuka wierszyka na wieniec. Pewnie, wiem, e tu najbardziej chodzi o czasow ugod, o kompromis kilku miesicy. To czuje w kociach czowiek rozumny, ktry umie dodawa jeden do jednego. Troch zwoki, a potem bankrut. I trzeba zamkn interes. Stiina to dobra dziewczyna. Dobra z niej dziewczyna. Mwi o niej jak o dziewczynie, chocia syn j ju w szkole zrobi ciarn. Skd si mogo uzbiera tyle rozumu w takiej licznej gwce. Chopak myla, e jest specem, ten gupek, chocia pewnie tak myli wikszo chopw w tym wieku. Mia zamiar pofru-wa jak trute, i tak te zrobi. A potem przysza jedna sodziutka, okrgooka uczenniczka, i powiedziaa mam ci". No tak! Stiina nie musiaa pisa wypracowa ani chodzi do konserwatorium, chopa zapaa nie na wyuczon sztuczk. Teraz chopaka nie ma co chwali, ale mgby jej si trafi gorszy. No w sumie chyba midzy nimi nie ma takich duych rnic. Dlaczego nas, biznesmenw, uwaa si za prostakw, gdy chodzi o delikatniejsze sprawy? Czy istnieje powd do takich opinii? Przyznaj, nie chodzio si do szkoy. Ale jak si jest kulturalnym i ma si dobre serce? Budowano dom modlitwy tam na przedmieciach. Panie zbieray pienidze, wbiy sobie do gowy, e i na peryferiach jest te Bg, Ktremu trzeba zrobi chat. Fabrykancie Kiiskinenie mwiy modziey z przedmie grozi deprawacja. Znajc wasz charakter spoecznika i..." - nie pamitam ju, co tam one mamrotay. Ja nie mam adnego charakteru, powiedziaem. A dzieciakom z przedmie nie grozi nic prcz pa ze rdmiecia. Nie mam adnego charakteru, ale mam serce, ktre jest w porzdku. Jeli kiedy Bogu z przedmie miaaby grozi bezdomno, to jasne, trzeba Mu bdzie wybudowa jakie mieszkanie. Ja dam okna i drzwi, z naszego zakadu. Pasuje, h? To by pierwszy wielki dar, znane osoby nie mogy zosta w tyle. Te osoby kly, ale moim zdaniem, to nieadnie kl, gdy si co darowuje na dom modlitwy.

24

Daem okna i drzwi. Tak si zoyo, e na skadzie byy takie, co pasoway. Waciwie docelowo byy zrobione na dobudwk do wietlicy, ale skoro byo opnienie, to daem na dom modlitwy. Zdyy te ju troch nadplenie. Ale soneczko Boe przez te ramy te moe wieci do rodka, jeli akurat wieci. A drzwi pasuj akurat byle grzesznikowi, eby wej do rodka i dokonawszy ozdrowienia wylizn si na zewntrz. Ja jestem pewien, e nasz Pan nie zwaa za bardzo na te drewniane sprzty. Na pewno On bardziej patrzy w serce ofiarodawcy, a tu znw nie mam adnej usterki, prcz tego zatoru. Tam to dopiero czowiek dokadniej si dowie, jeli teraz przyjdzie std odej. Huttunena jeszcze do siebie zaprosz, jeli lekarz bardziej wzmoe Straszenie. Huttunen to nie aden duszpasterz, tylko taki sobie konsul tytularny. Trzeba by te zaprosi pastora, ale kiedy indziej. Ja lubi pastorw. Dziwni ludzie. Nie zabierabym si tylko do piastowania tak biednego stanowiska w tak biednym miejscu. Ale to ju jego sprawa, takich ludzi przecie midzy nami te potrzeba. Huttunena zrobili konsulem tytularnym po tym jak nie zde-fraudowa pienidzy Czerwonego Krzya, chocia byy w jego posiadaniu w czasie wojny. Z gupoty Huttunen tak zrobi, ale jeszcze bardziej gupio by zrobi, gdyby je zdefraudowa. Tacy Huttunenowie zaraz wpadaj jak co prbuj. Oni s cnotliwi, bo nie umiej kombinowa. Posadz Huttunena tutaj przy mnie. Suchaj, konsulu tytularny, pewnie umr. Huttunen bdzie prbowa si wzruszy i wyciera nos, nic innego nigdy nie robi bdc konsulem tytularnym. Sprbuje moe zaprzecza, e przecie wydajesz si jeszcze taki.... Ale zaraz ripostuj: zamknij swoj wstrtn mord, konsulu, jam jest umierajcy facet, i ze mn nie przystoi si kci. Wiesz co? pytam konsula. No co? W zagrodzie przy moim domu jest baran, taki zwyky baran.

25

No tak, chyba jest u ciebie. Zrobiem w zwizku z nim testamentowe postanowienie. W zwizku z baranem? Testamentowe postanowienie w zwizku z baranem. Jego nie mona zabi, on ma umrze mierci naturaln. Doszede do piknych myli tu, na swoim ou mierci, Kiiskinen. Owszem. Baran ma umrze mierci naturaln. Barany mog y do dugo. Ty masz naprawd dobre serce pod grub skr, Kiiskinen. Taaa. A kiedy otworz ten testament, to zobacz jeszcze jeden paragraf: baran ma by od tego dnia nazywany konsulem tytularnym. Hi hi, Huttunen zacznie oczywicie wrzeszcze. Ale ja naciskam dzwonek i mwi, e obecno tego konsula tytularnego le na mnie wpywa, wyrzucie go. egnam i pozdrowienia dla maonki, konsulu tytularny. Gdybym nie zapomnia, to wtedy zanucibym t pie, e ... oj, czy pamitasz jeszcze t pie?* No kiedy nie pamitam. Tak prywatnie mona by przecie zanuci. Trzeba by napisa kolegom, e biznesmenowi te warto w yciu nauczy si choby jednej pieni na pami. Nigdy nic nie wiadomo. W rezerwie trzeba mie wszystkiego po trochu. Pieni nie pleniej.

Aluzja do wiersza fiskiego poety Eino Leino Oi, muistatko pieldsen i/irren?... ('Oj, czy pamitasz jeszcze t pie?...') ze zbioru Ydkehrdaja z 1897 r.

26

MIA PELLENIUS, WDOWA

Jestem ju w do podeszym wieku, mj Boe, jaka ja stara ju jestem. Moje dni zbliaj si ku kocowi. Jednak dobry Bg pozwoli na to, aby wanie pod koniec mojego ycia zdarzyo si jeszcze co niebywaego. Zamaam sobie nog. Po zebraniu w Chrzecijaskim Stowarzyszeniu Modych Kobiet byam w drodze do domu. Przed Bankiem Pastwowym polizgnam si na rwnym chodniku. Trzask i moja noga zamana. Od razu prdko do szpitala, a stamtd powolutku o kulach. Potrzebuj ich jeszcze do dzi. Ale przed tym jak mnie wniesiono do ambulansu, sprawdziam stan chodnika. On nie by w ogle posypany piaskiem!... Po tym jak wyszam ze szpitala powiedziaam Andersowi, mojemu synowi: Jeste wybitnym prawnikiem. Wniesiesz moj spraw do sdu przeciw Bankowi Pastwowemu i zadasz odszkodowania. - Szkoda fatygi, matuleko. Bank Pastwowy nigdy nie przegra sprawy. - Widziaam obydwie strony. Widziaam jak sprawiedliwo wygrywa, chocia jestem wdow po prawniku. Zaatwisz t spraw? - Uspokj si, mamo. Bd rozsdna... No. Anders prbowa mnie uspokoi, a ja uspokoiam jego. Poprowadzi t spraw w sdzie. Anders wiedzia, e inaczej wziabym drugiego prawnika.

27

Z tego zrobi si dugi proces. Przedstawiciel Banku Pastwowego wygasza wprowadzajce czowieka w sza twierdzenia. Gdyby wierzy w jego sowa, to kruche koci takiej starej kobieciny nadaj si ju tylko do amania si. Ale Anders wygra, oczywicie. Utalentowany chopak, on zajdzie jeszcze daleko. Odziedziczy po ojcu tupet, a po mnie rozum. Ogoszono, e nieposypanie piaskiem chodnika byo win banku. Bank skazano na zapat stu tysicy. Co za szczliwy dzie! O tym wydarzeniu mwili wszyscy. O mnie rwnie. Po co mi te pienidze, mnie, do grobu chylcej si babuli? Ale chodzio o ca reszt. Anders wyjani mi dokadnie na dokumentach, jak wysoko wzrosy koszty procesu. No chyba tak, wiele byo tych rozpraw. Dziewidziesit tysicy poszo na koszty sprawy, a mi pozostao dziesi. Ach, ten zloty chopczyna, mj Anders. O nim naprawd bdzie jeszcze gono. Oskuba nawet swoj wasn star matk, i to w mgnieniu oka. Susznie boj si go w miecie. Nie boj si go tylko ja. Bdc w szpitalu zaszam o kulach z wizyt do Kiiskinena. Umiera tam na zakrzepic. A tam, niech sobie zobaczy jeszcze on sdziego. Ode mnie nie uciekniecie, fabrykancie Kiiskinen. Wyglda na to, e chyba teraz. Najlepiej to si pospieszy, jeeli si zastanawiacie. Czy sdzina dalej uwaa, e ja, Kiiskinen, jestem najwikszym szachrajem w miecie? Tak, nadal. Dzikuj. Nie ma za co. A czy Kiiskinen to jeszcze jest tego zdania, e ja jestem jak stara sie rybacka? Co komu na swj wiek. Umiechnlimy si do siebie, chyba pierwszy raz w taki sposb, jak ludzie powinni si umiecha.

28

Na co ten stary sdzia umar? Nie wiem, chyba z picia koniaku. Znw si umiechnlimy. Ktby w miecie nie wiedzia tego, e stary sdzia umar wanie na zator. Przy drzwiach powiedziaam: Zabierzcie ze sob pozdrowienia. Dzikuj, zabior. Jeeli spotkamy si w tym samym miejscu. Do zobaczenia, fabrykancie Kiiskinen. Do zobaczenia, sdzino.

29

IZRAEL JULKUNEN, WACICIEL KAMIENICY

W roku pitnastym wykupiem sobie i onie miejsce na grb. Bylimy wwczas ju rok maestwem. Na naszym cmentarzu s bowiem bardzo rne miejsca na groby, co wynika z nierwnoci terenu. Niektre miejsca s bardzo dobre i suche, a drugie mog by znowu naprawd wilgotne. W roku pitnastym dowiedziaem si, e suchych miejsc byo ju coraz mniej. Udao mi si jednak jeszcze zdoby jedno takie po znajomociach. Gdzie tam my, modzi ludzie, nie mielimy wtedy duo pienidzy na dodatkowe rzeczy, ale groby nie kosztoway wtedy drogo. Inaczej ni teraz. Myl sobie, e w gruncie rzeczy to nie by najgorszy interes. W kadym razie najwaniejsze jest to, e nasze miejsce jest suche. Jestem pewien, e nie ma bardziej suchego i piaszczystego kawaka na caym cmentarzu. W kadym bd razie ani moja ona ani ja nie zauwaylimy adnego takiego, gdy poszlimy zobaczy cmentarne parcele. Zwyklimy chodzi na nasz dziak czsto. Pomyle sobie, e stary burmistrz dosta si do takiej mokrej gliny. A by on przecie przyszociowo mylcym czowiekiem, ale na takie rzeczy nie potrafi si przygotowa. Burmistrzowa dopiero po mierci burmistrza wybraa miejsce pochwku, spogldajc tylko na map w biurze parafialnym i nie zachodzc w ogle na parcele grobowe. Ale i tak, przejcie si na miejsce pochwku nic by nie dao, bo suche miejsca byy ju wysprzedane.

30

Podobno burmistrzowej jest przez cay czas strasznie przykro, gdy si t spraw bierze na jzyki. Tak mwi moja ona. Najbardziej lubi ledzie, solone ledzie. Sl tak w ogle jest bardzo wana w odywianiu. Mona na przykad doda sporo soli do masa, a maso z mleczarni jest za mao solone. Ale gdy si doda do niego wystarczajco duo soli, takie maso jest o wiele lepsze i wystarcza na duej. Moja ona w modoci bardzo lubia potrawy misne. Nie miaa jeszcze wwczas pojcia o sprawach ywieniowych. Pozwoliem jej je miso, nie wypominaem jej tego. Ja osobicie gustuj w ledziach, ziemniakach i owsiance. W nich kryje si zdrowie i sia. W naszej rodzinie to do moich zada naley kupowanie jedzenia. Tb jest przecie zupenie naturalne w rodzinie, w ktrej docenia si oszczdno. Handlarz misem Kinnunen jest moim starym znajomym, od niego dostawaem po znacznie korzystniejszej cenie kawaki, ktre lekko si zieleniy. Pewnego lata moja ona miaa zatrucie pokarmowe. Bya naprawd powanie chora. Wydaje mi si, e to za spraw potraw misnych, kochanie powiedziaem. Moja ona uwierzya mi i obecnie te nie preferuje misa. Czasami, gdy pytam j artobliwie, czy chce, abym przynis jej kawaek kiebasy, to odmawia serdecznie kiwajc palcem. Nie wiem, co czeka nas, biednych wacicieli nieruchomoci. Podatki s naprawd okropne. Jakie jest to pastwo prawa, gdy si w taki sposb narusza prywatne prawo wasnociowe? Wczeniej mona, byo cakowicie y z wynajmu, a teraz musiabym na pewno i gdzie do pracy, gdybymy nie yli tak skromnie. Ta odrobina, co jest woona do banku, nie jest tam po to, eby j wyciga. Poza tym, tam wcale nie ma tego duo. Nie wystarczyoby nawet, eby kupi dom. Szanowni waciciele nieruchomoci, obdarzcie swym zaufaniem list nr 13. Waciciel kamienicy, Izrael Julkunen jest czowiekiem, ktry mwi prawd o zakcaniu spokoju przez ruch uliczny.

31

HELGA, KELNERKA

Gdybym bya o pi centymetrw wysza, zaproponowano by mi zapewne bycie modelk. Ale musiaam w dziecistwie ciko pracowa i do jedzenia dostawaam tylko wodniste ziemniaki, dlatego nie wyrosam na wysok. Brzuch ziemniaczany znikn pniej, ale na wzrocie mi nie przybyo. Gdybym to ja miaa typ urody mojego brata! W tym mczynie jest wielko i wygld. Od czasu do czasu wpada do mnie tak sobie w czasie podry z wizienia tymczasowego do wizienia wojewdzkiego i na odwrt. Brat lubi mnie bardzo i ja go rwnie. Kiedy przegldam si w domu w lustrze, to nie mog powiedzie, e nie mam soczystych ksztatw. Gdy si patrzy dokadnie to mam zielone oczy, szmaragdowozielone. Z racji zawodu myl o kadym czowieku najpierw le. Nie chciaabym tak myle. Prbuj naprawd myle o wszystkich najpierw dobrze. Ale co powinno si myle o mczynie, ktremu jedna butelka wody Vichy wystarczy na trzy grogi? Kelnerko, wezwijcie kierownika sali. Tak jest, panie sdzio. Kierownik zapala mu papierosa. Do tego potrzebny jest naturalnie sam kierownik sali. A robi on to jeszcze tak, jakby rozpala wity ogie na jakim otarzu. Potem kierownik wpada jednym susem: Zaniecie whisky panu Pelleniusowi! Pospieszcie si!

32

- Tak, oczywicie, zanios whisky panu Andersowi. Mog si te pospieszy. P godziny pniej: - Panienko, przyniecie drug. Wody wystarczy. I znowu p godziny pniej: - Panienko, jeszcze jedn. Wody wystarczy. Na koniec pisze swoje nazwisko na drugiej stronie rachunku, nawet nie chce mu si wycign swojego portfela. Czyli te nie bdzie adnego napiwku. Siedzia tam godzin sam, potem odpyn w swoim zapachu wody koloskiej do wosw. Odwierny te nasta si na darmo. Dokd taki mczyzna idzie? Pewnie zobaczy do swoich ksig, ile procent tej restauracyjki jest jego wasnoci. Jeli o mnie chodzi, niech idzie, gdzie tylko chce. Wtedy, gdy wreszcie trafi szstk, to wiem co zrobi. Najpierw podaruj troch Armii Zbawienia, tej babci, ktra kry tutaj z t puszk. Nie podaruj duo, ale troch, tyle, eby sumienie byo w porzdku. To jest wane. A reszt jako zagospodaruj. Brata wyl do Australii. Tam hoduje si duo owiec. Z niego bdzie na pewno dobry pasterz. Do banku wo duo, cakiem sporo, to jest wicej ni jasne. Rozsdnie byoby te spyta o rad jakiego znajomego sdziego, eby mnie nie wyrolowali z pienidzy. On oczywicie zayczy sobie za to wysok opat, ale chyba nic na to nie mona poradzi, by moe bd moga odliczy sobie to od podatku. W miar moliwoci kupi sobie samochd, ale to nie jest jeszcze pewne. Samochodem wygodnie jechaoby si rano do pracy. Tak, wanie, przestaabym pracowa na zmiany poranne i wieczorne. Rankiem bd sobie robi kaw, nie bd si jeszcze ubiera. Bd si wylegiwa dugo w ku i czyta gazet. Ohoho, ja na pewno co wykombinuj. To rozmylanie trzeba zachowa sobie do ka na wieczr. O wielki Boe, do dentysty musz oczywicie pj.

33

PRACOWNIK MAGISTRATU, ARTUR RIIPPA

Czy ycie to jaki art? Na to pytanie, osobicie samemu sobie zadane, miem odpowiedzie stanowczo negatywnie: nie jest. Modsi prawnicy, ktrzy robi szum w holu urzdu miasta, czasami nawet razem ze starszym radc prawnym F. K.-manem (w drodze na posiedzenie po krtkich odwiedzinach w barze), wygldaj jakby byli wanie tego zdania, e ycie jest dowcipem. Ale oni myl si jeszcze bardziej. Jeeli kogo bawi mie stojce wosy na gowie, naladujc w ten sposb swojego poprzednika, Pulkkinena, szanowanego pracownika magistratu, to nie powinno by w tym niczego szczeglnego ani te nie powinno by powodem nazywania kogo ustawicznie ryow szczotk. W pewnym wpywowym czasopimie by artyku o moralnoci modszej rady adwokackiej. Mam dokadnie taki sam pogld na t spraw. Tym praktykantom w sdzie okrgowym mgbym uzasadni to i owo biorc pod uwag mj wiek i sta. Nie wtpi, e w przyszoci tak zrobi, wtedy gdy ostatecznie zadecyduj o doborze sw. Przez trzydzieci jeden lat, w kady dzie powszedni, nie liczc sobt ani te dni witecznych, dokadnie o godz. 10, otwieraem drzwi sali rozpraw w sdzie okrgowym i oznajmiaem wwczas dononie Ronkainen przeciwko Litukka", oczywicie biorc pod uwag, e te nazwiska s wymylone i e nazwiska w innych sprawach si zmieniay.

34

Poza tym, dostarczaem pozwy i wykonywaem inne zadania okrelone w rozporzdzeniu obowizkw mojej posady oraz przynosiem piwo dyurujcemu sdziemu M. Natomiast dla J. po witach i uroczystociach. Wyej wymieniony mj poprzednik, witej pamici pracownik urzdu miejskiego P-nen zachca mnie w tej kwestii do przymykania oka na sabo dyurnego sdziego. Mam syna, ktry urodzi si lepy, a bdc maym dzieckiem straci such. Obecnie jest on ju dorosym mczyzn. Bardzo lubi poezj, a szczeglnie poezj niemieck, po tym jak nauczyem si tego jzyka w szkole wieczorowej. Heinrich Heine jest u mnie, e tak powiem, na pierwszym miejscu. Ale rwnie Hermann Hesse jest wybitnym poet. Stworzy on nastpujce wersy, do ktrych odnosz si z szacunkiem:

Seltsam im Nebeln %u wandem, Leben ist Einsamseit, Niemand kennt den andern, Jeder ist allein*

Zrobiem tumaczenie niniejszego wiersza, ale ta interpretacja zobaczy wiato dzienne dopiero po mojej mierci, o ile w ogle wtedy. W domu rozmawiam duo z moim synem. To odbywa si w ten sposb, e dotykam delikatnie koniuszkami palcw jego
* Artur Riippa przytacza ten fragment niezbyt niedokadnie i z bdami. Poprawnie ta strofa brzmi: Seltsam, im Nebei scu wandem! 'Dziwna wdrwka we mgle, Leben ist Einsamseit. Samotnoci jest ycie, Kein Mensch kennt den anderen, Nie znamy si naleycie, jeder ist allein. Kady samotny jest.' Jest to ostatnia strofa wiersza pt. Im Nebei, opublikowanego przez Hermanna Hessego w zbiorze Unterwegs, wydanym w 1911 roku. Tumaczenie polskie Krzysztofa Lipiskiego, wiersz We mgle, w tomiku Wiersze. Sen o wyspie, Krakw, Miniatura, 1996, s. 16.

35

doni i telegrafuj. Ten rodzaj rozmowy jest wynikiem dugotrwaych i skondensowanych wicze. Wiem, e mj syn czeka gorliwie na ten wieczr, gdy nie bd musia wicej dostarcza pozww. Czsto teJegrafuj mu te moje ukochane niemieckie wiersze; oczywicie przetumaczone. Wydaje mi si, e wszystko z nim w porzdku, nie baczc tylko na jego uomno zmysw. Jak z powyszego mona si domyli, jestem onaty. W czerwcu 1934 roku chodziem oglda filmy. Aktorem by Heinz Riihmann*. Nie lubiem go, bo przypomina mi praktykanta z sdu okrgowego. Byo wrcz jasne, e brakowao mu gbi wyrazu. Niestety musz reprezentowa ten pogld jeszcze do dnia dzisiejszego. Bybym zdecydowanie za tym, eby pace pracownika urzdu miejskiego podnie o dwa stopnie, jeeli budet w ogle by na to pozwoli.

Heinz Riihmann (1902-1994) by jednym z najsynniejszych aktorw niemieckich XX wieku. Szczyt jego popularnoci przypad gwnie na lata 30', kiedy wystpowa w wikszoci filmw produkowanych w Niemczech.

36

PANI ADELA RIIPPA

Jestem tego zdania, e czowiek to zupenie nic nieznacz-ca istota. Mianowicie, gdy wyobraam sobie wszechwiat i przestworza i tak dalej. Kim jest czowiek? Jest tylko pykiem. Nie, nie ebym wypieraa si Boga, bo myl o przestrzeni jak najbardziej z wiar. Nie do wiary, jakie uczucie napenia dusz, kiedy myli si o przestrzeni. Czasami wieczorami, gdy le i nie pi a sen nie zsya mi adnego pocieszenia, czuj si strasznie maa i samotna. Nie powinnam chyba pi kawy na wieczr. ona konsula Huttunena zacza malowa porcelan. To oczywicie bardzo dobrze, e ludzie maj jakie hobby. Poza tym, podobno malowanie porcelany rozwija zmysy artystyczne. Wyszam za m za mczyzn duo ode mnie starszego. Czy przysporzy mi wiele radoci? pytacie. Ja nie odpowiadam na wcibskie pytania. Urodzi nam si syn, ktry jest lepy i guchy. Artur uczy biedaka rozumienia z telegrafu. Dugimi wieczorami siedz i stukaj sobie w donie. Chopak na pewno nie rozumie poowy z tego, co ojciec mu telegrafuje, na pewno nic z tych szalonych niemieckich wierszy. Waciwie on jest jednak chopcem grzecznym i o dobrym usposobieniu. Tak jakby Bg stworzy go takim tylko dla ojca. Nie rozumiem. Mwcie, co tylko chcecie, wedug mnie rozwd jest grzechem. Tak mnie wychowano. Konsul tytularny Huttunen yje ju z drug on. Jego pierwsza maonka rozwioda si z nim mwic, e przyczyn byo to, e nie pasowali do siebie, i e ycie rodzinne

37

nie byo harmonijne. Pomyle tylko, harmonijne! Kt to teraz ma tak harmonijnie, Boe drogi. Kt teraz nie tskni za czym lepszym! Na przykad za treci ycia! Ale nie, nie, - chociaby ycie byo tylko samym telegrafowaniem, od rana do wieczora! Ja nigdy nie zhabiam si planowaniem rozwodu. Raz na zawsze zakazaam sobie mylenia o takich sprawach. Byle kto moe malowa porcelan, jak tylko s pdzle i farby, ale wypalanie w piecu moe podobno robi nieze niespodzianki tym, ktrzy nie maj zdolnoci ani te waciwych dyspozycji. Gdy byam ma dziewczynk, mielimy w domu na wierzchoku choinki zawsze wielkiego papierowego anioka. Mama i tata mwili, e wygldam dokadnie jak on. No wiecie: dugie, podkrcone rzsy, zociste wosy, sodkie doeczki w umiechu. Czy niebo nie jest takie samo jak przestrze? Anioki fruwaj w przestrzeni, niewidzialne, tak to sobie wyobraam. Wobec przestrzeni wszystko jest tak mae, zwaszcza ludzie. A al tych biedaczkw. Taki nic nie znaczy, nawet gdyby byo si on konsula tytularnego, a moe wrcz odwrotnie. Tam gdzie graj harfy i piewa si pieni, tam jest doskonaa harmonia, w niebie nie maluje si porcelany. Nie wyobraam sobie, co zrobiabym, gdyby nie byo Ojca Niebieskiego. Ale gdybym musiaa ponownie wyj za m, to w adnym wypadku nie przyjabym za ma rozwodnika, ktrego zostawia ona. O nie!

38

HERMAN HEINRICH RIIPPA, DOROSY

Rce taty s suche i ciepe. Rce mamy s wilgotne, przynosi mi nimi jedzenie. Mama nigdy nic do mnie nie mwi. Ona musi by do nieszczliwa, a ja nic nie mog na to poradzi. Ojciec telegrafuje mi czasami wieczorem o mamie. Ona jest pikn kobiet, mwi ojciec. O niej nie ma chyba nic wicej do powiedzenia. Przynajmniej ojciec nie ma. W ciepe dni siedz na schodach. Tam jest tysice zapachw. Czuj zapach trawnika i drzew. Poznaem te ju wiele innych zapachw, ale wikszoci nigdy nie bd zna. Chciabym y dugo, wiat jest taki cudowny, pasjonujcy. Gdy pada deszcz, nie mog siedzie na schodach. Ja wiem, e deszcz mgby mi na doni zatelegrafowa duo rzeczy, a do nieskoczonoci. Mgbym to zapewne zrozumie, ale zabieraj mnie stamtd. Gdy jest si lepym i guchym, trzeba dobrze chroni swoje zdrowie, tak mi mwi. Raz byem w Domu Boym. To bya uroczysto pena smacznego jedzenia; nazywa si j Boym Narodzeniem. Jake tam byo dobrze, chocia ludzie mierdzieli tak niemio. Ale tam byo duo ludzi, prawie to syszaem. W nastpne Boe Narodzenie trafi tam ponownie, jeeli bd przy yciu. Tak mi ojciec przyrzek. Umiem si modli, nauczyem si tego w kilka dni. Czasami modl si, eby mama i tata olepli. Widzieliby wtedy to, co ja widz. Chciabym, eby oni te mieli co do ogldania. Bg by dla mnie dobry, nie sysz nawet wasnego gosu.

39

RAAFAEL PESU, BIBLIOTEKARZ

Grozili, e mnie, urzdnika miejskiego, zwolni ze wzgldu na lenistwo. Akurat! ona pana Andersa chciaa do poczytania Dziwne losy Jane Eyre. Nie ma w domu powiedziaem. Czego nie ma w domu? Jane Eyre nie ma w domu. Jest w odwiedzinach, wypoyczona, znaczy si. Kto j wypoyczy? O ile pamitam, pani Nieminen. A kto to ta pani Nieminen? No przecie jest tylko jedna pani Nieminen, Nieminenowa. A czy termin wypoyczenia ju nie min? -Nie. A czy moe pan jednak posa po ni i powiedzie, e ja chc przeczyta Dziwne losy Jane Eyre? Nie mog. Pan tylko nie chce. I rwnie nie chc. I tak to si stao, e grozili mi usuniciem ze stanowiska z powodu lenistwa. Ale ja im powiedziaem, na mio Bosk^ zapcie wreszcie za swj rozum. Przecie z takiego stanowiska nie mona nikogo usun za lenistwo. Bibliotekarz w tym miecie nigdy si nie

40

napracowa, i pewnie nigdy nie napracuje, przy takich waszych marnych nakadach finansowych, tak e schrzaniajcie std z waszym lenistwem, wy najbardziej pracowici. Tak ja im powiedziaem, chocia jestem takim starym morsem. Olli Reinikainen szed dzisiaj WT moj stron, powiedziaem uprzejmie dzie dobry. On jest teraz lekarzem, ju zreszt od kilku lat. W liceum czyta Dostojewskiego, taa, taa. Nic dziwnego, e z niego nie jest porzdny lekarz. Ten Reinikainen to w ogle niczego nie umie, wszyscy tak mwi. Ludzie tak dobrze znaj si na medycynie. Gdyby Reinikainen zrozumia i bra troch wicej za wizyty, to by si poprawia opinia na jego temat. I gdyby jeszcze wypisa od czasu do czasu wistek na spirytus, ale nie i nie. Nie powinno si czyta za modu Dostojewskiego. Po synu Pelleniusa spodziewaem si czego. To by bystry chopak. Czsto wieczorami by wanie tutaj, przeszkadza i zadawa pytania, chocia jego ojcu nie brakowao wcale ksiek w domu. Na sankach wozi do domu filozofi i histori. No poka teraz i zacznij uczy si na prawnika, mdry modzieniaszku. Ale co mnie to obchodzi. Ja ju wtedy troch wyczuem, kogo tak naprawd si nabiera t histori i filozofi. Oczywicie nauczyciela od przedmiotw gwnych. W kadym razie ten chopak wyrs na niele nadtego. Prbuje nawet zepchn urzdnikw miejskich ze swoich stanowisk z powodu powieci swojej ony. Pyhnen podobno zosta zwolniony ze swoich obowizkw redaktora naczelnego. Anders Pellenius jest teraz szefem rwnie w Dzienniku Porannym", dba o zarzd. Pyhnen spad do zwyczajnego owcy wiadomoci. Zacz si teraz uczy aciny w wolnym czasie, mwi, e to orzewiajce jak si ma szedziesit lat. Wanie tacy Pyhnenowie nadaj jeszcze jaki smak temu yciu. Z takimi to chce si gada. Z pastora Hiety zrobili posa, skoro nie tylko moja wasna baba gosowaa na niego. Co w nim takiego szczeglnego? Cho-

41

ci ja to ju z gry odgadem ten przypadek Hiety. Droga na posa bya mu wytyczona. Nie zwrci nawet jednej jedynej ksiki, ktr kiedykolwiek wypoyczy, Latajcy Hokndet*. Ksiki maj swoje przeznaczenie, tak, tak. Wygda rwnie na to, e tak samo jest z ludmi.

Latajcy Holender to legendarny kapitan statku-widma bdzcego po morzach i oceanach. Wg legendy pewien kapitan, ktry chcia opyn Przyldek Burz podczas cyklonu, zakl si na pieko, e mu si uda, choby to miao trwa wieczno; niestety diabe chwyci go za sowo i skaza na wieczn tuaczk. Motyw Latajcego Holendra i statku-widma by wielokrotnie poruszany w literaturze i muzyce.

42

LINKKU, POMOCNIK NA LEWYM SKRZYDLE

Nie lubi dziennikarzy. Mamy z nimi same kopoty. Ponadto najczciej nie znaj si w ogle na pice nonej. Raz reporter zapyta si mnie, jakie mam plany na przyszo. Zamierzam rozwija swoje talenty" - odpowiedziaem. Skrzywi si tylko, chyba by imbecylem. Mj trener powiedzia, e ja mam talent i e trzeba go rozwija. No, ale takie co oczywicie nie miecio si w gowie temu reporterowi z dziadowskiej gazety. Zaczynaem jako syn zwykego robotnika. Ju w szkole odrniaem si od moich rwienikw. Nie czuem si z nimi najlepiej, ani te nauka mnie nie interesowaa. Cay mj wolny czas, ktrego miaem duo, przeznaczaem, na gr w pik. Rozwijaem si szybko, ale to wymagao czstych wyrzecze. Nauk musiaem zakoczy w pitej klasie, ale jak widz nie straciem wiele, bo nauka szkolna jest czym obcym yciu. Teraz jestem gwiazd futbolu. Moje imi drukuje si w gazecie czciej, ni imi kogokolwiek innego w tym miecie. Nie zmarnowaem wcale mojej modoci. Wybrano mnie do druyny krajowej B. Jedziemy do Oslo w nastpnym miesicu. Oslo jest stolic Norwegii. Fotoreporter by u nas w domu trzy razy. Razem z druyn fotografowali mnie ju nie wiem jak czsto, a ostatniej jesieni w stoecznej gazecie byo zdjcie na cae trzy kolumny, na ktrym wzorowo podaj pik Kiliemu Pullinenowi, skrzydowemu napastnikowi.

43

Obecnie jestem we wspaniaej formie. Trzeba tylko dba o to, eby si za bardzo nie przemcza. Wielu w moim wieku, majc prawie dwadziecia dwa lata, tyrao do upadego. Jest wiele smutnych przykadw. Po tym jak byem dwa tygodnie na zgrupowaniu, na wszelki wypadek pozostaem jeszcze kilka dni na wolnym. No, eby nerwy si ino zdyy przyzwyczai do tego zwyczajnego otoczenia. Szef biura prbowa si wykca i dogryza, e nadawabym si tylko do magazynu sprztu. Nie miaem ochoty odpowiada na nic, tylko zwinem si do domu, i zadzwoniem do przewodniczcego naszego klubu. To jest super go, zaatwi mi te t prac. Powiedziaem mu, e duej nie wytrzymam. Albo szef biura odejdzie albo ja, jasne? Przewodniczcy zadzwoni do firmy i tyle. Szef biura przyszed mnie przeprosi. Po tym nie chciaem wicej naciska. Ale to nie jest nic dobrego na nerwy. Co takiego i to akurat pod koniec ligi. Zao si, e szef nawet nie wiedzia nic o meczu ligi krajowej. Spotykam si z jedn kobiet. Jest ode mnie o cztery lata modsza. Elegancka maszynka, ale taczy jak robak. Nie odwayem si wej w zwizek seksualny a do samego koca, bo to obnia form fizyczn. Cauj si z przyjemnoci. Myl, e jest to dobre wiczenie na oddychanie, chocia nie spytaem si o to dokadnie trenera. Nasza mama i tata s strasznie fajnymi ludmi, chocia s no tylko zwykymi robotnikami. Czasami pomagam mamie w rbaniu drewna, jak nie mam nic szczeglnego do roboty. Ojciec te jest pewnie zadowolony, bo nie prosiem go wiele razy po tym, jak zaczem dostawa wasne pienidze za wyjazdy na mecze. Trzeba ustosunkowa si do rodziny, byo co byo. Dyrektor banku Happala przyrzek mi podr do Parya, jeeli popr go w wyborach gminnych. A tak w ogle Pary jest stolic Francji. Zobacz jeszcze, czy si opowiem. Nie spytaem, w ktrym roku odbd si te wybory. Wtedy, gdy zakocz gr w pik non, bd jad lody a do przesytu.

44

DYREKTOR BANKU HAPPALA

Mielimy, jak co tydzie, wieczr gry w wista w klubie. Co innego mona by wymyli dla rozrywki w takim ndznym miasteczku? Poza tym w grze w wista chodzi o inteligencj, a tego znowu nikt nie potrzebuje w takim zapomnianym przez Boga miejscu. No ale niech tak bdzie. No bo i po co nawymyla tutejszym, jak to i tak ich nie zmieni? Noo. Najpierw si pograo i w midzyczasie zjado si troch kolacji i znowu pograo. Oczywicie w cigu tego wieczora wypilimy par kieliszkw koniaczku, no jakby to inaczej. Wieczr przecign si do pna czy do ranka, jak kogo to bawi powiedzie. Tak dugo si siedziao, e gdy si szo do banku nastpnego dnia to skronie bolay, a w ustach miao si smak papieru. Oczywicie poszedem dokadnie wp do dziesitej. Gdy si wymaga w swojej brany dokadnoci, to trzeba by rwnie dokadnym. Moim pierwszym klientem by Rausku, dyrektor handlowy. By jednym z tych, co byli wczoraj w klubie. Czy pan dyrektor banku ma czas? Prosibym o ma konsultacj. - Rausku zapyta tak, eby a kobiety syszay. Dyrektor naczelny to dobry czowiek powiedziaem i otworzyem drzwi do mojego wasnego pokoju. Co masz? zapytaem jak usiedlimy. Whisky. Znalazem w domu powk i mylaem... Nie tumacz. Jeste posacem niebios. Mam wod sodow gdzie tutaj.

45

Przygotowalimy mae co nieco, no i sprawa zacza si toczy. Whisky jest najlepsza z wszystkiego, gdy rankiem odek jest w zej formie. Noo, noo. Do drzwi zapuka portier Kekalainen, portier banku. Kukn do rodka. Pewien mczyzna pyta si o pana dyrektora. Kekalainen widzi, e mam konsultacj. No Kekalainen widzi, mrugnem okiem, eby wszystko byo jeszcze jasne. Rausku ma niesamowicie duo spraw do przedyskutowania i potrafi mwi niegupio. Cakiem dobrze zapowiadajcy si pocztek dnia. Ten pan chce koniecznie spotka si z panem dyrektorem banku Kekalainen znowu drczy mnie przez szpar w drzwiach. Ale gdy ja powiedziaem, e mam teraz konsultacj to znaczy, e ja mam konsultacj. Niech on idzie do diaba. Albo powiedzcie, aby przyszed jutro. Powiem tak, panie dyrektorze. Nie zdylimy porzdnie do poowy nastpnej sprawy, gdy Kekalainen znowu, nawet nie wiem, ktry to ju raz, sta przy drzwiach. Ten go powiedzia, e nie ruszy si, dopki nie spotka si z dyrektorem banku. Teraz to ju jasna cholera! Zarzuciem marynark na siebie, wrzuciem do ust ziarnka kawy i wyszedem na stron banku. Taki sobie czowiek o maym wzrocie podszed ucisn mi do. Niech pan teraz uwanie sucha, drogi panie powiedzia em tak, a potrafi powiedzie to w do nieprzyjemny sposb. Suchaj no pan teraz. Nie znam pana, w kadym razie nie jest pan tutejszy, a tutaj ma si taki zwyczaj, e... Przepraszam, kim pan powiedzia, e jest?

46

Tak, wanie tak. On by inspektorem z centrali, no. Troch niecierpliw}' facet, hehe, nie zgodzi si zaczeka nawet do popoudnia. Ale tak w ogle to przyjemny z niego czowiek. Tak wic siedz sobie teraz tutaj w ciupie, no. Troch w zym czasie zdarzy si ten incydent. Mianowicie miaem si dosta do rady miejskiej. Przyszykowaem ju sprawy w sam raz pod wybory. Potem mogliby mi przysa nawet dziesiciu inspektorw. No, ale co z tego? Sprawa Rausku tym razem zostaa niedokoczona, tak. Ale mao prawdopodobne, eby on cierpia z tego powodu. Ma teraz do opowiadania o wiele wiesz spraw braciom z klubu. Powiem tylko to, e dokadno nie moe by zwyczajem. Jak si w nocy wistowao, to rano mdrzej zosta w domu. W centrali nie rozumiej problemw oddziaw bankowych, nie rozumiej, no i ju.

PARTTYLI, KOMINIARZ

Ogarnia mnie strach tam na wysokoci, nic na to nie poradz. We mnie nie znajdzie si wicej odwagi ni gazek na choince szewca. Ojciec mia dobry zwyczaj rozmawia ze mn. Gdy skoczyem szko, spyta si. No i c teraz mylisz robi? Bd lotnikiem. Oho, aha. Czyli tak to sobie wyobraasz. Chyba jeste za mody. Ale jednak. Tak wanie, jednak. Po co chcesz lata? A tobie to nigdy nie chciao si lata? Nas nie uczyli jeszcze myle o takich rzeczach. Nie umiem dokadnie wytumaczy, dlaczego pragn lata. Domylam si, e nie umiesz. A gdyby umia, to i tak mao prawdopodobne, eby mg mi to wytumaczy. Zobaczymy wic. Po wojnie zobaczylimy. Ojciec znowu si zapyta: Nie bye tam lotnikiem? -Nie. Dobrze, e nie bye. Chyba oni nie chc wolontariuszy na lotnikw. -Nie. Dalej chcesz lata?

48

- Nie chc. - Miabym co dla ciebie, tak jak zapewne si domylasz. Odpowiadaoby ci to zamiast latania? - Odpowiada. Jest odpowiednie. Ojciec by starszym kominiarzem. Dostaem od niego rejon. I tak to teraz latamy z dachu na dach ze szczot na plecach. Z Andersem od Pelleniusa bylimy w szkole w tej samej klasie. On nosi somkowy kapelusz i dlatego trzeba byo go broni. Ja wypoyczaem Andersowi w usudze moj pi. Cena bya taka, e za jeden dzie precelka. Teraz pucuj jego komin prawie po tej samej cenie. Nic dziwnego, e nie przyznaje si do mnie na ulicy. Tam, no wanie tam wyszo dziwnie. Wyobraaem sobie, e id tam, gdzie stan si mczyzn. Teraz trzs si stojc przy kominie. Tam w kadego mczyzn miaa si were nienawi. A ja nie potrafi nienawidzi niczego prcz rosou z makaronem. Z caego tego rozgardiaszu by jednak taki poytek, e zostaem kominiarzem. Moe doszoby do tego i bez tak cikich dowiadcze. Raku, mj kumpel z dziecistwa, jest w ciupie. Wpad w pijastwo, potem krad, a teraz siedzi. - By na wojnie powiedziaem. - No i co z tego, e by. Do ciupy dostaby si i bez wojny powiedzia ojciec. - Nie dostaby si. Ja go znam. - Ty przecie nie siedzisz w wizieniu. To byo dziwne, e ja tak nie skoczyem. Gdy wrcilimy stamtd, Raku, ja i reszta zrobilimy zabaw w ratuszu. Flagi i wiece laurowe, a w przerwie ciastka z kaw. Ten ksidz, ktry kupi futro Matyldzie, z ambony utwierdza, e wasze czyny was zobowizuj". Wyglda na to, e zobowizuj. W popiechu wygrzebali kilka monet dla tych, ktrych najwidoczniej przycisna bieda. Raku zobowizano do wizienia.

49

Gdy si kradnie, to si idzie siedzie w ciupie, to jasne. Lecz ten w czarnej todze nie pyta si, co skonio Raku do picia, a co do kradziey. Byo wygodniej si nie pyta. Po co pyta, gdy uraz drugiej osoby jest niewidoczny. Bohaterami byli ci, ktrzy umarli. Polegli, jak to si mwi. Tak, oni nimi byli. Maj pomnik i pytki marmurowe oraz zielone rabatki na skraju miasta. Ci, ktrzy tam umarli, ale ktrych ocalae resztki chodz jeszcze po ziemi, nie maj pomnika ani popiersi.

HELINA, POMOC DOMOWA

Moi pastwo byli w swojej willi na wsi, a mnie wysali do miasta robi jesienne porzdki. Wieczorem poszam do domu gromadzkiego na tace. Taczenie jest boskie. Tam spotkaam jego. Nie by miejscowy. Mia oczy pikniejsze ni Gerard Philipe. I powiedzia: Panienka jest taka cicha. Naprawd? Panienka nie mwi zbyt wiele. Ale za to taczy bosko. Taka ju jestem. A panienka chodzi jeszcze do szkoy? Och, nie, jestem studentk. O, przepraszam. Nic nie szkodzi. Czy panienka zezwoli, ebym j odprowadzi? Prosz bardzo, dzikuj. Przy drzwiach poczuam, e miaby ochot mnie pocaowa. Och, nie tutaj powiedziaam. Czy mog wej do rodka? Nie, nie. Mama wprawdzie jest w willi na wsi, a ojciec w podry, ale nie. A tylko na chwilk? Nie. Ale moe mgby pan przyj jutro, wieczorem. Nazajutrz poszam do sprzedawcy warzyw Askali, do hali tar gowej. Pani zabronia mi kupowa u niego, mwi si, e Askala

51

zdziera. Z tego prawdopodobnie powodu zawsze kupuj u niego. Askala lubi mnie. Dostaam od niego za darmo narcze troch przekwitnitych r. Wieczorem on przyszed. Strasznie adnie ma tu panienka powiedzia. Oj, wszystko oczywicie jeszcze jak to w lecie. Suca te jeszcze na wsi. I jest tak duo r. Czy kto przysa je panience? Och nie, ale nie. Kto by mi przysa? Ojciec przysa je matce. A to osobliwe. Ojciec przysya zawsze matce re, kiedy jest w podry. S jeszcze w sobie tak zakochani. W niektrych przypadkach mio trwa wiecznie. -Tak. W niektrych przypadkach z kolei nie trwa. Nie zawsze trwa. Ale moja mio nigdy nie umrze. Tak mczyni zawsze mwi. Czy to ju panience mwiono czsto? Nie, nie mnie. A gdybym ja powiedzia? Och, nie. Pomwmy o czym innym. Przepraszam, nie chciaem urazi. Nic nie szkodzi. Czy mog panienk zobaczy znowu? Nie wiem, niedugo wyjedam na studia. Co zamierza panienka studiowa, prosz mi opowiedzie. Och, jeszcze nie zdecydowaam. Odszukam panienk w stolicy. Czy mog? Tak prosz. Dzikuj. No i tak sobie poszed. Nawet nie pocaowa. Bd w obliczeniach: tacy przecie nie omiel si pocaowa studentki. A caowanie byoby takie boskie!...

52

KAARSON, DAWNY PAROBEK

Podobno widziaem niebiesk koz. Podobno widziaem niebiesk koz, to byo pierwsze i ostatnie kamstwo w moim yciu. Innych nie byo. Ale to te nie byo kamstwo, tylko wygupianie si, artowaem tylko. Ale oni tak gono pobrzkiwali i postukiwali szkem, a potem wietrzyli sal, e nie zauwayli artu. Tam w szpitalu. Tam w szpitalu bya dziewczyna, ktra sprztaa w kady Boy ranek i bya od gry do dou caa czerwona. Zamiataa, sprztaa i piewaa. Pucowaa okna, szorowaa ciany i piewaa. Miaa sukienk w czerwone kraty, a jej twarz bya caa czerwona, i gos te miaa czerwony. Pewnego ranka znowu braa si do roboty. Nie mogem nic poradzi, powiedziaem: a ja, to widziaem niebiesk koz. Wszyscy to syszeli. Reszta nie miaa si tak jak ja, chocia powiedziaem, e widziaem niebiesk koz. Trzymali mnie tam dugo, nie liczyem ile lat. Gdy nadejdzie wiosna kupi sobie motocykl. Mam troch oszczdnoci. Kierownik tego domu opieki jest dobrym czowiekiem, nie kradnie drugim zaoszczdzonych pienidzy. To zdarzyo si w roku siedemnastym. Gospodarz domu od strony poudnia przyszed i powiedzia, e na jego polu trzeba porozrzuca kupki z gnojem. Wiedziaem oczywicie, e one tam byy. Spyta si: Co na to mj Kaarson powie?" No ale co mi do jego kup z gnojem?

53

No to przyjdziesz, Kaarson, rozrzuci te kupki? Ile pacisz? Dostaniesz jedn mark za kup. A kupek dwadziecia? Dwadziecia kupek i dwadziecia marek. Dobrze, przyjd. Rozrzuciem obornik na polu gospodarza z poudnia, dwadziecia kupek. Jak skoczyem robot, zaszedem do jego domu. Normalnie tam nie chodziem. Jedli. Czekaem. Gospodarz jak zjad, bekn i poszed do komrki. Nic nie mwi ani ja te nic nie powiedziaem. Chyba nie ma teraz w domu pienidzy, pomylaem sobie. Zaszedem po tygodniu ponownie. Powiedziaem, e dwadziecia kup i dwadziecia marek. Nic ci nie zapac - powiedzia gospodarz. Dlaczego nie zapacisz? A tobie to jeszcze zapaty si chce? Gospodarz prawie si rozoci, ale zacz si gono mia. Nastpnej nocy pali si las gospodarza z poudnia. Wrzosowisko byo suche jak proch, a ogie by zesany przez Boga. Palio si porzdnie. Wzili mnie do wizienia. Gdy ruszylimy, kierowca winiarki powiedzia: Kaarson, chopie, jak wyjdziesz z wizienia, to przyjd do nas na kaw. Pogadamy. Po trzech latach wyszedem z wizienia i poszedem do kierowcy winiarki na kaw. Gospodarz domu na poudniu przeprowadzi si. Ma now will powiedzia kierowca. A czy ma te nowy las? -Tak. Chod razem ze mn, kierowco, id z nim pogada. No pjd.

54

Zapacisz mi teraz te dwadziecia marek? - spytaem si gospodarza domu na poudniu, ktry mia now will. Popatrzy si na kierowc, a potem na mnie, ale nic nie powiedzia. Jeeli nie zapacisz, to nastpnej nocy ten twj domek letniskowy pjdzie z dymem. Poszed do komody i zapaci mi dwadziecia marek. Teraz to nawet moesz przej si po mnie, a ja nie zrobi ci nic zego powiedziaem. Tak powiedziaem i podaem mu rk. On nie poda swojej. Potem bya zima, gdy znalazem w zaspie zoty zegarek. Nie powiedziaem o tym nikomu. Poszedem tylko i zamieciem ogoszenie w gminnej gazecie. Znaleziono zoty zegarek, dostanie go ten, kto jest jego wacicielem". Jaki kupiec przyszed odebra zegarek. Powiedzia co dziwnego, gdy go dosta i da mi sto marek. Ale po tym wysali mnie szybko do szpitala. Dobrze tam byo, chocia nic mnie nie bolao. Trzymali tylko tak dugo. To byo chyba przez t niebiesk koz. Lekarz pyta zawsze kilka razy w roku: Czy Kaarson widzia niebiesk koz? Nic mu nie odpowiadaem. Ale wtedy ju miaem zaoszczdzone pienidze, eby sobie kupi motocykl. Dobry czowiek ten doktor, czyciutki tak jak i ja. Mao jest takich dobrych ludzi. Z jakiego powodu Kaarson si nie oeni? zapyta si ten doktor. A z jakiego powodu doktor si oeni? Poniewa ja kocham moj on. A kochaby doktor, gdyby ona doktora nie miaa tego czego? Dobry czowiek by ten doktor, bardzo dobry. Nie pyta mnie ju pniej o niebiesk koz. Dobrze jest tutaj w domu opieki. Mona chodzi sobie gdzie si tylko chce, zupenie swobodnie o ile nie wychodzi si za bramk. To nic, e kazali mi mieszka razem z Niskim, a Niski

55

gra na skrzypcach i robi pod siebie. To nic. Ale gdy kupi motocykl to pojad prosto do Keitele. Urodziem si tam. - Kaarson jeszcze chce do Keitele? - powiedzia pastor. Wkrtce jednak trzeba bdzie std wybywa, do nieba mianowicie. - Czy w niebie jest Keitele? - zapytaem. - Tak mi si wydaje powiedzia pastor. Ale ja wiem, e nie ma. Dobrze bdzie, jak bdzie istnia motocykl.

ADA KARHUNEN, PIEKARKA

To tylko powiem, e jeeli w tym miecie chce si zrobi karier i y dugo, to nie wypada by utalentowanym. Na Boe Narodzenie tradycyjnie piekam pierniczki. Zamwiono ich po troch do kadego domu, bo s pikne i dobrze wypieczone i tak dalej. Dlatego zajmuj si cukiernictwem, tak jak i inni ludzie, ale ja przynajmniej jeeli chodzi o pierniczki. No tak, dajmy temu spokj. Najpierw przyszed kto jeden, a potem przyszed drugi, a potem przyszed trzeci, i oni wszyscy mwili, e no teraz, Ado Karhunen, to si doigraa, zacznij zbiera swoje waki do ciasta, przyjdzie ci na pewno opuci ten dom, i to jeszcze przed pitnastym. Ja nic nie rozumiem, ale tumacz. Co ci przyszo do gowy, piekarzowo, eby bez adnego powodu piec te piernikowe figurki, ktre wygldaj jak mody sdzia, Anders, ktry, poza tym, nie ma a tak odstajcego nochala jak w twoich pierniczkach? Chocia czciowo moe i tak jest. Bdziesz miaa z tego kopoty. Wiadomo, e pan Anders nie pozwoli piekarzom drwi z siebie. Mwi, e Anders jest we wciekym szale, gdy ci, ktrzy mu zazdroszcz, kupuj pierniczki tuzinami i miej si z niego na spotkaniach. Powoli zaczynaam rozumie, e jaki diabe musi w tym tkwi, bo mwi si o tym w caym miecie. Na pocztku miaam zamiar taki, e nie bd si tym przejmowa, ale potem so-

57

bie pomylaam, jak to pan Anders wielu ludziom stan koci w gardle, to yknam odwagi i postanowiam, e ja biedna mog raz jeden bez powodu prosi o wybaczenie, jeli tym sposobem dostan odpuszczenie niepopenionych grzechw. Wic zadzwoniam przez telefon do pana Andersa. Powiedziaam, e przepraszam, panie sdzio, tu nikt inny jak tylko ja, Ada Karhunen, ta z piekarni. Ja tylko w sprawie tych pierniczkw, bo ludzie mwi, waciwie nie wiem co oni mwi, ale ja nic zego nie chciaam. O Boe, o nic mi nie chodzio. To stao si w ten sposb, e te pierniczki byy z takiego rzadkiego ciasta, wic co ja mogam poradzi na to, e tym figurkom nosek w czasie pieczenia wygina si do gry. Pan Anders pozwoli sobie powiedzie, e jestem osob bez skrupuw i e o tym jeszcze usysz. Ale wtedy ja widziaam ksiyc i dziesi gwiazd i pozwoliam sobie powiedzie, e co si tyczy suchania, to teraz jest kolej na pana Andersa posucha. Tak to teraz jest, do diaska, e musi to chyba by co dziwnego, jeeli w tym miecie nie mona nawet w spokoju piec pierniczkw bez tego, eby jakie mode adwokaciki w melonikach nie skakay mi po blaszce. Jeeli panu sdziemu podoba si to, e pan sdzia przypomina ksztatem te pierniczki, znaczy te z tego rzadkiego ciasta, to pan sdzia powinien zachowa t informacj dla siebie, a nie rozsiewa jej na cay wiat, na ktrym i tak w ogle ju duo si mwi na temat pana sdziego, i o tym by mona jeszcze powiedzie. Noo, co ja, na Boga, na to poradz, e pan Anders ma krtki nos, znaczy si, e jest taki wraliwy i na kadym kroku widzi drwin z siebie? Na co w ogle mogaby si odway biedna kucharka, skoro kapitalista zaczyna ju przeladowa nawet pierniczki? Czy mog zapyta si pana Andersa, co si stanie, gdy teraz pjd i upiek plecion bulk? Oczywicie ona bdzie przypominaa ksztatem on sdziego, czy nie, panie sdzio? Obecnie sprawy wygldaj tak, e ja mam inne rzeczy do robienia, ni wyginanie ciasta na ksztat ludzi z wyszej sfery, prosz mi wierzy, panie sdzio.

58

Nie miaam nic innego do powiedzenia panu sdziemu oprcz tego, eby pan sdzia by askaw i paausta, niech dba o swoje wasne ciastka i nie wpycha nosa do dziey Ady Karhunen. Tak wic nie mam na ten temat nic wicej do dodania, jak to pisz w gazetach, egnam. Ja natomiast od tej pory bd obojtna na pana sdziego, choby widzia pan swj obraz nawet w samym krowim placku. Wanie tak powiedziaam panu Andersowi. No moe jednak nie powiedziaam dokadnie tego wszystkiego, ale teraz wydaje mi si, e tak chyba bym powiedziaa. No, no. Moja mama uczya mnie, e dziki rozmowie mona rozwizywa takie sprawy.

RISTO VENTTI, WACICIEL SKLEPU Z ARTYKUAMI ELAZNYMI

Jaki to anio objawi mi we nie, ebym uda si na przedmiecie i zaoy sklep elazny? Od mojego sklepu jest pi krokw do innego i trzy do jeszcze innego. O ile kto si nie rozpadnie na kawaki. A na pkach jest wszystko, tysic rodzajw towaru, zwaszcza tego, o co nikt nawet nie pomyli zapyta. Ale za sobie sklep elazny, wtedy zobaczymy. Sprbuj najpierw zamwi do magazynu druciki. Znam si na brany metalowej, wiem to i owo, prawie wszystko. Przynajmniej wiem tak duo, e powinienem by wiedzie, eby trzyma si od takiego interesu z daleka. O, w czym mona pani pomc? wiekw, dwiecie gramw. Prosz, bardzo prosz, droga pani. Albo niech pan da tylko sto gramw. A wic sto gramw wiekw. Prosz bardzo, droga pani. Czy jeszcze pani sobie czego yczy? Oczywicie, e nie. egnam. Ale tego samego ranka mam jednak drug klientk. Czy ma pan takie nowoczesne zawieszenia na firanki? Ma pani na myli karnisz? No tak, albo nie wiem, to takie co, w kadym razie to takie nowoczesne.

60

Mamy takie z cienkiej stalowej szyny, ktrych si czsto uywa, i takie keczka, i... Ale mi chodzio o takie nowoczesne, na pewno kiedy o tym czytaam w gazecie. Moe jutro bdzie pan mia takie? Obawiam si powanie, e nie, prosz pani. Tak wanie, prosz pani. Mwcie, co chcecie, ale po poudniu dzwonek dzwoni po raz trzeci. Ojej, panie sprzedawco, musiaam przyj wymieni te wieki. Mj m powiedzia, e maj by ruby. Jakie ruby, prosz pani? Takie, takie dugie. Prosz bardzo, droga pani. Taak, ale one miay by z mosidzu. Nie ma pan mosinych? To to dziwne, no, w takim razie nie. W pana sklepiku w ogle nic nie ma. Dziki Bogu, e stworzy karaluchy. Jeli kiedy stan si bogaty, bd na pewno pierwszym kupcem elaznym, ktry dokona tego dziki DDT. Codziennie rano, kiedy wstaj, mam t sam myl: czy nie pj i nie zabi deskami caego tego kramu. I e ju moja noga wicej nie postanie w tej graciarni. Ale codziennie rano rezygnuj z tej rozpaczy, bo czy mog odebra mojej onie to jedno zdanie, ktrym tak byszczy w nabiaowym: Nasz ojciec wanie uda si na sklep". Stary Huttunen sprzedawa wszystko, od sody kaustycznej po kasz. Przysza raz jaka staruszka na zakupy. Mona kupi siarki za dziesi penni? Kiedy przynajmniej umieli kania si sprzedawcy. Czy sprzedawca nie da wicej za dziesi penni? W sklepie Puustinena dostaje si wicej siarki za dziesi penni. Wspaniay czowiek, ten stary Huttunen: Id babo do diaba, u niego dostaniesz siarki. Ta historyjka z czasem staa si moj najbardziej ulubion.

61

PORTIER KEKALAINEN

S trzy wite rzeczy: dom, ojczyzna oraz gazeta Suomen Sanomat". Dom: izba i kuchnia, wdowiec nie potrzebuje wicej. Piwniczka, kuchenka ogrzewana drewnem. Tego ogniska domowego bd broni a do ostatniej kropli krwi przed tymi barbarzyskimi hordami ze wschodu. Jarzmo precz, chociaby za cen ycia. Osiemnacie tysicy na miesic, darmowe wiato i ciepo. Odznaka zasugi od Centralnej Izby Handlowej za czterdzieci lat pracy. Weterani z frontu, bracia broni z roku 1918!* Zebralimy si... Nie, nie klaskajcie mi, ja nie robiem niczego bardziej nadzwy* Po ogoszeniu przez Finlandi niepodlegoci 6.12.1917 i oderwaniu si formalnie od Rosji, w kraju nadal przebyway rosyjskie oddziay, poza tym na fiskiej scenie politycznej i w spoeczestwie cieray si dwa obozy: biaych prorzdowych, chccych cakowitego uwolnienia spod wadzy Rosji (gwnie mieszczastwo, szlachta, inteligencja) i czerwonych - rewolucjonistw (socjaldemokraci, lecz nie bolszewicy; gwnie robotnicy i rolnicy - dziaajcy pod wpywem trwajcej w Rosji Rewolucji Padziernikowej i denia bolszewikw do jej rozszerzenia). Doprowadzio to do zacitej, momentami niezwykle krwawej wojny domowej pomidzy zbrojnymi oddziaami biaych a tzw. Gwardi Czerwon. Owa bratobjcza wojna trwaa od koca stycznia do pocztku kwietnia 1918 r. i zakoczya si zwycistwem biaych (NB. gwnodowodzcym si biaych, desygnowanym przez rzd, by synny, charyzmatyczny genera porucznik, pniejszy marszaek, Carl Gustaf Mannerheim).

62

czajnego, ni wy. Jestemy maym narodem, maym narodem u brzegw tysicy jezior*, ale jestemy narodem wielkim. Z wieku na wiek nasza flaga z niebieskim krzyem opotaa dumnie; od zwycistwa do zwycistwa cigna si nasza walka! Bracia broni! Nie na darmo oddalimy nasze ycia, na zawsze przeladowca zosta przegnany poza granice. Ale znw zowieszcze chmury zbieraj si na horyzoncie. Czy jestecie gotowi, towarzysze boju? Ten kraj nigdy nie moe upa, czy nie? Zaprawd jak tu stoimy, zaprawd jak tu siedzimy (znaczy si miaem powiedzie), cae oblicze naszej ojczyzny... na jej kochan matczyn twarz nie bdziemy patrze bezczynnie! Nigdy dopki yjemy! onierze z frontu, bracia! Niech mi bdzie wolno zaproponowa potrjny okrzyk wiwatu na cze ojczyzny! Niechaj yje, niechaj yje... Czytaem gazet Suomen Sanomat" przez cae ycie. Jej redaktorzy nauczyli si pisa dosownie tak jak ja myl, ja i inni obywatele budujcy nasze spoeczestwo. Obecnie jestem jej przedstawicielem, wynagrodzenie dwadziecia procent. Wszyscy w banku zamawiaj gazet, kobiety od razu na kwarta. Tylko panienka Parnanen nie zamawia. Podobno poprosia te o podwyk. Na c oni w banku jeszcze j trzymaj? Wiem, e moim obowizkiem jest scalanie narodu. Aby wyrwna rnice klasowe zawarem znajomo z portierem Karpiem. On jest portierem w Domu Zwizkw Zawodowych. Spytaem si o to najpierw dyrektora banku. Panie dyrektorze, myli pan, e zrobi le, jeeli wystpi publicznie w towarzystwie portiera Karpia? Ufam panu, panie Kekalainen. Podejrzewam, e jest on nadal socjalist. Jest pan Finem, panie Kekalainen. Jestem pewien, e uwaa pan siebie za mczyzn.
* Sowa nawizujce do tekstu znanej fiskiej pieni patriotycznej Tuhanten rantain partahilla, opartej na wierszu Zachariasa Topeliusa, wielkiego pisarza romantycznego tworzcego po szwedzku.

63

Szkoda, e dyrektor banku Happala zdy poby tylko tak krtko w naszej miejscowoci. Takich ludzi nie przetrzymuje si dugo w tak maych miejscach. Na nich czekaj wiksze zadania. Siedzimy czasami w letnie wieczory w parku kocielnym i suchamy dwiku trbki, portier Karp i ja. Nie mwimy o tym, co byo, nie chc go ponia. On by jednym z tych, co nie wiedzieli, co czyni.

REITTU KARP, PORTIER

Zanim rozpocza si ta caa wrzawa, odbyo si zebranie przeladowanych i stworzono gwardi. Szeciu mczyzn wybrano do sztabu, a ze mnie zrobiono generaa. Oddziay podporzdkowano moim rozkazom, poniewa byem kiedy adiutantem w starym wojsku. Gwardia szkolia si na Rynku Przy Pompie, na ktrym zebrana gawied przygldaa si byszczcym strzelbom. Zawsze pod koniec dokonywaem przegldu oddziaw, przejedajc konno na rebnej klaczy Pursiainena, zarekwirowanej przymusowo do uytku rewolucyjnego. I wtedy si zaczo. No wic najpierw chyba trzeba bdzie przej wodocigi miejskie, elektrowni miejsk i central telefoniczn tak powiedziaem sztabowi. No ale nie bdziemy rozdrabnia naszej maej grupki ludzi po jakich zakadach czy centralach - powiedzia sztab. - Niech sobie te cholerne mieszczuchy sprawuj na razie nadzr nad telefonem i prdem, a zabierzemy je im w swoim czasie. Tak wic fbrtyfikowalimy si w Domu Zwizkw Zawodowych. Byo nas kilka setek mczyzn. Przyszoby wicej, ale nie zmiecili si do rodka. Ja dokonywaem przegldu wart, ktre znajdoway si przy bramie, w oknach i w jednym okienku dachowym. Jedzenia byo zamwione ile wlezie.

65

Sztab wylegiwa si w sali kawiarenki, chla i rn w karty. Oddziay powoli zaczy si nudzi, bo nie byo nic innego do roboty oprcz stania na warcie dla paru mczyzn. Powiedziaem sztabowi, czy nie trzeba by byo wzi si do roboty. Martw si o wasne sprawy, tutaj przecie nie ma adnego wroga odpowiedzia mi sztab i kaza przynie wicej gorzaki. No i tak sobie czekalimy na przyjcie wroga. Oddziay zaczy si nudzi jeszcze bardziej ni przedtem. Wprawdzie nie brakowao im jedzenia, ale nie mieli gorzaki. Kusti Rummukainen, ktry by ju starszym mczyzn, ulatnia si co wieczr do swojej kobieciny na rozrywk. Gdy udzieliem mu za to nagany, odpowiedzia mi: Pocauj mnie gdzie, generale, trzeba przecie chodzi nakrca zegar, niewane jaka by to nie bya rewolucja." Potem nadszed wrg i zacz strzela. My rwnie strzelalimy, ale nikt od tego nie zgin. Jednej niedzieli przysza do sztabu baba Korolainena i powiedziaa, e w oknie widziaa jak wrg ciga armaty na wzgrze na skraju miasta. Baba Korolainena dobrze widziaa, bo w rodku dnia rozleg si huk i pierwsza kula spada na rynek, gdzie nie byo nikogo oprcz wini Miettinena, ktra odniosa cikie obraenia. Drugi pocisk trafi w aptek i wszyscy byli li na artyleri, zarwno biali jak i czerwoni. Trzeciego wystrzau nie wykonano, gdy armata pka. No ale tego wwczas nie wiedzielimy. W tej sytuacji sztab powiedzia, e bdziemy si poddawa. Czy znalazoby si jeszcze troch malanki? Ty generale dokonaj kapitulacji." Zamiecilimy na dachu domu drek z koszul Anselmie-go Hakkarainena. Ale wrg niestety nie zrozumia, e chodzio o bia flag i strzeli w ni kilka razy. Wtedy podszedem do bramy i krzyknem starym gosem komendowym: Wstrzyma ogie, teraz odbdzie si kapitulacja".

66

Sztab wroga podszed do bramy. Fryzjer Riipinen, ktry jakim cudem wkrci si do nich powiedzia, e tego Karpia to teraz zastrzelimy. Ale kapitan Pruun, ktry by ich dowdc, powiedzia, e Karpia nie zastrzelimy, Karp to dobry chop. W swoim czasie wyszedem z obozu jenieckiego. A co tam o tym, pami te si pogorszya. Ona jest litociwa. Jak wida odek mi wytrzyma, nie jadem wodorostw morskich. Nie byo to nic nadzwyczajnego. Kekalainen, ten portier z banku, by po drugiej stronie. Podobno zdoby Tampere, jak przejeda obok miasta. No, chyba za darmo nie dosta tych paskw na klap marynarki. Ale on i tak dalej nie potrafi zaadowa strzelby. Mieszkam w starej fortyfikacji, poniewa jestem teraz portierem w tym Domu Zwizkw Zawodowych. Kekalainen jest portierem w banku, a bank te by wtedy fortyfikacj. aden z nas nie ma pod sob nikogo, aby wydawa rozkazy, ale to niewane. Siedzimy sobie czasami letnimi wieczorami w parku kocielnym i suchamy dwiku trbki, Kekalainen i ja, starzy onierze. Do tego co byo ju nie wracamy, ju o tym mwiono tyle razy. Ja jednak siadam zawsze po prawej stronie, bo byem przecie generaem.

67

PUKOWNIK BRUUN

Los by dla mnie askawy. Pozwoli mi doy takiego wieku, w ktrym ju nie musz nosi munduru. Przeszoci nie mona jednak wyrzuci ot tak, do mierci bd mnie nazywa pukownikiem. Oficerskie wspomnienia powinny by odprajce, ale nic nie mog poradzi na to, e gdy myl o nich, wydaje mi si, jakbym przeglda kiepsko redagowan, nieukazujc si ju gazet satyryczn. Oczywicie, kiedy wjechaem konno do oficerskiego kasyna w rodku potacwki i pocaowaem on komendanta na jesiennym balu maskowym. No jakby to inaczej. Wszyscy, choby troch utalentowani porucznicy tak robili. Ale ile najlepszych lat powiciem na zapoznanie si z bilardowym kijem, z jedyn wczesn oficersk broni. Ta myl mogaby mnie denerwowa, gdybym by pewien, e nadawabym si do czego lepszego. Wojna, wojny taaak. Chtnie o nich czytam, najchtniej dziea tych, ktrzy nie byli na wojnie. Im czsto udaje si stworzy dramatyzm wydarze. Osobicie uwaam, e wojna dobrze przysuya si mojemu zdrowiu, piem wtedy mniej. Pomimo tego nie mog si zgodzi z opini tych, ktrzy twierdz, e wojny hartuj nard. Kiedy odchodziem z wojska, regiment podarowa mi zestaw wyposaenia schronu. Ley to teraz u mnie na strychu w domu. Mam nadziej, e duchom przyjemnie jest siedzie na tych udekorowanych lampkami krzesach.

68

Mj wnuk, dziarski zadatek na chopa, mwi, e zamierza zosta onierzem. eby nie straci jego przywizania, musz uwaa, ebym mu nie popsu jego planw. Moe za par lat, kiedy chopak doronie troch, powiem mu swko. Swko, ktre zo na karb starczego zbzikowania. Pukownik mwicy o pokoju, to oczywicie mieszny dziwak, sam miabym si z niego jako pierwszy. Tak mieszny jak pastor, ktryby ostrzega przed krlestwem niebieskim. Tak, szczcie mi sprzyjao. Teraz mam dwa urocze hobby: mod on i orchidee. Te ostatnie prbuj hodowa, tego wymienionego jako pierwsze nie. Ale obydwa dostarczaj czasem czarujcych niespodzianek. Niektrzy widz co zabawnego w tym, e stary mczyzna ma mod on. No, w kadym razie gdyby stary mczyzna, oprcz wszystkiego, mia jeszcze star on, to byoby gorzej ni aonie, czy jak tam si mwi. Moja ona jest oczywicie dopiero druga w kolejnoci i doskonale pasuje do moich innych kolekcji. Poza tym, to ju jest tradycja, e stary pukownik ma mod on. Co innego odziedziczyliby modzi porucznicy? Co do orchidei, to mam jeszcze mao dowiadczenia. W kadym razie odczuwam jakie gbokie zadowolenie, kiedy myl, e jest ich na wiecie kilkadziesit tysicy rnych rodzajw. A zajmowanie si jednym jedynym gatunkiem wymagao ode mnie niezwykej troski i cierpliwoci. Orchidee s tak kapryne, tak nieprzewidywalne, maj zapach zdeprawowanej elity. Filozofia to nie dla mnie, ja czytam ksiki o orchideach. Pewien gatunek z rodziny Ophrys ma pikny brzowy kwiat z ctkami fioletowo-czerwonymi, ktry z ksztatu przypomina pewnego pasoyta, samic. Ponadto ten kwiat pachnie pontnie. Trutnie siadaj na kwiatach, eby spdzi z nimi rozkoszn chwilk. Nie wiadomo, co myli orchidea, ale trutniom chyba jednak potem jest gupio. Takie jest ycie, modzi porucznicy.

69

ELSA BRUUN

Pytacie mnie bez przerwy: dlaczego wysza pani za m za takiego starego mczyzn, czy chodzio o akt rozpaczy, czy naprawd kocha pani ma? Dziwne jak pasjonujecie si mioci. Nie wygldam na skromn. Wiem, e prcz pukownika Bru-una podobaabym si wielu innym. Rzumy okiem na list: Mamy tu modego i silnego rzenika Eerika, ktry od kwietnia opala si na skaach i wiczy swoje minie wedug kursu korespondencyjnego, eby zachowa reputacj plaowego Tarzana. Na pewno dokonuje cudw, kiedy dostanie si pod pierzyn. Ale czy zauwaylicie, e on patrzy ponad wasz gow podajc paczuszk? A mody poeta Otso, ktremu zakochane kobiece serca naday obraliwy przydomek Bonzo. Przyznaj, e wyszabym za niego za m i przyznaj te to, e bardzo moliwe, e mogabym si zakocha w jego tych lokach, gdybym uya troch swojej wyobrani. Ale jeli si wemie pod uwag to, e on jeszcze nie ma trzydziestki, co w takim razie zagwarantowaoby mi, e nie zostaabym zmuszona do ycia z nim przez nastpne pidziesit lat? Pidziesit lat, trzysta szedziesit pi dni w kadym roku, a adnego dnia nie mona by byo zapomnie, e napisa raz tak strof: moje pragnienie jest pragnieniem wielbda, a ty jeste studni na pustkowiu mego ycia". Magister medycyny Pekkala jest czarujcym mczyzn, kiedy w jego otoczeniu jest duo ludzi. Ale zastanwcie si: towa-

70

H
I^H moje orchidee.

rzyszc mi raz ze zwizkowego balu noworocznego spowania. Mwic powanym tonem planowa swoj przyszo bez cienia wtpliwoci co do tego, e wybr jego przyszej maonki nie oznaczaby dla niej spoecznego awansu. Magistrzy te oczywicie zmieniaj si z biegiem czasu, ale ryzyko byoby jednak ryzykiem. Jest ich troch - przystojni gupcy, brzydkie niemiaki, wszyscy pretensjonalni. Nie wierzcie lub nie ja polubiam w modym wieku bezpieczestwo, miejsce, gdzie si mnie traktuje ze wzgldami, krtko mwic: ogie w kominku. Kiedy jeszcze dostaam jako bonus mczyzn, ktrego wady wiek wygadzi prawie do zaniku, jestem zadowolona. W tej chwili nie musz ba si niczego prcz tego, e mj kochany onierz swoimi zapalczywych zabiegami zamczy wszystkie

H^^^H^^^^n

PANNA SIREN

To by bardzo liczny may domek na tamtym wzgrzu. Mj ojciec kupi go w roku dziewidziesitym trzecim i od tego czasu tam mieszkaam. Pewnego dnia, byo to w niedziel przed witem Maryi, pan Anders wchodzi przez drzwi kuchenne. - O na wielkie nieba, panie Anders, jak to pan teraz przez kuchni? - Pewnie przeszkadzam pani, to to niedziela. - Ale nie, panie Anders. To radosna niespodzianka. Wszystkie moje dni s obecnie niedzielami. Prosz dalej do rodka, panie Anders. Czy mog mwi panie Anders", czy trzeba sdzio"?... - Niech pani mwi tylko Anders, tak jak przedtem. - A pan Anders niech mwi tylko cioteczko", tak jak dawniej. Pyta si, czy mgby usi w kuchni, tak jak dawniej. -Ju mino wiele czasu, cioteczko, odkd ostatnio... - Och nie, mnie si wydaje jakby Anders ostatnio wczoraj siedzia na tym krzele. - A jednak to ju wiele, wiele lat. - Tak, musi tyle by. Z Andersa zrobi si wspaniay mczyzna. I sdzia. - Pewnie tutaj byem czsto uciliwy dla cioteczki. - Co te Anders teraz wygaduje? Anders by takim bardzo grzecznym chopcem, przychodzi czasem porozmawia ze star kobiet.

72

Tak, siadaem czasem na pogaduszki z cioteczk, a inni chopcy ogoacali sobie w tym czasie cioteczki jabonie do wasnych kieszeni. Miaem z tego powodu wyrzuty sumienia, cio-teczko. Oj, oj, kochany Andersie, ja przecie wiedziaam o wszystkim, o tych waszych kombinacjach. Jakimi te wspaniaymi obuziakami bylicie! Ale jednak, byem wtedy taki bezrozumny Anders nie potrzebuje ju tego sobie przypomina. Nie przyszed przecie Anders teraz w tych samych zamiarach. Tego by jeszcze brakowao! Cha, cha, cha! Te prawda. Cha, cha, cha! Cioteczk miewa si dobrze? Dzikuj, tak jak staruszka miewa si moe. A Anders? Dzikuj, bardzo dobrze. Przychodz do cioteczki gocie? Rzadko, Anders. A nie wydaje si czasem przygnbiajce mieszka w takim samotnym domu? Nie wydaje, Anders. Niesamowite. To jest niesamowite. Powiem prosto z mostu, cioteczko. Prosz mi sprzeda swj dom. Co Anders mwi? Prosz mi sprzeda swj dom, cioteczko. Andersowi? Po co Andersowi mj dom? Powiem wprost, zbudowabym na miejscu tego duy dom. Aha, czyli duy dom. Tak, nie gniewa si cioteczk? Absolutnie nie, Anders. Sprzeda mi cioteczk dom? Przemyl spraw, Anders. Ale nie powie cioteczk o tym nikomu?

73

- Nie powiem. - Nikomu. - Anders moe by spokojny. Ja tylko pomyl. Prawd mwic, niewiele mylaam. Sprzedaam Andersowi dom, za milion. To by tak dziecinny interes, e jeszcze chce mi si mia. Nikomu nie powiedziaam, sprzedaam w zupenej tajemnicy Andersowi dom za milion. Panna Siren nie zostawia po sobie nikogo. Milion czy dwa miliony to dla niej to samo, ta sama uciliwa sprawa: obie sumy to zbyt duo. Na mnie czeka spokj. Tutaj zostaje to ycie i wiat. Wielki i pikny wiat. Bdzie mi go troch brakowao. I oj, oj, i oczywicie te was, maych szabrownikw jabek.

JOHANNES HURM, FOTOGRAF

Jutro wic zrobi TO ZDJCIE. Trzeba zrobi wielokrotne powikszenia, z tym nie naley si niepotrzebnie spieszy. Jutro bd ju zapewne w lepszej formie. Nikomu o tym nie mwi, dziaam po cichu. Na poczcie chyba si dziwi, e kto z tego miasteczka wysya list do gazety Ufe do Ameryki; nikt jednak nie ma prawa otwiera listu, chociaby byli nie wiem jak ciekawi. Chyba wezm czerwone wino. To piwo wyglda troch na zbyt mode. Czu go zupenie ywic. List z Ameryki dla fotografa Hurm. Kto to do mnie z Ameryki, przecie ja tam nie mam nikogo? Wyglda na to, e z magazynu Ufe. Tak, panie fotografie Hurm, wyglda na to, e zwrcili na pana uwag. Czego oni ode mnie chc? Prosz nic nie mwi. Jest pan wybitnie utalentowany, panie Hurm. Pan jest geniuszem w dziedzinie fotografii. Gratuluj. Tak mwi listonosz. Zaczamy do listu wynagrodzenie za Paskie zdjcie w wysokoci stu dolarw. Mamy nadziej, e to usatysfakcjonuje Pana. Bylibymy wdziczni, jeeli zgodziby si Pan powanie rozway nasz ofert. Na pocztku wic na terenie Europy, jeeli nie miaby pan nic przeciwko temu, na przykad w Paryu... oczywicie moe Pan sam okreli swoje warunki... z powaaniem... " -Jest pan najwytworniejszym fotografem w Paryu, mon-sieur Hurm.

75

Ach, madame, przesadza pani. Prosz nie zaprzecza, monsieur. Czy zgodziby si pan zrobi mi zdjcie artystyczne? Moe odpowiadaoby panu w domu? Oczywicie, madame. Jest pani najwspanialsz gwiazd Fo-lies-Bergere*. My wszyscy ubstwiamy pani, ja ubstwiam. Och wy obcokrajowcy, wy tak piknie mwicie. Monsieur, prosz zrobi mi bardzo pikne zdjcie. Pan nie potrzebuje tej ulicy. Czy wierzy mi pan? Och, madame. Merci. Pardon. Zrzuca swj jedwabny peniuar. Na nogach ma dugie czarne poczochy i buty na wysokich obcasach. Nic poza tym. Monsieur Hurm, by pan kochany. Ta sesja zdjciowa tak mnie tylko zmczya. Pardon, madame. Nic nie szkodzi. Chyba pjd do ka. Czy za chwilk przynisby mi pan mj peniuar do pokoju sypialnego. Czy pan przyniesie, monsieur? Najstarszy rang portier w hotelu na Pitej Avenue: Excuse me, czy moe Mr. Hurm? -Tak. Prosz o wybaczenie, paskie nazwisko jest mi znane, ale... Prosz si nie przejmowa, rozumiem. Dopiero wczoraj przyleciaem tu z Europy. Czy moja ona przybya ju z Los Angeles? Mrs. Hurm? Tak. Jest w pastwa apartamencie na pidziesitym czwartym pitrze. Minister Spraw Zagranicznych prosi, aby pan skontaktowa si z nim telefonicznie.
* Theatre des Folies-Bergere, znany music-hall na ulicy Richer w Paryu. Sta si synny dziki zespoom dziewczt taczcych pnago w kolorowych strojach ze strusimi pirami, ale te dziki wystpom gwiazd takich jak Jo-sephine Baker, Maurice Chevalier czy Edith Piaf.

76

Helou Jim. Helou Janne. Przybye z drugiej strony tej kauy. No jak ci tam byo? Znasz przecie Pary. Czy dzwonie do mnie? Tak, widzisz. Potrzebowabym okazaego zdjcia mojej sylwetki. Fotografia ma pj do okolicznociowej publikacji ONZ. Chyba rozumiesz. Miaby czas wdepn tu do Waszyngtonu? Okej, Jim. Moesz na mnie polega. Zamw whisky. Wymienicie. Wy Finowie jestecie all right. Jak whisky? Wiesz przecie, e moje piwnice s zawsze do twojej dyspozy cji. So long. Piwo jest po szedziesit sze, a wino po siedemdziesit. Nie ma si jeszcze czym przejmowa. Musz poprosi, eby Valma wyprasowaa mi jutro spodnie.

VALMA HURM, MAONKA

Ludzie mwi mi, e mam zamylone oczy, i e czsto zatrzymuj si i patrz si przed siebie, niczego jednak nie widzc. Gdzie s twoje myli? pytaj si i miej. A ja miej si z nimi, ale to taki gorzki miech. Cha, cha, miej si Valma, chocia bl zera twoje serce. Mam za ma mczyzn, ktrego mona podnie jedn rk. Byam lepo zakochana. On robi mi zdjcia w sukience z kre-tonu na tle pnia brzozy i mwi, e to wyglda jak obraz. Robi zdjcia mojego profilu w wiede migoczcej wiecy, to byo studium. Robi mi zdjcia jeszcze policzki mi si rumieni nago na skaach nad brzegiem jeziora; oczywicie od tyu. Nazwa t sesj Jutrzenk. Wanie tak moe to wszystko si potoczy. Moda dziewczyna zakochuje si w pudeku fotograficznym i taki aosny pstry-kacz bdzie jej jak krzy przez cae ycie. Cign wzek jeden za drugim z pustymi butelkami po winie do sklepu, eby dosta za nie pienidze. Nie wchodz przez drzwi gwne, id od strony podwrza; ale i tak kto mnie widzi. To jest poniajce. Ale przynajmniej nie trzeba baga na kredyt kiebasy i chleba na ten jeden dzie. A potem, kiedy przychodz do domu, to Boe drogi! w drzwiach, oparty o framug stoi mczyzna, umiechnity si jak stara walonka i pyta si: Czy ty mnie jeszcze kochasz?"

78

Uchowaj Panie Boe! Takiego mczyzn chudego jak drzwi od wychodka... och. Siedz, pacz i miej si ojojoj. No ale swojego chopa trzeba mie. Prbowaam ju wszystkiego. Raz trzasnam go stojakiem do kamery. Biedak skuli si i zemdla. Z sercem w gardle biegam do ssiadw po pomoc. Nie byo ich w domu, to pobiegam do drugich. Ryczaam i biegam. Baam si, e go zabiam. Gdy dotarlimy z powrotem, facet znikn. Pudeko z szuflady byo otwarte. Wiedziaam: mczennik siedzi sobie z guzem na czole w najbliszej knajpie. On nie jest zym mczyzn, wrcz przeciwnie. Czasami wpada w twrczy zapa i chodzi przez cay dzie w negliu wzdu izby, wywija rkami i przedstawia dowody na to, jakim to on jest fotografem. Tak, jeste mwi mu tylko ci nie rozumiej. Tak, wanie, nie rozumiej mnie. Ty masz smykak do portretw. Nie znam nikogo innego, kto miaby takie oko jak ty. wita prawda, mam oko, ale fotografika jako sztuka jest w tym kraju tak moda. Nie przejmuj si. Zagryziesz zby i zaczniesz, i zobaczysz. Z tego bd te pienidze. Dzikuj ci, Valma, dzikuj. Zagryz tylko zby, tak zrobi, moe ju jutro. Potem: Valma suchaj, gdybym nie mia ciebie, to bym si powiesi. Nie gadaj gupot, nie powiesiby si. Na bank, ebym si powiesi. Ty jeste dla mnie wszystkim. Tylko tak mwisz. Ale ja mwi z gbi mojego serca, wierzysz mi? No wierz ci. A tak w ogle, to miaaby moe stwk? Potrzebowabym troch wywoacza.

79

W ten sposb zawsze mamy co do wywoywania, a zby bdziemy zagryza jutro. Nie skar si. Nie skar si, ale powiem modym dziewczynom to: jeeli kto wmawia wam, e wasz goy tyek to Jutrzenka, wywalcie go od razu!

KALLE MYKKANEN, SKRZYPEK

Dziki niech bd Najwyszemu, e zabra do siebie moj on, gdy byem jeszcze powanym pijakiem, a nie takim wesoym, trzewym wrakiem. Peppi - nazwaem moj on Peppi przywizaa si do mnie ca si swojej promiennej duszyczki. Patrzya na moje mierdzce ponienie z pobaaniem i wierzya, e kiedy ta moja powaga przyniesie mi jeszcze olnienie i chwa. No ale ta powaga bya skacowan powag. Nie wycigaem moich trzscych si doni ku niebu. Zatrzymaem je na koata-jcych skroniach, aby je troch pomasowa. Przekonano mnie, abym poszed do pewnego klubu, ktry mia by jakim stowarzyszeniem tych, co przebudzili si z pijastwa. Najwicej by tam przy gosie fryzjer Riipinen, ktry swoim przenikliwym gosem zmusza do zwracania uwagi na swoje wczeniejsze ndzne ycie i jeszcze wicej na swoje nawrcenie z poprzedniego tygodnia. Gdy zwiaem stamtd, pomylaem sobie, e przecie mona poprbowa tej trzewoci, ale trzeba pewnie dobrze si pilnowa, eby ta trzewo nie uderzya do gowy. Po tym jak wygraem ze sob staem si szczliwy i siwy. Niekiedy siedz jeszcze z chopakami w wirowni, z dou ktrej wida tylko piasek i bkitne niebo. Mog zasiada midzy nimi, chocia porzuciem ich zmartwienia i, mwic wprost, jestem odstpc.

81

A kiedy znowu trac rozum i s cierpliwi, wtedy recytuj im mj wiersz, a on im si podoba. Ten wiersz jest cudowny, ale nie jest dla wszystkich. Nie jest on nigdzie spisany i dlatego jest prawdziwy. Ksidz w habicie chodzi i zbiera nas jak grzyby. Nam udao si jednak schowa przed nim tutaj w gstych pokrzywach, gdzie may chrzszcz z podniesionymi rkami warczy nam tajemn wie: spiesz si cieszy, wkrtce umrzesz. Wol i zmartwienie dano czowiekowi, eby cho raz z nich si zamia. Bruzdy na moich policzkach s pene ladw mojej gupoty, i wstydz si strasznie tej beznadziejnej dumy, ktra wypychaa mi pier, gdy ci z wyszych sfer klaskali po moim C^ardas^u Montiego*. Tutaj jest dobrze, jak uwiadamiasz sobie swoje iluzje, jedna za drug. Chwaa niech bdzie losowi, ktry pozwoli przewrci szafk z nutami i dosta wydalenie z ostatniej pracy. I gdy dobijam si do drzwi pana Andersa z myl o maej poyczce, wiem, e jestem jego pracodawc. Sprzedaem skrzypce, to bya wola Boa, bo pooy On ju stopy na pedaach wielkich organw i musiaem w kocu sucha obydwoma uszami. Niech bdzie bogosawiony sklepikarz towarw rnych Hakkarainen i jego obudna ona, ktrzy wyudzili ode mnie te skrzypce. Li z drzewa widnie jeden po drugim. Spytajcie si wic Najwyszego, czy to nie Jego wola, e my cieszymy si z tego? Po c innego pozwoliby naszym oczom patrze na tak wiele mierci? A ty, Peppi, ty jeste tam na wielkich salach. Ubierz si w biel, wkrtce std dojd do ciebie. I dziw byby, Peppi, gdyby twoj
* Vittorio Monti (18681922) - woski kompozytor; jego jedynym najbardziej znanym dzieem jest Csardas, niezwykle ywioowy utwr pierwotnie skomponowany na skrzypce, inspirowany wgierskim tacem ludowym.

82

nieskaziteln twarz nie rozjani umiech, gdy zobaczysz moje poatane kolana i usyszysz mnie ju ze schodw woajcego: Serwus!".

FREDRIK KNNEN, BYY HANDLOWIEC

Idcie na targ i sprbujcie, drodzy pastwo. Nikt nie zabrania prbowa. Sprbujcie sprzeda gospodarzom w trzydziestostopniowym mrozie wod do wosw. Sprbujcie sprzeda gospodyni lusterko, kiedy wyglda jak diabe malowany na cianie stodoy. Sprbujcie i zobaczycie, e ycie handlowca nie jest usane patkami r. Ale ja mam szczcie i zawsze je miaem. W prawdziwie wielkim stylu zaczem jako waciciel kurnika. Kupiem kurnik, stary wielki kurnik. Nie byo w nim ani jednej kury. Co zrobisz z kurnikiem, w ktrym nie ma kur? pytali si. Zrobi co zrobi. Kazaem zrobi torebki papierowe, czerwone i niebieskie. Do niebieskich wkadano po prostu obornik kurzy, a do czerwonych to samo, tylko e adnie zmielony. Na czerwonych torebkach byo napisane Andaluzyjski proszek pod kwiaty Izabella", a na niebieskich Wschodnia odywka dla rolin Lannox". Lannox sprzeda si w przecigu p roku, a Izabella troszk pniej, poniewa bya drosza. Jednak po niedugim czasie panie wykupiy rwnie Izabell. Mieszay j z wod i spryskiway licie r. I tak oto ptaszyny Boe pomogy mi podnie si na nogi, a ja na nich si utrzymaem. Szczcie podao za mn. W tamtych czasach oeniem si po raz pierwszy. Ona bya beznadziejna. Umara po kilku latach bycia on handlarza. Ku-

84

piem grb, kazaem zrobi nagrobek, ale wszystko tylko na jedn osob. Nigdy przecie nie wiadomo, ile on bdzie si posiada. Trzeba wykazywa si wraliwoci. Na wiele sposobw zdobyem sobie zasugi w yciu gospodarczym. W pewnym czasie miaem fabryk lemoniady. Moja uczciwo grozia ruin. Nie miaem dowiadczenia w brany i do butelek naprawd nalewano lemoniad. Plajta zbliaa si. No ale wtedy wybuch strasznie wielki poar i wszystko si spalio. Gdy jest si w czepku urodzonym, to tak to wanie jest. Z moj drug on zdyem by onaty prawie dwadziecia lat. Par dzieciakw te spodzia, poza tym bya czyst podoci. Gdy ostatecznie zaczem si ni nudzi, ona zacza pi. Pomylcie sobie, jakie szczcie trzeba mie. Adwokat sporzdzi papiery rozwodowe. ycie jest tylko jakby snem powiada poeta. ona fotografa ma okazay biust. Niech pani wyjdzie za mnie za m - powiedziaem onie fotografa. Nie mog powiedziaa jestem matk. Niech wemie pani rozwd. Ja nie pij i mam pienidze. Jestem porzdnym mczyzn. -Nie. Niech bdzie pani wic moj kochank. -Nie. Wszake moe pani czasami zajrze do mnie. -Nie. Nie, nie. Dlaczego nie? Bo nie chc. Dziwna kobieta, gupia. Waciwie to szczcie, e si nie zgodzia. Podobno miaa wole, syszaem o tym pniej. Nie wiadomo jak kosztowna byaby kobieta z wolem. Zachorowaem na odr. To bya moja pierwsza choroba w yciu. Zaprosiem pastora Rait. Chciaem wydoby z niego co nieco na temat spraw wiekuistych. Miaem zamiar porozmawia te o kilku maych grzechach.

85

Pastor mia zmartwienia sam ze sob. Poprosi o poyczk. Duo? Nieduo. Poyczyem mu pienidze i jest mi teraz duny. Znw miaem szczcie, skoro nie zdyem wspomnie o tych grzechach. Wycignby na pewno wicej. A tak teraz wyszlimy z tego na swoje. Nie moe nic zego si zdarzy czowiekowi, ktremu duny jest ksidz, czy nie? Wyruszam niedugo z tego miasta. Nie czuj si tu dobrze. Nic mnie tutaj nie trzyma. Wszystko zamieniem na pienidze. Tskni za treci mojego ycia, tskni za przyjani, prawdopodobnie wyjad do Ameryki. Ale byby to dziw, gdyby w Ameryce nie znalazo si nic dla mnie. Ja zawsze miaem szczcie.

PATTY SIEYANEN, AKTORKA

ycie jest cudowne. Jest ono cudowne w tym miasteczku, chocia mona by pomyle, e w tym miasteczku w ogle nie ma ycia. Oo, owszem ja wiem, jak jest te gdzie indziej. Nie siedziao si tylko w tych ktach. Szczerze mwic, wystpowaam prawie we wszystkich miastach kraju. A ponadto w piciu mniejszych miasteczkach. Nie mwic o wsiach. Tak, robio si karier. Przewinam si naprawd przez prawie wszystkie teatry miejskie. Z dwch musiaam odej, kiedy wpakowaam si w nich w zampjcie. Maestwa midzy aktorami to nic dobrego. Jedno pije, a drugie jest niewierne. A jeli akurat nie tak, to na odwrt. Jaka z tego idylla? Jednake, ach to serce, jeli ju komu byo oddane, kochao dajc wszystko, gorco i na wyczno, okoo czterdziestu mczyzn. Przybywajc do teatru w tym miasteczku, byam u szczytu sawy. W tej sawie nie byo jednak adnej kpiny. Po spektaklach panowie przesyali mi bombonierki, kwiaty i rne dziwne propozycje. Miasteczko byo dosownie u mych piknoksztatnych stp. Potem w programie znalazo si Sowo Kaja Munka*, tak wanie. Cudowne przedstawienie, wspaniae. Bezgranicznie uwiel* Dramat ten (tyt. oryg. Ordet, 1932) naley do najwaniejszych dzie duskiego pisarza Kaja Munka (18981944), ktry kontempluje tu misterium zmartwychwstania, i jest wyrazem jego gbokiej wiary.

87

biam takie podniose, twrcze sztuki, w ktrych artysta moe si wypowiedzie. W nich te sam subtelnieje, a jednoczenie moe unie publiczno gdzie wyej. W ostatnim akcie, tu przed kocem atmosfera si zagszcza. Staje si prawie namacalna, jak pisano w recenzji. Wizja poety jest prorocza, wszystko zda ku kulminacji w scenie zmartwychwstania. Na rodku sceny znajduje si otwarta trumna. Ley w niej martwa kobieta (ja). Jan, wity (Viki Kettunen) zwraca przezroczyst, niebiask twarz ku grze, ku niebu, bagajc je o moc. Potem w gbokiej ciszy wskazuje na trumn: Ja mwi tobie, Anno, wsta!". Ale Anna nie wstaje. Jan zwraca ponownie sw niebiask twarz ku grze i blaga ju troch zdenerwowany o wicej mocy. Ja mwi tobie, Anno, wsta!" Nie wstaam. Spaam. Spaam jak zabita. Poprzedniej nocy zasiedziaam si w wesoym towarzystwie, wic chciao mi si spa. Zanieli mnie w trumnie za kulisy i walnli butem w gow. Po takim czym mona si obudzi. Wszyscy byli tak li, e syczeli. Moglicie pomyle o bucie na scenie, to bycie nie musieli si teraz wkurza", powiedziaam. Jako z tej sytuacji wyszlimy. Kto pobieg na scen zakomunikowa, e cud Jana si uda, chocia by troch opniony, i e Anna obudzia si ze mierci za kulisami, i ma si zupenie dobrze zwaywszy na okolicznoci. W ten sposb mogli dokoczy przedstawienie. Dostaam upomnienie. Takie rzeczy s czci ycia teatralnego. Tym, ktrzy maj temperament, daje si dla rwnowagi upomnienia. Upomnienia zreszt trzeba bra na powanie, bo tutaj w gr wchodzi kwestia pracy z powoaniem. Bya znowu jaka premiera, nie pamitam czego, tych premier byo tak strasznie duo.

88

Oczywicie, byam zdenerwowana, ale miaam swoje wasne sposoby na trem. Przed wystpem biegaam tam i z powrotem po teatralnych korytarzach. Chyba szam do kuchni po jeszcze wicej wody sodowej. Ze zdenerwowania pomyliam drzwi. Weszam nagle prociutko do biura zarzdu. Prezes zarzdu wsta uroczycie i powiedzia, e wanie wietnie si skada. Mamy spraw do pani Sievanen. A ta sprawa miaa znaczy, phi, zwolnienie. W protokole z zebrania jest punkt, w ktrym jest napisane, e p godziny przed tym a tym premierowym przedstawieniem aktorka Patty Sievanen wbiega na zebranie zarzdu, ubrana jedynie w weniane spodnie koloru marchewkowego, i od ktrej silnie byo czu poncz. Jedynie podkrelono. Z tego powodu zarzd spojrza powanie na odnoszce si do niej wczeniejsze upomnienie, i tak dalej. A niech im tam. Chocia w protokole byy do race przekamania. Nie mam nic przeciwko temu, do cholery, eby moje weniane spodnie koloru marchewkowego zachoway si w historii teatru, ale ponczem ode mnie czu nie byo. To przecie by grzaniec Vinetto. Definitywnie porzuciam deski teatru, ju wicej nie wystpowaam. Muza komedii Taleja definitywnie utracia swoj kapank. Ja nie jestem tak prostacka jak jaka Gloria Swanson, ktra pozwolia agentowi namwi si na powrt. Niejeden wybitny aktor umar w ubstwie. Ja nie umr w ubstwie. Oddaam sw rk handlarzowi pilnikw, Anttiemu Ryytty, i z nim zamierzam by szczliwa do koca mojego ycia. Troch wyrozumiaoci, panie i panowie. Tylko wariat zatruwaby sobie gow z powodu jednych wenianych spodni.

89

KONSTABL METSO

Godno jest pierwszym warunkiem. Modsi konstable nie zapuszczaj ju wsw i jestem pewien, e zmniejszy si przez to szacunek dla prawa. Brak wsw zachca do umiechania si do znajomych na ulicy. Jaka to wadza, ktra si umiecha? adna. Wemy jeden przykad z dziedziny godnoci. Od ulicy Kupieckiej do ulicy Ratuszowej jest dokadnie sto dwadziecia jeden krokw. W oparciu o ponad trzydziestoletnie dowiadczenie tych krokw jest sto dwadziecia i jeden. Zamy, e przyszoby mi do gowy, aby przemierzy ten odcinek drogi w stu duych krokach. Ministerstwo Spraw Wewntrznych zrobioby waciwie wysyajc mnie na emerytur. Na szczcie nic takiego nigdy nie przyszo mi do gowy i nigdy te nie przyjdzie. Po tym jak podjem prac na policji, nie pozwoliem, aby w ogle cokolwiek przychodzio mi do gowy. Str porzdku musi by bezstronny, bogaci i biedni s wobec niego rwni. Wemy jeden przykad z dziedziny bezstronnoci: Kilka lat temu w miecie zagocia wgierska tancerka. Nie powiem jak si nazywaa, moje stanowisko nie pozwala mi na to, poza tym w jej nazwisku byo sporo liter z". Owa tancerka daa pokaz taca w domu gromadzkim. Mnie tam nie byo, wykluczone, polityka Wgier jest taka niestabilna. Partnerowa tej tancerce lektor Vahanen. Jest wdowcem i zna jzyki obce. Miejscowa spoeczno wybraa go na towarzysza

90

wieczoru tancerki, prawdopodobnie gwnie dlatego, e zna jzyki. Niech ju bdzie. Pnym wieczorem po przedstawieniu struj na rogu liceum, gdy ci, tancerka i lektor, nadjedaj powozem. Sysz jak rozmawiaj w sposb bardzo frywolny. Mwi i chichocz, ale nie id ich pouczy, gdy nie znam jzykw obcych. Potem przemknli szybko do szkoy przez drzwi dla nauczycieli. Zerknem na zegarek, ale niczego nie notowaem. Dorokarz odjeda i puszcza mi oczko. Widz to w wiede ulicznej lampy. Niektrzy dorokarze nie znaj obyczajw. Co nastpio dalej, nie powiem. Ale rankiem powiadamiam komendanta i sporzdzam raport. Panie komendancie, chciabym powiadomi pana o sprawie, ktr wedug mnie naleaoby rozpatrzy przy zamknitych drzwiach. A co takiego konstabl Metso ma na myli? Chodzi o to, panie komendancie, e jest to sprawa do delikatna. Mrugnem komendantowi i zrozumia od razu. W miecie dopuszczono si lekkiej nieprzyzwoitoci, panie komendancie. Aha, no mwcie. Panie komendancie, w dniu wczorajszym o godzinie dwunastej czterdzieci pi przed drzwi liceum podjecha powz, z ktrego wyszy dwie osoby. Mog pod przysig zezna, e jedn z tych osb by lektor Vahanen. Druga osoba natomiast bya prawdopodobnie kobiet, wgierskiego pochodzenia. Nie mog powiedzie nic pewnego, poniewa nie przedstawiono mnie. Aha, tak. No i co z tego? Weszli do szkoy, do mieszkania nauczycielskiego. Widziaem jak tam zawiecono. Mieszkanie jest po stronie ulicy, czy nie? Tak, panie komendancie. Dokadnie na poziomie ulicznej lampy.

91

-1 co byo dalej? Dalej wydarzyy si nastpujce rzeczy: mczyzna goni od tyu kobiet w rodku pomieszczenia. Kobieta bya skpo ubrana. Biegali wok stou. Godzina bya dwunasta pidziesit pi. I co byo dalej? Nic wicej, panie komendancie. Moe ta tancerka miaa na sobie strj z wystpu? No tak, tylko kto w jakim stroju wystpuje, panie komendancie. Hm, tak, a jak konstablowi udao si to wszystko zobaczy? Wdrapaem si na dach przeciwlegego budynku, panie komendancie. Ta sprawa nie miaa dalszych konsekwencji, przypuszczam, e dlatego, i sprawa dotyczya cudzoziemki. Wobec tego wydawao mi si dozwolone, aby opowiedzie o tym te mojej onie. Nie wyrazia ona konkretnej opinii na ten temat, zadawaa tylko takie same pytania co komendant. Nastpnego ranka kazaa mi ubra stare kalosze, eby moje buty si nie niszczyy. To to niemiosiernie stare buciorzyska i na dodatek liskie. Narzekaem. Tak wanie. A nie chce si wspina. Spotykam lektora Vahanena prawie codziennie. Dziwi si dlaczego on nawet mnie nie unika. Gdybym by dorokarzem, mogoby si zdarzy, e pucibym mu oczko. Ale ja jestem tak jakbym nie wiedzia o niczym. Mojej onie przychodz czasami do gowy dziwne pomysy. Pewnego wieczoru, nie tak dawno, powiedziaa mi ni std ni zowd: Pokaesz mi, jak bdziesz mia czas, jak to Vahanen goni od tyu t tancerk? No co ty teraz wydziwiasz? powiedziaem. Chyba jeste chora. Id spa. Masz zarumienione policzki.

92

JAANA

Mam ju dziesi lat i niezbyt dobre wiadectwo. Takie si dostaje, gdy si jest leniwym, gupim i roztrzepanym. Moja mama wynaja kiosk z papierosami i sodyczami w parku. Siedzi tam od rana do wieczora. Ma niebieskie rce. Ojciec jest inynierem. Inynier to jest kto taki, kto jest cigle pijany i wrzeszczy na innych. Poranki s najgorsze. Ojciec jest wtedy chory, a mama nie zawsze ma pienidze, eby mu da. Ale potem ona idzie do swojego kiosku. Ojciec te wychodzi, ale pniej. Idzie do swoich znajomych. Ktnia jest najgorsza. Wieczorem ojciec jest ju w fazie pobonoci. Wtedy ju wszystko jest w porzdku. Udaje, e jest z Panem Bogiem za pan brat. Gdy ma ju pen gow, pada z hukiem na kolana przy swoim ku i modli si: Drogi Boe, wybacz jej, jak ja jej wybaczam. Niech matce bdzie wybaczone." Potem ten modlcy si wspina si na ko. Gdy byam mniejsza i bardziej dziecinna, ludzie pytali mnie o wiele rnych rzeczy. - Kim bdziesz jak doroniesz? - Dziwk. Teraz wiem ju od duszego czasu, e ojciec nie zna mamy. To, e na przykad ojciec wyzywa mam, to w to nie trzeba wierzy. Dlatego musiaam by taka wygadana jako dziecko.

93

Wydaje mi si, e prdzej czy pniej pozbdziemy si go, znaczy ojca. Nie byabym chyba strasznie zadowolona, gdyby umar, ale nie wiem, jak inaczej bymy si go pozbyy. Ilona jest ode mnie o wiele mniejsza. Oni s biedni, ale za to ojciec Ilony nie jest inynierem. Czasami biegn do nich pobawi si, tam pachnie starocia. Mama boi si, e ojciec dostanie rozkaz z gry. Taki rozkaz, eby zabi mam. Ale ja si nie boj. Bg nie kae czego takiego. On wie, e sprawy inyniera nie s w najlepszym porzdku. Bg wemie ojca do siebie i wyleczy jego chor gow. Gdy komrka plemnika spotka si z komrk jajow, powstaje czowiek. Gdy pooy si gwk zapaki na kamieniu i uderzy si drugim, wtedy wybucha. Chc uczy si, eby wiedzie o wszystkich takich rzeczach.

JULIUS, PORTIER W HOTELU

Przykro mi, e nie ma wolnych pokoi, tak, niestety, wszystko zarezerwowane, dzikuj i do widzenia. Oczywicie, panie dyrektorze, naturalnie, czyli paski poprzedni pokj. Odwioz pana wind. Dzikuj, panie dyrektorze, dzikuj, ale to naprawd za duo. Czy wanie to jest ycie? A moe powinienem zacz gosi kazania w Wolnym Kociele*, albo co innego powinienem robi? Cha, cha, to te s gadaniny portiera. Do mojego kontuaru prowadzi dugi korytarz od drzwi wejciowych. Wspaniay korytarz. Ju w jego polowie potrafi rozpozna osob, ktra wchodzi. Wiem kto jest kim, i czy mamy wolne pokoje czy te nie. Pan Harjula, skarbnik kasy miejskiej, witam, tak, tutaj s paskie klucze, trzysta dziesi. Tak, to jest ten pokj w rogu. Kolacja dla dwojga tak jak zwykle. Tak, panie skarbniku, przeka starszemu kelnerowi. Powiadomi, jeeli kto bdzie pyta pan skarbnik jest w trzysta dziesi. Hoho, no, o to chyba nie trzeba ju pyta. Dzikuj, panie skarbniku, dzikuj, ale to naprawd za duo. Skarbnik Harjula idzie do pokoju trzysta dziesi, stary kawaler z mokrymi ustami. Kawaler! Po dziesiciu minutach przychodzi radczyni Wahl. Zawsze przytrzaskuje sobie rbek futra w drzwiach.
* Protestancki ruch dziaajcy niezalenie od wadz.

95

Dobry wieczr, pani radczyni. Tak, trzysta dziesi. Dzikuj, pani radczyni, dzikuj, ale to naprawd... Ta stara miota. Do korytarza zblia si dwjka modych: dziewczyna i chopak. Nie s miejscowi, prawdopodobnie z pobliskiej wsi. Dziewczyna obraca si, eby poczyta rozkad, chopak mwi. Czy dostalibymy dwa pokoje jednoosobowe? Przyjecha limy na ferie zimowe, w pocigu poznalimy si przez przypa dek. Zabawne spotkanie, chyba si zaprzyjanilimy. Tak wic dwa pokoje jednoosobowe, skoro poznalimy si i skoro przyje chalimy na ferie zimowe... Jak duo mwi ten chopak. Jemu wydaje si, e mczyni wiatowi mwi duo do hotelowych portierw. Przynajmniej jest mu atwiej, kiedy moe mwi. A dziewczyna zaczyna uczy si rozkadu na pami. Tak, tak, prosz pana. Tak si skada, e mamy w tej chwili wolne dwa pokoje jednoosobowe. Prosz wypeni te formula rze. Tutaj s klucze. Prosz, dla panienki, prosz, dla pana. No i co ja mam im mwi, e drzwi od ich pokoi s naprzeciw siebie. Modzi nie maj atwo. Pomyle, e trzeba uda si do hotelu, aby w spokoju patrze sobie w oczy. Co ja miaem przydzieli im pokoje na rnych pitrach? Noc, na dworze pada nieg, rozpinam konierz. Oczywicie z pokoju sto dwa wyjdzie ta nauczycielka. Ju tak podejrzewaem w dzie. Drogi peniuar, za drogi jak na nauczycielk. Czy pan portier te nie pi? Nijak nie mogam zasn. No, niech pan przyjdzie na chwilk do mojego pokoju na pogawd k. Nie? Telefon, rozumiem. Ale mog chyba posiedzie sobie chwilk w dyurce. O jak tu u pana przytulnie! A potem jakeby inaczej: No, napije si pan szklaneczk likieru. Przynios z mojego pokoju. Pan spotyka tak wielu ludzi, panie portierze. Czarujcy

96

zawd. Czy tych drzwi nie mona by zamkn? Zna si pan na pewno dobrze na ludziach, potrafi ich pan przejrze na wylot. Ma pan takie smutne oczy. Czy pan si krpuje? Tak oni sobie kr nocami, nie wszyscy, ale wicej ni si wydaje. Jedni w peniuarach, drudzy w koszulach nocnych. Spostrzegaj smutne oczy portiera i chc wiedzie co go krpuje. Czemu temu skarbnikowi nie powiedziaem, e trzysta dziesi jest zajte? No ale chopiec z dziewczyn przyszli dopiero po nich. Fuj, cholera!

MATYLDA, SZWACZKA

Syszaam, e jest gdzie taki kraj, w ktrym kobiety mog mie wielu mczyzn. Oj, byabym ciekawa wiedzie ile kobiet byoby zainteresowanych skorzystaniem z takiego przywileju. Wyobracie sobie teraz na przykad takiego, jak ten komendant policji. Chocia mogabym mie dziesi takich nygusw, to powiedziaabym: dzikuj, nie. Posterunek policji stoi naprzeciwko mojego mieszkania. W zym miejscu wybudowali twj posterunek, panie komendancie. Przyjcie do mnie z wizyt za dnia nie wchodzi w gr. Ale komendant policji ma dugi dzie pracy, ojoj, cika to praca. Gdy jest wystarczajco ciemno, dzwonek do drzwi dzwoni. Ten podporucznik z krconymi wosami by tutaj wczoraj mwi i rozpina pasek. -By? Nie prbuj nawet, by ten z krconymi wosami czy nie? Oho, chyba komendant policji nie jest zazdrosny? O ciebie zazdrosny? Ale powiedz czy by. Co ci to obchodzi? Powiedz. Zapnij swj pasek, komendancie policji. Nic z tego nie bdzie. Jeste dziwk, Matyldo. Powiedz to jeszcze raz. On nie powie, ale ja to powiem. Po jakiego diaba tu lecicie, zalinione gby? Zostalibycie lepiej przy swoich kobiecinkach.

98

Ale nie, trzeba sobie troch pohasa, cha, cha! Zgrzytajce reu-matyki, co trzs tu wsami! Przekradamy si po cichu jak koniki polne, eby si popieci. Spytaj si radczyni Wahl, co to znaczy dziwka. Teraz ju id zanim ci wyrzuc. Chyba dlatego tak si uniosam, bo rano byo tak mio. Byam w wirowni z chopakami. Oni nie s przecie bynajmniej aniokami, oj nie, ale z drugiej strony nie mwi nic zego o innych. Kady z nich trzyma w rce butelk z trupi czaszk. Ziemia bya pokryta szronem, rce byy zgrabiae. Wsypali soli do butelek, potrzsali nimi midzy kolanami i piewali jednym gosem: Do nas nie przyjdzie mrz, do nas nie przyjdzie mrz." A potem chlali. Anioki Boe nie chlej z butelki z piszczelami na etykietce w wirowni, ani ja. Ale ja im wspczuam i dlatego czuam si dobrze. Te chopaki potrafi trzyma apy z dala od kobiety, kiedy pij. Im wystarczy picie. W kilku gsiego wdruj sobie czsto ranem do wirowni, na skraj miasta i zaczynaj ju gdy soce wstaje. Skrzypek siedzi midzy nimi i opowiada o rnych rzeczach. A czasami piewaj sobie bardzo cicho. To jest muzyczne matinee, mwi skrzypek i wszyscy si miej do rozpuku, tak jak to si czowiek mieje z dobrego dowcipu. - yknij sobie, Matyldo. -Nie. W takim razie sied sobie na sucho. Chocia nie pij z nimi, to mnie i tak nie wyzywaj od dziwek. Oni wiedz co to kultura. ycie jest ndzne, ale no przecie z wasnej woli jestem tutaj co dzie. Nie moe by wic ono a tak strasznie ndzne. Trzeba troch udobrucha komendanta policji. Nie dlatego, e bez niego bym sobie nie poradzia finansowo, ale jego dusznoci si pogorsz, gdy bdzie mu przykro. A pani Wahl pol kiedy kwiaty. Od siostry po fachu.

99

PRIMUS KOLJONEN, DOROKARZ

Pewnie nie ma znikd tak dobrego widoku na spoeczestwo jak z tego tutaj koza, z siedzenia dorokarza karawanu pogrzebowego. Wioz tutaj powoli radc medycyny Wahla. Ley sobie tam za mn w czarnej trumnie z frdzelkami po bokach. Pikny ma na sobie strj ten skromny mczyzna, ktry odchodzi. Ruuna te ma na sobie nowy czaprak pogrzebowy. Radca medycyny byby zadowolony, gdyby wiedzia o tym. Dobrym czowiekiem by ten Wahl. Za ycia nie zabi duo ludzi. A kiedy otrzyma tytu honorowy, to porzuci swj zawd lekarza. Pewnie tym te mona si w kocu znudzi. A ile ludzi zebrao si, eby przyglda.si tej procesji pogrzebowej, a po brzegi ulicy. No, ale jak to by inaczej. W tym miecie nie oferuje si codziennie takich okazaych zwok, oj nie. Tam stoi wanie Viinikainenowa. Ju si zastanawiaem gdzie ona moe si podziewa, skoro tu przecie jest jej stay punkt obserwacyjny. Na rogu nastpnej ulicy jest babcia Korolainen, a na nastpnej jeszcze Raatikainenowa. Tak to si porozdzielay z biegiem lat te stanowiska widzw. Ruuna to zna ju drog, trafiaby nawet beze mnie. No ale ja przecie siedz sobie tutaj jako ozdoba w jedwabnym cylin-derku i pelerynce. Podobno wygldam raczej komicznie ni pogrzebowo. W pierwszym wozie rechocze proboszcz wraz z kocielnym. Ktre ze swych kaza pogrzebowych wygosi proboszcz? Czy to,

100

ktre wygosi, gdy barka z drewnianymi balami posza na dno wraz z trzema mczyznami, czy moe to, ktrym pobogosawi grb Pirskanena, naczelnika stacji? Proboszcz, jak si postarza, to zacz troch zmienia te swoje kazania. Bdzie ju z dziesi lat. Chyba wygosi to kazanie Pirskanena, bo jest dusze. Wida jak proboszcz mieli szczkami. Trzeba go byo oczywicie znowu zabra prosto od stou, dlatego zawsze tak si spieszy. Wdowa jedzie sama, pani radczyni. Musi si tam troch teraz zastanawia za woalk. Ale jej myli nale przecie do niej. A tutaj we wasnej osobie stoi sobie pan Anders i przyglda si wszystkiemu trzymajc swj kapelusz w rce. Czyby nie zaproszono go na styp? O, i Kaarsona te przyprowadzili, aby si dziwowa, sierocina. Stoj oni sobie tutaj teraz jeden przy drugim z goymi gowami. To taki gest przy poegnaniu, e jeden i drugi zdejmuje kapelusz. No tak to jest, ziemski wdrowniku. Dugo to trwa. Wszyscy tam stoj w kolejce, ci ktrzy wymylili sobie choby najmniejszy powd, eby w niej sta. O, jest tam te skarbnik kasy miejskiej. Znajomy rodziny. Ojojoj, radca medycyny ma, mia znajomego rodziny. Niegodziwca! Tylko, Boe mj, nie wypada przecie tutaj myle o tych rnych sprawach. Spieszcie si, duszyczki, bo czas jest drogi. No tak, oczywicie, pewnie e fotograf te ju si tu krci. Czyby zamwia go radczyni, a moe gazeta? Tylko eby ten wariat nie zatrzymywa caej procesji. Jak by pogrzeb starego burmistrza, to kaza zatrzyma si mczyznom nioscym trumn na drodze do cmentarza i powiedzia: Stop, a teraz bdzie zdjcie." Opadali z si ci starsi panowie, gdy trzymali w powietrzu t cik dbow trumn. Oho, daj spokj, Ruuna, zaraz bdziemy w domu. To to pikny dzie, soce przebyskuje przez chmury. Wyglda na to, e z chci witaj radc medycyny tam u gry. No, czy ju pan jest u niebios bram? Powodzenia, nic poza tym, panie radco medycyny. Kaniam si panu.

101

Prr, Ruuna. Teraz skrcamy. Jutro bdziemy Ronkainenom przewozi rzeczy do nowego mieszkania, przeprowadzaj si. Wszyscy si przeprowadzaj, zaley kto dokd. Ruuna cignie, a ja siedz na kole.

HJALMAR B. PUKKI, NAUCZYCIEL

Moja ona, magister Klaudia Pukki, pochodzi z rodziny Carls-sonw, Carlssonw z Helsinek. Studiowalimy wwczas obydwoje na uniwersytecie letnim. Ja nauki pedagogiczne, a ona co innego, nie wiem dokadnie co. Nawizalimy ju blisz znajomo przy jakiej okolicznoci, z jej inicjatywy. Ona nie miaa wwczas jeszcze tytuu magistra. Pewnego wieczoru po pracy, gdy siedzielimy w jej mieszkaniu, mgr Klaudia Carlsson powiedziaa: Pijesz, Hjalmar? Nie, nie pij, panienko Carlsson. Moesz mi mwi Klaudia. Czy nie uwaasz, e jest to pikne imi? To jest niespotykanie adne imi. No, nie przesadzaj. A moe palisz, Hjalmar? Nie, nie pal. Mgby sobie troch pali. To nic nie szkodzi, jeeli mczyzna pachnie odrobin tytoniem. Ja te o tym mylaem. Czy mylae nad tym, aby zacz pali? Prawd mwic, mylaem o tym. Z mojego powodu? No, no chyba. Chyba? No, na pewno tak.

103

Ty tak pewnie umiesz trzyma w doniach nitki weny, Hjal-mar. Uwaam, e jeszcze bd w tym lepszy. Hjalmar, chyba wyjd za ciebie za m. Ach tak? Co ty na to powiesz, mj chopcze? Cieszybym si z tego niezmiernie... naprawd wielce, Klaudio... kochana. Tak wic stalimy si maonkami, pani magister Pukki i pan nauczyciel Pukki. Pani magister Pukki dostaa wkrtce posad w gimnazjum w tym miecie, a ja za jaki czas pniej w miejscowej szkole podstawowej. Od tamtej pory, e tak powiem, odcisnlimy w miecie wasne pitno. Magister Pukki jest naprawd wspania kobiet. Niestety, nie chce mie dzieci. Przypuszczam, e jeeli chciaaby, to by urodzia. Z przyczyn zrozumiaych nie mona mie dzieci samemu. Poza tym wychowywanie dzieci staoby si uciliwe dla mnie, a to z powodu mojego stanowiska. Magister Pukki odbya dwa lata temu w lecie dug podr naukow za granic. Wysaa mi wiele listw i kartek. Niesamowicie potrafi opisywa ycie i zwyczaje innych narodw. Pocztwki zaczynaj si od sw Drogi Hjalmarze", a w listach K. Hjalmarze!". Magister Pukki, moja ona, przygotowuje swoj prac doktorsk. Nie ma powodu rozpowiada o tym za wczenie, bo zazdroci jej wiele osb i zaczliby pisa na ten sam temat. Nie chcc chwali si moim wasnym zachowaniem, uwaam za szczegln cech mojego charakteru to, e nie byem ciekaw, co moja ona pisze. Wanie niedawno wybrano mnie na dyrektora szkoy. Pozwol sobie podkreli na dyrektora. Jeszcze chyba mgbym sobie pozwoli na podkrelenie tego, e magister Pukki nie naley nawet do zarzdu szkoy. Dzikuj, najlepszego wam ycz, nie mwmy o tym ju wicej.

104

Mj kolega, nauczyciel Helminen twierdzi, e dyrektor szkoy otrzymywa czasami tytu doradcy owiatowego. Wydaje mi si jednak, e nauczyciel Helminen si myli.

KLAUDIA PUKKI

Pochodz z rodziny Carlssonw, z tych z Helsinek. Mam ma o wzrocie 160 cm, o nazwisku Pukki*, Hjalmar Pukki. Cha, cha, cha! Ale ju si do tego przyzwyczaiam. To znaczy do nazwiska. Pomwmy raczej o czym innym. Gdy si pomyli, szanowni radni, o Rzymianach, ktrzy take byli narodem cywilizowanym, nie mona bez zastanowienia podziwia ich technicznych postpw. Ju w roku 312 p.n.e. poprowadzono do Rzymu, wczesnego centrum wiatowego imperium, wodocig. Pniej, cesarze Trajan i Hadrian, szanowni czonkowie rady miejskiej moe pamitaj ich histori, przyznajc, e woda jest dobrem kultury, kazali budowa kolejne wodocigi, ktre nazwano akweduktami. Wzdu nich, z bardzo dalekich stron podcignito wod ze znajdujcych si wysoko w grach rde a do miasta, ktre byo centrum wczesnego wiata, aby jego mieszkacy mogli z niej korzysta. Mog pastwa zapewni, e woda, ktra jest w tych studniach pochodzcych z zamierzchych czasw jest wci czym najwieszym, czym najczystszym. Miaam dwa lata temu szczcie odby podr w celach naukowych midzy innymi do Rzymu. Ledwie mog opisa, co czuam stojc przy synnej Fontannie di Trevi, w ktrej sam bg morza Neptun... Tak, szanowni radni, biorc to wszystko pod uwag, kiedy teraz musimy zastanowi si nad
* Fi. 'kozio, cap; satyr, erotoman'.

106

przyznaniem dofinansowania na doprowadzenie wodocigu i wykonanie kanalizacji w dzielnicy piewne Wzgrza, uwaam, e powinnicie je przyzna. Ku mojej radoci zauwayam te, e ten projekt rady ju zosta uznany za przydatny przez wszystkie ugrupowania radnych. Bdc spoecznoci cywilizowan, naszym obowizkiem jest naprawd dba o to, aby ludzie ze piewnych Wzgrz dostali wreszcie swj akwedukt." Praca w szkole jest mczca. Mwic wprost, daje w ko niemiosiernie, jeli ma si przy tym troch aktywnych oglnych hobby. Ale c, mam i z tego oczywicie wasn satysfakcj. W czwartej klasie jest wyjtkowo mio wygldajcy chopiec, Kaarlo Ramo* c za straszne nazwisko dla tak sympatycznego chopca. Jego ojciec pracuje gdzie tam na poczcie, ale rysy Ka-arla s, mwic wprost, arystokratyczne. Ma dugie rce i nogi, i jest niezwykle rozwinity jak na swj wiek. Przytocz mae, rozczulajce zdarzenie. Pewnego razu na lekcji zdarzyo si tak: - Co ty tam czytasz, Kaarlo? Co masz na kolanach? -Nic. - Kaarlo, wsta. Masz w rce jak gazet, przynie j tutaj. - To tylko taka gazeta o filmach. - Na to wyglda. Czy na t ilustracj Kaarlo patrzy? -Tak. - Kto jest na niej? - Marilyn Monroe. - A co w niej jest do ogldania, Kaarlo? - Nie wiem. - Powiedz mi, Kaarlo. - Ona... ona jest troch podobna do pani magister. Wicej nie mczyam chopaka, zaczerwieni si tak uroczo. Skonfiskowaam tylko gazet, wsadziam j spokojnie do swojej teczki.
* To nazwisko moe si kojarzy z fi. ram 'bagno'.

107

W domu rzuciam troch okiem na ilustracj. Nie, ta Mari-lyn Monroe nie jest do mnie podobna. Chopak widzi mnie ewidentnie w jakim wyidealizowanym wiede. Chocia... o ile moe w ukadzie oczu i w ksztacie ust nie ma czego... Nikt przecie waciwie nie wie, do kogo jest si podobnym. Czego jeszcze ycz sobie od ycia? Niewiele, mam prawie wszystko. Byleby tylko Hjalmar nauczy si, e nie trzepie si dywanw wtedy, kiedy jestem w domu.

JONAS HYTTINEN, INSPEKTOR SANITARNY

W pierwszym roku urzdowania przypiem na cianie wszystkich miejskich toalet kartk: Przed wyjciem prosz doprowadzi do porzdku swoje ubranie". Wadze miejskie zauwayy, e przekroczyem swoje uprawnienia. Niczego si nie zwalczy bez osobistego powicenia, powiedziaem. Pac za te plakaty z wasnej kieszeni. Sam je przecie wykaligrafowaem. Wspczesna nauka, higiena, walczy z gboko zakorzenionymi uprzedzeniami. Kilka lat temu ruszyem do ataku przeciwko szczurom. Przynty z trucizn porozkadaem wszdzie. Jedynym, o ktrym wiadomo, e j zjad, by pies pana Andersa. Zdech. Pan Anders powiedzia mi, e dziaaem wbrew prawu i kaza mi zapaci za psa. Nie znam prawa, powiedziaem, ale na pewno nie zabrania ono zabijania szczurw. Nie zapac za paskiego psa. Powinien by pan porozwiesza na bramach ostrzeenia, e zostay podoone trutki. Ani myl wasnym kosztem wypisywa wam kartek z ostrzeeniem. A poza tym, nie wierz, eby pies pana sdziego umia czyta. Pan Anders zagrozi zdjciem mnie ze stanowiska. Ale zapomnia, e w tym miasteczku praca inspektora sanitarnego jest wolontariatem. Za to nie dostaje si pensji. A nikt inny nawet by nie chcia takiego stanowiska.

109

W wyniku dugich bada teoretycznie rozwizaem ju kwesti, jak mona a priori odgadn, czy z jajka wyjdzie kogut czy kura. Ta praca badawcza nie odbya si bez osobistych powice. Zjedlimy ogromne iloci jaj kurzych, i mam chronicznie twardy brzuch. T wspomnian prac mojego ycia prbowaem nakreli w sposb popularnonaukowy w kilku napisanych przez siebie artykuach, ale dziennikarz Pyhnen z Dziennika Porannego" cigle z alem tumaczy, e brak miejsca. Zobaczymy, jak zatka tego sceptyka, kiedy dostan subwencje na szerzej zakrojone badania laboratoryjne, o ktre ubiegam si w Ministerstwie Edukacji. Wiem, e w tym miasteczku s cynicy, ktrzy duchowo wytykaj mnie palcami. Ale ja si ich pytam: Czy wiecie, dlaczego przy szerszej kocwce jaja jest taka maa pusta przestrze? Nie wiecie. Czy wiecie, ile trwa ksztatowanie si skorupki jaja? Nie wiecie. Czy wiecie, co si dzieje, gdy kura je nasiona tasznika pospolitego (Capsella bursa pastoris)? Nawet tego nie wiecie. Jak moecie zauway, sfera wiedzy jest nieskoczenie szeroka. Naukowo uformowanej inteligencji nie brakuje pola do bada. Pilna praca trwa dalej w pracowniach badawczych. Ale wam, ktrym negatywna mentalno przeszkadza zrozumie tych, ktrzy rozwizuj zagadki ycia, pragn powiedzie to jeszcze: Wicej znaczy wiedzie o jajku w tym miasteczku, ni o atomie w Harwell*. Omnium ex ovo**.

* Centrum bada nad energi nuklearn w pd. Anglii, ok. 20 km od Oxfor-du, zaoone w 1946 r. ** ac. Wsystko %jaja. Podobne stwierdzenie, Omne pivum ex ovo (*wszystko, co yje pochodzi z jaja') jest przypisywane ang. fizjologowi i lekarzowi Williamowi Harveyowi (15781657).

110

ANNETTA LEIMU, PIEWACZKA

Lekcje piewu dawaam w tym miecie odkd na scenie operowej nie byo ju poytku z jakichkolwiek gorsetw. To ju kilkanacie lat. Mon Dieu! Jakie to ja opery piewaam? Nie pytajcie si mnie. Rzucie okiem na artyku, ktry napisali w Dzienniku Porannym" w dniu moich pidziesitych pitych urodzin. Zawiera wyczerpujce informacje; sama go napisaam. Niemcy byli dentelmenami. Pewnego razu otrzymali tutaj przydzia, nie wiem, dlaczego. Moe na odpoczynek. Podczas wojny to chyba jedzie si czasem na urlop. Moja znajomo jzyka ach, te drezdeskie czasy! bya dugo doceniana. Wie pan, co mam w tej rce, Herr Oberleutnant? Wzia pani co z doniczki, Liebling. To jest fiska ziemia, Herr Oberleutnant. Rozumiem, Madame. Jest pan na witej wyprawie krzyowej na wschd, wkrtce pomaszerujecie na Moskw. -Tak. Prosz wzi t ziemi, poruczniku. Prosz ni posypa uli ce tego miasta, z ktrego przegonicie barbarzycw. Wcisnam mu ziemi do kieszeni. Bya to wojna byskawiczna. Tchnam troch patriotycznego entuzjazmu w tych bladych niemieckich chopcw. Kiedy piewaam dla nich Nach Frankreich %pgen die %wei Grenadier', die waren

111

in Wussland gefangen* stawali si jeszcze bledsi, a ich wargi zaciskay si z determinacj. Potem byo jak byo. C z tego, historia wiata jest mi w sumie obojtna. Ale c za czas odrodzenia nadszed dla mojego nieugitego narodu! Oszaamiajcy, przyprawiajcy o zawrt gowy szum wiosennego wiatru przebiega przez kraj. Tumy, ktre drzemay w okowach niewoli, budziy si do nowego ycia. Flagi, ludzie, mwnica na placu. Siostry, bracia! Id do przodu, narodzie silny. Kraju biedny, kraju ukochany, ten tum, ktry tu dookoa widzimy nie opuci ci. Serca pon, wolno zaprasza, prawa czowieka czekaj." Zdyam jeszcze zapiewa Marsyliank tylko do poowy, kiedy mnie zdjli z mwnicy. Ludzie krzyczeli, miali si i byli kompletnie oszalali z radoci. A jednak koniec kocw - ich rewolucja zatrzymaa si w poowie. Wrd nich byo tak niewiele inteligencji. Zreszt dziki temu do moich pamitnikw, ktre wanie pisz, trafi na pewno nieza historyjka. Moje pamitniki - w nich zo na rce drogiego mi narodu mj ostatni podarunek okoo
* S to dwa pierwsze wersy wiersza Heinricha Heinego Die Grenadiere (Grenadierzy") ze zbioru Buch derUeder (Ksiga Pieni") z r. 1827. W tumaczeniu polskim Stanisawa empickiego: Do Francji wracali dwaj grenadierzy niewoli rosyjskiej dwa jecy. W zbiorze: H. Heine, Wiersze, Wrocaw, Ossolineum, 1951, str. 46 (tame w przypisie objaniajcym tekst Z. ygulski pisze: Wiersz ten mia wedle wasnych sw autora, powsta ju w roku 1816. Heine widzia na wasne oczy jecw francuskich, ktrzy po kilkuletniej wojnie wracali z Rosji do Francji. Jeden z nich wiz podobno na taczkach zwoki swego towarzysza, aby je pochowa w ziemi francuskiej", chodzi oczywicie o odwrt wojsk napoleoskich w 1812 r., kiedy podczas wojny z Rosj, pomimo zdobycia Moskwy, Wielka Armia Napoleona musiaa zim ucieka, ponoszc olbrzymie straty i ginc prawie doszcztnie). Do tekstw Buch der Ueder (Ksiga Pieni") H. Heinego muzyk komponowa min. Robert Schumann.

112

siedmiu czci streszczonej historii cywilizacji: obnaam moj dusz cakowicie, odwanie id do przodu taka, jaka jestem, opublikuj listy miosne od posa Karvanena. Wspomnienia, bogate wspomnienia, w nich mam co, co ciska mnie w doku, kiedy sucham pani Hassinen, ktra piewa jak zardzewiay kurek na kociele.

ZACHARIAS PIRINEN, REWIDENT

Mj przyjacielu, rozejrzyjmy si naokoo nas w tym miecie. Popatrzmy na naszych wsplnych znajomych, ktrych ycie, z racji niewielkich rozmiarw miejscowoci, jest dla nas niczym otwarta ksiga. I co widzimy? Dyrektor banku, Happala pi i dosta si do wizienia, przedsibiorca Kiiskinen ley w szpitalu jako ofiara zbyt burzliwego trybu ycia, a babcia Koskinen, ta od gazet, ma w termosie spirytus zmieszany z kaw. Mona zawiadczy, e portier Kekalai-nen nie wylewa za konierz na przyjciu dla weteranw wojennych, a portier z Domu Zwizkw Zawodowych chwiejc si na nogach piewa Midzynarodwk na pierwszego maja. Pukownik Bruun moe pominiemy kadr oficersk spuszczajc kurtyn miosierdzia. Fotograf Hurm kry midzy nami i irytuje tych, ktrych nie sta na picie codziennie. Handlowiec Knnen wydaje si by trzewy, ale mwi si, e przeprowadza si wkrtce do Ameryki. Na wygld nosa konstabla Metso wpyno co innego ni mrz i zawieruchy. Hotelowy portier Julius jest hotelowym portierem, a Matylda szwaczka ma z opini, wic te musi pi. Starej wdowie Pellenius zadaem pytanie dotyczce jej sumienia: czy byaby w stanie ewentualnie zaakceptowa wino, na co ona powiedziaa, e j nie interesuj takie poida dla cielakw, chocia lubi moe likiery. Szewc Miettinen yje w odosobnieniu ukrywajc w ten sposb nie wiadomo jak okropne wady. Dorokarz Koljonen nie zabiera nieboszczyka, pki nie yknie

114

sobie jednego, a o Adzie Karhunen z piekarni mwi si, e do swoich wypiekw dodaje koniaku. Co do panny Siren, staruszki z wyszych sfer, wiadomo, e lubi sherry. Aktorka Sievanen zostaa zwolniona z powodu ponczu, o modoci pastora Raity mwi si rne rzeczy, a Julkunen, waciciel kamienicy, te piby, gdyby kto go poczstowa. I tak dalej. Nie wspominajc w ogle o pewnych inynierach i sdziach, a cilej o modszych sdziach, ktrych imion nie uwaam za potrzebne wymienia. Z takim narodem przyszo mi maszerowa trzymajc wysoko chorgiew idei trzewoci. Nie mylc o sobie byem przewodniczcym kubu, harowaem w kku recytatorskim i oddawaem strzay startowe w wycigach klubu abstynenta w biegu w workach. A pewnego dnia kontrolerzy zauwayli niedocignicia w moich rozliczeniach. O adnych naduyciach nie mogo by mowy, ksigi po prostu si pomieszay. Gdy kontrolerzy opuszczali mj dom wzili ze sob sto sztuk rnych proszkw, ktrych zwykem sobie zaywa codziennie jakie trzydzieci. Czy nie jest niezmiernie okrutne to, e mczyzna, ktry prawie trzydzieci lat walczy w imi swoich przekona i by wzorem dla dorastajcej modziey, musi zrezygnowa ze wszelkich stanowisk przewodniczcego tylko z tego powodu, e zaczto go nazywa Proszek-Pirinen?

115

IDA PIRHOLA, PRACZKA

Znam wielu ludzi z wyszych sfer, tak jak inni. Nie witam si z nimi na salonach, ale pior ich ubrania. A skoro znam ich ubrania, to znam te tych ludzi z wyszych sfer. ona pukownika Bruuna jest moda i pikna. W dodatku ona musi by te dobrym czowiekiem. Gdy jest si modym i piknym nie jest atwo by dobrym. Ale pukownikowa taka jest. Nie syszaam nigdy, eby si kcia, mimo to jej m ma problem z sercem lub cukrzyc. Gowa pukownika cigle si poci, wida to z poszewek na poduszki. Pani magister Pukki chodzi z gow podniesion do gry, jest jak statek wojenny. W tym miecie jest tak mao wyksztaconych i mdrych kobiet. Ale al mi pani magister Pukki. Ona ma tak duo piknej bielizny osobistej, pikniejszej ni ktokolwiek inny. Ale dla kogo? Nauczyciel Pukki, jej m, nie czyci swojego zadka tak jak trzeba. Jestem praczk i powinnam si zbuntowa. Praczki zawsze byy takie buntownicze. Gdy stoi si w parze wodnej i wdycha si zapach szarego myda, a potem pucze si na czworaka ubrania w przerbli, wtedy do gowy przychodz myli pene zoci. A gdy nazbiera si ich wystarczajco duo, wtedy chce si rzuci ugiem w oczy tym ludziom, ktrzy ka pra sobie ubrania. Ale ja wiem, e midzy koszul mojego ma, a koszul pana magistra nie ma wikszej rnicy. Mankiety magistra s chyba bardziej wytarte.

116

Antikainenowej, ktra wynajmuje ssiedni kocio do prania bielizny, reumatyzm wykrzywi jedn rk. Praktycznie musi sobie radzi tylko t drug. Co Antikaiska robi jeszcze tutaj w pralni? Przecie wasz mulek wyywiby was. - Nie ple! Nigdzie nie ma takiej wolnoci sowa jak tutaj. Tu taj wyklinam na wszystko i na wszystkich, ale nikogo nie obra am. Potem w domu potrafi zachowywa si jak czowiek. Taka jest Antikainenowa, mwi tyle ile mwi. Duma i upr nie pozwalaj jej zniy si do narzekania. Byo co byo, jedno postanowiam: Ilona nie bdzie w przyszoci praa cudzych ciuchw, ju ja o to zadbam. Czy w tym wszystkim nie ma czego zadziwiajcego: panie rozlewaj likiery po obrusach, a ja yj z tego. wiat jest odpowiednio urzdzony.

PICIOLETNIA ILONA

W tym miecie mieszkaj sami grzeczni ludzie. Rano, jak tylko si budz, biegn do drzwi piekarni cioci Kar-hunen. Oczywicie, e nie do samych drzwi, ale w tamte okolice. Tam sobie stoj i oddycham. A jak tam oddycham, to tak jakbym opowiadaa jak bajk. Potem ciocia Karhunen przychodzi i daje mi bulk, ktra jest tak gorca, e parzy w palce. Potem ciocia zawsze mwi co do mnie, ale ja nie mam czasu tego sucha. Na pewno to nic wanego, bo mwi to tak przyjanie. Biegn z powrotem do domu. W dzie przyjeda ciarwka z drewnem do nauczycielki Koivu. Poniewa jestem grzeczn dziewczynk i nie jestem zbyt rozbrykana, mog wrzuca drewienka do piwnicy pani nauczycielki. A potem, jak wrzuc wszystkie i umyj sobie rce, mog posiedzie troch w jej domu. Oczywicie pod warunkiem, e bd cicho i nie bd przeszkadza. Niech Bg ci wynagrodzi, mwi pani Koivu i poklepuje mnie po gowie. Pakaabym gdybym tylko si na to odwaya, taka dobra jest dla mnie pani nauczycielka. A Ojciec w Niebie jest mi winien dwa lizaki z syropem. Po poudniu id na stary cmentarz. Tam kwitn cudowne czeremchy. Zrywam par gazek i id zadzwoni do drzwi pana konstabla Metso. Czy wujek starszy konstabl kupiby kwiatki? - Nie zerwaa ty ich tylko z ogrodu pana Andersa?

118

Pewnie, e nie. Ile kosztuj te twoje kwiatki? Dziesi marek, tak jak wczeniej. Masz tutaj, prosz, i bd zawsze grzeczn dziewczynk. Dzikuj. Niech Bg wynagrodzi wujka starszego konstabla. Konstabl Metso jest taki miy i dobry. Chciaabym, aby ka dy nazywa go starszym konstablem. Wieczorem, przed zachodem soca, ojciec idzie z taczk do pralni po mam. Mama pierze tam ubrania i zarabia pienidze. Z powrotem wracaj z wieloma koszami mokrych ubra i ledwie co maj si pcha razem taczk. Mama i tata rozwieszaj ubrania na sznurkach, a zapenia si cae podwrko. Wtedy nie wolno mi tam biega. Zapach kawy wypenia nasz pokj. Mama kruszy cukier noyczkami. Budzik tyka na komodzie, a rano o szstej wydzwania melodyjk. Ale to dopiero jako nad ranem. Mama budzi mnie i mwi, e lepiej bdzie, jak bd spaa w ku ni na krzele. Wczoguj si pod kodr i odmawiam Ojcze Nasz, eby On chroni mnie i mam i tat i cioci pieka-rzow i wszystkich.

119

REDAKTOR PYHNEN

Kady ma swoje wizje. Chyba powinno si je mie, bo inaczej byoby zbyt ciko. Konstabl Metso zadba znowu o ceny rynkowe. No, zaoybym si, e one s przez niego o kilka marek nisze ni w rzeczywistoci. Metso ma ceny na oku. Na jego placu trzeba sprzedawa troch taniej ni gdzie indziej. Nie min nawet rok jak pan Anders kupi ten Dziennik Poranny". Obecnie jest to takie bezproblemowe. Pienidze na lad i ju. I w ten sposb trzy razy na tydzie ma si do dyspozycji odziedziczone po ojcach zasady i niezachwiany wiatopogld. Tak to jest. Kady pociesza si jak umie, kady to inaczej sobie wyobraa. Mody Salminen mieje si, e wci pisz rcznie i e moje s" jest jeszcze takie starodawne. Ale mwi Salminenowi, e bd sobie pisa takie s", jakie tylko bd chcia. Takich wistw jak wy modzi ja moim s" nie wypisuj. Ani takich bezmylnoci. Ale prawd mwic, to ja tutaj gnij. Staem si starym szczurem gazetowym, zwykym owc wiadomoci. Bo nie nauczyem si pisa wszystkich s" tak samo. W moim yciu zdarzyo si ju wiele, o niejednym si pisao. Czasami nawet si pisao tak, eby tylko by artyku. No ale dawniej tak si zdarzao, naprawd rzadziej ni teraz. Wczoraj okoo poudnia w naszym miecie, na wzgrzu, gdzie jest dom opieki spoecznej, wydarzy si szokujcy wypadek drogowy, w ktrym wicesdzia Anders Pellenius zgin w sposb

120

przykry. No tak, w sposb przykry" powinno si chyba skreli, tych innych sposobw chyba jest par. Na temat wypadku uzyskalimy nastpujce informacje: O wymienionej porze wicesdzia Pellenius, ktry nalea do zarzdu domu opieki spoecznej, wchodzi na wspomniane wzgrze, ktre jest znane ze swojej stromoci. W poowie drogi pod gr, naprzeciw Pelleniusa nadjecha rowerem z du prdkoci pensjonariusz pobliskiego domu opieki spoecznej Ka-arson. Straci on widocznie panowanie nad rowerem i wjecha prosto na sdziego Pelleniusa, po czym obydwoje stoczyli si na pobocze jezdni. Rower rozlecia si doszcztnie taa, a moe jednak najpierw spytabym si o inne rzeczy dotyczce wypadku. Rannych odwieziono prdko do szpitala, ale tam mona byo tylko stwierdzi, e sdzia Pellenius wyzion ducha, prawdopodobnie w nastpstwie silnego uderzenia w potylic. Natomiast pensjonariusz Kaarson wyszed z tego wypadku z kilkoma nieznacznymi zadrapaniami. Z jakiego niezrozumiaego powodu Kaarson wzi nagle rower, ktry sta przy cianie domu opieki spoecznej. O ile wiadomo, nie umie on nawet jedzi na rowerze. Kaarson, ktry jest ju starszym mczyzn, znajduje si w gbokim szoku powypadkowym. Jak wynika z jego wypowiedzi, jemu wydawao si, e jecha motocyklem. Pacjent znajduje si dalej pod obserwacj medyczn. Jak ju wczeniej powiedziano chodzi tutaj tylko o nieszczliwy wypadek. Wicesdzia Pellenius urodzi si bla bla po co z tym na pierwsz stron, zamieci si te dane osobowe w nekrologu, gwiazdka w to miejsce. Niech zajmie si tym Salminen, on jest modszy. Modsi maj taki duy i wiey zasb sw. Ramka o gruboci dwch cycero, na jedn kolumn, na trzeciej stronie. Przesucie to ogoszenie fabryki myda gdzie indziej. Dziwna sprawa, chocia takie rzeczy te si zdarzaj. Kaarson musia najecha na Andersa, eby ten umar. Bg wzi win na siebie. Co takiego nie mogo si wydarzy nigdzie indziej jak w samym yciu.

121

Pogrzeb jest za tydzie, taki zwyczaj. Salminen o tym napisze, on jest modszy. Pani Hurm trzeba powiedzie, eby przygotowaa swojego ma na t okoliczno. Wszystkie prawdziwe wiersze napisane s po acinie. Tak jak na przykad Integer vitae*. Oraz Gaudeamus igitur**. Oj, ten czas idzie tak szybko do przodu. Zamykaj tutejsz bibliotek. Nic tu po mnie, Salminen zajmie si wszystkim. Jak si troch pospiesz to zd jeszcze powiedzie dobranoc temu staremu morsowi z biblioteki.

* Integer vitae scelerisue purus (tac.) 'o nieskazitelnym yciu i wolny od wystpku' - pierwszy wers XXII ody z I Ksigi Pieni (ac. Carmina) Horacego. W tumaczeniu literackim, np. Adama Wayka, wers ten brzmi: Kto yje godnie krwi nie splamiony" (Horacy, Dwadziecia dwie ody, prze. A. Wayk, opra. S. Stabrya, Ossolineum/DeAgostini, Wrocaw 2004). Tame (str. CXXVI) Stanisaw Stabrya objania: Patetyczny pocztek tej ody, piewany jeszcze w latach pidziesitych XX w. podczas pogrzebw wybitnych osobistoci, zarwno w Polsce (np. na pogrzebie prof. Ryszarda Gansica w roku 1958 w Krakowie), jak i w innych krajach zachodnioeuropejskich (...)". W Finlandii Integer vitae scekrisue purus take jest znane jako pie aobna (fi. Vaipuos, vaivu sjnnyinmaasi heimaa), do ktrej melodi skomponowa Friedrich Flemming. ** Gaudeamus igitur, jwenes dum sumus (ac.) 'cieszmy si wic, pki jestemy modzi'. Pie uniwersytecka, ktrej melodia jest znana od r. 1267, zaadaptowana jako pie niemieckojzyczna w r. 1717 przez I.G. Giinthera, i do ktrej sowa w wersji aciskiej uoy C.W Kindleben w r. 1781.

122

MIESZKACY MIASTECZKA

Panna Koskinen, sprzedawczyni gazet Pastor Raka Jafet Miettinen, szewc Siiri Sara, kwiaciarka Adam Huttunen, konsul tytularny Fabrykant Kiiskinen Mia Pellenius, wdowa Izrael Julkunen, waciciel kamienicy Helga, kelnerka Pracownik magistratu, Artur Riippa Pani Adela Riippa Herman Heinrich Riippa, dorosy Raafael Pesu, bibliotekarz Linkku, pomocnik na lewym skrzydle Dyrektor banku Happala Parttyli, kominiarz Helina, pomoc domowa Kaarson, dawny parobek Ada Karhunen, piekarka Risto Ventti, waciciel sklepu z artykuami elaznymi

Portier Kekalainen Reittu Karp, portier Pukownik Bruun Elsa Bruun Panna Siren Johannes Hurm, fotograf Valma Hurm, maonka Kalle Mykkanen, skrzypek Fredrik Knnen, byy handlowiec Patty Sievanen, aktorka Konstabl Metso Jaana Julius, portier w hotelu Matylda, szwaczka Primus Koljonen, dorokarz Hjalmar B. Pukki, nauczyciel Klaudia Pukki Jonas Hyttinen, inspektor sanitarny Annetta Leimu, piewaczka Zacharias Pirinen, rewident Ida Pirhola, praczka Picioletnia Ilona Redaktor Pyhnen

123