BIULETYN

POLSKIEGO ZWIZKU HODOWCW KONI

ul. Koszykowa 60/62 m 16, 00-673 Warszawa. Dzia Hodowlany (22) 629 95 31, 628 03 31. Redakcja Ksig Stadnych 628 98 38 fax. 628 68 79. E-mail: hodowla@pzhk.pl, pzhk@poczta.onet.pl Internetowe archiwum: www.konpolski.pl/biuletyny_pzhk.htm Nr 11 (2002) sierpie 2002
Szanowni Hodowcy, Oddajemy w Wasze rce kolejny biuletyn Polskiego Zwizku Hodowcw Koni, w nieco zmienionej szacie, gdy poczwszy od tego numeru bdzie on integraln czci Konia Polskiego. Jednoczenie chcielibymy, aby w biuletynie, obok zamieszczonych dotychczas przez PZHK przepisw, wynikw prb dzielnoci i innych artykuw, znalazy si rwnie informacje i sprawozdania z najwaniejszych wydarze w Waszych okrgowych zwizkach hodowcw koni. Serdecznie zapraszamy do wspredagowania naszego biuletynu. W biecym numerze przedstawiamy szczegowe wyniki prby dzielnoci ogierw po 100-dniowym treningu, ktra odbya si w dniu 27 czerwca br. w ZT Biay Br. O prbie i wprowadzonych do niej innowacjach pisze w KP Janusz Lawin przewodniczcy komisji kwalifikacji i oceny ogierw, natomiast dr Dorota Lewczuk i dr Krzysztof Soniewski z Instytutu Genetyki i Hodowli Zwierzt PAN w Jastrzbcu, postaraj si w swoim artykule przybliy Pastwu zasady konstrukcji indeksu oceny wartoci uytkowej ogierw po 100-dniowym treningu.

INDEKS WARTOCI UYTKOWEJ KONI Dorota Lewczuk, Krzysztof Soniewski

Selekcja, czyli wybr zwierzt przeznaczonych na rodzicw nowego pokolenia, jest jednym z najwaniejszych i najtrudniejszych elementw hodowli. Selekcja powinna opiera si na ocenie wartoci hodowlanej, przez ktr rozumie si zdolno do przekazywania potomstwu najkorzystniejszych cech uytkowych. W wiodcych krajach europejskich wprowadzono ju nowoczesne metody szacowania wartoci hodowlanej, oparte na metodach matematycznych. Umoliwiaj one optymalne wykorzystanie wszelkich moliwych rde informacji dotyczcej uytkowoci wasnej zwierzcia, uytkowoci jego potomstwa oraz przodkw i krewnych bocznych. W Polsce prby szacowania wartoci hodowlanej rozpoczy si w poowie lat 90-tych. Szacowanie to jest jeszcze utrudnione z nastpujcych wzgldw: ogiery pozostawiaj stosunkowo niewiele potomstwa pomiar uytkowoci moliwy jest u obu pci, lecz bardzo mao klaczy ma sprawdzon uytkowo definicja ocenianych cech uytkowych jest mao precyzyjna i w dodatku czsto si zmienia, ponadto brak jest precyzyjnie zdefiniowanego celu hodowlanego brak jest usystematyzowanych zbiorw danych dotyczcych uytkowoci koni dane rodowodowe s bogate, ale maj na og posta tradycyjnych zapisw, podczas gdy wykorzystanie tych danych moliwe jest dopiero po przeksztaceniu ich w odpowiednie bazy danych zapisane w pamici komputerw (rodowody elektroniczne) waciwa konstrukcja indeksu selekcyjnego wymaga znajomoci parametrw genetycznych ocenianych cech. Aby parametry te mogy by wiarygodnie oszacowane konieczne jest posiadanie odpowiednio obszernych (gromadzonych przez wiele lat) zbiorw danych. W hodowli koni jestemy zainteresowani rwnoczesnym doskonaleniem wielu cech uytkowych tych zwierzt. Aby wyrazi jedn liczb, czn warto hodowlan zwierzcia pod wzgldem wielu cech, wykorzystuje si indeksy selekcyjne. Z pewnym uproszczeniem mona powiedzie, e indeks taki jest to wzr, do ktrego wstawiane s wartoci hodowlane (wczeniej oszacowane dla poszczeglnych cech, uwzgldnionych w indeksie). Do skonstruowania takiego indeksu potrzebne s wagi ekonomiczne poszczeglnych cech (zawsze mniej lub bardziej subiektywnie ustalane przez hodowcw), wiedza na temat zmiennoci genetycznej i fenotypowej cech, ktre zamierzamy wczy do indeksu oraz ich genetycznych i fenotypowych powiza (korelacji). W przypadku polskiej hodowli koni wiedza konieczna do konstrukcji indeksu selekcyjnego na podstawie wartoci hodowlanej (tzw. indeksu wartoci hodowlanej) z prawdziwego zdarzenia nie jest jeszcze dostpna. Selekcja prowadzona jest wic w oparciu o uytkowo wasn zwierzcia. Take w tym przypadku konieczne jest znalezienie wsplnego mianownika dla oceny wielu cech uytkowych. Z tego wzgldu w prbach dzielnoci ogierw w roku 1998 i od 2002 wprowadzono indeks selekcyjny na podstawie wartoci uytkowej (tzw. indeks wartoci uytkowej), a otrzymane wartoci indeksu traktowane s jako jedna, czna cecha, na podstawie ktrej konie s selekcjonowane. Wyliczanie takiego indeksu polega na tym, e otrzymane przez ogiery oceny wstawiane s do odpowiedniego wzoru. Uzyskane w ten sposb wartoci indeksu pozwalaj na po-

rwnawcz ocen zwierzt w badanej grupie. Indeks skonstruowany jest w ten sposb, e zawsze rednia dla koni w grupie wynosi 100. W stosunku do tej redniej przedstawiane s wyniki wszystkich badanych koni. Warto indeksu powyej 100 oznacza, e ko by lepszy, a poniej 100, e gorszy ni przecitne zwierz w jego grupie. Jak wic wyliczana jest warto indeksu dla poszczeglnych koni, ktre ukoczyy prb dzielnoci? Najpierw dla kadej ocenianej na prbie cechy liczona jest rnica pomidzy ocen otrzyman przez konia, a redni ocen za ten element w caej grupie ocenianych zwierzt. Otrzymujemy w ten sposb przewag konia nad redni grupy. Liczba ta jest ujemna, jeeli ko jest gorszy od redniej, a dodatnia, gdy lepszy od redniej. Nastpnie ta przewaga jest mnoona przez dwie liczby. Pierwsza z nich to wzgldna (relatywna) waga danej cechy podzielona przez odchylenie standardowe ocen danej cechy, wyliczone dla ocenianej grupy zwierzt. Relatywna waga wyraa znaczenie, jakie przypisuj danej cesze hodowcy. Przyznajc wysz wag, dajemy wyraz przekonaniu, e dana cecha jest z hodowlanego punktu widzenia waniejsza ni inne, ktrym przypisano nisze wagi. Jaki jest cel dzielenia tej wagi przez odchylenie standardowe? Cho wszystkie cechy w indeksie wyraone s w punktach, to punkt punktowi nie rwny. Punktacja niektrych cech moe by bardziej zrnicowana ni innych. Odchylenie standardowe jest wanie miar zmiennoci uzyskanych ocen. Cechy charakteryzujce si wysz zmiennoci maj wysz warto odchylenia standardowego. Spogldajc na liczby zawarte w zaczonej tabeli, stwierdzamy, e wielko odchylenia standardowego dla cechy przydatno do treningu jest prawie trzykrotnie wysza ni w przypadku cechy zdrowie i wykorzystanie paszy. Standaryzacja powoduje, e przewaga konia pod wzgldem danej cechy jest odnoszona do zmiennoci tej cechy i wyraona w jednostkach odchylenia standardowego. Dziki temu w jednej formule moemy umieci cechy znacznie rnice si zmiennoci. Druga z tych liczb to pewna staa, dobrana w ten sposb, aby odchylenie standardowe indeksu byo rwne 20. Dziki temu zabiegowi otrzymany indeks jest standaryzowany jego rednia zawsze wynosi 100, a odchylenie standardowe 20. Warto indeksu dla poszczeglnych zwierzt oblicza si wic sumujc jego standaryzowane przewagi dla poszczeglnych cech, ktre s pomnoone przez wagi indeksowe tych cech. Patrzc na wzr indeksu wartoci uytkowej, mamy: IWU = 100 + b1 (C1 x1) + b2 (C2 x2) +... + b16 (C16 x16) gdzie: IWU indeks wartoci uytkowej b waga indeksowa cechy (b1, b2,..., b11) C warto (w punktach) cechy (C1, C2,..., C11) x rednia arytmetyczna ocen cech dla wszystkich ogierw przechodzcych prb w danym zakadzie (x1, x2,..., x16) oraz wzr na wag indeksow cechy, ktry oblicza si wedug wzoru: RWC 20 b = x Sc Siwu gdzie: b waga indeksowa cechy RWC relatywna waga cechy podana dla kadej cechy w arkuszu oceny ogiera Sc fenotypowe odchylenie standardowe cechy objtej ocen Siwu odchylenie standardowe punktw indeksowych. Druga warto wchodzca w skad wagi indeksowej jest dla wszystkich cech wartoci sta. Obowizujce w 2002 roku relatywne wagi cech podane s w zamieszczonej obok tabeli.

Tabela ocenianych elementw prb dzielnoci, ich punktacji i relatywnych wag cech:
Lp. cecha liczba punktw Komisja: 1. Skoki luzem 1 10 2. Skoki pod jedcem 1 10 3. Praca w stpie 1 10 4. Praca w kusie 1 10 5. Praca w galopie 1 10 6. Ocena oglna 1 10 Kierownik ZT: 7. Przydatno do treningu 1 10 8. Charakter 1 10 9. Zdrowie i wykorzystanie paszy 1 10 10. Skoki luzem 1 10 11. Skoki pod jedcem 1 10 12. Praca w stpie 1 10 13. Praca w kusie 1 10 14. Praca w galopie 1 10 Obcy jedcy: 15. Przydatno do ujedenia 1 10 16. Przydatno do skokw 1 10 waga cechy 10% 10% 7% 7% 7% 5% 10% 5% 5% 10% 5% 3% 3% 3% 5% 5%

Przykad obliczania wagi indeksowej dla cech (dane z prby dzielnoci Biay Br 27.06.2002): 1. skoki luzem (ocena komisji) dane do oblicze to: RWC waga cechy 10 % czyli 0,1 Sc odchylenie standardowe dla wszystkich koni w ocenie skoki luzem 1,25 Siwu odchylenie standardowe punktw indeksowych dla wszystkich cech stae 0,66585 RWC1 20 0,1 b1 = x= x 30,04 = 2,4029 0,66585 1,25 Sc1 16. przydatno do skokw (obcy jedcy) dane do oblicze to: RWC waga cechy 5 % czyli 0,05 Sc odchylenie standardowe dla wszystkich koni w ocenie skoki luzem 1,31 Siwu odchylenie standardowe punktw indeksowych dla wszystkich cech stae 0,66585 RWC16 20 0,05 b16 = x= x 30,04 = 1,0784 0,66585 1,31 Sc16 Na podstawie obliczonych wag obliczono przewagi punktw indeksowych nastpujcych koni (rednia dla cechy skoki luzem w ocenie komisji 7,14; rednia dla cechy przydatno do skokw w ocenie obcych jedcw - 6,67). LANDJONKER S: 1. ocena za skoki luzem w ocenie komisji 9,00 przewaga (9,00 7,14) = 1,86 x 2,4029 (waga indeksowa cechy) = 4,4694 punktw przewagi nad redni dla koni w ocenianej grupie. 16. ocena za przydatno do skokw w ocenie obcych jedcw 8,00 przewaga (8,00-6,67) = 1,33 x 1,0784 (waga indeksowa cechy) = 1,4342 punktw przewagi nad redni dla koni w ocenianej grupie. HARTYSZ: 1. ocena za skoki luzem 5,00 przewaga (5,00 7,14) = 2,14 x 2,4029 (waga indeksowa cechy) = -5, 1422 punktw gorszy od redniej dla koni w ocenianej grupie.

BIULETYN POLSKIEGO ZWIZKU HODOWCW KONI

II

16. ocena za przydatno do skokw w ocenie obcych jedcw 5,50 przewaga (5,50-6,67) = -1,17 x 1,0784 (waga indeksowa cechy) = -1, 2617 punktw gorszy od redniej dla koni w ocenianej grupie. Ostateczny indeks oblicza si wic jako sum przewag konia nad redni dla koni w ocenianej grupie. W przypadku ogiera Landjonker S, ktry zaj pierwsze miejsce w prbie, indeks obejmujcy wszystkie cechy wyglda nastpujco:
odchylenie standardowe waga indeksowa wagi relatywne przewaga

Lp.

cecha

Komisja 1. Skoki luzem 2. Skoki pod jedcem 3. Praca w stpie 4. Praca w kusie 5. Praca w galopie 6. Ocena oglna Kierownik ZT 7. Przydatno do treningu 8. Charakter 9. Zdrowie i wykorzystanie paszy 10. Skoki luzem 11. Skoki pod jedcem 12. Praca w stpie 13. Praca w kusie 14. Praca w galopie

9,0 9,0 7,7 9,0 9,0 9,0 10,0 10,0 10,0 9,0 8,0 7,0 10,0 10,0

7,14 6,60 7,38 6,97 7,30 7,02 8,67 9,33 9,81 7,71 7,43 7,48 7,33 7,71 6,07 6,67

1,86 2,40 0,32 2,03 1,70 1,98 1,33 0,67 0,19 1,29 0,57 -0,48 2,67 2,29 3,93 1,33

1,25 1,16 0,69 0,83 0,89 0,93 1,39 1,20 0,51 1,35 1,21 0,98 1,06 1,31 1,37 1,31

10% 10% 7% 7% 7% 5% 10% 5% 5% 10% 5% 3% 3% 3% 5% 5%

2,40 2,44 2,87 2,38 2,22 1,52 2,03 1,18 2,77 2,09 1,17 0,86 0,80 0,65 1,03 1,08

4,47 5,85 0,92 4,84 3,78 3,01 2,70 0,79 0,53 2,70 0,67 -0,42 2,13 1,48 4,05 1,42

Obcy jedcy 15. Przydatno do ujedenia 10,0 16. Przydatno do skokw 8,0

Suma przewag indeksowych konia wynosi 38,92. Po standaryzacji na 100 pkt indeksowych wynik IWU rwna si 138,92. Tego typu indeksy selekcyjne lat obowizuj na prbach dzielnoci ogierw i klaczy w Niemczech od wielu lat. System ten ma zarwno zalety, jak i wady. Zalet oceny indeksowej jest przede wszystkim moliwo wyraenia jedn liczb cznej wartoci uytkowej zwierzcia pod wzgldem wielu cech, przy uwzgldnieniu zarwno stopnia ich wanoci dla hodowcw jak i wykorzystywanej skali ocen. Dziki standaryzacji indeksu moemy atwo zorientowa si, czy dane zwierz byo lepsze, czy gorsze od przecitnej i jak dalece odbiegao (pozytywnie bd negatywnie) od tej redniej. Indeks zabezpiecza rwnie hodowcw-wacicieli koni przed ewentualnym zawyaniem bd zanianiem ocen wystawianych koniom przez komisj, kierownika ZT, bd obcych jedcw. Dziaanie takie powodowaoby automatycznie podnoszenie bd obnianie redniej, na podstawie ktrej obliczana jest warto indeksu dla caej grupy koni i w rezultacie nie zmieniaoby przewagi konia w grupie.

Do wad niewtpliwie naley konieczno oceny koni w duych grupach (dla koni niemieckich zalecane jest porwnanie na prbach minimum 25 ogierw i 15 klaczy). Stosujc indeksow ocen koni, naley sobie take zdawa spraw z tego, e ogiery uzyskujce tak sam liczb punktw indeksowych (np. 120) w dwch rnych prbach, nie musz by sobie rwne. W obu wypadkach oznacza to tylko tyle, e jeden i drugi by lepszy od redniej dla koni w grupie, w ktrej by oceniany. Ko oceniany w grupie bardzo dobrych rwienikw bdzie mia wiksze problemy z uzyskaniem wysokiej oceny, ni gdyby by oceniany w gorszym towarzystwie. Porwnywanie ocen uzyskanych przez zwierzta oceniane w rnych grupach lub rnych latach byoby moliwe wtedy, gdyby przy szacowaniu wartoci uwzgldniano wpyw, jaki na uzyskiwane oceny maj takie czynniki, jak rok oceny lub zakad treningowy. Z tego wzgldu celowe byoby rozpoczcie szacowania wartoci hodowlanej zwierzt. Metody stosowane przy szacowaniu wartoci hodowlanej pozwalaj poczy dane, jakie mamy o uytkowoci ocenianego zwierzcia z informacjami rodowodowymi oraz oddzieli to, co w wartoci uytkowej zwierzcia jest wynikiem dziaania jego genw (a wiec moe by przekazane potomstwu) od tego, co jest zasug rodowiska, do jakiego trafio (ywienie, trening itp:) Selekcja oparta na indeksie wartoci uytkowej jest jednym z etapw na drodze do stworzenia indeksu wartoci hodowlanej. Opracowanie takiego indeksu wymaga czasu, poniewa konieczne jest wiarygodne (oparte na duej liczbie obserwacji) oszacowanie wspczynnikw odziedziczalnoci, wiadczcych o genetycznych moliwociach przekazania potomstwu cech rodzicw oraz korelacji genetycznych midzy ocenianymi cechami, ktre powiedz nam o genetycznych powizaniach ocenianych cech midzy sob. Wbrew pozorom nie s to kwestie bahe, ani proste. Im mniejsze s wspczynniki odziedziczalnoci, tym trudniej o szybki postp hodowlany, im nisze korelacje genetyczne cech zawartych w indeksach, tym trudniej doskonali rwnoczenie wiele cech. Z problemem tym borykaj si take hodowcy zagraniczni. Jednym z niewielu zwizkw, ktry jednoczenie prowadzi dwukierunkow selekcj na zdolnoci skokowe i ujedeniowe, jest zwizek hanowerski, poniewa w tej rasie stwierdzono dodatnie korelacje midzy cechami ujedeniowymi i skokowymi. Holendrzy natomiast postanowili selekcjonowa konie dwukierunkowo, poniewa uwaaj, e korelacje genetyczne dla tych cech s ujemne i selekcja dwukierunkowa byaby bardzo trudna lub niemoliwa. Konstrukcja polskiego, dostosowanego do polskiej populacji koni pkrwi, indeksu hodowlanego ju jest tworzona. Wartoci hodowlane ogierw zdajcych studniowy test szacowane s w IGiHZ PAN w Jastrzbcu w porozumieniu z Polskim Zwizkiem Hodowcw Koni.

rednia grupy

KOMUNIKAT
Polski Zwizek Hodowcw Koni podaje terminy naboru ogierw na 100-dniowy trening zakoczony prb dzielnoci i aukcj: 13.08. godz. 1000 Bogusawice 14.08. godz. 1000 Biay Br Ogiery przedstawione do kwalifikacji musz spenia nastpujce warunki: 1) wiek rocznik 2000 (urodzone do 29 lutego) oraz rocznik 1999 2) bonitacja min. 78 pkt. 3) przyjmowa jedca (warunek ten jest sprawdzany przed kwalifikacj przez kierownika ZT, w obecnoci ktrego ogier jest dosiadany przez jedca i prezentowany w stpie i kusie) 4) posiada: wiadectwo zdrowia wystawione przez urzdowego lekarza weterynarii wiadectwo szczepienia przeciwko grypie zawiadczenie o ujemnym wyniku badania serologicznego w kierunku wirusowego zapalenia ttnic, a w przypadku ogierw serododatnich, zawiadczenie wykluczajce siewstwo wirusa z nasieniem zawiadczenie o dokonaniu badania grup krwi w laboratorium w Poznaniu lub Chorzelowie. Ogiery, ktrych waciciele nie przedstawi wiadectwa zdrowia oraz w/w zawiadcze, nie zostan dopuszczone do kwalifikacji. Ogiery naley zgasza do kwalifikacji za porednictwem waciwego okrgowego/wojewdzkiego zwizku hodowcw koni, najpniej na tydzie przed terminem kwalifikacji.

III

punkty

ocena

WYNIKI PRBY DZIELNOCI OGIERW Biay Br, 27 czerwca 2002

BIULETYN POLSKIEGO ZWIZKU HODOWCW KONI

IV