Cc Tinh Thn Gio Dc Ca Th Tn v S Lin H Gia Ngi vi Cc Hng T, Chu Thin, Ac Ma v Ngoi o

HT. Chn Thin ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.org Chuyn sang ebook 10 8 - 2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
Nim Tin Gio Dc Mc Tiu Gio Dc Tinh Thn Trch Nhim C Nhn Tinh Thn Thc Tin, Thc Ti Tinh Thn Ph Phn Tinh Thn Hng Dn Tinh Thn Khch L Tinh Thn T Tn, T Ch Tinh Thn c Lp, Tr N L Gio Dc Con Ngi Ton Din Tiu chun gi tr l hnh phc ch khng phi lun l Vn con ngi vi vn ha truyn thng Gio Dc Thin nh Tinh Thn Gio Dc Trung o Tinh Thn Khng Chp Th Tinh Thn Ty Duyn Bt Bin Tinh Thn Lc Ha v T Nhip Tinh Thn Gio Dc, Ging Dy Nu Th D C Th Th Tn v Tn Gi X-Li-Pht Th Tn v Tn Gi Mc-Kin-Lin Th Tn v Tn Gi i Ca-Dip (Maha-Kassapa) Th Tn v Tn Gi Upli Th Tn v Tn Gi A-Nan (Ananda) Th Tn v Cc Tn Gi A-Nu-Lu-, Ca-Chin-Din, Ph-Lu-Na v.v... Th Tn v Cc Tn T Kheo Th Tn i vi Cc N Tn Gi Khc Th Tn i vi Cc N C S v Nam C S

Th Tn vi Cc Vua Cha Th Tn vi Cc Ngoi o B-La-Mn Th Tn v c Ma Lin h gia Th Tn v Ch Thin

---o0o--Vit v Th Tn, cc nh nghin cu Pht hc thng cp n Ngi nh mt ng Gio ch tm ra con ng gii thot v ch r con ng y cho nhn loi, hoc cp n Ngi nh mt nh i t tng, mt nh cch mng x hi, v.v... Nhng c rt him nhng lun vn, cng trnh cp n Ngi nh mt nh gio dc t tng, v gio l ca Ngi nh l mt h thng t tng gio dc ton din v tin tin. Trong tit ny, chng ta tm hiu Th Tn qua lng knh gio dc. Nh chng ta bit, gio dc l nn vn ha v vn minh ca loi ngi. Pht gio, qua hn hai mi lm th k nh hng, ng gp nhiu vo vn ha nhn loi, nu khng mun ni Pht gio c th lm nn ci gi l vn ha Pht gio cho nhn loi. S kin ng gp ny soi t Pht gio nh l mt h thng gio dc. Chng ta hy tm hiu c th: Gio dc, hiu theo ngha rng ri, nh l con ng hai chiu ca dy v hc ca con ngi k t lc sinh ra cho n khi cht, v c mt ba mi trng sinh hot: gia nh, hc ng v x hi. Thuyt Nghip ca nh Pht xem s hnh thnh ca thn Ng un ny nh l kt qu ca cc hnh ng trong qu kh. T y "Nghip mi" c hnh thnh qua cc hnh ng c ca thn, khu, . Ch trng ca Pht gio l gii thot nghip: chuyn i t nghip c qua nghip thin, v t nghip thin n gii thot. Th c ngha: Pht gio l con ng gio dc con ng hai mt nhn thc v hnh ng, t khi sinh ra cho n khi cht, khp cc mi trng sng. y l im gp g th nht v ngha qung ng gio dc v mi trng gio dc gia Pht gio v gio dc, th m mi cho n hu bn th k hai mi gio dc mi bt gp Pht gio. ---o0o---

Nim Tin Gio Dc Ni n gio dc l ni n nim tin cn bn ca ni, ci nim tin m hng pht trin mun thu. Gio dc tin rng trong con ngi c mt kh nng gn nh v tn, c th tip thu nhiu kin thc, v c th iu chnh mi lch lc ca tm l, vt l, sinh l v t duy ca t thn. y l l do m hc ng m dy rt nhiu mn hc cho mi ngi, gm c nhng ngi chm tr. Ngun kh nng y, Pht gio gi l kh nng gic ng m mi ngi u c th vn dng qua n lc ca t thn. o , trong T ca Pht gio, l con ng vn dng kh nng y. C th ni y l ci thy bit v l nim tin v ng c m ra t li dy ca Th Tn "Nht thit php v ng" (Sabbe dhamm anatt - Dhp. 279). Do nhn thc l v ng, v cc php l v ng nn mi c th thc hin s chuyn ha nhn thc v chuyn ha cc php, v mi c cc cng trnh sng to. Nu cc php, gm nhn thc, l hu ng, th khng bao gi c th c ngun sng to xut hin, v khng bao gi cng cuc gio dc c th c thc hin. Gio l v ng ca Pht gio, nh th, qu dng nn nim tin cn bn ca gio dc, hay ni cch khc, nim tin ca gio dc Pht gio. y l im gp g th hai. ---o0o--Mc Tiu Gio Dc Mt ng hng gio dc tt lun lun nhm n hai mc tiu: o to con ngi x hi v con ngi chnh n. Con ngi x hi p ng cc nhu cu x hi nh: kinh t, vn ha, gio dc, quc phng, chnh tr. Con ngi chnh n l con ngi ton din ca vt l, tm l, sinh l, ch, tnh cm v tr tu ang tri chy. Mt h thng gio dc thiu mt trong hai mc tiu y l mt nn gio dc khng hon chnh. Th Tn gio dc con ngi y cc mt y. V mt x hi, Kinh Singal (Trng B Kinh s 31; Hn tng: Kinh Thin Sinh, Trng Ahm) ni ln vic xy dng su mi tng giao tt ca x hi: Tng giao

gia cha m v con ci; gia thy v tr; v v chng; c nhn v b con, lng ging, bn b; ch v th; tu s v c s. Kinh Tng Chi, Chng By Php, cp n by iu lm cho mt quc gia cng thnh, Php C S ni n mt chnh ph tt cn thc hin tt mi iu gi l "Thp vng t php" (Php C S v Jataka). Kinh Chuyn Lun Thnh Vng S T Hng, Trng B Kinh III - s 26, cho rng ngho i l nguyn nhn chnh ca trm cp, hung c, th hn, bo ng v v lun. ci thin tnh trng x hi y, cn phi ci thin kinh t bng cch cung cp ht ging v phng tin canh tc cho nng dn, cung cp vn u t cho thng gia, v tr lng thch ng cho cng nhn. By gi, Th Tn dy, cc l t n cn c thay th bng cc cuc i chn th cho nhn dn. V mt c nhn, Th Tn dy n hnh phc ca i sng gia nh. Mi c nhn cn thc hin : (1) - Gii tay ngh, sing nng, bit iu hnh cng vic. - Bit qun bnh chi, thu (gi cho s thu ln hn s chi). - Bit lm ra ca ci hp php bng sc lao ng ca mnh. - Bit u t. - Bit lm bn vi thin (C gii, Tn v Tu). - Bit qun bnh sc kho v tm l. - Bit lo cho i sau: tu Tn, Th, Gii v Tu. - Bit sng trong hin ti, lm ch suy t, khng tic nui qu kh, khng mng tng tng lai.... Vi ni dung gio dc , ch c nh trng hin i ca cui th k hai mi, vi mt h thng gio dc hon m gm gio dc tm l, sinh l v m thut, mi bt gp tinh thn v ni dung gio dc ca Pht gio. ---o0o--Tinh Thn Trch Nhim C Nhn Trc tin l tinh thn trch nhim c nhn. Th Tn khng dy con ngi phi l thuc Ngi, phi ph thc i mnh cho bt c mt quyn nng no c. Ngi dy "Ngi phi lm cng vic ca ngi, v Nh Lai ch dy con ng" (Dhp XX 4). "Ngi l ni nng ta ca chnh ngi, khng ai

khc c th l ni nng ta". (Dhp. X II 4). " dn u cc php, l ch, to..." (Dhp. I, 1). Ni v nghip, Tng Chi v Trung B Kinh ch r: "Ngi l tc nhn, ch nhn ca nghip, l k tha t ca nghip" (2). Nu khng c tinh thn trch nhim c nhn th nhn qu ca Pht gio khng c g bn n na, Pht gio khng cn c l do c mt i. Nu khng c tinh thn trch nhim c nhn th hc ng cng khng th thit lp gio dc, v lut php x hi s khng c ch thi hnh, cuc i s i loi. Tinh thn gio dc trch nhim c nhn lun lun phi c thc hin tt trong mt h thng gio dc hon b. Tinh thn gio dc ny bt gp tinh thn gio dc ca Pht gio t hn hai mi lm th k qua. ---o0o--Gio Dc C Nhn Phng thc gio dc hu hiu v hp l nht ca hc ng hin i l phng thc gio dc c nhn m khng phi l gio dc tp th. Bi mi hc vin c cc iu kin tm, sinh, vt l, tnh cm, tr tu v iu kin sng khc nhau, nn cn c n nhn cc iu kin v phng thc gio dc khc nhau. Tinh thn gio dc c nhn ny phn nh tinh thn gio dc "Kh c" ca Pht gio. c Th Tn thc s p dng nguyn tc kh c t bui u gio ha. Hnh nh h sen c nhng cng sen cha ra khi bn, c nhng cng sen va ra khi bn, c nhng cng sen lng chng nc, cng c nhng cng sen vn ra khi mt nc, tip thu c nh sng mt tri v ta ngt hng. Cng th, con ngi c nhng cn tr bt ng, c ngi chng hiu, c ngi chm hiu, c ngi nng v tham, c ngi nng v sn, c ngi nng v si, c ngi thch tnh, c ngi thch hiu ng v.v... Nhng tt c, qua qu trnh gio dc, ln lt s nh cnh sen vn ra khi nc trc tip tip thu gio l gii thot. Th l Th Tn khng ngn ngi ln ng ging dy, gio ha tu theo cn c, khch l khin cho mi ngi u c li ch, an lc v gii thot. Thut ng Pht gio thng ni c n 84.000 php mn tu, thch ng vi 84.000 cn c khc nhau ca con ngi.

V sau, trong thi k pht trin ca Pht gio Bc tng, tinh thn "Kh c" li c xin dng qua cc gio l "Ng tha", "Tam tha", "Nh tha" v "Nht tha" ca Kinh Php Hoa. Th Tn vn dng rt thin xo tinh thn "Kh c" vo c mt ngn ng din t, cung cch din t v tm l thch ng i vi i tng nghe Php, m chng ta gp rt nhiu qua kinh in ca cc b phi Pht gio. Khi n vi nng dn, Th Tn dng ngn ng v hnh nh nh nng; n vi chng St--li, B-la-mn, Th Tn biu hin cung cch v ngn ng ca chnh h. Ngoi vic ni Php ng i tng nghe, Th Tn cn ni Php ng thi v ng ch, khin cho tc dng ca thi Php c tng thm hiu qu. ngha ny cng c gm vo tinh thn "Kh c" y. Gii lut cng c Th Tn thit lp trn nguyn tc Kh c: Tng, Ni, Nam, N c s c gii lut ring. Cc i tng tu tp Thin ch v Thin qun cng c dy khc nhau i vi cc cn c khc nhau (Phn dn chng s c trnh by chng Php Bo). thy r tc dng ca tinh thn Kh c ny, chng ta c th trng dn v d n gin sau y: Cm l thc n dinh dng cho mi ngi (y l ngha "Kh l"). Nhng lng cm phi dng khc nhau gia ngi ln v tr em, gia lc kho vi lc bnh (y l ngha "Kh c"). Cm n vi mnh lc no khc vi lc i. y cng thuc ngha "Kh c". Gio dc hin i vn dng nguyn tc "Kh c" vo vic dy hc, vo vic chn mn hc, ngnh hc, ngh nghip cho hc vin vi mt k thut tt gi l k thut gio dc. K thut gio dc i km theo vi tm l gio dc l im ni bt tn k, tin b ca gio dc hin i. im gio dc Kh C ny ca Pht gio phi ch n hu bn th k hai mi, con ngi mi vn dng vo hc ng, mi bt gp n. ---o0o---

Tinh Thn Thc Tin, Thc Ti Mt tinh thn gio dc c sc khc m Th Tn truyn dy l tinh thn "Thit thc hin ti", hay tinh thn thc tin, thc ti. Phm "Cy Lau" dy: (3) "Khng than vic qua, Khng mong vic sp ti, Sng ngay vi hin ti, Do vy, sc th diu, Do mong vic sp ti, Do than vic qua. Nn k ngu ho mn, Nh lau xanh la cnh". Kinh "A-nan Nht D Hin" ghi : (4) "Qu kh khng truy tm, Tng lai khng c vng, Qu kh on tn, Tng lai li cha n, Ch c php hin ti, Tu qun chnh l y...". Vi kip sng ca con ngi th ch hin ti l c thc (tng i). Sng c ngha l sng vi hin ti, sng vo hin ti; hay ni cch khc, ch c hin ti l sng. Sng ngay vi hin ti l tinh thn thit thc. Than th tic nui qu kh, hay m c tng lai chng nhng mnh ri vo ch phi thc, cn mnh vng mc vo ri lon tm l, kh au v nh mt hin ti ang l, ci hin ti sng ng, mi m, y sng to, y ngha sng, v c th hin ti l vnh cu nu mnh bit nhip phc (xa tan nim v thi gian). Nu khng bit chp nhn hin ti nh n ang l, vn dng hiu qu kh nng v tr tu ca mnh i n an lc, hnh phc v gii thot, th, nh Th Tn dy, dung sc cu mnh s kh ho nhanh chng nh lau xanh la cnh. Hnh phc v i mnh cng kh ho nh th.

Nu i vo tm l gio dc hin i, nht l ngnh tm l tr liu (Psychotherapy), chng ta s bt gp lin kt qu ny, phn ln cc ri lon, su mun ca tui tr (hay ca con ngi, ni chung) u do t duy ca con ngi gy ra, nht l nhng t duy v nhng qu kh khng thit thc, v nhng tng lai ho huyn. C nhng kt qu thng k ca gio dc kt lun rng: C th 90% cuc sng mnh b nh mt bi cc t duy v mng tng sai lm y. Tht l d hiu! Nhng s kin bt nh xy n vi mnh, gy phin mun cho mnh th t, m t duy ca mnh v cc s kin y quy ry, phin h mnh th nhiu. V li, ngh nhiu v qu kh v tng lai khng thit thc ch nh mt thi gian v nng lng, ci thi gian v nng lng ng l c dng vo cc vic em li an vui cho mnh v ngi. Nh th, hin ti v ti y nh l hn o an ton m Th Tn ch cho con ngi nng ta khi b ri chm vo trong i dng phin mun ca vng tng, v t c th i vo ngha sng, hnh phc m nghn nm con ngi i tm kim. Sau khi tr v vi hin ti, con ngi phi bit lm ch t duy v dc vng (Tn gi Ca-chin-din ct ngha kinh Nht D Hin Gi): Mun hay khng mun nhng g, t duy hay khng t duy nhng g c li ch thit thc. Trong kinh Cla-Mlunkyaputta (5), Mlunkyaputta t ra mi cu hi siu hnh hi Th Tn (Th gii thng hay v thng? Nh Lai c tn ti sau khi cht? v.v...) Th Tn im lng khng tr li. Ngi ni cho Mlunkyaputta nghe cu chuyn mt ngi b mi tn c. Vn cp thit l gii phu gii c ngay, ch khng phi l vn tm cho ra ngn ngnh mi tn v ngi bn mi tn trc khi chu gii phu. Cng th, vn cp thit ca con ngi l nh mi tn "kh au" ch khng phi i tm nhng cu tr li cho cc vn siu hnh khng thit thc. Mt ln Kosambi (Tng ng B Kinh V), Th Tn dy cc T-kheo: "Nhng g Nh Lai bit v nh rng l Simspa, cn nhng g m Nh Lai ging dy th t nh nm l trong tay, nhng y l nhng phng thc tr kh". y l tnh cht thc tin, thc t, rt thit thc hin ti ca nhng li ging dy ca Th Tn.

 cc kinh khc, ngha thit thc hin ti cn c Th Tn ct ngha: Qun st t thn, t tm thy r tham, sn, si on tr l thit thc hin ti. Ging dy v hnh phc i sng gia nh, nh trnh by phn trc, l tnh cht rt thc t ca tinh thn gio dc ca Th Tn, Th Tn khng h ch cho hng t i vo cu nguyn hay t l trn ng tm kim hnh phc. Ngi dy: T n c ngha l t n b th, gip tha nhn v t n c ngha nht l s tu tp gii thot ca chnh t thn. (6) Tinh thn thc tin, thc t l mt tinh thn gio dc ni bt ca tm l gio dc hin i. Qua tinh thn thc tin y, Pht gio ni bt ln sc thi rt l "gio dc". ---o0o--Tinh Thn Ph Phn Mt tinh thn ni bt khc rt "i hc", rt "khoa hc", lm kinh ngc cc nh nghin cu tn gio, l tinh thn ph phn cn c vo th nghim ca chnh t thn gia cuc sng tri chy ny. Khi khuyn bo nhng ngi Klama ang hoang mang nghi ng trc li tuyn b ca ngoi o ch cho gio l ca mnh l ng, l s mt, Th Tn dy: "Ny cc Klama, ng b dn dt bi nhng bo co, hay bi truyn thng hay bi tin n. ng b dn dt bi thm quyn kinh in, hay bi l lun sung, hay bi suy l, hay bi s xt on b ngoi, hay bi v thch th trong nhng l lun, hay bi nhng iu 'tung nh' c th xy ra, hay bi ngh 'y l bc o s ca chng ta'. Nhng ny cc Klama, khi no cc ng t mnh bit chc chn rng nhng vic y l thin l tt, hy chp nhn v theo chng". (7) Th Tn dy cc t xem xt ngay c Th Tn thy r chn gi tr ca Ngi. Tinh thn ph phn lun lun gn lin vi thc t, thc ti, rt khch quan, rt hiu bit khng cho nhn thc ca con ngi chu n l di bt c mt sc mnh, quyn nng no. Hin nay, tinh thn ph phn lm chun cho cc tinh thn i hc. ---o0o---

Tinh Thn Hng Dn Nh trng dn, Th Tn xc nhn Th Tn ch l ngi ch ng, cn mnh phi lm ly cng vic ca chnh mnh. Kinh Venaka Moggallna (Trung B III) Kinh i Nit-bn (Trng b II; Hn tng: Bt Nit bn) chp: Vo thi im sp t gi cuc i, Th Tn t chi vai tr lnh o Tng chng khi Tn gi A-nan xin Th Tn cho li di gio ca bc lnh o, v Tn gi bn khon rng sau khi Th Tn nhp dit, Tng chng s khng c ai lnh o. Th Tn dy: "Nng ta Php, Php lnh o". Php y phi c hiu l con ng a n an lc, hnh phc, gii thot. Trn bn mi lm nm gio ha, Th Tn lun lun l ngi ch ng m khng bao gi ra lnh hoc bt p ai tun phc Ngi. Tinh thn hng dn ca Tm l gio dc hin i, ngnh gio dc ch o, l tinh thn cn bn ca gio dc mi, nhn bn. Theo , mt nh gio tt phi l mt hng dn vin tm l. Nh th, chnh Th Tn m ng cho mt nn gio dc tin tin t hn hai mi nm th k trc, qua tinh thn gio dc hng dn rt ngi, rt nhn bn trong thi hiu bit. Bc tng nhn Th Tn nh mt v vua thy thuc, xem bnh chng sanh v cho thuc. y cng ch l tinh thn ch ng. Nikya v A-hm, Th Tn cao phng php gio ha thn thng, qua thn gio v khu gio, bng quan st v phn tch thc t. Mc ch vic ging dy ca Ngi l gip ngi nghe t mnh nhn ra con ng v t mnh thc hin con ng. ---o0o--Tinh Thn Khch L Tinh thn gio dc "hng dn" vn l mt tinh thn gio dc c sc li c Th Tn vn dng kho lo song song vi s khch l tm l, s khch l m con ngi cn nh l dng kh. Nikya v A-hm thng ghi li: "Th Tn thuyt php v khch l, lm cho mi ngi u c li ch. Cho n cc bc Thnh hu hc vn cn cn c Th Tn khch l".

Cc phm "Dc Tho D", "Th K", "Ph Hin" ca Php Hoa cng lm sng li tinh thn khch l y ca Th Tn. n gi pht cui cng ca cuc sng ny, Th Tn cn khng qun khch l ch Tng: "Cc php hu vi l v thng, hy tinh tn ln, ch c phng dt", v khch l v th gi thn qu ca Ngi: "Ny A-nan, ch c su mun, khng bao lu na ng s chng c nhng g cha chng c". (Kinh i Bt Nit Bn, Trng B I, 1991). T chuyn mn ca ngnh Tm l gio dc hin i gi s khch l y l "Encouragement" v nhc nh cc nh gio, cc nh tm l tr liu, ng bao gi qun rng: Hc tr ca mnh v thn ch ca mnh ang cn s khch l. Tht l l lng, cch y hn hai mi lm th k Th Tn vn dng thin xo s khch l tm l trn ng gio ha ca Ngi. ---o0o--Tinh Thn T Tn, T Ch Khch l l chun b xy dng tinh thn t tn v t ch ca hng t. Bn cnh s trnh by gio l tht minh bch v kh, kh tp, kh tp dit, v kh tp dit o, Th Tn xc nhn rng bng n lc ring ca mnh, con ngi c th thc hin c gii thot ngay trong i ny. Ch cho con ngi tr v nng ta chnh mnh l dy con ngi tr v vi t tn. Lng t tn khng th thiu c i vi ngi tu tp gii thot. N cng khng th thiu i vi ngi i. Khng tin ngi khc th mnh c th sng c, nhng khng tin mnh th tht l kh sng, hoc gi nu c th sng th cng nh mt ngha sng. Trong l trnh tu tp chuyn i tm l, Th Tn dy tn l khi u cho h, lc, khinh an... Thnh Tu--hon c nh ngha nh l c lng tin bt thi con ng tu tp gii thot ca mnh. S kin Th Tn ra i v tu tp cho n lc thnh o l s kin thit lp t tn ca con ngi ang gia vng sinh t m mt, bao la.

Ngoi nhng li dy khch l trc tip cc t, Th Tn cn vn dng cc hnh thc gin tip nh cc trng hp Ngi tuyn b chng c tr ca mt s t nh tui (Sa-di). in hnh l trng hp t ca Tn gi X-lipht v t ca Tn gi A-nu-lu- (Trng lo Tng k), qua mt s t nhp o khi tui gi, mt s cc ngoi o u Pht, mt s trng hp cc Ni nh Tn ni Patcra, ngi chu kh au ch trong cuc sng n tuyt vng (Trng Lo Ni K) v.v... Vic chn Tn gi X-li-pht lm "Tng Qun Chnh Php", Tn gi Mc Kin Lin lm v " t th hai" ca Th Tn (hai Tn gi ny tu sau mt ngn t khc v tui i nh hn nhiu v khc) v Tn gi Upli (ngi th ht tc) ch tr v Lut, cng ni ln mt ngha khch l no na, ngoi thc cht gi tr ca cc Tn gi ny. y l nim tin v s khch l m Th Tn dnh cho Tng chng rng: Gic ng khng hn lin h n thi gian tu hnh, tui i hay giai cp x hi. Ai cng c th c Tu gic ti thng, ty theo n lc tu tp ca mnh. Trng hp Th Tn Tn gi Nan- (Nanda) l mt trng hp in hnh khc ni ln tc dng tm l khch l ca Th Tn. Tn gi Nan- vn m nhan sc ca ngi v mi ci (cha hp cn) nn khng tu hnh c. Th Tn phng tin vn dng thn thng a Nan- xung ha ngc. Ti qu ngc ch Nan- thy cho du si v bo rng: "Cho du ny ang ch Tn gi Nan-, ngi ang li bing tu tp". on, Th Tn a Nan- ln ving "Tam thp tam thin". Ti y, cc Tin n dim l ha ch Tn gi Nan- cng chung sng, nu Tn gi sing nng tu hnh. Tr v tri t Tn gi Nan- khng cn nh v na, ch ngh n cc tin n v n lc tu tp, sau , c lun Thnh qu. Ty theo tm l m Th Tn khch l, Trng lo Tng K ghi mt trng hp ni bt mu sc khch l khc, trng hp b m ca Tn gi X-li-pht. Sinh thi, khi Tn gi l trng t ca Nh Lai, b vn thng ry la Tn gi l di, b giu sang m i xin n vt v. D bit m theo ngoi o, th Phm thin nhng Tn gi khng c m bng thn gio v khu gio, v khng tm thy c phng cch no hn l chu ng s la ry ca m, mi lc Tn gi gp b. Cho n ngy sp nhp Nit Bn, Tn gi tr v nh thm m v th hin i chy. Cc vua Tri Dc gii ln lt n xin lm th gi hu Tn gi trong gi pht cui cng. C n vua Tri Phm Thin cng

n xin hu h, Tn gi t chi tt c. Sau khi cc vua Tri ra i, b m mi hi Tn gi v cc vua Tri y. Tn gi ni: "ng vua Tri n sau cng l vua Tri Phm Thin, v m m tn th". B m mng r trong kinh ngc, nhn ra rng con mnh chc c o ln. Lng b chi xit hn hoan... Bit l thi im m n, Tn gi thu nhip thn tm thanh tnh v ni Php cho m nghe. B lin c ngay qu Tu--hon, nh c phn khch l trc , Tn gi lin nhp Nit Bn ngay ti ch y. Trong iu kin tm l hn hoan, h, lc, gio l gii thot rt d c ngi nghe th nhp. Do vy, cc kinh Bc tng, theo truyn thng y thng ht sc ca ngi, tn thn, khch l ngi th tr, c tng, bin chp v gii ni kinh in. y l hnh thc xy dng t tn cho hnh gi trong bc u vo gii thot. Kinh Kim Cng v Kinh Php Hoa c th in hnh cho tinh thn khch l t tn y. Mt Kinh Kim Cng ngn m c n mi bn ln Th Tn tn thn cng c ca ngi th tr, c tng, gii ni... Qua lnh vc gio dc hc ng, t tn l mt c tnh m gio dc c trch nhim xy dng cho con ngi. Bi thiu t tn th s thiu t ch, sinh li, khng vn dng hiu qu kh nng ca t thn gii quyt v xy dng c nhn. Thiu t tn th tm l gio dc khng th vn dng cc k thut gio dc gip cho tui tr gii quyt cc vn ca h, v cng khng vn dng c kh nng sng to. Khi m cc vn tm l ca c nhn tui tr khng c gii quyt hu hiu, th vic dy v hc cng khng mt nhiu hiu qu. i vo vn quc gia x hi, mt dn tc hng cng khng th l kt qu xy dng ca nhng th h tr thiu t tn v nhiu su mun. Ch nhn n gin nh th, ta cng nhn ra c tnh cch quan trng ca tinh thn gio dc khch l v t tn. Cc tinh thn c Th Tn gio dc cc hng t ca Ngi cch y hai mi lm th k. ---o0o---

Tinh Thn c Lp, Tr N L Pht gio dy con ngi i vo gii thot, c ngha l i ra khi mi tri buc, mi ch n l. N l ln nht ca hin tng gii l n l chnh dc vng cu mnh. Gc ca dc vng chnh l v minh. l con ng Bt chnh dn n v tham, v sn, v si, thot ly khi mi kh ch. Thc hin con ng ny l thc hin tng bc t tri, t ch, hay lm ch. Mt nn gio dc nh th hn s o to nn nhng mu ngi lm ch; sng li ch cho bn thn v x hi, v hnh phc ca c nhn v x hi, p v mi ch tri buc bn trong v bn ngoi. Gio dc tinh thn c lp, t ch cho tui tr l mt mc tiu x hi m hc ng cn thc hin nghim tc. Tinh thn gio dc ca Pht gio, do , ph hp vi cc nn gio dc v vn ha ca cc quc gia. Khai trin tinh thn gio dc v tham, v sn si, v v si rng thm na, chng ta li bt gp mt tinh thn tch cc khc ca Pht gio ng gp ngha vo cng cuc xy dng x hi tt p. Tip thu tinh thn v tham, th tui tr s t mnh dp dt hin tng tham nhng ca x hi, hay t nht khng to iu kin thun li cho tham nhng pht sinh. Nhn danh i sng tm linh, tham nhng d b loi tr hn l nhng nhn danh gio dc khc. V sn th s dp tt c mt s hin tng ni lon, tranh chp, gy ln trong x hi. V si s gip m rng ng vo tr tu v sng to nhng nhn t ca vn hoa tt, v ca vn minh nhn loi. Tht l ng tic nu mt ng hng gio dc cu Pht gio tt p v tch cc nh th khng c vn dng hu hiu vo hc ng mi hin nay. Trn y khng phi ch l mt s tinh thn gio dc Pht gio c rt ta mt cch ri rc, m l nm trong mt ci nhn nht qun, c tnh ton din v ton vn. ---o0o---

Gio Dc Con Ngi Ton Din Mt nn gio dc ch dy nhng kin thc chuyn mn mt chiu p ng cc mc tiu x hi th khng phi l gio dc ton din. Mt nn gio dc ch cung cp kin thc, rn luyn sc kho v mt s vn lun l, o c, y c l cng khng phi l ton din. Mt nn gio dc trao truyn kin thc, th dc, c dc, m dc, sinh l v lao ng cng cha ni ln c ngha ton din. Vn ng hng gio dc ny tr nn ton din hay khng l do c ci nhn nht qun v ton din v con ngi hay khng. t vn nh th l t vn v mu ngi gio dc. Con ngi l g cn c xc nh trc khi quyt nh ni dung phi dy con ngi nhng g v dy nh th no. Cc ng hng gio dc tin tin vn thng bt n trong vic xy dng mu ngi ny. Pht gio c bit ni bt tr tu, nhn thy con ngi v s vt nh tht, nn hy vng s bt c mt mu ngi kh d l tng. Th gii ny do Duyn sinh. Con ngi cng do Duyn sinh. Th gii v con ngi c cng chung tnh Duyn sinh y nn cng c mt trong mt tng quan bt nh. C nhn, gia nh v x hi u trong s tng quan bt nh . Th Tn nh ngha ci gi l con ngi ch l tp hp ca Nm un (sc, th, tng, hnh v thc). Nm un y cng chnh l th gii, theo li dy ca Th Tn (Tng ng B Kinh IV, phm Migajla v nhiu Kinh khc). Gio dc con ngi l gio dc ton din Nm un y. V sc un, ch r v con ngi v th gii vt l, s sinh thnh, tn ti v hoi dit ca n. Tng t i vi bn un cn li. Nm un y trng khng, khng c t ng, chng l hin hu ca tng duyn nn v thng v kh au. Tuy nhin, theo tr tu Pht gio, Nm un khng phi l gc kh au. Trng im ca gio dc l ch r lng tham i, chp th, l gc ca kh au m khng phi l th gii vt l thng xuyn tri chy, v ng thi ch r

gc ca an lc, hnh phc thc s l tr tu hay tr tu gii thot. T y, nh gio dc Pht gio cn xc nh mt s ni dung ca gio dc: Tr tu (wisdom) ch khng phi l kin thc (knowledge). Kin thc ch l sn phm ca t duy ng tnh, mt phn t ca con ngi, m khng phi l con ngi ton din. N khng ni ln thc ti v ng v hnh phc chn tht v ng. Ch c khi tr tu (chnh kin v chnh t duy) c mt th con ngi ton din mi c mt. Gio dc ton din l gio dc va cung cp kin thc va to iu kin cho tr tu y sinh khi. ---o0o--Tiu chun gi tr l hnh phc ch khng phi lun l Nu chng ta khng th ph nhn mc tiu ca cuc sng l hnh phc, th tiu chun gi tr ca cuc sng phi l hnh phc, ch khng phi l cc nguyn tc o c hay k lut y c l ca hc ng c. Trong hc ng mi, con ngi ton din ch chp nhn v gi li nhng im o l, k lut no ph hp vi hng i v hnh phc y. V d ni di l xu, theo nguyn tc lun l. Nhng ni di cu kh th khc. Hc ng trong trng hp ny, phi chn la li ch v hnh phc ca x s v con ngi hn l ni tht gy tai hi. Vn gio dc m thut, tnh cm v sinh l Cc mn hc v nhc, ha, m thut v.v... tnh cm v sinh l cn c a vo hc ng dy cho hc sinh theo tng la tui thch hp. Cc mn y phi c nh gi cn thit nh l cc mn khoa hc x hi khc. Mt h thng gio dc m khng nhn ra tm quan trng ca gio dc thm m, tnh cm v sinh l th cn lch lc, khng ton din. Vn ch yu ca gio dc l gip tui tr bit nhn v bit sng nh th no em li hnh phc cho mnh v cho x hi. ---o0o--Vn con ngi vi vn ha truyn thng

Vn ha, truyn thng l sn phm ca con ngi. V vy, cn t con ngi v hnh phc ca con ngi trc vn ha v truyn thng. t con ngi sau vn ha, truyn thng l t ci cy trc con tru. Th Tn dy: "ng b dn dt bi truyn thng...". Gio dc mi v ton din ch duy tr nhng truyn thng tt p, nhng g vn ha c thch hp vi ng hng gio dc ny. Chnh vai tr ca nn gio dc ton din l xy dng mt nn vn hoa mi ton din. ---o0o--Gio Dc nh Thc Th Tn ch l ngi ch ng, con ngi c th thc hin gii thot bng n lc ring ca mnh. Nh th, gio dc Pht gio l ng hng gio dc nh thc. o l con ng gip con ngi nh thc Tu gii thot vn c sn trong mnh. Dy o c ngha l trao truyn phng php, soi sng t duy khi dy ngun sng trong mi con ngi, ch ng vch m nhng g ang che m tm thc. Mt nn gio dc nh th hon ton khng t nng k c, tn iu, cng khng t nng kin thc, bi mc ch nhm n l gip ngi hc i ra khi su, bi, kh, u no ang nng tm t h, mt khc gip h thch ng vi hng pht trin ca x hi. Hc ng tin tin ngy nay o to con ngi p ng hai mc tiu: con ngi chnh n v con ngi x hi. Nhng chiu hng pht trin c th nhn mnh con ngi chnh n c th tn gc gii quyt cc khng hong tm l v x hi. Chng ta c th ch quan cho rng: Gio dc Pht gio c th n nh hng pht trin cho mt nn gio dc nhn bn v ton din. Vi tinh thn khoa hc v k thut gio dc tin tin, v vi tinh thn ch o gio dc ca Pht gio, hc ng c th hin tt hai mc tiu chnh ca gio dc y. ---o0o--Gio Dc Thin nh Gio dc Thin nh l sc thi gio dc c bit ca Pht gio, cha c thc s vn dng vo trong bt c mt h thng gio dc hin i no.

Phng php gio dc Thin nh rt gin d, rt ngi, nhng a n nhng kt qu ln, kt qu tt v mt gio dc tm l, tnh cm, hon b tinh thn gio dc t tr t ch, t tn, trch nhim c nhn; ng thi m rng hng sng to, nhn t ca vn ha v vn minh. V tnh cm, Thin nh a con ngi vo phn khi, hn hoan, h lc, an tnh, bung x v tnh thng v.v.. V tm l, Thin nh l qu trnh chuyn i tm l, t tm l th ng sang tch cc; t tham, sn, si qua v tham, v sn, v si; t tht nim qua tnh gic v.v... V cm th, Thin nh a vo cc cm th lc, hnh phc v khc phc cc cm th kh ca thn v tm. Trong cm th ny ca Thin nh, hnh gi hu nh bt gp ci i tng gi l "hnh phc" m con ngi ang mi tm kim (s ni thm Chng Php Bo). Thin nh cn gio dc tt k c, kh nng tp trung. Kt qu ny s gip tui tr tip thu kin thc tt. Cc im tm l t ch, c lp, cnh tnh v kh nng tp trung l cc iu kin tt chun b cho cc ngun sng to bung v. T thn cc cnh gii Thin l kt qu sng to ca Tm. Trng thi tm l n nh, an ton ca Thin, khng b vng mc nng vo t duy, ng l trng thi tm l ca ngi sng to thi im sng to, nh cc nh gio dc kho st v sng to tm thy. Mt khc, Thin nh gip tui tr loi b cc tm l mt mi, th ng, chn nn, su mun, dao ng. y l i tng gio dc m ngnh tm l gio dc cn thc hin h tr cho vic dy v hc c kt qu tt. Ngy nay, Nht Bn vn dng Thin vo ha, nhc, thi ca, tr o v nhu o (Judo), Thin nh l sc thi cu vn ha Nht trong cn i v hin i. Vit Nam, Thin nh hng su m vo vn ha trong sut bn trm nm di triu i nh L v nh Trn, to nn mt giai on lch s vng son: mnh v quc phng, sng v vn ha v on kt cht ch lc lng dn tc, Triu L th Bc nh Tng, Nam bnh Chim; triu Trn th

ba ln nh tan qun Nguyn, o qun nh bi c chu u. Lch s Vit Nam ghi li thnh cng lch s ca giai on ny nh l kt qu chu nh hng ca Thin nh Pht gio. Trong tp bia k ca vua A-dc (Asoka), "Les Inscriptions d'Asoka" (Jules Bloch, Paris, Socit d'dition "Les Belles Letters", 1950), vua A-dc li cho th h ta mt s ngc nhin k th: Vua l mt nh chinh phc lng danh li gc kim v dng Chnh php (Pht gio) gio dc nhn dn. Gio l m nh vua ging dy cho dn n by gi l Thin nh. Nguyn vn bia k ghi: "Tin b ca lut php trong loi ngi ch c hai phn, do cc lut l v do Thin nh. Nhng cc lut l th c ch li t, Thin nh th c li ch nhiu hn". (Ce progs de la loi parmi les hommes a t obtenu de deux facons seulement, par les rgles de la loi et par la mditation. Mais sur ce point, les rgles sont peu de chose, la mditation compte d' avantage) (p. 171). Nh vua cho rng Thin nh cn hu hiu hn l gii lut v lut php. o m Th Tn dy, ni dung l con ng thc hin Thin nh i vo Tm v Tu gii thot. Li di hun sau cng ca Th Tn l: "y l gc cy, y l cn nh trng, hy n lc Thin nh, ch hi tic v sau". Gio dc Thin nh nh th c du hiu s l nhn t tt cho mt nn gio dc nhn bn v ton din. ---o0o--Tinh Thn Gio Dc Trung o ngha Trung o ca hnh ng l lnh xa hai cc oan: hng th lc dc lc v kh hnh p xc, li bing v n lc qu mc. Khi dy v tinh tn, Th Tn cho rng tinh tn nh l mt c tnh ch yu hon thnh cc c tnh khc. Tuy nhin, phi hnh ng ng ngha Trung o. Tinh tn qu mc, tm l s ri vo tro c; tinh tn khng ng mc (yu) th tm l s ri vo hn trm th ng. Th Tn li bi hc lch s

ca kinh nghim t thn ca Ngi v tinh thn gio dc Trung o y: sau khi t b su nm p xc kh hnh, Th Tn i vo con ng trm t ca Thin nh v i vo gii thot ton trit. Gio l ch o sng th hin Trung o l Bt Thnh o: thy ng, suy ngh ng, li ni ng, sinh hot ng, hnh ng ng, nh ngh ng, n lc ng, v nng lc tp trung ng. y l gio l ch ng vo mc tiu sau cng ca gio dc, hnh phc v gii thot ngay ti y v by gi. Gio dc Thin nh xut hin nh l ch dn con ng sng th hin ha iu gia tim v c, gia c nhn v tp th, gia con ngi v thin nhin v.v... Hnh phc ca la i, theo kt qu kho st ca ngnh tm l gio dc, ch n trong s ha iu ca hai ngi v cc mt vt l, tm l, sinh l, tnh cm v t duy. Kinh nghim sng cho thy mt bn i ha tu tuyt diu l kt qu ca mt th hin ha iu ca cc m thanh khc nhau ca nhiu nhc c khc nhau. Cuc sng ha iu cng th, s tit ra ngha phong ph ca s sng y tnh ngi v tnh ngi. Ti y chng ta cha i vo ngha Trung o nh l gii thot mi phm tr nim, Trung o nh l thc ti nh thc. ---o0o--Tinh Thn Khng Chp Th Tinh thn "V chp th" rt quen thuc vi hu ht mi Pht t Nam tng v Bc tng. Ai cng hiu rng do chp th m tham i sinh, sn hn sinh, kh sinh. Ngay c s chp th gio l gii thot cng ch em li rng buc kh au. Th Tn dy "Gio l Ta nh l chic b qua sng ch khng phi m gi" (Nikya v A-hm). Kinh Kim Cng cng dy cng ngha y: "Gio l nh phit d gi. Chnh php thng ng x, h hung phi php". Cc ni khc ca Gio l Bc tng thng ni: "Nht thit Tu-a-la gio nh tiu nguyn ch" (Ht thy kinh in nh ngn tay ch mt trng).

Thnh kin, c chp l biu hin ca chp th. Chng ngn cn cm thng, tin b v gii thot. Hnh phc tuyt i hay Nit-bn, theo li dy ca Th Tn, l loi b hon ton chp th. Hnh phc tng i ca con ngi trong hin ti v tng lai l tu thuc vo mc loi b chp th y, nh nhng g cha ng trong php b th. Tinh thn v chp y chng nhng em li an lc cho c nhn m cn em li an lc cho tha nhn, tp th. Nh nh hng tinh thn gio dc v chp ny m i L Trn thc hin c s on kt keo sn ca dn tc, thng nht Tam gio. Nh v chp m Trn Quang Khi snh vai vi Trn Hng o, b mi th nh hp hi, lo vic nc. u c v chp, c cm thng, on kt v thng yu. y cng l mt tinh thn gio dc nhn bn c vn dng vo mc tiu on kt dn tc. ---o0o--Tinh Thn Ty Duyn Bt Bin y l tinh thn x s, hnh ng uyn chuyn thch nghi vi hon cnh sng ty thi, ty ch, ty ngi (ty duyn), min l s uyn chuyn linh ng y mang li iu tt p cho c mnh v ngi (bt bin). Ni khc i, hnh thc v phng tin hnh ng c th uyn chuyn, nhng dng v kt qu ca hnh ng phi l thin, ng php. Thi sng ny lun lun khng ri khi lng t, lng nhn v lun lun c soi sng bi tr tu hay chnh kin... Nm c tinh thn hnh ng ny l nm c ci trc quay ca s sng. Chic o khng quan trng m quan trng l tm lng. Ci tm ca con ngi gi lng mnh hp o l ngha ca bt bin, linh ng ha mnh vo cuc sng l ngha ca tu duyn. i vo lnh vc gio dc v x hi, ci gi l Vit Nam hay Vit tnh l tinh thn, thi sng, thi nhn thc m khng phi kiu o, mu o, kiu tc v.v... Tinh thn c lp bt khut l thuc Vit tnh, tinh thn uyn chuyn sng tn ti v pht trin l thuc Vit tnh (c th gi l tinh thn dung ha).

Ngi Vit Nam c th tip thu cc nn vn minh phng Ty, nhng ni dung cn c Vit ha (chuyn thnh ci ca Vit Nam), nhng khng nh mt Vit tnh. y l ngha ca tu duyn bt bin. hnh ng, tinh thn ty duyn ph v tnh cu n c chp, v tinh thn ny c m bo gi tr nh ng c ca tm l hnh ng v nh ch ch m hnh ng nhm n. Tinh thn gio dc hnh ng tu duyn bt bin l tinh thn rt tch cc, gip con ngui ca thi i c nhiu bin i nhanh chng, c iu kin rng ri hnh ng thch nghi vi nhng nhn duyn mi, khai thng nhiu b tc do ch ngha em li. Thut ng Pht gio c ngha tng ng vi tinh thn ty duyn l "Phng tin thin xo" m Th Tn vn dng dn dt cc t i dn vo gii thot. Tinh thn phng tin li c lm sng li Kinh Php Hoa qua phm "Phng Tin". Tinh thn gio dc tu duyn s gip hc ng soi sng, ch li hnh ng tt cho tui tr. ---o0o--Tinh Thn Lc Ha v T Nhip Ch o i sng tp th, Th Tn ging dy nguyn tc Lc Ha, Kinh X Di Thn ch r nguyn tc sng chung ca ch Tng gm c su im: (8) 1. Thn ha ng tru c s ha hp, hp l v ch n, ch , kho an tr thn nghip. 2. Khu ha v trnh: li ni ha hp, khng tranh ci, kho an tr khu nghip. 3. Gii ha ng tu: cng nhau gi gn mt gii lut chung, an tr gii, gi thanh tnh gii. 4. Li ha ng qun: cng san s cc li dng. 5. ha ng duyt: an tr nghip, ha hp thng nht.

6. Kin ha ng gii: cng vi cc v ng tu nui dng nhng tri kin thnh thin a n xut ly kh. Th Tn dy gi A-nan: su php ha ny s a n on t, khng tranh lun, ha hp, ng nht v a n cho con ngi an lc v hnh phc lu di. Nu ng dng nguyn tc: "Lc ha" vo sinh hot nhm hay tp th, chng ta thy rt thch ng vi cc nguyn tc tm l m cc nh gio dc tm l hin i gio dc cho cc sinh hot tp th. Bi hc th nht l, nu hc ng p dng ngha "ha" ca "Thn ha" vo ng phc cho hc sinh th s gip cho tui tr on kt, thn mt nhau, n gn nhau hn, khng phn r thnh nhiu nhm do n mc xu, p, sang, hn khc nhau. Tui tr cn c gio dc tinh thn ha hp, on kt ngay t by gi. Bi hc th hai, trong sinh hot tp th, trong gi bn bc, tho lun, tui tr cn c gio dc nguyn tc "Khu ha", bit cch pht biu kin ca mnh nhng ng thi cng phi bit tn trng kin ca cc bn khc, khng c nng li ch trch, kch v.v... Thi ch trch, kch ch em li khng kh nng n, bt ha cho sinh hot tp th, v lm tr ngai ni dung ca ti tho lun. Tri li, trong khng kh ha hp, tng knh ca tho lun, mi ngi s n nhn c cm gic an n, hnh phc ca sinh hot tp th. Bi hc th ba, hc ng cn dy tinh thn "Kin ha". S khc bit v mu o cng khin tui tr tch ri thnh nhiu nhm nh, hung chi l s khc bit v t tng hay tn ngng. T tng hay tn ngng l mu o ca tm hn tui tr. Hc ng cn nhn r vai tr gio dc ca mnh l gieo thm thc on kt dn tc cho tui tr, cn phi t nh to ra mt nhn thc xem nh l mt loi trit l gio dc, lm th no cc em, trong iu kin khc bit v t bit v t tng, tn ngng c th n gn nhau, thn mt, ha hp, on kt. y l ngha "kin ha ng gii". Bi hc th t l bi hc v nguyn tc "Li ha". Cc em hc sinh cn c hng ng ng u cc quyn li vt cht, hc hnh, thi c nu c

hc ng. S khc bit v quyn li ch l vic i ngc vi tinh thn gio dc ha hp v on kt. Bi hc th nm v "Gii ha". Cc em hc sinh u t mnh trong mt k lut chung ca hc ng, cng n lc tn trng k lut, bo v k lut hc ng vic hc v dy c hiu qu tt. Trong iu kin sng ging nhau , cc em d gn nhau, d ha hp v on kt. Bi hc th su l v " ha". Hc ng cn dy tui tr thnh tht vi nhau, chp nhn nhau, knh trng nhau, cng nhau xy dng tinh thn ha hp, on kt. C thnh xy dng, hc tp nh th th mc tiu gio dc ca hc ng mi thc s thnh tu. C mt bi hc quan trng hn na ca "Lc ha" l khi ni n Ha l xc nhn s bt ng. Hc ng va tn trng c nhn, c tnh ca tng ngi, nhng va gio dc th no c tnh pht trin tt trong khng kh ha hp y. Ha m khng ng th nh mt ht mi ngha gio dc. Do , hc ng mt mt gio dc tui tr bit knh trng suy t, tnh cm, t tng v.v... ca k khc, mt mt bit ha hp trong tp th nhng c tnh khc bit y. V mt lnh o tp th, Th Tn dy nguyn tc "T nhip" (Trong Tng Chi IV, phm Gia Ch Hatthaka) l nguyn tc m c s Hatthaka ng dng thnh cng tt p trong vic lnh o mt chng c s nm trm ngi. Ty theo trnh , c tnh v nhu cu cu mi c nhn m bin php tm l nhip ha, thu phc c th hin khc nhau. -- i vi nhng ai cn s gip v vt cht, kin thc, an i, kinh nghim sng, kinh nghim tu hc, th Hatthaka p dng nguyn tc "B Th". Do c s gip m s cm thng, cm mn c mt. Do c s hiu bit, cm mn, Hatthaka thu phc c nhng c nhn ny v ging dy cho h c kt qu. -- i vi nhng ai tm l thch "i ng uot;, thch nghe nhng li n du dng, ha i d nghe, thnh thc, khn kho... th Hatthaka dng "i ng" cm ha, nhip phc h. Thng thng, mi ngi u thch i ng v kh chu vi nhng li l nng n, thiu t nh v.v... Ngi lnh o mun thnh cng phi bit vn dng "i ng".

-- Vi nhng ai cn "Li hnh", cn khch l, cn gip trong cng vic, th Hatthaka p ng h. Do li hnh a n cm mn v chu s lnh o. -- Vi nhng tm l no cn phi cng lm vic, cng n, cng v.v.. cn c thi gian gn gi, th Hatthaka p dng nguyn tc "ng s uot;. C ging vi ngi, c cng lm, cng lo chung cng vic mi c iu kin chia x, cm thng. T y, tnh cm tt, tng giao tt ny sinh. C ng s th d nghe nhau ni v d ni cho nhau nghe. Do , ngi lnh o mi gy c lnh o ca mnh. - Vi nhng ai cn phi hp cc nguyn tc trn nhip ha, th ngi lnh o ty duyn m vn dng. Nh tm l gio dc hin i trong ngh thut vn dng tm l t mc tiu gio dc cng khng lm g khc hn bn nguyn tc y. ---o0o--Tinh Thn Gio Dc, Ging Dy Nu Th D C Th Nh gio gii l nh gio kho ging, kho lm cho hc tr chng hiu c nhng g mnh dy. Mt ni dung ging dy tt nu khng c truyn t bng mt k thut truyn t tt th cha tht tt. Li truyn t t tng tt l li truyn t sng sa, r rng v c th cho d ni dung truyn t tru tng. Th Tn, trong phng php ging dy ca Ngi, va ng dng nguyn tc "Kh c", "Kh l", "Kh thi", va "Khch l"... li va vn dng cc th d vi cc hnh nh c th, quen thuc vi ngi nghe, soi sng cho ngi nghe hiu iu Ngi mun ni. Tht l phong ph vi rt nhiu hnh nh v d trong kinh in Nam tng v Bc tng Pht gio. Hnh nh v d thi danh, hu nh quen thuc vi hu ht cc ngi hc Pht, l hnh nh Th Tn v d gio l Pht gio nh chic b (Kim Cng,

A-hm v Nikya) qua sng m khng phi mang trn vai. Hoc l v d gio l nh ngn tay ch mt trng, hay gio l nh bn ch ng. Ni n hng v, sc thi c bit ca ni dung gio l Pht gio, Th Tn dy: "Nh bin ch c mt v: V mn ca mui; cng th, gio l ca Ta ch c mt v: v gii thot". Cc tn Kinh ca Nam v Bc tng cng ni bt ln hnh nh v d. Nh Kinh Phm Vng (v d nh ci li), Kinh Bnh Mt (chic bnh mt), Kinh X D (v d nh con rn), Kinh G Mi (v d g mi), Kinh Khc G (v d nh khc g tri sng v bin)... Kinh Kim Cng (v d so snh vi kim cng), Kinh Php Hoa, Hoa Nghim, a Tng v.v... Th Tn s dng phng php ging dy rt sng ng, c th, d hiu, hp dn, thu ht s ch ca ngi khc v c tc dng nh mnh vo tm thc ca ngi nghe. Km theo vi phng php ny, Th Tn cn ging nhng ti c duyn s v bi cnh sng ng ca n (tng t nh li ging dy ngy nay theo s sp xp ca chng trnh, thi kha biu, nn ngi ta thng hay dng ln bi cnh tc dng ging dy cng hu hiu hn na). Ta hy ly mt v d in hnh: Kosambi, bn b sng Gang (Hng H), khi thy mt khc g lnh bnh trn mt nc, Th Tn lin gi cc T-kheo li, ch khc g v ging dy v con ng gii thot. Ngi dy: "Nu khc g khng h nt trong rut, khng tp vo hai bn b, khng b vng vo nc xoy, khng b loi ngi hay cc loi khc nht, th nht nh khc g y tri thng v bin. Cng th, ngi tu s nu khng nh khc g h rut (ch t kin ca ngi tu, hay ch cc ngoi o), nu khng tp vo hai b (c ngha l khng vng mc vo cc cn, cc trn), nu khng mc vo nc xoy (nu khng ng mn), nu khng b ngi ta nht (nu khng b rng buc nhiu vi ngi i, c s), nu khng b phi nhn, ch Thin nht (ch ngi tu cu sanh Thin hng cc phc lc), th nht nh ngi tu s y s nh khc g, tri thng v bin, s vo bin Thnh, thnh tu Phm hnh, chng ng gii thot Nit-bn". Trong khi Th Tn ging nh th, mt ngi chn b tn l Nanda ng cnh y nghe ln. Nanda hiu r ngay con ng tu tp, lin xin Th Tn xut gia v bch: "Con nguyn s l ngi tu hnh nh khc g khng mc nt tri xui v bin. Xin Th Tn cho con th i gii". Th Tn hoan h nhn li. Qu thc, ch sau c mt thi gian ngn,

Nanda lin chng c A-la-hn (Kinh Tng ng B IV, Phm Rn c, v d v khc g). Trong cc Kinh, nhng on m u bng ch "V d" v bt u phn kt thc cu on bng ch "Cng th" l nhng on Th Tn so snh, v d. y, ch trng dn mt s v d trong Kinh Php C v Kinh Php Hoa lm in hnh: Nh mi nh vng lp, Ma c th thm vo; Cng vy, tm khng tu, Tham dc d xm nhp -- (Php C cu 13). Nh mi nh kho lp, Ma khng th thm vo; Cng vy, tm kho tu, Tham dc khng xm nhp. -- (Php C cu 14) C khi hnh nh v d va c th li va thi v, khng n iu, khng gy cm gic chn nn ngi nghe. Ai sng i ny, i dc c hng phc, Su ri khi ngi y, Nh nc ri l sen. -- (Php C cu 336). Nhng li dy ca Th Tn c khi rt c th, rt ngn gn, rt gin d, nhng vn ni ln ngha thm su v cha ng c ni dung gio l Pht gio: C lm hi rung vn, Tham lm hi ngi i, B th, ngi la tham, Do vy c qu ln -- (Php C cu 356). C nhng khi Th Tn dy va c th, r rng, thi v, li va rt trit l. Bin ca ngi i l mt trong vng nc rng, cn bin trong gio l ca Ngi th:

"Ny cc T-kheo, mt l bin ca ngi... Tai, mi, li, thn v l bin ca ngi... Ai vt qua c cc bin y vi nc xoy, vi sng ln, vi c mp, La-st... th n b bin (Nit-bn)" (Tng ng B Kinh IV, phm Bin). Khi mun lm ni bt ci nguy him ca sinh t, Th Tn dy: "Tt c, ny cc T-kheo, u b bc chy. Mt b bc chy; mi, tai, li, thn v u b bc chy. B bc chy bi ci g? Bi la tham, la sn, la si, la sanh, gi, bnh, cht, su, bi, kh, u, no". (Tng ng B Kinh IV, phm Bc chy). Gia khi cc t b rng buc bi ci "c" ca mnh vo cuc i th li dy ca Th Tn xut hin nh mt ting sm khin tm thc vng dy trong cn bng hong ca chp th: "Ny A-nan, tt c cc th gii ny l trng khng. Sc, th, tng, hnh, thc l trng khng (v chng v ng)" (Tng ng IV, phm Channa, mc Trng Khng, v cc Kinh khc). Kinh Php Hoa th nu ln nhng hnh nh y biu tng, y v nhng rt c th v ni ln c diu php ca Th Tn: - Phm Th D, tam gii nh ngi nh la ang bc chy ni ln li ging dy phng tin, quyn bin ca Th Tn, ng thi gii thiu gio l Nht tha. - Hnh nh "Cng t" tht l sng ng, lm ni bt thn phn ca ngi nghe, ngi tu, khin h nhn ra cn c thp km ca mnh v thc tnh i vo Diu Php. - Phm Dc Tho D, v c Th Tn ni php nh cn ma, cy ln thm nc nhiu, cy nh ht nc t, nhng tt c u thm nhun nc. Cc hnh nh sng ng trn y tuy khc nhau, nhng tt c u phc v ni dung ni ln diu l ca Kinh. Phng php ging dy bng nhiu th d ca Th Tn l mt phng php rt khoa hc v rt tm l, khin cho vic ging dy em li nhiu kt qu tt, c th l phng php mu mc, ch o cho hc ng mi. Th Tn

 xut hin nh mt nh gio dc rt nhn bn v l tng qua cc tinh thn v phng thc gio dc c trnh by trn. Cn nhiu bi hc v gio dc khc na ca Th Tn m chng ta s cp thm phn tip theo: Lin h gia Th Tn v cc hng t, ngoi o, c ma v ch Thin. Lin H Gia Th Tn v Cc Hng T Ca Ngi Hnh nh tng qut ca Th Tn t khi Thnh o Ngay sau khi Thnh o, Th Tn c mi Nh Lai lc v bn V s u (Trung B I Tr. 71-B), tuy nhin, Th Tn suy ngh mt cch y khim tn rng: "Tht l kh khn sng khng cung knh, khng vng li. Vy ta hy cung knh, nh l v sng y ch vo mt Sa-mn hay mt B-la-mn... Nhng Ta khng thy mt ni no trong th gii ch Thin v loi Ngi c mt Sa-mn hay B-la-mn no c gii, nh, tu, gii thot v tri kin gii thot y hn Ta m Ta c th cung knh, nh l, v sng y ch... ri Ta suy ngh, vi Php m Ta y ch vo Php y" (9). Trn ng Th Tn i n Lc Uyn chuyn bnh xe php, du s ngoi o Upaka hi v bc o s ca Ngi v Ngi tr li: "Ta khng c o s! Bc nh Ta khng c. Gia th gii Nhn, Thin Khng c ai bng Ta..." (10) Upaka nghi ng v cao mn ca li ni Th Tn nn b i. y khng phi l li t cao hay t hnh din v mnh (V Th Tn on tn mi kit s) m l li tuyn b s tht v a v ti thng ca Th Tn. Sut bn mi lm nm gio ha, Th Tn i chn khng vi mt bnh bt v ba y nh cc T-kheo t ca Ngi. Hng ngy Th Tn i kht thc, ngi Thin v thuyt php; bui sng sm thng thuyt php cho cc v Thin, bui chiu ti thng thuyt php cho cc hng t. Ngi thng i hong ha mt mnh, hoc c chng T-kheo i theo. Khi ngh ngi ti mt gc cy, Th Tn t i nht l kh lt tho ta (mt tm c an) ngi, hoc c mt t nht h; cho n khi trng tui Ngi mi c th gi.

Th Tn th trai vi chng T-kheo bt c ni no c th ch thnh mi. Sau mi ln th trai, Th Tn ni ln mt bi php ngn tu h hay chc lnh. Trong cc ma an c, Th Tn cng chng T-kheo (c gii hn) ngh cc Tnh x do c s Cp C c, n c s Visk hay vua Tn-b-sa-la xy ct cng dng. Ti y, c cc Pht t cng dng sut ma kit h (ma ma n ) Th Tn hng ngy ngi Thin v ging dy Pht php. Th Tn ni php cho nhng ai mun nghe v mun t vn . C ln, mt du s ngoi o i theo Ngi trn ng vo lng kht thc v cu mong Ngi tr li mt s cu hi. Sau ba ln thnh cu, Th Tn dng li thuyt ging cho du s ngoi o y. Ngi thuyt php khng phn bit giai cp, gii tnh, tui tc... Ngi tng nhn li th trai cng chng T-kheo t tht ca mt k n. Mt ln khc, Ngi dy cc T-kheo hy cho nng Patacar, mt ngi lon tr v au kh, khng c mt mnh vi che thn, n gp Ngi. By gi cc T-kheo ngn nng li. Khi va thy Th Tn, nng lin tnh to v ly mt mnh y do cc T-kheo nm n che thn v sp ly, khc di chn Th Tn, cho n khi nhn c nhng li dy vng ngc (11). Ngi tip chuyn v ging dy cho cc vua cha, i thn v nhn li thnh mi th trai ca h. Ngi mc nhin vn p vi cc c ma v ngoi o. C nhiu trng hp v li ch sanh, Th Tn kn o s dng thn thng xut hin trc cc hi chng St--li, Sa-mn, B-la-mn, ch Thin v.v... trong hnh nh, cung cch v ngn ng ging h; ni chuyn v khch l h, khin h c an lc, li ch. Khi Ngi ri h ra i (bin mt) th cc hi chng y khng bit Ngi l ai, t u li. (Tiu B Kinh: "Pht thuyt Nh Vy"). C ln Ngi lm bnh nng nh mt s t ca Ngi. Lc trng tui, Ngi thnh thong b rm mnh, au lng, i khi phi ngng ngay gia thi thuyt php v nh Tn gi X-li-pht ni tip. Lc gi, Ngi nh mi ngi, lng hi cng, da nhn, cc cn u b bin i. Trc khi th tch, trong ba cm cui cng do ngi th st Thun- dng cng, Ngi dng phi mt loi nm rng kch c, b i chy. Ngi phi dng nh lc ca Nh Lai nhip phc cn bnh. ang cn kht, Th Tn dy Tn gi Anan ly nc l t dng sng bn cnh cho Th Tn dng (Kinh Nit-bn).

Th Tn v li ch ca ch Thin v loi Ngi, dy cc cn c, trnh ; vi mt s i tng, Ngi dy tu phc c sanh Thin; vi mt s, Ngi dy hnh phc thit thc i: nh hnh phc ca i sng gia nh, vi v con v trang im, nh nhng iu cn thit ca mt s c du v nh chng, nh th no l ngi v tt, ngi chng tt, nh th no l mt nh lnh o tt, ngi th tt, ngi hc tr tt, ngi lng ging tt, v.v... Ngi dy con ngi t mnh tu tp m khng phi cu nguyn hay t l. Th Tn l ai m Ngi c kinh nghim thit thc gio ha cc hi ch : Ch Thin, Cn-tht-b, loi Ngi v.v... ? Tng Chi B Kinh IIA, tr. 51 (Bn dch ca HT. Thch Minh Chu, 1980) ghi li li xc nhn ca Th Tn v Ngi rng: "i vi nhng ngi cha on tn lu hoc, Ta c th l ch Thin vi cc lu hoc on tn..., Ta c th l Cn-tht-b vi cc lu hoc on tn..., Ta c th l D-xoa vi cc lu hoc on tn..., Ta c th l ngi vi cc lu hoc on tn... V nh bng sen xanh, bng sen hng hay bng sen trng sanh ra trong nc, ln ln trong nc, vn ra khi nc, ng thng, khng b nc thm t. Cng vy, sanh ra trong i, ln ln trong i, Ta sng chinh phc i, khng b i thm t, ny B-la-mn, Ta l Pht, hy ghi nh nh vy". C mt im biu hin bn ngoi na ca Th Tn khc bit vi ngi i l: Ngi c sanh khi b m ng, c sanh ra di gc cy, tu tp di gc cy, thnh o di gc cy, chuyn bnh xe php di gc cy, v nhp Nit-bn cng di gc cy. Thin nhin nh gn lin vi Ngi qua cc mc im lch s ca i Ngi. c ci nhn r hn v Ngi qua nhng sinh hot trong cuc sng, gi y chng ta i vo tm hiu mi tng h gia Th Tn vi cc t ca Ngi v cc i tng nghe Php. ---o0o--Th Tn v Tn Gi X-Li-Pht Sau khi c Th Tn , Tn gi X-li-pht c A-la-hn qu bn tun l sau, khi cng tr vi Th Tn g Sukarakhata Vng X (Rjagaha) (Trng Lo Tng K).

Tn gi X-li-pht c Th Tn xc nhn trc Tng chng l v t tr tu nht ca Ngi (12). Mt ln Th Tn dy: "T kheo nu hy cu mt cch chn chnh, s hy cu nh sau: 'Mong rng ta s nh X-li-pht v Mc-kin-lin'. y l cn cn, ny cc T kheo, y l o lng i vi cc t T-kheo ca Ta, tc l X-li-pht v Mc-kin-lin" (Tng Chi I, tr. 102). Tn gi X-li-pht thng c mt bn cnh Th Tn trong nhiu thi php ca Th Tn, Tn gi thng cng vi Tn gi Mc-kin-lin ging dy, hng dn trc tip chng T-kheo, tn T-kheo, thay mt Th Tn. y l mt li khen in hnh ca Th Tn dnh cho Tn gi: "Ai l ngi khng ngu si, khng c tm, khng si m, khng lon tm li c th khng hoan h i vi X-li-pht? Ny A-nan, X-li-pht l bc hin trit, l bc i tu, l bc qung tu, l bc h tu, l bc tip tu, l bc li tu, l bc quyt trch tu. Ny A-nan, X-li-pht l bc tri tc, l bc thiu dc, l bc vin ly, l bc bt cng tr. Ny A-nan, X-li-pht l bc hin ti, nghe li trung ngn, co ti trung thc, ch trch c php" (13). Mt hm Tn gi X-li-pht n hu Th Tn v hi Th Tn v ngha i nhn. Th Tn dy: "Vi tm gii thot, ny X-li-pht, Ta gi l i nhn. Khng c tm gii thot, Ta khng gi l i nhn". C nhng lc tng t, Tn gi c vn trong vic gio ha, thng n xin li dy ca Th Tn; c khi c vn cn ging dy, Th Tn li gi Tn gi n. Trc Th Tn, Tn gi lun lun l mt t rt khim tn. Mt ln Nlanda, Tn gi tn thn Th Tn vi tt c tr tu v lng tn knh: "Nh vy l lng tnh tn ca con i vi Th Tn. Khng th c, khng th s c, khng th hin c mt Sa-mn hay B-la-mn no khc c th v i hn, thng tr hn Th Tn v Chnh gic" (Tng ng V, phm Nlanda Th Hai). Sau khi Tn gi nhp Nit bn khng lu, Th Tn nhn chung quanh chng T-kheo im lng v ni ln li cm thn ny: "Ny cc T-kheo, chng ny ca Ta c xem nh trng khng. Nay X-li-pht v Mc-kin-lin mnh chung, ny cc T-kheo, chng ca Ta thnh trng khng. Phng hng no X-li-pht v Mc-kin-lin tr, phng hng khng cn c vng g."(Tng ng V, phm Nlanda Th Hai). ---o0o---

Th Tn v Tn Gi Mc-Kin-Lin By ngy sau khi xut gia, ti Magakka, sau khi nh Th Tn khch l, Tn gi Mc-kin-lin nhip phc c hn trm thy min. Lin , khi nghe Th Tn dy v Gii, Tn gi c A-la-hn, Tn gi c Th Tn tuyn b l bc c thn thng nht v c chn lm t ln th hai ca Th Tn. Ti thnh Vng X, khi Tn gi lm bnh nng, au n kch lit, Th Tn n thm, ni php Tht gic chi. Nghe xong, Tn gi thot khi bwnh. nh hng ca Tn gi Mc-kin-lin trong Gio hi tng t nh nh hng ca Tn gi X-li-pht, thng c Th Tn ca ngi. S mnh chung ca Tn gi li mt ch trng ln trong Gio hi, theo ghi nhn ca Th Tn. ---o0o--Th Tn v Tn Gi i Ca-Dip (Maha-Kassapa) Tn gi Ca-dip l ngi c Th Tn nhip ha trc Tn gi X-li-pht v Tn gi Mc-kin-lin, c Th Tn tuyn b trc Thnh chng l "u- nht". Sau khi xut gia, Tn gi hnh u-, ch tm ngy sau lin c qu A-la-hn (14). Lc Tn gi b au nng kch lit hang ng Pipphali, Th Tn, vo mt bui chiu, sau khi xut Thin, n thm Tn gi v ni v Tht gic chi. Nghe xong, Tn gi lin khi bnh (15). Lc Tn gi v gi, mt hm n hu Th Tn, Th Tn dy: "Ny Kassapa, ng nay gi ri, y phn to, vi th ca ng c nt, ng c qung b. Vy ny Kassapa, hy mang nhng o do cc gia ch cng, th dng cc mn n c mi v hy gn bn ta" (16). Tn gi bch: y l hnh sng rng, hnh mang ba y, hnh thiu dc tri tc, hnh tinh tn, vin ly ca Tn gi, v li ch ca t thn v v lng t mn lm gng cho chng sanh sp n. Th Tn ty h. Tn gi Ca-dip l v t khi thuyt php, gio gii cho ch T-kheo. Cc v T kheo, Tng v Ni tr khng nhn ra chn gi tr ca Tn gi nn mt ln Th Tn tn thn Tn gi gia i chng T-kheo rng: "Ty theo

mun, Th Tn ra vo cc cnh Thin, chng cc thn thng v cc minh. Cng th, ty theo mun, Tn gi Ca-dip vo ra cc cnh Thin, chng cc thn thng v cc minh" (Tng ng II, phm Kassapa). Mt hm, Tn gi thut cho Tn gi A-nan nghe v lin h thy tr mt thit gia Th Tn v Tn gi: Khi Th Tn ngi ngh mt gc cy, Tn gi dng cng Th Tn mt y Tng gi-l do t tay Tn gi ct may (by gi l ngy xut gia th tm) lin sau khi Tn gi c hnh phc v an lc lu di, Th Tn t mn n nhn v trao tm y c bng vi th phn to ng c qung b ca Th Tn cho Tn gi. Tn gi tip: "Nu c ai ni v Ta mt cch chn chnh, th ta l con rut Th Tn, sanh ra t ming, do Php sanh, do Php ha sanh, tha t Chnh php, v nhn c tm y phn to lm bng vi gai th ng c qung b t Th Tn" (Tng ng II, phm Kassapa). ---o0o--Th Tn v Tn Gi Upli (Trng Lo Tng K v Tng Chi IIIB, phm Upli). Tn gi Upli (u-b-ly) vn l ngi th ht tc cho cc hong thn ca dng h Thch Ca. Noi gng xut gi ca cc Tn gi A-nu-lu-... Tn gi xut gia v xin Th Tn c tu rng. Th Tn dy: "Nu ng sng trong rng, ng ch pht trin c mt vn . Nhng nu ng sng vi chng ta, ng s tr thnh thun thc c kinh hc v Thin qun". Ngi vng theo li dy ca Th Tn, tu Thin qun, v sau mt thi gian ngn chng qu A-la-hn. Th Tn ging dy cho Tn gi v Lut. V sau, Tn gi c Th Tn tuyn b l v nht tr lut ca Gio hi. Tn gi c Th Tn giao vic x l v tuyn lut. ---o0o--Th Tn v Tn Gi A-Nan (Ananda) Tn gi A-nan l ngi hong tc, xut gia khi Th Tn v thm vua Tnh Phn v hong tc.

Tn gi l mt trong mi v i t ca Th Tn. Trong hai mi nm u, Th Tn khng c th gi ring. Nm nm mi su tui, Th Tn ng cn th gi, Thnh chng c Tn gi A-nan. Tn gi hoan h lm th gi Th Tn vi iu kin Th Tn t chi bn vic v chp nhn bn vic: - T chi, khng cho Tn gi y, n, phng ring v mi n - Nu Tn gi c mi th trai, Th Tn cho php i; nu c ngi t xa n xin yt kin Th Tn, Th Tn bng lng cho gp khi A-nan gii thiu; Th Tn cho A-nan yt kin khi A-nan gp iu kh x; Th Tn ging li nhng gio l Ngi dy nhng khi A-nan vng mt. Th Tn chp nhn li yu cu ca Tn gi (Trng Lo Tng K). Cng vic th gi ca Tn gi A-nan gm: em nc, em tm xa rng, ra chn, qut phng, i theo Th Tn; ban ngy cnh Th Tn bch Th Tn nhng iu cn lm; ban m, cm n v gy i quanh phng Th Tn; sn sng khi Th Tn gi. Ti Jetavana, Th Tn xc nhn Tn gi l v T-kheo nht v nm phng din: a vn, cnh gic, sc kho i b, kin tr v hu h chu o. Tn gi ch c A-la-hn sau khi Th Tn nhp dit vo m trc ngy kit tp u tin (Trng Lo Tng K). Tn gi A-nan c cp n trong rt nhiu kinh Nikya v A-hm, l bc kho ni, c c ch rt tt p trong x giao, l th gi rt trung thnh, rt tn ty, hc rng bc nht v c tr nh bc nht. Kinh i-Bt-Nit-Bn ghi li rng Tn gi rt au xt mi ln Th Tn b mt hay b bnh. Tn gi khc vt v khi Th Tn nhp dit. Trc khi th tch, Th Tn ht li ca ngi, tn thn v khch l Tn gi. Th Tn nhn mnh, Tn gi A-nan thng hn th gi ca ch Pht qu kh mt im l: A-nan bit Th Tn mun g p ng trc khi Th Tn dy, cn th gi ca ch Pht qu kh th ch bit khi ch Pht dy m thi. ---o0o--Th Tn v Cc Tn Gi A-Nu-Lu-, Ca-Chin-Din, Ph-Lu-Na v.v...

Cc Tn gi i t ny u c cp n trong nhiu kinh v u c Th Tn tn thn v hnh ti thng v i tu. Cc Tn gi u ht lng tn knh v hu h Th Tn trong cc Pht s ca Gio hi: truyn b Chnh php v hng dn cc v tn T-kheo. Thnh thong Th Tn mt mnh gh li ch tu hnh ca cc Tn gi hi thm sc kho. Mt ln n thm Tn gi A-nu-lu- (Anuruddha), Tn gi Nan- (Nandida), Tn gi Kim-t-la (Kimpila), Ngi dung d n ngi gi vn khng bit Ngi l Th Tn, ngn cn Ngi i vo vn, cho n khi cc Tn gi bit, ra cung thnh Th Tn. Li thm hi ca Th Tn m u l: "Ny cc T-kheo, cc ng c c an lnh khng? Sng c yn vui khng? i kht thc c mt khng?" (17) Khi bit tin cc Tn gi au m, Th Tn n ving thm khch l v thuyt php cc Tn gi sinh khi h lc m thot cn bnh nng (18). Tn gi A-nu-lu- l v ch tr lo vic ha tng, thiu X li lc Th Tn nhp dit. ---o0o--Th Tn v Cc Tn T Kheo Mt s cc tn T-kheo do Th Tn thu nhn, mt s do cc v i t thu nhn. Hu ht cc tn T-kheo v sau u do hai Tn gi X-li-pht v Mc-kin-lin trc tip hng dn. Bn cnh cc i t, cc tn Ty- kheo vn thng c nghe Th Tn thuyt php v khch l. Th Tn rt quan tm n vic ging dy v khch l cc tn T-kheo, d c cc i t ca Ngi hng dn. Kinh Tng ng IV, phm Bnh ghi rng: Khi Th Tn nghe bch c Tkheo mi tu b bnh nng, Th Tn lin i n thm. Khi thy Th Tn n, T-kheo b bnh nng gng dy trn ging nhng Th Tn lin ni: "Thi ch c gng dy, Th Tn c ch ngi y ri". Ri Th Tn thm hi bnh tnh, an i v ni php khch l. V tn T-kheo ny lin c Tu-hon ngay trn ging bnh. Th Tn n thm nhiu tn T-kheo b bnh nh th. Th Tn i vi N Tn Gi Ma-Ha Ba-X-Ba-.

N Tn gi Ma-ha Ba-x-ba- vn l m nui ca Th Tn, v sau, n Tn gi cng vi nm trm Thch-ca n xin xut gia. Th Tn xt theo s khn cu ca Tn gi A-nan, chp thun cho xut gia vi iu kin chp nhn Bt Knh Php. c Pht thuyt php cho n Tn gi nghe. Sau mt thi gian tinh cn tu tp, n Tn gi c A-la-hn. Nm trm T-kheo-ni th c su Thnh tr, sau khi nghe Tn gi Nandaka gio gii (do Th Tn c). Th Tn tuyn b Tn gi l ngi c kinh nghim nht ca Ni chng, sng c hnh phc gii thot, Nit-bn. Trong li tuyn b chng ng ca t thn, n Tn gi ht lng cung knh v tn thn hnh c ca Th Tn (Trng Lo Ni K). ---o0o--Th Tn i vi Cc N Tn Gi Khc Th Tn tuyn b v tn dng hnh bc nht ca mt s n Tn gi (nh trnh by phn trc). Mt s n xut gia, Th Tn thu nhn, hoc cc i t ca Th Tn gii thiu v chuyn qua Ni chng, di s hng dn ca Tn gi Ma-ha Ba-x-ba-. Mt s ln do chnh cc n Tn gi t . Cc n Tn gi c hnh bc nht u l cc v c i tu, c qu A-lahn. - Trng hp Vimal v Ambapli l hai k n v sau c A-la-hn (Trng Lo Ni K). - Trng hp Kisgotam l mt c gi nh ngho, c gia nh v b khinh thng, sc khe km. Khi nng c con th c gia nh chng knh trng. a con va bit chy th cht. Nng au kh m xc con n tnh x Th Tn xin thuc ci t hon sinh. Th Tn thy cn c nng n thi im nhp o lin dy: "Hy i n nh no khng c ngi cht (cha tng c ngi cht) xin v y mt ht ci, Th Tn s gip cho nng". Sau , nng tnh ng, bit l Th Tn dy kho nng, nn nng em con vo ngha a, ri xin Th Tn xut gia. Th Tn dy:

Tm ai b m say, Con ci v sc vt, T thn bt ngi y, Nh lt tri lng ng. -- (Dhp 287). Nng lin c Php nhn ngay ti ch (Trng Lo Ni K). - N Tn gi Khem, thuc hong tc Ma-kit-, c nhan sc tuyt trn, l hong hu ca vua Tn-b-sa-la. Khi Th Tn ti Trc Lm, nng cng cc ngi hu cn n hu Th Tn. Th Tn ha hin mt tin n p hn c nng, ng hu qut Th Tn. Trc mt nng, tin n bng tr nn gi sm ri ng xung t, khin nng thc tnh, tiu tan tt c kiu mn v nhan sc ca mnh. By gi Th Tn dy: "Ngi m say cc dc, Nh nhn sa li dt, B mi kh khng mng, T lao mnh xung dng, Ngi tr ct tr n". -- (Dhp. 347). Nng chng c A-la-hn ngay ti ch ri mi xut gia. - N Tn gi Dhammadinn l v ca mt ngi c a v trong x hi, ng Viskh. Khi Viskh nghe Th Tn dy, lin c A-na-hm v xut gia. Nng cng xin xut gia nhp tht, khng bao lu lin c A-la-hn, qu v cao hn c Viskh (ngi chng c). N Tn gi l v Ni thuyt php gii nht (Trng Lo Ni K, v Trung B I). - N Tn gi Patcr vn con nh giu, v sau lp gia nh vi chng trai gip vic v trn nh ra i. n lc sinh c hai con (trong mt iu kin rt kh) th chng b rn cn cht, mt a con b diu tha, mt a con b nc cun tri, cha m v cc em b cht trong cng mt m bo t. Qu au kh, nng b in. Trn ng in lon, nng gp Th Tn v hi tnh. Th Tn thuyt php t nng. V sau nng c A-la-hn qu v thuyt php c nm trm v Ni khc cng c qu (Trng Lo Ni K). Trn y ch l mt s trng hp in hnh. Th Tn cho php thnh lp on th n gii u tin trong lch s nhn loi. Xc nhn n gii ng ng vi nam gii v mt chng c gii thot, c kh nng c A-la-hn qu, on tn v minh. y l ting ni ca nhn bn, dn ch, bnh ng

nht v sm nht trn gian, gii phng n gii ra khi vng rng buc v ti tm ca cuc sng, b nng bi cc vn ha chm tin. ---o0o--Th Tn i vi Cc N C S v Nam C S Hng t ca Th Tn gm c bn chng: T-kheo, T-kheo-ni, nam c s v n c s. Th Tn bng tinh thn kh c, bng thin xo phng tin, gio ha rt nhiu nam v n c s cc giai cp, cc thnh phn x hi v cc la tui. Hng t ti gia c cc hnh. Th Tn tn thn cc hnh bc nht ca cc c s (nh trnh by phn trc). y, ch gii thiu mt s trng hp in hnh v mt s gio l in hnh dnh cho cc c s ti gia. 1. Trng hp Singla (Thin Sinh) (Trng B Kinh, 31), Th Tn dy chng thanh nin nh l su phng trong lut ca bc Thnh (Pht gio) l nh l su mi tng quan ca con ngi: cha m - con ci; thy tr; v chng; ch - th; c nhn - b bn, b con, lng ging; v tu s - c s. i tng ca nh l phi l i tng thing ling nn su mi tng h trn c Th Tn dy l su mi tng h thing ling, cao qu ca con ngi. i tng nh l ny va rt thit thc, va rt nhn bn, bi v ni dung ca nh l chnh l th hin nhng g m con ngi phi lm thit lp tng giao tt, c ngha, em li an vui, hnh phc cho mnh v cho ngi: * Bn phn ca cha m i vi con ci l gio dc tt con ci, hng dn con ci vo ng thin, gip con ci i n hn nhn tt. * Bn phn ca con ci i vi cha m l sn sc cha m lc tui gi, gi danh d v truyn thng gia nh, gip cc vic khi cha m cn, gi gn ti sn ca cha m. * Bn phn ca thy gio l dy gii, hng dn hc sinh chn bn v chn ngh, dy ngh hc tr c vic lm khi hc xong. y chnh l trch nhim ca hc ng ngy nay, vi tinh thn dy chuyn mn v dy ngh l tinh thn gio dc hin i nht v thit thc nht.

* Bn phn hc tr th knh trng, vng li thy, hc hi v gip khi thy cn. * Lin h v chng: V chng phi thng yu v knh trng nhau; ngi v phi va l v, va l ngi yu, va l bn, v c khi l ch hay em (hoc m); ngi chng phi va l chng, va l ngi yu, va l bn, v c khi l anh, em (hoc l cha), ngi chng thng sn sc cc nhu cu, hay sm qu tng cho v; ngi v phi qun xuyn cc vic trong nh, c hai phi trung thnh vi nhau. Tht l l lng! Cch y hn hai ngn nm trm nm m Th Tn li quan nim v hn nhn v tnh yu ca tui tr rt l c bit, tin tin. Ngy nay con ngi vn cn bi ri gia ngha ca hn nhn v tnh yu. C ngi quan nim hn nhn khc hn vi tnh yu, ngi v khc hn vi ngi tnh. Tch ri hn nhn khi tnh yu l quan nim thiu thc t, ch lm cho tui tr thm bi ri. Th Tn gio dc tnh cm mt cch thin xo: Tng quan gia v chng chnh l tng quan ca tnh yu, va l tnh bn, va l v chng, v c khi c hai ngi cn i hi th tnh cm c sn sc, nung chiu na, l th tnh cm m ngi v phi gi vai tr ca ngi ch, ngi m hoc ngi em gi ca chng, v ngi chng phi gi vai tr ngi anh trai, em trai hay ngi cha ca v. Tng h ny y tnh ngi, hnh phc v rt l xy dng, thit thc! R rng y l mt ch hng gio dc "l tng" v tnh cm, tm l, hn nhn v tnh yu! Trong Tng Chi IV, Tng ng I, v Trng B Kinh II (nh c trch dn phn u ca gio dc c nhn ca Pht gio, chng I, tit VI), Th Tn dy r cch sng nh th no c hnh phc ca i sng gia nh trong hin ti. Trong , Th Tn dy n i sng kinh t ca gia nh trong hin ti, i sng qun bnh sc khe, tnh cm, suy t, tm l. Qu l mt tinh thn hng dn gio dc y thc t! 2. C mt ln, Th Tn gio dc nng Sujt, du ca c s Cp C c (Anthapindika), ngi khng vng li cha m chng, hay to ting, ln ting trong gia nh. Th Tn k cho nng nghe c by hng ngi v: V nh ngi st nhn, v nh ngi n trm, v nh ngi ch nhn, v nh ngi m, v nh ngi ch, v nh ngi bn, v v nh ngi n t. Sau khi ni r ni dung, thi sng ca mi hng ngi v, Th Tn kt lun: V nh bn, nh m, nh ch, nh n t th c c hnh v sau khi cht s

c sanh Thin; cn ba hng v kia th sau khi cht s sanh vo a ngc. Tip theo Th Tn hi Sujt, "Trong by hng ngi v y, con thuc hng ngi no?" Sujt tnh ng v bch: "Bch Th Tn, k t hm nay, i vi chng con, con s l ngi v n t". y l thi gio ha ca Th Tn, quan tm n an lc hnh phc ngi i. y li l tinh thn gio dc rt nhn bn v tin tin: Th Tn ch trnh by by hng ngi v, ri cho nng Sujt t suy xt v chn la (Tng Chi IV, chng By Php). 3. ni khc, c s Uggaha thnh Th Tn th trai. Sau khi Th Tn trai xong, c s bch xin Th Tn dy cho ngi con gi ca ng ta sp v nh chng, nng phi lm g sng tt p, hnh phc (Tng Chi IIA, tr. 262263, 1981). 4. V quan nim giai cp x hi, Th Tn dy cho cc c s v bnh ng giai cp. V hnh phc tng lai, Th Tn dy cho c s v tn, th, gii v tu. V cc c s c thc tu, thc hc, c th lnh o chng c s, nh c s Hatthaka, Th Tn dy thm v "Bn nhip php" (B th nhip, i ng nhip, li hnh nhip v ng s nhip). 5. V hai c s h Tng c lc l Cp C c v nng Viskh, Th Tn dy o gii thot. Sinh thi, hai c s ny chng "Php nhn" (Thnh qu Nhp lu). ---o0o--Th Tn vi Cc Vua Cha * Vua Tn-b-sa-la (Bimbisra) l v vua u tin yt kin Th Tn ti ulu-tn-loa (Uruvela) - khi Gio hi va mi c mt ngn v t - nghe php, hiu php, dng cng Th Tn tnh x Trc Lm (Veluvana), v cung thnh Th Tn cng ch T-kheo th trai. Nh vua c hong hu nhan sc tuyt trn, xut gia do thy r v thng, v tr thnh mt A-la-hn; y l n Tn gi Khem, l v tr tu bc nht ca Ni chng.

* Vua Ba-t-nc (Pasenadi) nc Kiu-tt-la (Kosala) c Th Tn xc nhn l thin hu, thin giao du (Tng ng I, phm th hai, Tng ng Kosala). Mt hm, vua Ba-t-nc n hu thm Th Tn v t mt s cu hi: "Tn gi Gotama c t cho mnh chng V thng Chnh ng Chnh gic khng?" - Tha i Vng: "Ti chng V thng Chnh ng Chnh gic". - Tha Tn gi Gotama, c nhng v Sa-mn, B-la-mn l cc v hi ch, gio trng c danh vng, khai m cc gio phi, c qun chng tn sng, nh: ngi Purana Kassapa, Makkhali Gosla, Nigantha Ntaputta, Sanjaya Belatthiputta, Kukudha Kaccyana, Ajita Kosakambala (y l Lc s ngoi o). Khi con hi cc v y: "C t xem l chng V thng Chnh ng Chnh gic khng?" th cc v y tr li: "Khng". Vy lm sao Tn gi Gotama, tr tui, sanh sau mun, v ch mi xut gia, li t cho mnh nh vy?" - "Tha i vng, c bn loi khng nn khinh thng, hay khng nn mit th v chng l tr. Tha i vng, St--li tr.., con rn tr.., ngn la tr..., v T-kheo tr.. " (Tng ng I, Tng ng Kosala). By gi vua Ba-t-nc tn thn Th Tn v xin quy y Pht, quy y Php, quy y chng Tng, xin trn i quy ngng. * Vua A-x-th (Ajtasattu) l v vua git cha chim ngi, cng vi -b-t-a (Devadatta) chia r gio hi ca Th Tn, tch ri nm trm v T-kheo thnh lp Gio hi ring. Sau , Tn gi X-li-pht v Mckin-lin gio ha c nm trm v T-kheo y quy hng Th Tn. Vua A-x-th bit li mnh v cng quy y vi Th Tn. Ti mt thi thuyt php, Th Tn dy mt s T-kheo rng: "Nu khng phm ti git cha, th ngay ti y A-x-th c Tu--hon qu". (Kinh Sa-mn Qu, Trng B I). Theo Kinh Sa-mn Qu (Smanna - Phalasuttam), vua A-x-th pht biu nhn xt ca nh vua v Gio hi ca cc Gio phi ng thi, v ht lng tn dng Gio hi ca Th Tn vi kt qu rt thit thc hin ti ca hnh Sa-mn.

Trc hin tng x hi, c nhiu p bc, bt cng ca mt s lnh th thuc n ng thi, Th Tn dy mi iu m mt nh vua v triu thn cn thc hin em li hnh phc cho nhn dn: 1. Vua lng, bc i, b th, khng kht i, khng tham lam tin ca, ti sn. 2. Gi gii: khng st sinh, khng bc lt, khng trm cp, khng t dm, khng ni di, khng say sa. 3. Hy sinh tt c cho li ch dn chng. V y (vua) sn sng t b mi tin nghi c nhn, danh ting v ngay c s sng. 4. Thnh tht v lim khit. 5. Hin t v ha i. 6. Khc kh trong np sng. 7. Khng c sn hn, khng c t th. 8. Nhn nhc trc mi kh khn, ch trch, m khng mt bnh tnh. 9. Bt hi: khng hi ngi, cao ha bnh, ngn chn chin tranh v nhng bo ng ph hoi s sng. 10. Khng chng li mun ca nhn dn, thun dn (Kinh Dhammapadatthaka v Bn Sinh - Jkata). Tng Chi B Kinh (IV-A, tr. 13, Bn dch ca HT. Thch Minh Chu) ghi by iu dy ca Th Tn lm cho mt x hi cng thnh: 1. Ho hp trong dn chng. 2. Dn chng on kt. 3. Php lut cng minh v c truyn thng dn tc. 4. Dn chng sng o c v bit knh trng ngi ln tui.

5. X hi an ninh, khng c cc hin tng h hip bt cc, cng p cc thiu n, ph n. 6. C tn ngng v tn trng truyn thng tn ngng. 7. Knh trng v ng h ch Tng. Trong Kinh "Chuyn Lun Thnh Vng S T Hng" (Trng B Kinh III, s 26), Th Tn xc nhn nguyn nhn ca cc hin tng ti c trong x hi nh trm cp, v lun, ni di, bo ng, th hn hung c l do ngho i. Kinh Ktadanta (Trng B Kinh III), Th Tn gii thch cc hnh pht khng hu hiu, khng li ch v khng thnh cng bng s ci thin kinh t. ci thin kinh t, Th Tn dy: 1. Cung cp cc th ht ging v phng tin canh tc cho cc nh nng. 2. Cung cp vn cho nhng ngi kinh doanh u t, tr lng thch ng cho cng nhn. 3. i b th cho nhn dn thay th cc l t n. Khi m dn chng thu hoch li tc, s va lng, s khng s hi hay lo lng, v kt qu s l x s c thanh bnh, ra khi ti c. Th Tn cng gin tip tr li mt s cu hi m s thn ca vua A-xth t ra thm d kin Th Tn v vic c nn tin qun nh nc Vajji (Bt-k) hay khng. Kt qu l li dy ca Th Tn ngn chn c cuc chin tranh y (vua A-x-th thuc dng Cu-li-Kobiyas, cn Vajji th thuc dng Thch-ca-Skyas). Cc quan i thn ca cc nc ln cn x Vajji vn thng n ving thm Th Tn, hi o v quy y. Mt s con trai v con gi ca cc quan i thn tr nn cc t xut gia ca Th Tn v chng Thnh qu (xem Trng Lo Tng v Ni K). ---o0o---

Th Tn vi Cc Ngoi o B-La-Mn c Pht gic ng nh mt vng thi dng sng chi lm lu m ht thy nhng vng trng sao ca ngoi o. V th, mt s gio ch ngoi o v cc tn ngoi o th quy Th Tn, mt s th tr nn th hn. Chng ta s dn i vo hai mi tng h gia ngoi o v Th Tn. V mt chng i, i ngoi o thc hin nhiu hnh thc: vu khng, tuyn truyn xuyn tc lm gim nh hng ca Th Tn v on th Tng-gi, thch thi th thn thng, tranh lun v vn nn, cho ngi nm vng trong t chc ca Gio hi tm hiu s tht ca Th Tn, v.v... 1. Tiu B Kinh, Kinh Pht T Thuyt (Udna) 43, chp rng: "By gi Th Tn tr X-v (Svatth), ti Tnh x K Hon (Jetavana), khu vn ca ng Cp C c, c nhiu ngi cung knh, tn trng, nh l, cng dng.. Cc du s ngoi o ganh ght bn by mu c cho n du s Sundari thng lui ti K Hon, ri cho ngi git Sundari v chn vo mt ci mng ti Jetavana (K Hon). Sau n bo co vi vua Ba-ta-nc (Pasenadi) rng: "N du s Sundari b mt tch sau nhiu ln lui ti K Hon". Nh vua cho php cc du s ti tm kim K Hon. Th l h o xc Sundari ln, t trn mt ci ging, ri i khp cc ng ba, ng t ng ph X-v (Savatth) cho cng chng xem v tuyn truyn rng: "Cc ngi hy xem cng vic lm ca cc Thch t v lim s, c php, c gii ...". 2. Bn sanh (Jtka), li k chuyn mt ngoi o by mu cho mt n tn lui ti nghe Th Tn ging. Sau mi bui ging, nng c lng vng gn tnh x ca Th Tn gia khi mi ngi ra v. Sau n bng gi c thai v i Th Tn gii quyt ci thai y. Th Tn yn lng. Vua tri Thch hin thn thng lm b s man tr y trc cng chng. Nng h thn bng mt chy. Va chy ra khi o trng th t t nhin nt ra v chn sng nng (tr. 337, bn dch ca HT. Thch Minh Chu). Nhng m mu xu xa l liu nh th ca ngoi o khin tr thc ng thi chn ngn, cng hng v Th Tn nhiu hn; vic truyn o ca Th Tn cng kt qu nhanh chng hn. 3. Tiu B Kinh, Kinh "Pht T Thuyt" s 61, chp: "Khi Th Tn i b gia dn chng Kiu-tt-la (Kosala) vi i chng T-kheo th mt nhm

thanh nin B-la-mn n gn Th Tn v v c lng m Ngi. Th Tn yn lng, v ngay ti ch y Ngi ch ni ln li cm hng: "Li ni ca k tr, Khi bi ri lung cung, Ci g dn dt h, H u c bit r". -- (Tr. 358). 4. Kinh "Thanh Tnh" (Trng B IV), ngoi o ch trch Th Tn a cc t vo am m v cc h lc thp hn (ly tham, tch tnh). 5. Ngoi o ch trch rng: "Th Tn ch c tr tu siu vit v qu kh, m khng c tr tu siu vit v tng lai". Th Tn gii thch: "V qu kh, Nh Lai nh xa nh mun, v v lai, Nh Lai do tr tu sanh, bit rng y l i sng cui cng, khng cn i sng no khc na". 6. Mt s ngoi o li ch trch rng: "Cc Thch t sng khng gi lp trng". Th Tn gii thch: "Cc t ca Ngi lun lun hng n mt mc tiu ti hu l gii thot, Nit-bn". 7. Kinh "Ma-kin-" (Trung B II), du s ngoi o Mgandiya (Ma-kin) cho rng: "Th Tn l mt ngi ph hoi s sng". Th Tn hi Makin-: "C phi v Th Tn dy nhip phc mt, mi, tai li, thn v m Ma-kin- cho rng Th Tn ph hoi s sng khng?" Ma-kin- p: "Phi". Ri Th Tn nh tan ng nhn . 8. Li na, mt hm ngoi o B-la-mn Bhaddiya n bch Th Tn rng: "Ti nghe d lun cho rng Th Tn l mt nh huyn thut li cun cc t ngoi o. Khng bit s tht c huyn thut nh th no?" (19). Th Tn dy Bhaddiya: "Ch c tin v nghe theo bo co, ch c tin v theo truyn thng, ch c tin v nghe theo tin n, ch c tin v rng kinh Tng truyn tng, ch c tin v nhn l lun, ch c tin v nhn nh l,... ch c tin v Sa-mn l bc o s ca mnh. Nhng ny Bhaddiya, khi no ng t mnh bit r nh sau: Cc php ny l bt thin v.v..." Sau khi Th Tn gii thch rng ri cu ni trn, Bhaddiya sinh lng ngng m Th Tn v xin lm t ca Th Tn. Th Tn bn hi Bhaddiya c phi Th Tn dng huyn thut quyn r Bhaddiya khng? Bhaddiya bch: "Tha khng, bch Th Tn, nhng nu gi l huyn thut, th tht l hin thin huyn thut y. Con mong rng cc b con huyt thng ca con gp c "huyn thut" d

d ny. Nh vy; cc b con huyt thng ca con s c an lc, hnh phc lu di....". 9. Li na, mt hm n B-la-mn Bhannanjni tn thn Th Tn, B-lamn Bhradvja, mt hc gi ngoi o, tc ti mng: "Con m ti tin kia li bung li tn thn lo Sa-mn trc u y. Ta s lun ph o s ca ngi". Bhradvja i n Th Tn, bc tc hi: "Git vt g c lc? Git vt g khng su? C chng mt php g, Ngi tn ng git hi, Tn gi Gotama?" Th Tn hoan h p: "Git phn n c lc, Git phn n khng su: Php y bc Hin Thnh tn ng s git hi, git php y khng su, Ny B-la-mn kia". -- (Tng ng B Kinh I, tr. 179). Bhradvja khi lng ngng m, xin xut gia vi Th Tn, sau khng lu c A-la-hn. By gi B-la-mn Akkosaka nghe tin Bhradvja xut gia vi Th Tn, lng phn n, i n Th Tn v mng nhic Ngi. Th Tn n tn hi: "Ny Akkosaka, nu c ngi em qu biu B-la-mn m B-la-mn khng nhn th ngi y lm th no nh?" "- Ngi y em v " "- Cng vy, ny Akkosaka, nhng g m ng em n cho Ta". Akkosaka xin xut gia vi Th Tn, n lc tu tp v chng c A-la-hn sau mt thi gian. 10. Li na, Ksi-Bhradvja, mt nng dn theo B-la-mn ngoi o hi Th Tn: "Ny Sa-mn, sao Sa-mn khng cy rung m sng?".

Th Tn ni: "Ta c cy: Lng tin l ging; u- l ma, tr tu l ci cy, tm qu l cn cy, tinh tn l sc mnh cy, a Ta n ni an n khi ch nn" (20). Ri B-la-mn Ksibhradvja dng Th Tn mt bt cho sa v tha: "Tha Tn gi Gotama, hy dng cho sa, Tn gi l ngi i cy! Tn gi Gotama i cy qu bt t!" Sau Ksibhradvja xin xut gia vi Th Tn, v sau cng c A-la-hn qu. 11. Mt trng hp khc, B-la-mn Pokkharasti, rt danh ting Ukattha, sai Ambattha, mt t bc nht, rt thng minh, tinh thng ba tp V-, c xem ngang hng vi bc thy, n yt kin Th Tn xem h thc th no v danh ting c n i ca Ngi. Thi tip xc vi Th Tn ca Ambattha rt ngo ngh. Ambattha th ch trng phn bic giai cp, Th Tn th quan nim bnh ng gia cc giai cp. Sau ln gp g ny, Ambattha tuyn b: "Th Tn qu thc l bc Nh Lai, ng Cng.... ng nh tin n rng, Th Tn c ba mi hai tng tt ca mt i nhn". (Trng B Kinh I, Kinh A-ma-tr). 12. Mt B-la-mn khc, Sonadanda, ngi dng di B-la-mn rt giu c, rt thng thi, p trai, kh i, c tng tt ca mt i nhn, c vua Tnb-sa-la v qun chng knh trng, ngng m v.v... ng ny ng ti yt kin Th Tn, nhng cc t ca Sonadanda cho rng: "Th Tn yt kin Sonadanda mi phi". Sonadanda l ngi c ti lun thuyt li n ni trang nh cao thng, chng minh cho cc t bit cc c tng v c tnh ca Th Tn vt xa Sonadanda, tht l xng ng Sonadanda yt kin Th Tn. Sonadanda k n hai mi mt u im ca Th Tn. Tng chng ta cng cn bit qua ngi ngoi o lng danh thi by gi hnh dung nh th no v Th Tn trc khi din kin Ngi. Hai mi mt u im ca Th Tn, theo Sonadanda l: 1/- c Gotama t b hong tc v ngai vng xut gia. 2/- T b rt nhiu vng bc, chu bu. 3/- Ngi quyt tm ra i gia ting khc than v y nc mt ca song thn (Ph vng v Hong hu). 4/- c Gotama p trai, kh i, trang nh, tun t, cao thng, lm p lng ngi. 5/- y gii c, thin c.

6/- Xng ng l bc Tn s ca hng Tn s. 7/- on tuyt tham i v xao ng ca tm. 8/- Xut gia t chng tc cao qu: St--li. 9/- c Gotama ch trng v Nghip. 10/- V s dn chng vt sui bng ngn n hc o vi Sa-mn Gotama. 11/- Hng ngn Thin, Nhn quy y Th Tn. 12/- L bc Th Tn, A-la-hn, Chnh ng Chnh gic, v.v... 13/- C ba mi hai tng qu ca mt bc i nhn. 14/- Li cho n ca Th Tn thn thin, tao nh, trang trng, chn thc, li ni c dn chng. 15/- c bn chng tn sng, ngng vng. 16/- Ti ni no Th Tn th cc loi Phi nhn khng lm hi loi Ngi. 17/- L Gio t c tn l ti thng trong cc Gio t. 18/- Danh ting ca cc B-la-mn th da trn nhng cn c khng u, cn danh ting ca Th Tn da trn tr tu v thng ca Ngi. 19/- Vua Tn-b-sa-la cng c Hong tc v truyn thn u quy y v trng vng Th Tn. 20/- Vua Ba-t-nc cng Hong tc v triu thn u quy y v ngng vng Th Tn. 21/- B-la-mn Pokkharasdi l mt Gio ch, ngoi o thi danh, cng vi gia nh, v con, th gi, thn cn quy y, knh n v ngng vng Th Tn. Ri Sonadanda cng i chng B-la-mn n yt kin Th Tn. Sau khi c Th Tn thuyt php, khch l Sonadanda tn thn Th Tn: "Tht l k diu! Th Tn nh ngi dng ng nhng g b qung ng xung... Con xin trn i quy ngng Th Tn" (21). 13. Lo th Kassapa mt ln hi Th Tn: "C phi Ngi ch trch kh hnh, tuyt i ph bng, mt st kh hnh?" Th Tn p: "Li ni khng ng vi li ca Th Tn" Th Tn ct ngha rng c nhng kh hnh i xung a ngc, c th; c nhng kh hnh i ln cc ci Tri, thin th. Nhng chc chn khng c kh hnh no bng con ng tu Gii, nh, Tu ca Th Tn v cc t ca Ngi. By gi Th Tn ngh vi Kassapa: "Ny Kassapa, c mt s B-la-mn, Sa-mn bc hc, bin ti.... Ta n cc v y v ni: "Hy yn nhng quan im bt ng. Cc v c tr hy m lun trao i cc im ng ...." Ny Kassapa, s tnh ny xy ra: mt phn ln cc v tn thn chng ta rng: "Cc Tn gi, S trng kia

ch x ly mt phn cc php nhim, khng xng ng bc Thnh, cn Tn gi Gotama th x ly hon ton...". Th Tn gii thiu con ng Gii, nh, Tu cho Kassapa. La th Kassapa xc ng tn thn: "Bch i c Gotama, ai c th sau khi nghe Th Tn thuyt ging li khng hoan lc vi nim hoan h ln nht ... Bch Th Tn, con xin xut gia vi Th Tn". (S, tr. 176 - 177). 14. Ngoi o s Ni-kin T (Niganthaputta Saccaka) (Trung B Kinh I, Kinh Saccaka, tr. 229) l ngi a lun chin, c ti bin lun thin xo, c s ng knh trng, thng t c, tuyn b khoc lc trc Hi chng ca ng ta T-x-li (Vesli) rng: "Ta khng thy c mt Sa-mn hay Bla-mn no, d l Gio ch, l A-la-hn, Chnh ng Gic... khi i thoi vi ta li khng run s, khng khip s, khng tot m hi nch. D l ct tr v tnh, khi i thoi vi ta cng run s...." ng tip: "Sa-mn Gotama nu i thoi vi ta, th s nh mt lc s nm cht lng di ca con cu, ko ti, ko lui, vn quanh; cng th, ta dng li ni ko ti, ko lui, vn quanh Sa-mn Gotama". Ri mt hm Saccaka Niganthaputta i cng vi nm trm ngi Licchavi tr thc mong nh bi Th Tn ti Trng Cc ging ng. Cu hi u tin ca Saccaka l: "Tn gi Gotama hun luyn t nh th no? Nhng b mn no Sa-mn Gotama ging dy cho t?". Th Tn trnh by nm un l v ng... cn Saccaka ch trng Nm un l c t ng, thuc t ng ca ta. Khi Th Tn chng minh lp lun ca Saccaka l khng hp l, khng c cn c, th Saccaka hong s, tot m hi, nhng gi im lng, khng tr li cc cu hi hp l ca Th Tn. Th Tn bn nhc cho Saccaka bit rng, theo truyn thng, khi Th Tn hi mt cu hi hp l n ln th ba m ngi i thoi khng chu tr li th thn D-xoa (Yakka) s nh mt chy Kim cang lm u v thnh by mnh; ri Th Tn t li cu hi n ln th hai. By gi ch c mt mnh Saccaka thy Thn D-xoa nghim ngh vi chy Kim cang ng trc mt, Saccaka run s, hong s, ch bit nng ta vo s che ch ca Th Tn, lin bch: "Th Tn hy hi, ti s tr li". Kiu kh ca Saccaka trc nm trm ngi Licchavi tan thnh my khi, phi tht ln li xng tn Th Tn, tuy tnh kiu ngo ca ng ta ang mun dm su trong lng s khm phc ca ng ta i vi Th Tn: "i! Tha Tn gi Gotama, chng ti tht l l mng, chng ti tht l khinh xut, dm dng li lun chin vi Th Tn. Rt c th c s an ton cho mt

ngi chin u vi con voi in, nhng khng th c s an ton cho mt ngi chin u chng Tn gi Gotama. Rt c th c s an ton cho mt ngi chin u chng m la hng... chng con rn c hung hn, nhng khng th c s an ton cho mt ngi chin u chng Tn gi Gotama". 15. B-la-mn ngoi o Brahmay (Trung B Kinh II, Kinh Ma-kin-) l ngi by gi sng th mt trm hai mi tui thng sut V-, thng sut ch thut, thng thi ngn ng cng Thun th lun v i nhn tng, phi thanh nin Uttara, mt t xut chng, cng tinh thng ba tp V-, gia nhp Gio hi ca Th Tn, sng gn Th Tn sut by thng xem Th Tn c tht s nh li n tn thn v Ngi. Sau by thng khng ri khi Th Tn (bm st Th Tn), Uttara bo co cho Brahmay bit rng: "Th Tn chng nhng tt p nh ting n tt p v Ngi, m Ngi cn nhiu c tnh hn th na". Brahmay cng vi Hi chng ca ng ta i n yt kin Th Tn. Thy r ng s tht v Ngi, Brahmay p y, u mt st t nh l Th Tn, u i cung knh ly tay xoa ln bn chn Th Tn v t xng tn mnh: "Bch Tn gi Gotama, con l B-la-mn Brahmay". Hi chng ca Brahmay rt kinh d tht: "i tht l vi diu, tht l k diu! i thn lc ca Sa-mn Gotama khin cho B-la-mn Brahamay vi y danh vng, y ting tm, h mnh ti a nh vy!". Brahmay tip tc c nghe Th Tn thuyt php v bn Thnh v s xut ly cc php. By ngy sau , Brahmay c A-na-hm v mnh chung. 16. B-la-mn Cank Bhradvja (Trung B Kinh II, Kinh Cank) l B-lamn ni ting bc nht ti nc Kiu-tt-la (Kosala) by gi, cng vi nm trm B-la-mn danh ting khc hi hp bn cch nh bi ch trng bnh ng giai cp ca Th Tn v nu cao ch trng phn bit c bn giai cp ca h. Tt c nm trm ngi ca h cng Cank i n yt kit Th Tn. H t rt nhiu cu hi trong c cc vn : h tr chn l, hnh tr chn l, chng ng chn l (Thanh nin Bhradvja l ngi c Cank i m) ng ra t cc cu hi. Th Tn ct ngha: "Ny Bhradvja, nu c ngi chp nhn mt quan im v ni: "y l s chp nhn quan im ca ti. Nhng ngi y khng ch trng ch y l s tht, ngoi ra l sai lm.

Nh th ny l ngha h tr chn l". Sau khi gim st mt v T-kheo thuyt php thm su, tch tnh... vt ngoi lun l sung.... v bit r v y thuyt php khng do tham i, khng do sn hn, khng do si m. Sau khi quan st i n thn cn giao thip, ri lng nghe... ri th tr... ri tm hiu... ri hoan h chp nhn... ri sinh c mun tinh cn thc hin. Nh tinh cn, v y chng ng chn l cao c nht, cho n mc ny, ny Cank, l ngha gic ng chn l... nhng cha phi l chng t chn l. Ny Bharadvja, nh tu tp, luyn tp nhiu ln chn l mi c chng t. Nh th ny l ngha chng t chn l". (Trung B II, tr. 174 A-B. Bn dch ca HT. Thch Minh Chu). Nghe xong, Bhradvja thay i quan im v ni ln li ca ngi Th Tn: "...Tht s Tn gi Gotama lm cho con khi ln lng knh trng, i knh cc Sa-mn ( t ca Th Tn). Tht l vi diu! Mong Tn gi nhn con lm t c s, t y cho n mnh chung, con trn i quy ngng". (Sd, tr. 171). Th l mi chin dch chng Th Tn ca cc Gio phi ngoi o u tht bi, ch lm tng uy tn ca Gio hi Pht gio, khin cc gii tr thc chn nn ngoi o v quy hng Th Tn. Qua cc hnh thc chng i y, ta c th hnh dung ra cc kh khn trn ng hong o ca Th Tn. S kin cc phi ngoi o hong ht tm ch ng v nh hng cho chnh mnh bng vic tm mi cch hi uy tn ca c Pht ni ln gi tr cao c ca gio l gii thot. S kin cc ngoi o quy hng Th Tn ni ln s trng rng, mt nn tng ca gio l ca h, v ng thi ni ln gi tr u vit v thi ging dy v ni dung ging dy ca Th Tn. ---o0o--Th Tn v c Ma c ma l tiu biu cho cc hng c c i, nghing nng v cc c hnh. H cng c mt t thn thut, php thut, thng xut hin i v gieo kh au cho i. H thng quy ph i sng tu hnh ca cc Sa-mn. Tuy th, Th Tn vn ty duyn m thuyt php cm ha h.

C rt nhiu phm kinh v on kinh lin h n c ma. y, ch gii thiu mt s trng hp tiu biu: 1. Khi Th Tn tr ti Gaya, Tamkitamanca, a phng ca D-xoa Sciloma v Khara. H n c xt vo Th Tn, Th Tn trnh n, h bo: "C phi Sa-mn s ta?" Th Tn dy: "Ny Hin gi, Ta khng s ngi, nhng xc phm ngi l c". - "Ny Sa-mn, ta s hi ng, nu ng khng tr li, ta s lm cho tm ng in lon, hay bp nt qu tim ca ng, hay tm chn ca ng nm qua bn kia b sng Hng". Th Tn ni: "Ny Hin gi, Ta khng thy c mt ai trong th gii... li c th lm cho Ta in lon... Tuy th, ng c hi Ta nh ng mun" Sciloma hi: "T nhng nguyn nhn no, Tham v sn khi ln? Khng a thch, a thch, S hi t u sanh? T u c sanh khi, Cc suy tm ca , Nh a tr c c, Th cho con qu bay?" Th Tn p: "T nhng nguyn nhn ny Tham sn c khi ln Khng a thch, a thch, S hi t u sanh? T y c sanh khi, Cc suy tm ca , Nh a tr c c, Th cho con qu bay". v: "Hy nghe ny D-xoa! Nhng ai m r bit T u khin sanh khi, H ty sch nhn y, H vt qua dng nc, Chy mnh kh vt ny,

Trc cha c vt qua, Khng cn c ti sanh?" (22) c ma thng n vi Th Tn vi thi hung hn v y sn si. Ha h, Th Tn vn dng mt thi thch ng: va mm do nhng b va cng rn, chng t cho h bit s bt lc ca h trc Th Tn. 2. Mt trng hp x s khc ca Th Tn i vi D-xoa lavaka: Khi D-xoa Alavaka xut hin v ra lnh cho Th Tn i ra, i vo nhiu ln nh l tr chi tru ct ca n, Th Tn t bi lm theo mnh lnh ca n. n lt th t, khi n ra lnh y, Th Tn bo: "Ny Hin gi, Ta khng i, ng cn g hy lm". Alavaka ln ging cn d ca loi c ma: "Ta s hi ng, nu ng khng tr li, ta s lm cho tm ng in lon, ta s bp nt tri tim ng..." - "Ny Hin gi, Ta khng thy mt ai trong th gii c th lm tm Ta in lon... Tuy vy, ng c hi nh mun". Alavaka hi: " i ti sn g L ti thng ca ngi? Ci g kho thc hnh em li chn an lc? Ci g trong cc v L v ngt ti thng? Np sng nh th no L np sng hn c?". Th Tn p: " i ny lng tin L ti sn ti thng. Chnh php kho tu tp em li chn an lc. S tht l v ngt. Hn ht trong cc v. Np sng vi tr tu L np sng hn c". (23)

3. Mt ln khi Th Tn tr thnh Vng X (Rjagah), trn ni Linh Thu (Gijjhakta), D-xoa tn l Sakkadi n ni vi Th Tn rng: "Tht khng tt lnh g, Mt Sa-mn nh Ngi, on mi phin trc, sng chn gii thot, Li tip tc ging dy, Nhng k khc tu hc." Cc D-xoa thng khng mun Th Tn tr th v Ngi em nh sng n cho i, ch ng cho con ngi ra khi cc tri buc ca c ma. Th Tn dy cc c ma rng, Ngi tr th sinh v lng t mn (Tng ng I, phm Tng ng c ma). 4. Ti T-x-ly (Vesli), khi Th Tn ngh tra ti n Cpla, c ma i n ba ln thnh cu Th Tn nhp dit (trc Th Tn ba ln gi cho Tn gi A-nan thnh cu, nhng Tn gi d khng kp gic tnh thnh cu). Th Tn bc b hai ln, n ln th ba Th Tn nhn li: "Ny c ma, hy an tm, khng bao lu Nh Lai s dit . Sau ba thng k t hm nay, Nh Lai s dit " (Kinh i Bt-Nit-bn, Trng B Kinh III, tr. 115). c ma l th, khng bao gi h mun o Pht c truyn b, khng bao gi h mun cc Thnh nhn ra i, ch bi v h l c. Tuy nhin, mt s cc c ma vn c kh nng i v gic ng. Mt s c ma di thi Th Tn thc hnh Pht php v c hnh ng h tr php. in hnh nh trng hp sau y: Khi ti Thng Lm, vn ca ng Cp C c, thnh X-V, Th Tn ang thuyt php cho chng T-kheo v mt vn lin h n Nit-bn, by gi mt n D-xoa d con nn nh vy: "Hy gn gi im lng, ny Uttarika! Hy gn gi im lng, ny Pulappasu! m c nghe php,

o s ti thng - Pht. Th Tn ging Nit-bn Thot ly mi trin phc M i vi php y Tht cc k i lc" (24) Ln u tin khi ng Cp C c n yt kin Th Tn, lc tri cha sng, ngang qua ngha a Svatthik, c cc phi nhn m ca. By gi tri ti sm li, Cp C c hong s mun i lui, D-xoa Svaka n mnh ni ln li khch l ny: "Trm voi v trm nga Trm xe do nga ko, C trm nghn thiu n, c trang sc bng tai Khng bng phn mi su Mt bc i ti ny. C s hy tin ti! C s hy tin ti! Tin ti tt p hn, C c li, li bc!" Nhng s kin lin h gia Th Tn v c ma, phn ln xy ra khi Th Tn tr ti tr x thuc c ma qun l. Chng ta khng cn nghi ng rng trong nhng i tng Th Tn gio ha c chng c ma. ---o0o--Lin h gia Th Tn v Ch Thin Ch Thin l mt trong cc i tng c Th Tn gio ha. Cc bn kinh thng ghi "Th Tn ra i v hnh phc cho ch Thin v loi Ngi". Rt nhiu phm kinh ca Nikya v A-hm cp n vic ch Thin thnh gio Th Tn. Cc kinh Bc tng cng thng ghi c ch Thin trong cc thnh chng cu hi. Qua Nikya v A-hm, ch Thin thng n hu Th Tn v nghe php vo sng sm, trc lc tri hng sng. Mt s trng hp khc, Th Tn n gio ha cc cung tri (cc i t ca Ngi cng th), mt s trng hp ch Thin n mch Th Tn mt s Pht s cn lm hay mt s tin tc Pht s.

Ch Thin Dc gii, Sc gii v V sc gii c nhng v l nhng Thnh Nht Lai ( Dc gii), nhng Thnh Bt Lai ( Sc gii), c nhng v c chnh kin v Pht php, v con ng gii thot. Sau y l mt s trng hp tiu biu v mi lin h gio ha ca Th Tn i vi ch Thin. 1. Ngay sau khi Th Tn thnh o, gia lc Th Tn ang lng l chuyn bnh xe php th Phm thin Sahampati thng xut hin trc Th Tn, p thng y, cung knh nh l v thnh cu Th Tn tr th, chuyn bnh xe php v li ch cho chng sinh (Tng ng I, phm Ch Thin). Khi Th Tn khi ln ngh: "Ta cn phi sng y ch, cung knh v tn trng php m Ta c Chnh ng Chnh gic" (Tng ng I, phm Ch Thin) th Phm thin Sahamapati cng xut hin trc Th Tn cung knh bch Th Tn rng, ch Pht qu kh cng th, sng y ch, cung knh v tn trng Chnh php. 2. Mt s ch Thin, khi m gn mn, n hu Th Tn v bch Th Tn v nhng trng hp ca h, trc y ci ngi sng thiu cung knh ch Tng, hoc v h l ch Tng nhng khng sng trn tinh thn Lc ha nn sanh v ch Thin, m l nhng ch Thin thp km (Tng Chi B Kinh III-A, tr. 360). 3. Khi Phm thin Paka khi ln t kin: "y l thng hng khng sanh, khng gi, khng cht" th Th Tn lin ri khi Thng Lm X-v v xut hin trc Phm thin Paka, ch dy cho Paka con ng gii thot (Tng ng I, phm Ch Thin). 4. Mt ln khc, mt Phm thin cho rng khng c mt Sa-mn, B-la-mn no n c Phm thin gii. Th Tn bit c, lin ri khi X-v, hin ra Phm thin gii, ngi kit-gi gia h khng, trn u Phm thin y, ton thn phun la. Cc Tn gi Mc-kin-lin (Moggallna), i Ca-dip (Mahkassapa), i Kip-tn-na (Mah Kappina), A-na-lut, A-nu-lu- (Anurud-dha) vi Thin nhn thanh tnh, bit Th Tn ang Phm thin gii, lin ri khi X-v, xut hin Phm thin gii, ngi kit-gi gia h khng, pha di Th Tn, ton thn phun la. S xut hin ny ca Th Tn gip Phm thin y ri khi t kin kia (Tng ng I, phm Ch Thin).

C mt ln khc, Phm thin Sahampati n hu v bch Th Tn v Tkheo Sokalik do T-kheo ny c ngh xu, ni xu, sai s tht v Tn gi X-li-pht v Mc-kin-lin, sau khi va cht a xung a ngc Sen hng (Tng ng I, phm Ch Thin). Qua Kinh -Thch S Vn (Sakka Panhasuttanta), Hn tng: Trng Ahm, s 14, kinh "Thch Hon Nhn Vn", vua Tri Tam Thp Tam Sakka (-thch), cng Thin chng, mt hm n thnh Vng X (Rjagaha) x Ma-kit- (Magadha), khi Th Tn ang tr thnh vn Th Tn. Sau thi php ny, Thin ch v 80.000 Thin chng c Php nhn (Tu--hon qu). Chng ta hy i vo ni dung cuc ging dy qua vn p ca Th Tn dnh cho Thin ch Sakka. * Cu hi 1: "Bch Th Tn, do kit s g, cc loi Thin, Nhn, A-tu-la, Rng, Rn, Cn-tht-b v tt c nhng loi khc ao c khng hn th, khng c , sng vi nhau khng hn th vi thng, vi th nghch...?" (Tr. 276). Th Tn dy: "Do tt v xan tham...". * Cu hi 2: "Bch Th Tn, do duyn g c mt m tt v xan tham c mt?" - "Ny Sakka, do a, ght, lm nhn duyn, do a, ght c mt nn tt v xan tham c mt". * Cu hi 3: "Bch Th Tn, do duyn g c mt m a, ght c mt?" - "Do dc c mt nn a, ght c mt". * Cu hi 4: "Bch Th Tn, do duyn g c mt khin dc c mt?" - "Do tm c mt nn dc c mt v.v...." * Cu hi 5: "Bch Th Tn, do duyn g c mt khin tm c mt?" - Do vng tng c mt nn tm c mt.

* Cu hi 6: "Bch Th Tn, phi chng t nh th no, phi thnh tu bng con ng no a n s on dit cc loi vng tng?" By gi, Th Tn dy Thin ch Sakka rng c hai loi h, hai loi u, hai loi x: mt loi a n s pht trin cc thin php, cn c gn gi; mt loi a n bt thin php, cn c trnh xa. V v T-kheo (ngi tu hnh) cn phi hiu nh vy, cn phi thnh tu nh vy th s i n ch on tr ht cc vng tng. Thin ch Sakka tip tc t thm mt s cu hi v s hnh v c Th Tn dy r. V ch Thin, mt hm Th Tn dy cho ch T-kheo bit v nm tng xut hin ca mt v Thin trc khi mnh chung, v li cu chc ca ch Thin trc khi mt v Thin mnh chung l: - Nm tng cht ca ch Thin gm: cc vng hoa ho a, o mc b u nhim, m hi sinh ra t nch, thn sc tr nn xu, v Thin y khng hoan h ti ch ngi ch Thin. - Khi bit mt v Thin sp cht, ch Thin n tin bit vi ba li cu chc: "T y, Hin gi hy i n ci lnh, hy nhn c iu tt p ng nhn! Sau khi nhn c, hy an tr!". Ci lnh m ch Thin cu chc, theo phm Kinh, l ci Ngi. iu tt p ng nhn l Pht php. Sau khi n nhn Pht php, tin Php, hy kin tr tu tp gi l kho an tr ca li chc (25). Ti y, c mt iu ng c chng ta suy ngh l khuynh hng ca con ngi thng mong thc sanh v cc ci Tri, ngay c li cu chc nhau trc khi cht. Nhng chnh ci Tri, ch Thin li mong cu c thc sanh v lm ngi, gp Pht php v tu tp theo Pht php. Li cu chc thng mang ngha ca c m ln nht, tt nht, nh hin nay cc Pht t cu chc vng sanh Tnh . Khng bit chng ta c c thch th khi i n kt lun rng: Nhn gian l Tnh ca ch Thin, hay nhn gian cng l mt ci Tnh .

Nikya v A-hm ghi chp, hnh nh ca Th Tn xut hin trc ch Thin vi vng ho quang thn tc, v vi thn sc v lng trang nghim nhip ha. Nu c s kin Th Tn gio ha cc hi chng Sa-mn, Bla-mn, Cn-tht-b, St--li, ch Thin v.v... ngay trong i sng ti th ca Th Tn, th theo tinh thn gio dc kh c, kh l v T nhip m Th Tn vn dng (m tht ra bt c mt nh gio dc l tng no cng cn phi vn dng nh th), Th Tn phi th hin hnh thc v ngn ng in ht hnh thc v ngn ng ca hi chng m Th Tn gio ha. iu ny cho chng ta thy rng: Th Tn hin tng rt l gin d, rt l ngi, gio ha con ngi, mt khc, t hn Th Tn th hin vi thn tng y thn thng vi ho quang sng chi gio ha cc hng ch Thin, A-tu-la, Cn-tht-b, v cc D-xoa, nhng loi hu tnh vn c nhiu uy lc ca thn thng v thn sc ho quang. Th l hnh nh tng hp v Ngi c c Bc tng v Nam tng minh ha. Quan nim Th Tn ch khoc hnh nh rt "Ngi" hay rt "Tri" ch l quan nim hp hi, thiu st. V li, c vi tinh thn ch trng, hay quan im, th chng ta ch nui sng chp th, ri xa gio l ca Th Tn v s khng ni ln c hnh nh trung thc v Th Tn. Th Tn v Cn-tht-b, Loi Rng, Kim X iu - Cn-tht-b (Gandhabha) l mt loi ch Thin, nhng l nhng v Thin tr hng ca r cy, li cy, gic cy, v cy, tr hng ca hoa, tr hng ca v, v tr hng ca hng (26). Chng sinh cc ci nu sng hnh mi thin nghip, hnh cc hnh b th v vi mong c sanh v cc loi Thin Cn-tht-b, th sau khi mnh chung s sanh v ci Cn-tht-b (27). - Loi Rng (Nga: c ni dch l loi rn) c cc loi khc nhau: non sanh, thai sanh, thp sanh, v ha sanh. Loi Rng ha sanh l hn c trong bn loi. Bn loi Rng ny, nu tu cc hnh lnh v thn, khu, v vi c mong t b thn Rng, th sau khi mnh chung c th sanh vo thin th, Thin gii, ci i ny (28). - Kim x iu l loi chim, cng c bn loi khc nhau; non sanh, thai sanh, thp sanh v ha sanh. Ha sanh l thuc ng cp cao nht.

Cc loi Cn-tht-b, Rng v Kim x iu cng thng hp mt cng vi loi Ngi v ch Thin chim ngng tn nhan Th Tn v nghe Th Tn thuyt php. Cc kinh Nikya, A-hm v Bc tng u c ghi chp s kin hp mt ny. Kinh i Hi (Mahsamaya) - Hn tng: i Hi Kinh, Trng A-hm s 19 - ghi r, trong mt thi php ca Th Tn ti i Lm (Mahvana), thnh Ca-t-la-v (Kapilavatthu) c mt ch Thin Sc gii, ch Thin Dc gii, Cn-tht-b (Gandhabha), Cu-bn-tr (Kumbhanda), loi Rng, Kim x iu, Nhn v Phi nhn hp mt. Cha t ca Cn-tht-b l Tr Quc Thin vng (Dhatarattha), tr v phng ng. Cha t ca Cu-bn-tr l Tng Trng Thin Vng (Virlha), tr v phng Nam. Cha t ca loi Rng l Qun Mc Thin vng (Virpakkha), cai qun phng Ty. Loi Kim x iu l Suppanna v Citr, c uy lc hn loi Rng. Tt c cc loi ny u hp mt quy y Pht v nghe Th Tn ni k, thuyt php. Khi chng hp mt cng vi ch Thin v loi Ngi, Th Tn c bo trc cho chng T-kheo hay. Ch c nhng T-kheo no c php nhn thanh tnh mi thy s c mt ca chng. Nh th, trong hin kip, trn cuc i ny, Th Tn thuyt php gio ha cho hu ht cc loi chng sinh, v li ch, an lc v gii thot ca chng sinh. Cho n nay, Nikya v A-hm cho chng ta mt ci nhn tng i y v i tng gio ha. C nhng thi thuyt php, Th Tn ch ni cho mt ngi, c trng hp cho mt nhm nh, c trng hp cho c bn chng t ca Ngi v cc ngoi o; nhng cng c nhng thi php ch dnh cho cc loi Phi nhn, ch Thin, hoc gm chung nhiu loi. Hnh nh ny tiu biu cho nhng thnh phm thnh chng, ht nh c trnh by phn m u cc kinh Bc tng v ni dung ging dy, Th Tn vn tp trung vo cc im chnh ca gio l: t b iu c, lm cc vic thin v gi lng thanh tnh, loi b

ht cc cu bn ca tm. Phng php cn bn ca ging dy vn l "Thn gio" v "Khu gio". Thnh phn thnh chng, ni dung ging dy v phng php ging dy ca Th Tn l thuc truyn thng gio ha ca ch A-la-hn Chnh ng Gic ca cc i qu kh, ca hin ti v ca tng lai. Con ng ny gi l Chnh php, vn mi mi tn ti, c mt nh th, d ch Th Tn c xut hin i hay khng. Ch Th Tn l nhng ng pht hin con ng v gii thiu con ng. N l s tht ca mun thu, v c gi l o Pht. y l mt ni dung ca nim tin, l sng v hng i gii thot (hay con ng hnh phc ca chn l) ca cc gii Pht t ti gia v xut gia. Ni dung Chnh php ny s c trnh by Chng Hai, "Php Bo"./. Ghi ch: (1) Tng Chi IV-B, bd HT Minh Chu, tr. 220; Tng ng I, bd HT Minh Chu, tr. 1; Trung B III, Nht D Hin gi. (2) Dhp 1 & 2; Tng Chi I, phm Bn Php, phm a X; Tng Chi II, 1988 tr. 77; Trung B III, Kinh i Nghip Phn Bit. (3) Tng ng I; Hn tng tp 36, 3 i 3, 260c; Bit tp 8: 1, i 2 (4) Trung B III, Kinh A-nan Nht D Hin; Hn tng: A-nan- Thuyt Kinh, Trung A-hm, s 167, i 1, 699c. (5) Trung B II; Hn tng Tiu Du Kinh, i 1, 804a, i 1, 917. (6) Tng Chi IV, tr. 39; Tng Chi II, Phm Bn Php. (7) Anguttara Nikya, Colombo. 1929 tr. 115; Tng Chi I, 1980, tr. 216-217, bd HT Minh Chu, Kinh T St, Trung B I. (8) Smagmasuttam, Trung b III; Hn tng, Kinh Tnh Bt ng o, Trung 75; i 1, 542b. (9) Tng ng I, chng Tng ng Phm Thin, phn Cung Knh, 1982, tr. 171.

(10) Trung B I, Kinh Thnh Cu; Hn tng: Kinh La-ma, i I, 775c. (11) Trung B III, Kinh Gii Phn Bit; Hn tng: Kinh Phn Bit Lut, Gii, i I 690b. (12) Tng Chi I, Bd HT Thch Minh Chu, 1980, tr. 30. (13) Tng ng I, Bd HT Thch Minh Chu, phm kinh "Cc Ngoi o". (14) Tng Chi I, tr. 30; Trng Lo Tng K . (15) Tng ng V, phm Bnh. (16) Tng ng II, Tng ng Kassapa. (17) Trung B III, Kinh Ty Phin No; Hn tng: Trng Th Vng Bn, Trung A-hm, s 72 i I, 5320. (18) Tng ng V, phm Bnh. (19) Tng Chi B, II-A, bd HT Minh Chu, tr, 250. (20) Kinh Bhradvja, Ngi cy rung. Kinh Tp, s 12, Tiu B Kinh. (21) Trng B I, bd HT Minh Chu, tr. 114-115. (22) Tiu B Kinh, Kinh Tp, s 47. (23) Tiu B Kinh, Kinh Tp, s 51. (24) Tng ng I, phm D-xoa (25) Tiu B Kinh, Kinh Pht Thuyt Nh Vy, 1982, tr. 478-479. (26) Tng ng III, phm Cn-tht-b, bd HT Minh Chu, 1982, tr. 269. (27) Ibid., tr. 270. (28) Ibib., tr. 262-263.

---o0o--TT. Thch Chn Thin Trch t Pht Hc Khi Lun Ht