Professional Documents
Culture Documents
Haziran June
1985
Cilt Volume
XXIV
Say No
Gndz KTEN *
ZET
Endstride alanlara salkl bir alma ortam sunabilmek iin, havann ss olarak tariflenen scaklk ve nem'in belirli snrlar iinde tutulmas gerekir. Bunun salanamamas durumunda; iilerin sk sk hastaland, alma veriminin dt , i kazalarnn artt gzlenmitir. Belirtilen nedenlerle, ocak havasnn scakl nn ve ierdii nem miktarnn etkin bir ekilde kontrol gerekir. Bu almada, ocak havasnn scaklnn llmesinde kullanlan aletler ve lmelerin nasl yapld tantlmtr. Ayrca, havadaki bal ve mutlak nem miktarlarnn ve havann s ieriinin ne ekilde belirlendii aklanmtr.
ABSTRACT
The heat and humidity defined as the air temperature should be kept within certain limits in order to provide a healthy environment for the workers. In case of these conditions are not provided, it is observed that the health of the workers are deteriorated, the work efficiency is decreased and accidents happen very fre quently. Therefore, the temperature and the humidity of mine environment should be controlled very effectively. In this study, the equipments and the methods used to measure the temperatu re are explained. Determination of the amount of relative and absolute humidity together with heat content of mine environment are described.
(*) Dr., Maden Y. Mh. .T.. Maden Fakltesi, Tevikiye, STANBUL
27
1. GR
Scaklk ve nem, endstride alanlar eitli ynlerden etkilemektedir. Salkl bir alma or tam iin ise, ksaca ocak havasnn ss olarak tariflenen scaklk ve nem'in belirli snrlar iinde tutulmas gerekir. Bunun salanamamas duru munda; iilerin sk sk hastaland (s arpma s, kramplar, yorgunluk vb.), alma veriminin dt, i kazalarnn artt gzlenmitir. Is zorlamalarnn etkisini ortadan kaldrmak iin bir ok devlet kstlamalar getirmitir. Kuru hazne scakl; B. Almanya ve ngiltere'de 28C, Avustralya'da 27C ve Sovyetler Birlii'nde 26C olarak snrlandrlmtr. Aksi halde vardiya s resi ksaltlmakta, iilerin dinlenmesi iin belir li aralklarla mola verilmektedir (1). Ancak, ocak iklimi asndan yalnz kuru s caklk bir l olmayp, havann ierdii nem miktar ve hz da insann alma yetenei ze rinde nemli etki gstermektedir. Bu nedenle tzklerde, kartiyerlerdeki alma sresi yalnz kuru scakla balanmam, zellikle havann nemlilik derecesi ile ilikili olarak verilmitir (2). Bu almada, ocak havasnn scaklnn, nem miktarnn ve s ieriinin ne ekilde belirlendii incelenmi ve bir rnek ile aklanmtr.
nin cva ya da ispirto dolu haznesinin zeri, slatl m bir gazl bez ya da tlbent ile rtlmtr. Su yun buharlamas sonucu oluan souma nede niyle, nemli termometrenin gstergesi kuru termometreninkinden dktr. Doymu hava iinde her iki termometre de ayn deeri gsterir (2). Ocak havasnn scakln duyarl bir ekilde lmek iin genellikle, Dndrlen Termometre ya da Havalandrmal Psikrometre kullanlmak tadr.
2. SICAKLIK
Scaklk, bir cismin greceli (izafi) scakl ya da soukluunun bir lsdr. Dokunma duyu muzla cisimlerin scakl hakknda kabaca bilgi sahibi olabiliriz. Ancak, elde edeceimiz sonular, bilimsel almalar iin yeterli duyarllkta deil dir. Scakl duyarl bir ekilde belirlemek ama cyla, cismin scaklkla deien fiziksel zelliin den yararlanlr. Bu amala; cval ve alkoll ter mometreler, diren termometresi, termokupl, op tik pirometre, sabit hacimli gaz termometresi vb. lme aletleri gelitirilmitir (3).
deime gsterir. Bu nedenle, nem miktar iin or talama bir deer vermeye olanak yoktur. Havann su buhar alabilme zellii snrl olup, scaklk ve basncn bir fonksiyonudur (4). Bal ve mutlak nem olmak zere iki trl nem birbirinden ayrt edilmektedir.
0,2).
3. NEM
Atmosfer havas, havay oluturan gazlar ile su buharnn (nem) bir karmdr. Havann esas bi leeni olan azot ve oksijen gazlarnn hava iinde ki oranlar byk snrlar arasnda deimedii hal de, nem miktar yer ve zamana bal olarak byk
Sa higrometresinin lme prensibine gre a lan, kaydedici nem lme aletleri gelitirilmitir. Bunlar Termohigrograf olarak adlandrlr. Yery znde ve hava giri kuyularnda kullanlrlar. re timin yapld kesimlerde ve hava dn yollarn da kullanlmalar iin, zerine toz szdrmayan bir kap geirilir. Hava, basnl hava enjektr yard myla toz szgeci zerinden emilir. Termopsikrograf, psikrometre zelliinde olup, ocak havasnn kuru ve nemli scaklklarn srekli kaydetmektedir. llen deerler bir kaldra ko29
lu yardmyla kaydediciye aktarldndan, aletin duyarll azdr. lme elemanlarnn iyi bir ekil de donatlmas ile 0,5 - 1 m/sn'lik hava hzlarnda elverili deerler elde edilebilir (2).
Doymu havann su buhar basnc (P s ), yalnz scakla baldr. Bu deer, hava basncndan ve gazn bileiminden bamszdr. Ps'nin t|< scak lndaki deeri, izelge Vden alnabilir. Su buharnn ksmi basnc (P v ), 0 50 C arasndaki scaklklar iin, psikrometre lmeleri sonucunda belirlenen kuru ve nemli scaklklara ve llen hava basnc deerine dayanarak, SPRUNG formlne [2] gre hesaplanr. P ^ P n - O . S ^ - t J . - ^ ^
755
[2]
Bu bantdaki deerler; Pn : tn scaklnda, doymu havann su buhar ba snc (mm Hg) (izelge 1'den alnr) t[< : Kuru scaklk ( C) t n : Nemli scaklk ( C) P : Barometrik basn (mm Hg) 'tr.
--
100
bants yardmyla hesaplanaca belirtilmiti. Bu bantda; ip : Havadaki bal nem miktar (%) Pv : t|< scaklnda su buharnn ksmi basnc (mm Hg) Ps : t|< scaklnda, doymu havann su buhar basnc (mm Hg) 'dr.
Genel olarak P / 755 oran 1 civarnda deiim gsterir. Bu nedenle hava basnc dikkate alnmaya bilir. Duyarl lmelerde; zellikle derin yeralt ocaklarnda ve deniz seviyesinden ok yksek yer lerde yaplan lmelerde, hava basnc belirlenmeli ve eitlikteki yerine konmaldr. 0C'nin altndaki scaklklarda nemli termomet re zerine sarl slak bez donaca iin, doymu havann su buhar basnc buza gre hesaplanmal, 0,5 sabiti 0,43 'e indirilmelidir.
izelge 1 - Hava indeki Su Buharnn Deiik Scaklklardaki Ksmi Basnc (1) Buhar Basnc mm Hg 0,96 1,45 2,16 3,17 4,58 4,92 5,29 5,68 6,09 6,53 Buhar Basnc mm Hg 7,00 7,49 8,02 8,58 9,21 9,84 10,52 11,23 11,99 12,79 Buhar Basnc mm Hg 13,64 14,5 15,5 16,5 17,5 18,7 19,8 21,1 22,4 23,8 Buhar Basnc mm Hg 25,2 26,7 28,4 30,1 31,8 33,7
c
-20 -15 - 10 - 5 0 1 2 3 4 5
t C 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
t C 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
C
26 27 28 29 30 31
30
Ocak yangnlarnda grlecei gibi, scakln 50C'yi amas durumunda Pv deerini hesapla mak iin KIRSCHER forml kullanlr (5).
0,24: Kuru havann sabit basntaki zgl ss (kcal/kgC) 0,46: Su buharnn sabit basntaki zgl ss (kcal/kg C) 597: Suyun buharlama ss (kcal/kg)'dr (4).
[3]
Bu formldeki deerler daha nce aklanm tr.
5. OCAK HAVASININ SICAKLIININ ERD NEM MKTARININ VE ISI ERNN BELRLENMESNE LKN BR RNEK
Psikrometre lmeleri sonucunda, kuru scak lk ( t k =25C) ve nemli scaklk ( t n =18C) ola rak belirlenmitir. Barometrik basn ise 750 mm Hg'dir. Bu verilere dayanarak, ocak havasndaki Bal ve Mutlak Nem miktarlarn ve Havann Is erii hesaplanabilir.
(gr/kg)
[5]
t k : Kuru scaklk ( C) x : Hava iindeki mutlak nem miktar (kg/kg) ekil 3. Nemli ve kuru scaklklara bal olarak Bal Nem miktarnn bulunmas
b. Analitik Yntem
Analitik yntem ile Bal Nem miktarn ( <> ) belirlemek iin [1 ] bantsndan yararlanlr.
750-12,02
eitliinden bulunur. P n 'nin deeri; izelge 1'de t n = 18C iin, Pn=15,5mmHg'dir. O halde; P v = 15,5 - 0 , 5 (25 - 1 8 ) .
nceden; tk = 25C ve x =0,010 kg/kg olarak belirlenmitir. O halde; i =0,24 25 +0,46 " 0,01 ' 25 +597 ' 0,01
750 755
i =12,09 kcal/kg'dr.
Pv =12,02 mm Hg olarak saptanr. Ps'nin deeri; izelge 1'de t k = 25C iin, Ps = 23,80 mm Hg'dir. Bu durumda, ocak havasndaki Bal Nem miktar; 12,02 { == P ~ZT^ 100=%50'dir
6. SONU
Ocak havasnn ss olarak tariflenen scaklk ve nem'in belirli snrlar arasnda tutulmas gerekmek tedir. Bunun salanamamas durumunda; iilerin sk sk hastaland, alma veriminin dt, i kazalarnn artt gzlenmitir. alanlarn s zorlamalaryla karlap kar lamadklar konusunda bir hkm verebilmek iin, ocak havasnn scaklnn ve ierdii nem miktarnn dzenli bir ekilde kontrol gerekir. lme sonular dier lkelerde kabul edilen snr deerler ile karlatrlarak; eer gerekiyorsa, et kin nlemler alma yoluna gidilir. Bylece hem i verimi artrlm, hem de alanlarn-sal ko runmu olur.
23,80
KAYNAKLAR
0,622 . Pv x P-P 622 . Pv P-Pv
1. AYVAZOLU, E., "Madenlerde Havalandrma ve Emniyet", .T.. Maden Fak., Yayn No. 13, 1984. 2. SALTOLU, S., "Madenlerde Havalandrma ve Em niyet leri", .T.. Ktphanesi Say: 1019, 1975. 3. KRKOLU, N., "niversite Fizii (Birinci K sm", .T.. Ktphanesi Say: 1043, 1976. 4. WEUTHEN, P., "Die Bestimmung der Feuchtigkeit in Luft, anderen Gasen und Gasgemischen" Son derdruck aus GT-T, Fachzeitschrift fr das Labora torium, Heft 11, 1964, p. 767 - 770. 5. NEUMANN, W., PLASCHE, F., SONNEMANN, G., "Wetterlehre und Grubenbrandbekaemfung" VEB Deutscher Verlag fr Grunstoffindustrie, 1963.
[4]
[5]