You are on page 1of 19

CHNG TA S LT NG HNH TINH HAY HC MANG GIY?

QUAN IM PHT GIO V LNG THAM V TON CU HO

David R. Loy (*) Nguyn Hip dch ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.org Chuyn sang ebook 10 8 - 2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org ---o0o--(*) David R. Loy ngi Hoa K, tt nghip tin s trit hc ti Singapore, ging dy ti Phn khoa trit hc ca i hc quc gia Singapore t 19781984, v sau l gio s ca Phn khoa nghin cu quc t ti i hc Bunkyo, Chigasaki Nht Bn mi cho n nm 2006, hin ang lm vic ti i hc Xavier, Ohio, Hoa K. ng thc hnh thin v nghin cu Pht hc trong mt thi gian di, vit nhiu sch v cc bi bo lin quan n lch s, x hi, trit hc Pht gio, v nhng vn v Pht gio nhp th. y l mt trong nhng bi vit ca ng lin quan n mng ti ny. Pht gio c bit nh l con ng Trung o. c Pht Thch-ca, ngi sng lp Pht gio, t b cuc sng lc th nhn h sng cuc i cam kh ca mt n s c c trong rng, tuy nhin s thc hnh kh hnh y khng em n cho Ngi s gic ng m Ngi tm kim. Trung o c c Pht pht hin khng n thun l s dung ho khuynh hng hng th dc lc gic quan v s thc hnh kh hnh. Trung o t trng tm vo vic lm an tnh v tri tng tm thc, v s tri tng y l iu gip chng ta c th gii thot mnh ra khi nhng mi lo lng thng xuyn do c gng tm kim hnh phc thng qua vic tho mn nhng tham mun ca chng ta. Vn khng phi l t b ht mi nhu cu, m kinh nghim chng theo mt cch thc khng chp th, chng ta khng b chng chi phi. Tng phn vi mu Pht gio b xem nh l mt tn gio t b cuc

i, vn tt yu khng i hi vic phi siu thot khi cuc i ny kinh nghim mt th gii khc no . Trung o mun ni n vic chng t mt tr tu nhn ra c bn cht tht s ca th gii ny, bao gm bn cht tht s ca chnh chng ta. Nhng hm ny c c phn nh ni thi ca Pht gio v giu v ngho: bit c Php (dhamma), thy mi th mt cch ng n, th phi nhn ra ng l mt thc ti c iu kin v tm b, v phi t b nhng tham mun lc th nh l nhng o gic gy hi. Nh vy, nh hng khng chp th vo i sng khng i hi phi t b hon ton tt c nhng s hu vt cht. Thay v vy, n ch r mt thi c tu tp v c th hin ni vic chng ta tm kim nhng iu kin vt cht cho mnh. Khng chp th l s hu v s dng vt cht m khng b chng sai khin chi phi. Do , thi khng chp th p dng cho tt c mi gii Pht gio, tng s cng nh c s 1. Vn chnh yu l khng phi chng ta ngho hay giu nh th no, m cch chng ta ng x vi hon cnh ca chng ta th no. Tr tu pht trin mt cch t nhin t vic khng tham chp l bit cch bng lng vi nhng g chng ta c. Santutthi paramam dhanam, giu c nht bit (Php c, 204). iu ny khng c ngha rng Pht gio khuyn khch ci ngho hay ph phn giu c. Nh c Pht tng nhiu ln nhn mnh rng, mc ch ca Pht o l chm dt kh au. Ngi tm tt li dy ca mnh trong Bn thnh : cuc i l kh; nguyn nhn ca kh l tham i (tanha); s chm dt kh au (nirvana); v con ng chm dt kh au l thc hnh Bt chnh o (magga). Khng c iu no trong cc s tht ny khuyn bo ngi ta phi ngho kh c, v ngho kh chnh bn thn n l ngun gc ca bt hnh, v cng to cho ngi ta gp nhiu tr ngi trng vic thc hin con ng tm linh2 . V d, trong Tng chi b kinh III (tr. 350-352), c Pht ni rng chnh ngho kh (daliddiya) gy nn khn n, bi v n dn n vay mn, cht chng n nn v kh au lun gia tng. c Pht cng ni rng c ba hng ngi trong i. Hng ngi b m c hai mt, bi v h khng bit cch t ly thnh cng trong i cng khng bit cch sng i c hnh; hng ngi b cht mt mt, bi h bit cch truy tm nhng thnh cng th tc nhng li khng bit cch sng i c

hnh; v hng ngi khng b m, bi v h bit cch thnh tu c hai (Tng chi b kinh I, tr. 128). iu ny mun ni rng, Pht gio khng khuyn khch bung b ht vt cht, v tt nhin cng khng l l i sng tm linh. Tuy nhin, s l sai lm ln nu kt lut rng Pht gio chp nhn mt li sng st sng i tm giu c. Vic theo ui mc ch gic ng ti hu c th s gp kh khn nu chng ta qu ngho kh tng thiu, nhng mt i sng ch trng vo tin bc th cng t nh vy, hoc c th t hn. c Pht lun nhc nh nguy c : Nhng ngi, khi c c s giu sang tt bc nhng khng b s giu sang lm say m, khng sng bung lung v hng th tu tin dn n lm hi ngi khc, th tht s rt him c cuc i ny. (Tng chi b kinh I, tr. 74). S tham m mnh lit do vic giu c vt cht gy ra l mt trong nhng nguyn nhn chnh ca kh au. N cha ng nhiu u lo m t tho mn thc s. Do , c Pht thng ca ngi nhng ngi hon ton bung b tham chp ca ci vt cht, mt lng hin dng i mnh cho con ng tm cu gii thot, qua vic tham gia vo Tng on. Nhu vu vt cht ca ngi xut gia c bit gm c bn nhu yu: thc phm va gii to cn i v duy tr sc kho; y phc va bo v thn th v thch hp vi x hi; ni va tu tp pht trin tm thc; y dc va cha tr v ngn chn bnh tt. Khng cn ni cng bit c, nhng iu ny hu nh khng phi xut mt li sng giu sang. Tuy nhin, mt khc, cho d tt c nhng cn nhc trn ni v vic khng bm cht vo ti sn, Pht gio khng cho rng ti sn bn thn n l mt chng ngi cho vic thc hnh Pht o. Nm gii cn bn dnh cho tt c cc Pht t bao gm: khng git hi, khng trm cp, khng ni di, khng t hnh v khng dng cht gy say nghin khng cp n vic t b ti sn, mc d chng hm ch nhiu v cch chng ta nn tr gi cc gii nh th no. Gi tr ca tin bc khng th so snh vi mc ch chng ng cao thng, tuy nhin theo truyn thng ti sn c c mt cch ng n c xem nh l mt du hiu ca phc lnh, v ti sn nu c s dng ng c th l mt n hu cho mi ngi. S giu c gip chng ta c nhiu c hi em li ch n cho ngi khc hn, v thc tp bung b tham chp bng vic pht trin tm b th. Do , rc ri do giu c gy ra khng phi ch s hu m ch lm dng n. Ngi c tr nhn ra rng giu c bn cht n khng phi l mc ch, m c th l phng tin c gi tr cho vic gim thiu kh au v tin b

tm linh. Ti sn hu k ngu, ngi khng tm b thot (Php c 355). Tm li, iu ng trch l tm kim giu c mt cch sai tri, ri tham chp vo n v khng s dng n trong vic lm li ch mi ngi, li cn phung ph n mt cch ngu xun hay dng n gy kh au cho ngi khc 3 . Chnh mng, con ng th nm ca Bt chnh o, nhn mnh rng cng vic ca chng ta khng c gy hi cho chng sinh khc v c bit ngn cm vic bun bn v kh, cht c, cht gy say nghin v n l. Ti sn c th c xem l do phc lnh tr qu theo nim tin Pht gio t gio l nghip v ti sinh. Nu nghip l mt nh lut chung ca v tr, nhng g xy ra i vi chng ta (hoc trong i sng ny hoc trong i sng sau) l kt qu ca nhng g chng ta lm trong qu kh v ang lm trong hin ti. iu ny cho thy giu c l kt qu ca vic b th trc , v i ngho l kt qu ca li hnh x khng tt (tc l do tham lam hay tm kim ti sn bng nhng cch thc sai tri). Khng phi ngi Pht t no hin nay cng chp nhn rng nghip bo l bt di dch nh vy, hay hiu n theo ngha khc, nhng nim tin truyn thng ny hm ch trch nhim c nhn ca chng ta i vi nhng g xy ra vi chng ta (t nht trong thi gian di) v s ho hp tuyt i gia o c v s thnh vng ca chng ta. Ngy hm nay nhng nh hng ca ton cu ho kinh t v quan tm v cng bng x hi a ra mt nh sng c phn khc v vn ny, v l iu chng ta s quay li bn sau. ---o0o--Kinh t hc Pht gio Mi th c cp trn lin quan n thi m chng ta l nhng c th cn nn pht trin hoc trnh xa. Nhng thi hm ch g v cch nhn thc x hi m n l mt tng th? Loi h thng kinh t no th thch hp vi gio l Pht gio? Pht gio, cng nh Thin cha gio, thiu vng mt hc thuyt x hi thc s. c Pht khng h ging dy mt cch c th v kinh t theo ngha m ngy nay chng ta hiu. iu ny c ngha rng chng ta khng th ly nhng kinh in truyn thng ra tr li cho cc cu hi c th v nhng vn kinh t lin quan n chng ta ngy hm nay. Tuy nhin, mt vi bi kinh trong kinh tng Pli c nhng hm x hi c ngha. C l quan trng nht l bi kinh Chuyn lun Thnh vng S T Hng (Cakkavatti-sihanada Sutta), m n cho thy s ngho i c th dn x hi n ch suy i.

Trong bi kinh ny, c Pht k li cu chuyn v mt v vua trong thi qu kh. ng ta ban u knh trng v tin tng vo gio php, lm theo nhng g m o s ca mnh khuyn: Ch ti phm lan trn trong vng quc ca i vng, v nhng ngi tng thiu, nn cung cp ti sn cho h. Tuy nhin sau , ng bt u tu tin cai tr theo ring v khng cung cp ti sn cho nhng ngi tng thiu. Kt qu l, ngho i trn lan. Do ngho i, ngi ta trm cp ti sn ca ngi khc v ri b bt. Khi nh vua hi mt ngi ti sao anh ta n cp, th anh ta bo rng v khng c th g sng. V th nh vua cung cp cho anh ta ti sn lo vic bun bn v nui nng gia nh. iu tng t nh vy li xy ra vi mt ngi khc, v khi nhiu ngi nghe c tin ny h quyt nh i trm cp c i x nh vy. iu ny khin nh vua nhn ra rng nu ng tip tc em ti sn ban cho bn cp, trm cp s tip tc gia tng. V th ng quyt nh phi c bin php nghim khc vi k k tip: Tt nht ta phi ly mng hn, kt liu hn mt ln cho xong, cht u ca hn. V ng lm nh vy. Nu cu chuyn dng li y, chng ta c th ngh n mt truyn ng ngn hay v tm quan trng trong vic ngn chn ti phm, nhng chnh xc s vic hon ton i hng: Khi nghe iu ny, mt s ngi ngh: By gi chng ta hy sm gm dao bn sc, sau s cp ot ti sn ca bt c ai, chng ta s git h, kt liu mng sng ca h v cht u h. Th l, sau khi kim c mt s gm dao sc bn, h bt u nhng cuc tn cng tn st vo cc lng xm, th trn v thnh ph, tn cng cp ng, git cc nn nhn bng cch cht u. Nh vy, t vic khng ban pht ti sn cho nhng ngi ngho tng, i ngho trn lan; t vic gia tng ngho i, trm cp gia tng; t vic trm cp gia tng, vic s dng v kh gia tng; t s dng v kh gia tng, git ngi gia tng (Trng B kinh III, tr. 65)4 . ---o0o--Kt qu lu di l suy thoi i sng v suy i x hi. Mc d c mt vi yu t mang tnh phi thc, cu chuyn ny c nhng hm kinh t r rng. i ngho l mt trong nhng cn nguyn ca vic hnh x thiu o c nh trm cp v bo lc. Tri vi nhng g chng ta c th

ngh t mt tn gio b cho l t b cuc i, gii php ca Pht gio i vi ngho i nh vy l khng chp nhn nghip ngho i ca con ngi. Vn bt u khi nh vua l l trch nhim ca mnh, khng ban pht ti sn cho nhng ngi cn. Bi kinh c sc thuyt phc ny hm rng s suy sp x hi khng th tch ri khi nhng vn v t thin x hi. Gii php i vi ti phm do ngho i nh vy, khng phi l s trng pht nghim khc hn m l gip ngi ta c c nhng nhu cu c bn. Tuy nhin, cng cn ch n nhng g m bi kinh khng khng ni. Ngy hm nay, chng ta lun nh gi nhng tnh hung nh vy bng cch ni v s cn thit ca cng bng x hi v vai tr ca nh nc trong vic phn phi cng bng. Vic nhn mnh vo cng bng x hi ny, hu nh tu trung vo nhng tn gio Abrahamic (Do thi, Thin cha gio v Hi gio), cn Pht gio truyn thng li khng c xem trng. Nh cu chuyn trn ch ra, cho thy rng Pht gio khng v tnh vi vn ngho i. Tuy nhin vic nhn mnh vo lut nghip bo li cho thy mt mt cch hiu khc v ni ln vn x hi ca n. Gii php Pht gio truyn thng l b th (dana). B th l mt khi nim quan trng trong t tng Pht gio lin quan n x hi v kinh t, bi v n l phng cch chnh yu gip chng ta thc tp v biu hin tm khng chp th ca mnh. Chng ta c khuyn phi th hin lng t bi v gip nhng ngi cn gip . Hc thuyt nghip bo hm rng nhng ngi km may mn l nhng ngi ang gt ly qu bo xu do nhng hnh nghip trc y ca h (nhng khng nn hiu iu ny theo ngha trng pht), v tm quan trng ca b th i vi nhng ngi thc hnh Pht o khng cho php chng ta th vi s bt hnh ca h. Chng ta phi c bn phn, thm ch bt buc, phi tr gip cho h nhng g chng ta c. Yu cu khng phi em li cng bng cho mt nn nhn trong mi tnh hung, m l v tm quan trng trong tin trnh o c v tm linh ca ngi b th. Bng ngn ng ca hc thuyt o c hin ti, chng ta gi y l mt th phm hnh o c. N a ra mt vin cnh khc, ct b ht s i nghch chnh tr thng thng gia quan im kinh t bo th (hu) v kinh t t do (t). Theo Pht gio, khng c ngi no c th trn trnh trch nhim v nhng hnh vi ca mnh, nhng b th khng n thun l tu : chng ta c mt bn phn tinh thn nhm p ng y lng t bi i vi nhng ngi trong tnh cnh ngho i. Nh vua bt u gy ra suy sp x hi khi khng lm iu .

C phi vic nhn mnh vo b th ny a ra mt s thay th c th thc hin c cho din thuyt ca Ty phng hin thi v cng bng x hi? Tuy vic b th c gi tr ring l c th l mt s th nghim c nhn, kh xem cch thc chnh n c th l mt s p ng y i vi nhng vn x hi ph bin b to ra bi ton cu ho kinh t nhanh chng. Cng rt kh khn cho nhng Pht t ngy hm nay chp nhn rng, s i ngho ang gia tng do nhng pht trin kinh t lnh lng v cm gy ra tht s ch l kt qu ca nghip xu do ngi ta to tc trong nhng tin kip. Khi nim cng bng x hi khng phi l gc r i vi Pht gio ( kha cnh kinh t) nhng n khng c g khng ph hp vi gio l Pht gio, v mt vi Pht t nhp th ang n lc kt hp n. Trong thi bui hin nay, kt qu x hi ca b th (dana) trong hu ht nhng quc gia Pht gio chu phn no tr nn b gii hn, bi v s nhn mnh ph bin vo vic to phc bng cch ng h cho Tng on, cng ng tu thuc vo s h tr (theo truyn thng cc t-kheo, tkheo ni khng c php lm vic kim tin). Phc bo thng c hiu theo cch thc vay tr, nh th g c th c tch lu bng cch b th, v s phc c c c, c tin l tu thuc vo phm hnh ca ngi nhn. Bi v cc thnh vin ca Tng on c xem l nhng ngi th nhn xng ng nht, nn ngi ta ngh s c c nhiu phc c qua vic cng dng thc phm cho mt t-kheo mi ngy hn l mt ngi ngho hay mt ngi th tc i kht. Thin kin v vic tch lu phc c theo cch ny (thng c c mt hu kip tt hn) c l khng ph hp vi tinh thn ph chp ca Pht gio, v rt cuc dng nh khuyn khch mt ch ngha duy vt tn gio hon ton cc cch vi mc ch gii thot tm linh cao tt nht. Nhng li ch t vic cng dng ny hn nhin tht cht vi thnh phn cn li ca x hi, bi v Tng gi c trch nhim chnh yu trong vic tu tp v hong php. Tuy nhin, ti t hi c phi mi quan h kinh t hin ti gia Tng on v ngi th tc cn c xem xt li. V d, nng thn Thi Lan cn nhng bnh vin v nhng phng khm cha bnh mi hn l cn nhng ngi cha mi. Tuy nhin, theo quan im ph bin, mt ngi giu gt c nhiu phc c hn qua vic gp qu xy cha cho d ngi cha cn hay khng cn thit vng ! Mt s hiu bit hn hp nhng ph bin v b th l to phc nh vy, khin ngi ta tch cc cng dng cho Tng on, nhng iu ny khng th l gii php tinh thn y i vi nhng thch thc m ton cu ho mang li.

Mt s thay th, hay phn b sung, hp l khc ca Pht gio l l tng B-tt c nhn mnh trong Pht gio i tha. B-tt l mt ngi mang l tng cao tt, y nhit tm p ng nhu cu ca tt c mi chng sanh, khng phi ch cho nhng thnh vin ca tng gi. i sng trn vn ca mt v B-tt l b th, khng phi nh l mt cch thc tch lu phc c m bi v tr tu ca B-tt thy rng h khng h tch ri khi nhng chng sanh khc. Theo hiu bit thng thng, mt v B-tt khng thc hnh theo Bt chnh o m nhn mnh vo vic hon thin su Ba-lamt: b th (dana), tr gii (sila), nhn nhc (ksanti), tinh tn (virya), thin nh (dhyana) v tr tu (prajna). Phm hnh quan trng nht c cho l b th, bi v n bao hm tt c nhng phm hnh khc. (Cng c ngi cho tr tu l quan trong nht. S thc phm hnh no cng quan trng c). Tt nhin, mt m hnh tn gio nh vy khng d dng c th ch ho. Tuy vy iu ny khng phi l im chnh. Ngy nay b th khng th l gii php la chn lm cng bng x hi, nhng cng khng c gii php g c th thay th c b th, nh l kha cnh c bn ca bt k x hi mnh kho no. Khi m ngi ta cm thy khng c nhiu trch nhim i vi ngi khc, th mt nguy c x hi l iu khng th trnh khi. ---o0o--Quan im ca Pht gio v ton cu ho Nhng nhn xt trn v b th v to phc a chng ta n vn ln hn v mt vin cnh Pht gio i vi ton cu ho kinh t. Chng ta thy rng, gio l Pht gio truyn thng khng hm cha mt l thuyt pht trin x hi, tuy vy li c nhiu hm x hi quan trng. Nhng hm ny c th c pht trin phn tch v hiu v trt t th gii mi. iu u tin cn ghi nhn, c l cng l im quan trng nht: nh cu chuyn ng ngn v v vua thiu ti tr cho thy, Pht gio khng tch ri nhng vn kinh t. Cn thy rng kinh t hc l mt khoa hc x hi m n ang pht hin v p dng nhng lut l kinh t lnh lng che y hai s tht quan trng. Trc ht, ai s hu ti sn, v ai khng c, lun c nhng chiu hng o c, v th vic sn xut v phn phi sn phm kinh t v dch v khng nn b b mc duy nht cho nhng lut l c cho l khch quan ca thng trng. Nu mt s ngi c ti sn nhiu hn so vi nhng g h cn, v nhng ngi khc c t hn, mt s phn phi li l

cn thit. B th l phng php truyn thng ca Pht gio v vic ti phn phi. S tht quan trng th hai l rng khng c h thng kinh t no c gi tr t do; mi h thng sn xut v tiu th u khuyn khch pht trin mt vi gi tr v ngn cn nhng th khc. Nh Phra Payutto, mt tng s v cng l hc gi li lc nht ca Thi ch ra: Ngi ta c th hi rng kinh t hc c th tch ra khi nhng gi tr bng cch no khi, trong thc t, n c ngun gc ni tm con ngi. Quy trnh kinh k bt u vi nhu cu, tip tc vi chn la, v kt thc vi tho mn, m tt c u l cc chc nng ca tm thc. Nhng gi tr l thuyt theo l s bt u, giai on gia v kt thc ca kinh t hc, v v vy kinh t hc khng th c gi tr t do. Tuy vy, nhiu kinh t gia khng lu tm xem xt nhng gi tr, o c hc, hay nhng c tnh tinh thn, cho d s tht rng nhng vn ny s lun c s lin quan n nhng li ch kinh t 5 . iu ny lm sng t gii php cn bn ca Pht gio. Khi chng ta nh gi mt h thng kinh t, chng ta khng nn ch xem cch n sn xut v phn phi hng ho hiu qu nh th no m cn nn xem cch nhng nh hng ca n vo cc gi tr con ngi, v thng qua chng nhng nh hng x hi ln hn ca n l nh th no. Nhng gi tr chung m n khuyn khch nn ph hp vi nhng gi tr Pht gio v con ngi, c kh nng lm gim thiu kh au ca chng ta. Vn ct yu l rng h thng kinh t ca chng ta c em li ch li cho vic pht trin o c v tinh thn ca cc thnh vin ca n hay khng, bi v nhng gi tr c nhn v x hi khng th tch bit. C nhiu cu tr li mang tnh trit hc v kinh t hc tp trung vo nhng vn bn cht con ngi. Nhng ngi bnh vc th trng t bn cho rng vic nhn mnh ca n vo cnh tranh v li ch c nhn c t nn tng ni s tht rng, con ngi v c bn l c nhn trung tm v t li v k. Nhng ngi ph bnh ch ngha t bn th cho rng, bn cht c bn ca chng ta c tnh hp tc v ho phng, cho nn chng ta vn c nhiu lng v tha. Pht gio trnh vic tranh lun bng cch a ra mt gii php khc. c Pht nhn mnh rng tt c chng ta u c nhng ht ging thin v bt thin (kusala/akusalamula). Vn quan trng l cch thc hnh lm gim

thiu nhng chng t bt thin nh th no v pht trin nhng iu thin ra sao. Tin trnh ny c biu trng bng hoa sen. Mc d mc ln t bn v nhng th tp bn di y h, nhng cy sen vn ln tr hoa trn mt nc. iu ny biu th kh tnh tnh ho bn thn chng ta. Nhng c tnh bt thin ca chng ta l g? Chng thng c tm li thnh tam c hay ba gc r ca cc php bt thin: tham (lobha), sn (dosa) v si (moha). Mc ch con ng sng ca Pht gio l loi tr nhng gc r ny bng cch chuyn i chng thnh nhng yu t tch cc: tham chuyn i thnh b th (dana), sn chuyn i thnh tm t (metta), v si chuyn i thnh tr tu (prajna). Nu nhng gi tr kinh t chung khng b tch ri khi nhng gi tr o c ca con ngi, th gii php quan trng tr thnh l: nhng c im no khuyn khch h thng ton cu ho kinh t ca chng ta? Tham l mt t ph bin c ni nhng phng hp ban gim c ln trong hc thuyt kinh t. Nhng kinh t gia ni v nhu cu, nhng li ch ca h mi l mc ch v gi tr trung lp khng cho php h nh gi nhng loi nhu cu khc nhau. Tuy nhin, t vin cnh Pht gio, h thng t bn xc tin v thm ch quy nh lng tham bng hai cch. ng c ca quy trnh kinh t l mong mun li nhun tng trng lin tc, v gi ly vic to ra nhng li nhun ngi ta phi duy tr nhu cu tiu th nhiu hn. Gn cho loi ng c thc y ny l thnh cng phi thng, tt nhin, cn tu thuc vo s nh ngha thnh cng ca chng ta. Theo Vin Worldwatch, hng ho v dch v c tiu th trong bn mi nm t 1950-1990 (c o bng ng la khng i) th nhiu hn tt c nhng th h trc trong lch s nhn loi cng li 6 . Cuc ch chn say sa ny khng t tin xy ra; n nhn c rt nhiu s c v khch l. Theo bo co ca T chc Pht trin Con ngi ca Lin hip quc vo nm 1999, th gii chi t nht 435 t la cho qung co, cng thm 100 t cho PR v tip th. Kt qu l 270 triu thanh thiu nin ton cu hin nay ang sng trong mt th gii vn ho chung, tiu th nhng mu o qun thit k nh nhau, m nhc v gii kht mt kiu. (Trn website ca t chc ny cha c bo co v ton cu ho sau nm 1999 - ghi ch ca ngi dch). Trong khi s gia tng ny mang li cho chng ta nhng c hi m t tin chng ta khng bao gi m c n, th chng ta cng b tn thng nhiu hn bi nhng kt qu tiu cc: s nh hng kinh t kinh ngc ca n, v s phn phi khng cng bng s ti sn ny. Mt a tr trong nhng quc

gia pht trin tiu th v gy nhim nhiu gp 30-50 ln so vi mt a tr ngho quc gia km pht trin, cng theo bo co ca T chc Pht trin con ngi ca Lin hip quc. Ngy nay, 1.2 t ngi ang sng di mc mt l mt ngy, v hn mt na dn s th gii sng di mc 2 la mt ngy. 20 % dn s trong nhng quc gia giu c nht hng 86% khon tiu th ca th gii, trong khi 20% dn s ngho nht ch hng 1.3% - mt khong cch m kinh t ho ton cu ang lm tng thm, ch khng gim i. R rng c nhng iu rt sai vi trt t th gii mi ny. Nhng nhng s tht tn nhn kh au ca ngi khc ny khng nn tch khi chng ta khi chng ta xem xt nhng kt qu kh au ca chnh chng ta. Vn khng ch l cch chia s ti sn nh th no. H thng kinh t ca chng ta gia c thm kh au cho con ngi bao nhiu qua vic kch thch lng tham chng ta? V lng tham c o xi ca chng ta lm tng thm kh au chung l bao nhiu, qua vic gp phn to nn nhng cuc khng hong x hi lun ti din hin nay m chng ang nh hng n tt c nhng quc gia pht trin? T vin cnh Pht gio, vn cn bn i vi vic bo v quyn li ngi tiu dng l o tng rng hnh phc chn thc c th c tm thy theo cch ny. Nu tham i (tanha) l ngun gc ca kh au (dukkha) m chng ta kinh nghim trong i sng hng ngy ca mnh, th s tiu th nh vy, m n lm say m v ri tr chng ta, khng phi l cch gii quyt vn kh au ca chng ta, m l mt trong nhng triu chng chnh gy nn kh au. iu a chng ta n mt s ma mai chung cuc v php tnh cng tiu th: Cng theo bo co ca T chc Pht trin con ngi ca Lin hip quc vo nm 1999, phn trm ca nhng ngi M cho mnh l hnh phc t n nh im vo nm 1957, cho d s tiu th ca mi ngi hin nay gp i thi im . ng thi, nhng nghin cu cc h gia nh Hoa K cho thy rng gia nhng nm 1986-1994 tng s tin m ngi ta ngh h cn c sng mt cch hnh phc gp i! iu ny dng nh l nghch l, nhng khng kh gii thch: khi chng ta xc nh chng ta l nhng ngi tiu th, chng ta khng th bao gi c . V nhng l do m chng ta khng bao gi hon ton hiu, s bo v quyn li ngi tiu dng tht s khng bao gi em li cho chng ta nhng g chng ta mong i t n; n hot ng bng cch buc chng ta ngh rng, th m chng ta mua tip theo s lm tho mn chng ta.

Li tc cao hn chc chn khin nhiu ngi tr nn rng ri hn, nhng iu ny khng phi l ng lc chnh ca h, bi v ch ngha t bn c t c s trn mt nguyn tc rt khc: rng vn nn c s dng to thm nhiu vn hn. Thay v phn phi li ti sn ca chng ta, chng ta thch u t ti sn nh mt phng tin nhm tch cp v chi tiu nhiu hn, khng m xa n l chng ta c cn thm n hay khng. Trong thc t, vn chng ta tht s cn thm hay khng phn no tr nn k quc; chng ta c th khng bao gi qu giu c. Li suy ngh ny tr thnh t nhin i vi chng ta, nhng n khc thng nhng x hi ni qung co vn cha khin ngi ta tin rng hnh phc l th g chng ta c th mua c. Nhng c quan pht trin quc t chm chp nhn ra iu m nhng nh nhn loi hc hiu t lu: trong nhng nn vn ho truyn thng, li tc khng phi l tiu chun chnh o lng hnh phc. Thm ch i khi n khng phi l mt yu quan trng, nh Delia Paul khm ph Zambia: Mt trong nhng iu m chng ti thy cc ngi lng khin chng ti ngc nhin l quan nim ca dn chng v hnh phc v hnh phc lin quan n vic s hu tin bc nh th no. Chng ti tr chuyn vi mt gia nh, bo h phn loi dn chng trong lng t ngi giu nht n ngho nht v hi h ti sao xp ngi ny t sung tc v ngi kia l ngho kh. V chng ti nhn thy rng, trong s phn tch ny, tin bc c rt t ngha i vi ngi dn. Ngi c xp ngho nht trong lng l mt qu ng, m hnh nh l ngi duy nht ang nhn lng 7. Bi im sch v t liu trn a Robert Chambers n kt lun: Li tc, tiu chun gin ho ca nhng kinh t gia, trong kinh nghim ca ti hay ni cc chng c m ti c th xem xt, khng bao gi a ra c tnh u vit r rng 8 . cho rng chng ta trong th gii pht trin bit iu g v hnh phc trn tc cn nhng ngi trong ngi lng kia khng bit th ging nh mt hnh thc thng tr vn ho. m nh ca chng ta v s gia tng kinh t hnh nh l t nhin i vi chng ta bi v chng ta qun i tnh cht lch s ca nhng nhu cu m hin nay chng ta gi ly v c cng nhn, v do nhng g i vi Pht gio chng ta phi c c hnh phc l mt thuc tnh ct tu con ngi: tm quan trng ca vic hn ch t ng m n cn n mt mc khng chp th no . Chng no ngi ta cn b gic m ton cu ho v mt s di do cng ngh cm d, th nhng

ngi ngho b gn cht vi nhng tng tng v mi th m h c th c l khng xy ra. Kt thc ca h l mt s vt p ca ci c gi tr i vi h. Chng ta hoch nh cc gi tr ca mnh khi chng ta thy rng chng khng em li hnh phc, v rng phng php duy nht c hnh phc l phi bt u gia tng mt gung sng mi mit ngh ngi n vic tiu th. Tt c vn ny s thch hp hn khi loi suy t nc Ty Tng Pht gio, x s y nhng cy bi gai v nhn (v by gi tm gng cng b ph v). Chng ta nn lm g v iu ny? Gii php l phi lt ng khp c mt t ny, hay mt s thay th n gin hn l mang giy. Lt ng ht c hnh tinh l mt php n d th v v cch thc m nhng n kinh t v cng ngh tp trung ca chng ta ang n lc nhm em li hnh phc cho chng ta. Khng c tr tu gim bt i bn ng, chng ta s khng bao gi tho mn du khi chng ta s dng cn kit nhng ngun ti nguyn trn tri t ny. Gii php khc m chng ta phi suy ngh l hc cch mang giy, mc ch chung ca chng ta tr thnh mt s biu hin phng thc c th i mi m sinh quyn a ra. Ti sao chng ta cho rng tnh trng thiu thn tiu th/li tc chc chn l kh au? iu y a chng ta n trng tm ca vn . i vi chng ta, ti sn vt cht cng lc cng tr nn quan trng bi v nim tin ca chng ta ang b xi mn ni nhng kh nng cu ri khc v d, vo thin ng vi Cha tri, hay thin ng th tc ca mt x hi ch ngha khng tng, hay thm ch (khi chng ta tuyt vng v khng hong sinh thi) tin trnh tng lai ca loi ngi. Vic tng dn tiu chun sng ca chng ta tr thnh qu p buc i vi chng ta, bi v n phc v nh l mt s la chn thay cho nhng gi tr tn gio truyn thng. Nu nh vy, nhng n lc phc m ca chng ta v phng din kinh t nhm pht trin nhng x hi khc, nhng x hi nui dng cc gi tr tm linh v truyn thng cng ng ca chnh h, c th c xem nh l mt hnh thc ch ngha quc tn gio hin i, mt loi s mnh mi ci o D h c gy bo lc v m ti i chng na, lm cho nhng k khng b ca th gii th ba hiu c kha cnh ton cu ho ny c phi l tt hn cho chng ta khng? ( y tc gi ang ni vi nhng ngi M Tin lnh). Sn. Hc thuyt kinh t quy c tha nhn rng cc ngun ti nguyn th c hn nhng lng tham ca chng ta th gia tng v hn. Khng gii hn t ng, iu ny s bin thnh mt th thc xung t. Nh chng ta bit, lng

tham khng t c l mt nguyn nhn ln, cng c l l nguyn nhn chnh ca sn. c Pht khuyn rn hy phng nhng cm th tiu cc nh k (issa) v xan tham (macchariya)9 . k tr nn mnh lit khi mt b phn x hi hng th qu nhiu ti sn trong khi mt b phn khc khng c c hi t c chng. Xan l s hng th ti sn ch k, tham lam gi ly chng. Mt x hi m trong nhng chiu hng tm l ny vt tri th c th l giu vt cht tht y, nhng li ngho i tinh thn. im quan trng nht, t quan im ca Pht gio, rng s nhn mnh kinh t vo cnh tranh v li ch c nhn l s tht bi ca chng ta, v n thc y pht trin sn hn hn l pht trin t tm. Mt x hi, ni con ngi khng nhn thy rng h c li ch qua vic chia s ln nhau, th l mt x hi bt u suy sp. Si. i vi nhng ngi xng, ton cu ho ca ch ngha t bn th trng l mt chin thng v thng mi t do vt qua nhng th khng hiu qu ca vic bo h ch cng nghip trong nc v nhng li ch ring bit. N lc quan s dng nhng ngun ti nguyn v th trng. iu c g sai? C phn sai, nu chng ta xem thng mi t do t vin cnh c phn khc c a ra t Pht gio. Mt quan im khc nh vy gip chng ta nhn thy nhng gi nh lun c cng nhn. Ph bnh ca Pht gio v mt nn kinh t gi tr t do xut rng ch ngha t bn ton cu ho l khng t nhin (nh nhng nh kinh t hc, hng say khoa hc, buc chng ta tin) cng khng th l ng nhin, n ch l mt li l gii v t chc li th gii mang iu kin lch s. Giai on then cht trong vic pht trin ch ngha t bn th trng xy ra trong sut cuc cch mng cng ngh Anh t 1750-1850, khi nhng k thut cng ngh mi a n s t do ca mt khi then cht v t ai, lao ng v vn. Chng tr thnh c hiu theo mt cch mi, khi hng ho c mua bn. Th gii phi c chuyn i thnh cc ngun c th trao i c cho nng lc th trng tng tc mt cch t do v c hiu qu. Khng c g chc chn v iu ny. Thc t, n b hu ht dn chng thi ra sc chng i, v ch c thc thi thnh cng nh s h tr mnh m ca chnh ph. i vi nhng ngi c vn u t, cch mng cng ngh thng rt c li, nhng i vi hu ht dn chng thng mi ho cng nghip dng nh

c kinh nghim nh mt thm kch. Tri t (ngi m cng nh ngi nh ca chng ta) b hng ho ho thnh mt s tp hp cc ngun ti nguyn b khai thc. i sng con ngi b hng ho ho thnh lao ng, hay thi gian cng vic, cng c nh gi theo cung cu. Ti sn gia nh, ti sn tha k c dnh cho con chu, bin thnh ngun vn u t, mt ngun li tc mi cho mt vi doanh nghip. Tt c ba iu ny tr thnh tim lc m nn kinh t mi s dng to ra nhiu vn hn. T vin cnh tn gio, mt gii php thay th m t tin trnh ny l rng th gii v mi s sng ca n (bao gm c chng ta) tr nn b th tc ho. Khi mi th b i x nh hng ho chng s nh mt chiu hng tinh thn ca chng. Ngy nay, chng ta thy cng ngh sinh hc ang thc hin iu ny i vi m gien di truyn; v chng bao lu na ni s hi ca chng ta v nhng b mt ca qu trnh sinh sn s c thay th bng kinh nghim mua sm tt bc. Th gii pht trin hin nay c trn tc ho mt cch quy m, nhng s chuyn i x hi v kinh k ny th cn lu mi kt thc. l ti sao IMF (Qu tin t Quc t) v WTO (T chc Thng mi Th gii) tr thnh qu quan trng. Vai tr ca h l bo m rng khng c th g ng chen vo phng cch chuyn i phn cn li ca tri t phn th gii khng pht trin, s dng thi hn khm ph ca chng ta i vi n thnh nhng ngun ti nguyn v cc th trng. S hiu bit b bin thnh hng ho ny bao hm mt s i nghch su sc gia con ngi v phn cn li ca tri t. Tt c cc gi tr c to ra l v mc ch v ham mun ca chng ta; phn cn li ca th gii khng c ngha hay gi tr g c tr khi n phc v mc ch ca chng ta. iu ny hin nay dng nh ht sc t nhin i vi chng ta, bi v chng ta quen ngh v sng theo cch ny. Tuy nhin i vi Pht gio, mt s hiu bit nh bin nh vy l v minh. C nhng trnh by khc nhau v nhng g c Pht kinh nghim khi Ngi chng c gic ng, tuy nhin tt c u ng rng Ngi thu r s tu thuc tng tc bt phn ca vn hu. Th gii l mt mng li; khng c th g mang trong mnh mt thc th tch ri khi mng li , bi v vn hu tu thuc ln nhau, k c chng ta. Thin s Nht Hnh trnh by iu ny rt r rng: Nu bn l mt thi s, bn s thy r rng rng c mt m my ang tri bnh bng trong trang giy ny. Khng c m my, s khng c ma; khng c ma th cy khng th pht trin c; v khng c cy th chng ta khng th lm giy. m my l cn thit trang giy c mt. Nu m my khng y, trang giy cng khng th c mt y

Nu chng ta nhn vo trang giy su sc hn, chng ta c th nhn thy nh sng mt tri trong n. Nu khng c nh sng mt tri, cy khng th no mc ln c. S tht khng c g c th pht trin c. Ngay c chng ta cng khng th sng c nu khng c nh sng mt tri. V v th, chng ta bit rng nh sng mt tri cng c mt trong trang giy ny. Trang giy v nh sng mt tri c mt trong nhau. V nu chng ta tip tc qun st, chng ta c th nhn thy bc tiu phu - ngi n cy v mang n i xay nghin lm thnh giy. V nhn vo ht la m, chng ta bit rng bc tiu phu khng th tn ti c nu khng c bnh m hng ngy, v do la m c lm thnh bnh ca bc cng c mt ni trang giy ny. V Cha m ca bc tiu phu cng c mt trong Cc bn khng th ch ra mt vt m n hin hu ni y khng c thi gian, khng gian, tri t, ma, khong cht trong t, nh sng mt tri, my, sng ngi, hi nng. Mi th u cng tn ti vi trang giy ny Mng nh trang giy ny, n cn cha ng vn hu v tr trong n 10 . S tng tc tu thuc ny thch thc s hiu bit thng thng ca chng ta rng th gii lun phn cch. Ngh rng ti c mt ti y, ng sau i mt ca ti, cn th gii th bn ngoi kia, l ngun gc ca kh au, v suy ngh tch chng ta ra khi th gii m chng ta sng trong . Hng i ca Pht gio l gip chng ta nhn ra s tng tc v ho hp vi th gii, v sng ph hp vi th gii. Phng php ny tri ngc vi li hiu ca vic bo v quyn li ngi tiu dng m n bin tri t thnh hng ho v nh vy gia c thm thc nh nguyn ca chng ta v vic tch ri chng ta vi nhng ngi khc. ---o0o--Kt lun Pht gio bt u vi s gic ng ca c Pht Thch Ca. S gic ng ca Ngi ch cho chng ta kh nng ca mt con ng sng khc, c da trn mt cch thc hiu khc v mi quan h gia chng ta v th gii. T cch nhn duy vt, bao gm khoa hc kinh t x hi, gii php tn gio nh vy c th b cho l m tn v phi thc t; tuy nhin, s pht trin kinh t v bo v quyn li ngi tiu dng l nhng thay th khng tt p g bi v chng ln trnh nhng vn c bn ca i sng bng cch lm ri tr chng ta qua nhng la chn thay th tng trng nh tin ti, a v v quyn lc. Nhng ph bnh tng t c tm thy trong tt c nhng tn

gio ln, v ton cu ho kinh t thi qu khin cho tt c thng ip quan trng hn ngy hm nay./. ---o0o--Ti liu tham kho: Chambers, Robert. Whose Reality Counts? (London: Intermediate Technology, 1997). Durning, Alan. How Much Is Enough? (New York: Norton, 1992). Hanh, Thich Nhat. The Heart of Understanding (Berkeley, CA: Parallax Press, 1988). The Long Discourses of the Buddha: A Translation of the Digha Nikaya,, trans. Maurice Walshe (Boston: Wisdom Publications, 1995). Payutto, P. A. Buddhist Economics: A Middle Way for the Market Place, trans. Dhammavijaya and Bruce Evans, second ed. (Bangkok: Buddhadhamma Foundation, 1994). Sizemore, Russell F. and Donald K. Swearer, eds., Ethics, Wealth and Salvation: A Study in Buddhist Social Ethics (Columbia, South Carolina: University of South Carolina, 1990). P. A. Payutto, Buddhist Economics: A Middle Way for the Market Place, translated by Dhammavijaya and Bruce Evans, second ed. (Bangkok: Buddhadhamma Foundation, 1994). Russell F. Sizemore and Donald K. Swearer, eds., Ethics, Wealth and Salvation: A Study in Buddhist Social Ethics (Columbia, South Carolina: University of South Carolina, 1990). E. F. Schumacher, Small is Beautiful: Economics As If People Mattered (New York: Harper, 1975). ---o0o--Ht

Russell F. Sizemore v Donald K. Swearer, "Introduction" to Sizemore and Swearer, eds., Ethics, Wealth and Salvation: A Study in Buddhist Social Ethics (Columbia, South Carolina: University of South Carolina, 1990), tr. 2 . Xem cu chuyn ngi nng dn ngho trong Digha Nikaya III, tr. 189-192. 3 . Xem Anguttara Nikaya II, tr. 67-68 v IV, tr. 285; Samyutta Nikaya I, tr. 90 4 . Xem Digha Nikaya, Maurice Walshe dch (Boston: Wisdom Publications, 1995), tr. 396-405 5 . P. A. Payutto, Buddhist Economics: A Middle Way for the Market Place, Dhammavijaya and Bruce Evans dch, n bn ln th hai. (Bangkok: Buddhadhamma Foundation, 1994), tr. 27. 6 . Alan Durning, How Much Is Enough? (New York: Norton, 1992), tr. 38. 7 . Trch theo Robert Chambers, Whose Reality Counts? (London: Intermediate Technology, 1997), tr. 179.
1

. Whose Reality Counts? Tr. 178. . Xem Majjhima Nikaya I, tr. 281-283; II, tr. 247; v III, tr. 204. . Thich Nhat Hanh, The Heart of Understanding (Berkeley, CA: Parallax Press, 1988),

10

tr. 3-5.

You might also like