You are on page 1of 8

CON NG PHT GIO I N N NH KINH T Pannasha Maha Nayaka Thera TT.Thch Tm Quang dch ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.

org Chuyn sang ebook 10 8 - 2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org ---o0o--Trong thi gian gn y, nhiu sch c vit v ti kinh t v l thuyt kinh t, tt c u t quan im T Bn hay X Hi ch ngha. Khng c mt h thng no lu n hay xt n s pht trin ni tm ca con ngi, mt yu t quan trng trong s pht trin x hi. Ch "Manussa", con ngi, c nhiu ngha khc nhau theo t nguyn hc t ra bi nhng hc gi ng phng trong qu kh. Trong khi theo i chng v truyn thng tng qut ca ngi n truy nguyn t ch "Manu" tc huyn thoi t tin ca loi ngi, trong kinh in Pht Gio tm thy ngun gc t 'mannasa-ussannataya-manussa' - con ngi v l do s pht trin cao ca tm (so vi tnh trng tinh thn km m mang, th s v thp km ca loi vt). Theo t tng Pht Gio con ngi c xp hng l chng sinh cao nht do tim nng rng ln ca tm con ngi. Kautilya's Arthasastra v Brhaspati's Arthasastra - hai chuyn lun ni ting v kinh t - c hai u c vit sau i c Pht. C hai u c nt c bit chung - v l - di nhan 'Arthasastra', c hai tc gi u vit v chnh tr v kinh t, b qua yu t quan trng nht ca o c v m mang tinh thn ca chnh con ngi. Theo ngn ng Pali, 'attha' (Sanskrit: 'artha') - c nhiu hn mt ngha theo Pht Gio, t ny c ngha thnh cng c dng trong hai mc khc nhau, c ngha l attha' ngha thnh cng, v uttammastha' c ngha thnh cng siu phm. Ngha sau lin quan n s pht trin tr tu v tinh thn ca con ngi do kt qu nhn thc r kin thc siu trn ca T Diu trong vic chinh phc ci ng v t mc tinh thn ton ho A La Hn. Ni chung, t 'Attha' l thnh cng lin quan n nhiu kha cnh ca s pht trin x hi-kinh t ca con ngi nh kinh t, chnh tr, gio dc, sc

khe, lut l v lun l trong x hi. N cng ni n s tin b x hi do s thng nht ha hp ca tt c cc yu t trn, ng gp cho s thnh vng v s chung sng ha bnh ca mt dn tc. Ngoi tr trng hp qun tr hp php ca on Th Tng Gi, khng c bi ging no ca c Pht cp ch trn t nhng yu t v s tin b x hi. Tuy nhin c qua mt s bi ging (hay Kinh) c th trin khai quan im hon ton ph hp v y lp trng ca c Pht v mi ch trn ly ra t nhiu bi thuyt ging ca Ngi. Mt h thng kinh t x hi cn c vo nguyn tc v thc hnh Pht Gio rt d dng hnh thnh ph hp vi x hi tin b hin i ngy nay. Trong thi gian gn y, nhiu sch c vit v ti kinh t v l thuyt kinh t, tt c u t quan im T Bn hay X Hi ch ngha. Khng c mt h thng no lu n hay xt n s pht trin ni tm ca con ngi, mt yu t quan trng trong s pht trin x hi. Vy nn c s hy dit nhanh chng gi tr con ngi v tiu chun hnh x ca tt c tng lp trong x hi. Khoa hc v k thut t nhng bc tin khng l em ngi ln cung trng, v chng bao lu na s tin ti em con ngi ving thm nhng hnh tinh khc. Nhng nhng ni lo s l nu ci thoi ha ca tinh thn tip tc th khng bao lu khng c th phn bit hnh ng ca con ngi vi hnh ng ca con vt. S s hi ny khng phi v cn c. Qu tht l mt thm kch ln nu con ngi quay v th tnh, d ch mt trong nhng kha cnh ca cch hnh x thuc v nhng con vt thp km. Nh vy, iu th gii ngy nay cn l mt h thng kinh t x hi vng vng mang li v tr cao nht cho vic pht trin tinh thn con ngi v vic trau di gi tr nhn loi. c Pht sng trong mt x hi hn n v ri rm bi 62 quan im bt ng v 108 loi tham dc. C hng trm ngi i tm li thot khi nhng quan im rri rm ny. Mt dp, c Pht nhn c cu hi sau: (Kinh Jataka) "Bn trong ri rm v bn ngoi ri rm Th gii ny ri rm trong mt m ri, Ai l ngi thnh cng g c m ri ny?" c Pht gii thch tt c nhng ri rm ny u c tm nh ngi i trc bo hiu:

"Khi ngi tr, gy dng tt trong c hnh, Pht trin thc v hiu bit, Khi mt t kheo hng hi v khn ngoan. Ngi nh vy thnh cng trong vic g ri ny." Nhn thc c s quan trng ca nhng yu t bn ngoi trong n lc ca con ngi v vic t mnh g ri t m ri ni tm, c Pht a ra nhiu bi thuyt ging v nhng phng cch v phng tin khc phc ri rm bn ngoi. Mt s gio l ca Ngi ch c ngha vi cc thy t kheo. Mt s nhng gio l khc ch c ngha vi cc ngi c s. Phn cn li c ngha c vi cc thy t kheo v c s, mc d trong trng hp cui cng, bi ging trc tip nhm vo cc t kheo. Trong mt bi ging, Ngi chp thun cho cc t kheo c nhn bn mn vt dng cn thit, l y o, thc phm ni ngh v thuc men. Con ngi c th sng khng c nhng my mc hin i nga thai, nhng i sng tip tc, bn th cn dng ny rt thit yu. Ti sn cho mt ngi c bn th tt yu v t c nhng nhu cu khc. Con ng Cao Qu Bt Chnh o c sp xp vo gi tr chnh ng, hnh ng chnh ng, gip con ngi t cu cnh cao nht. V n nh kinh t v hnh phc, h thng Pht Gio nhn mnh n ba yu t trong kinh Vyaggapajja: 1. Uthana Sampada - To dng ca ci do kho lo v n lc nghim tc. 2. Arakkha Sampada - Bo v ca ci v tit kim 3. Samajivikata - Sng trong phm vi kh nng ca mnh. 1. Utthana Sampada Khi khuyn khch to dng ca ci, c Pht nhc nh n su cng vic thnh hnh lc by gi: 1. Nng nghip 2. Thng mi 3. Chn nui tru b 4. Quc phng 5. Cng chc 6. Dch v

n l mt x nng nghip chim u th. Cho nn trong cc bi thuyt ging ni n nng nghip. Chng hn trong Kinh Sadapunnappava-ddhana, c ghi cung cp phng tin d dng tin dn thy nhp in lun c cng c. Trong Kinh Samyutta Nikaya ghi nhn ti sn v i nht cho nng nghip l tru b, trong khi Kinh Nipatta, tru b cho con ngi sa, b lng, sa ng c, b v sa nc, nhiu dinh dng gi tr, c m t nh nhng ngi bn tt nht ca x s. Trong nhng nc ang pht trin, nc v nng lng ly ra do tru b cung cp l nhng nhu cu cn bn cho nng nghip. Trong bi thuyt ging v hnh phc cho ngi c s (gia nh v x hi) (Gahapati Sukha), trc nht ghi s tha mn ca ngi c s bt ngun t s s hu ca ci bng cc phng tin chnh ng (atthi sukha). Tuy nhin, c Pht cnh co con ngi ng nn c khuynh hng tr nn n l trong vic tch ly ca ci v li ch cho ring mnh. Vic ny s dn n kh au vt cht v tinh thn sau ny. Phng tin cho cuc sng ca mnh v gia dnh, gip thn quyn v bn b, v phn pht cho nhng ngi thiu thn v nhng ngi ng c gip , s dn n s mn v tha mn ni tm. Vic lm ny a n kt qu m mang tr tu v tinh thn cho con ngi. Trong kinh 'Kutadanta' c Pht cho thy ha bnh, thnh vng, khng c ti c n vi mt x s ra sao, do s phn pht ng u ca ci cho dn chng. Ngi ni: 'Ny cc B La Mn, xa kia c mt v Vua tn l Vua Vng Quc Rng Ln (Maha Vijita), hng mnh vi ca ci v i v ti sn rt nhiu vng bc y kho, cn thn vui v, hng ha v ng cc, kho bu v kho va y p. Nh Vua ngi mt mnh suy ngh v tr nn lo lng vi ngh: "Ta c mi th m con ngi c th vui hng. Tt c ci vng trn rng ln ca tri t ny l ca ta, ca ci do ta chin thng. Vy th nu ta chu mt s hy sinh to ln em dng hin, t hn bo m cho ta nim sung sng v hnh phc di lu"'. Th ri ng cho gi v gio s ngi B La mn v ni vi v gio s ny tt c nhng g ng ngh. ng ni: "Ny ng B La Mn, ta nh phi hy sinh ln hin dng - vy gio s hy ch cho ta phi lm sao - c th gi ca ci v hnh phc ca ta lu di".

Ngi B La Mn ny, tc v gio s lin tha vi v hong : "Tha Ngi, nc ca Ngi b quy ph v cp bc. C nhng gic cp c v trang t ngoi nc n cp ph lng mc v thnh th, gy mt an ninh trn cc con ng. Th m by lu, Hong thng vn nguyn, li cn nh thu mi, qu thc Hong thng hnh ng sai. Nhng c l Hong thng nn ngh nh th ny: Ta s chm dt nhng tr chi ca cc k v li ny bng cch lm suy gim v xua ui chng, bng pht v, gng cm v t hnh! Nhng s phng tng ca chng u c c tha mn lm nh vy. Nhng a cn li cha b trng pht vn c th e da vng quc. Nay c mt phng php c th p dng chm dt s ln xn ny. Bt c ai trong vng quc ca Ngi t tn ty gi tru b v nng tri, Hong cho h thc phm v ht ging ng cc. Bt c ai trong vng quc ca Ngi, t tn ty trong ngh bun bn, hong hy cp cho h tin bc v thc phm. Nhng ngi y c th theo ui ngh nghip, h s khng cn e da vng quc ca Ngi na; thu thp ca nh vua s tng trng; nc s thanh bnh v an lc, v dn chng, ngi ngi u vui v vi nhau v hnh phc, b con trong tay m ma ht, sng trong nh ca m toang. Ny ng B la mn, nh Vua Vng Quc Rng Ln, chp nhn li ca V Gio S v lm ng nh v gio s y ni. Nhng ngi y theo ui ngh nghip ca mnh, khng cn quy ry vng quc. Thu thp ca nh vua tng trng. x s tr nn thanh bnh v an lc. V dn chng, ngi ngi vui v vi nhau sung sng, b con trong tay ma ht, h vui sng trong nh ca m toang. Cho nn nh Vua Vng Quc Rng Ln cho gi gio s v ni: "S ln xn nay chm dt. Nc nay trong an lc! (- i Thoi ca c PhtPhn 1, trang 175 & 176). 2. Arakha Samapada iu ny c ngha l hnh phc trn th bt ngun t s bo v lin tc ca ci (t c chnh ng) khi trm cp, chy, lt vn vn... Bi c Pht tn dng c hnh cn kim, yu t ny c th c xem xt trong phn ny. Vay mn thnh hnh trong thi c Pht. Nhng ngi nh Anathapindika (Cp C c) l ch ngn hng thi by gi. Kinh in Pht Gio nhc n ng ta cho nh nc vay cng nh cho thng dn vay. Tuy nhin, Pht Gio khng chp thun cho vay qu mc nh mt phng ngn ni: "Vay

mn lm cn li dao ca nng nghip"- c Pht tn thnh mt i sng khng n nn (anana sukha) dn n hnh phc ca ngi c s. Trong Kinh Samanaphala, c Pht so snh Samanaphala (hay kt qu ca i sng n dt) vi hnh phc ni mt ngi mang n thot khi n nn, v gip gia nh con ci bng tin dnh dm ca mnh. S quan trng ca vic dnh tin kim c c nhn mnh trong ng li ny. Ni chung Ngi hng dn chi tit v cch s dng tin kim c. Nhng trong Kinh Sigalovada, Ngi c bit khuyn nh Sigala, mt trm t bn ln, hy chia tin kim c ra lm bn phn v tiu mt phn cho vic chi tiu hng ngy cho mnh v gia nh. Hai phn u t vo vic bun bn, v phn th t dnh mt bn s dng trong lc khn cp. 3. Samajivikata iu ny l iu th ba trong ba nguyn tc cn bn trong h thng kinh t Pht Gio. Mt ngi nn tiu va phi theo t l li tc ca mnh, khng nhiu qu m cng khng t qu. Trong bi thuyt ging v hnh phc ca ngi ni tr, tiu pha ng cch v khn ngoan l mt trong bn yu t dn n hnh phc. Trong kinh "Pattakamma" mt ngi nn chi tiu ca ci ca mnh theo chi tit nh sau: 1. Chi tiu v thc phm, qun o v cc nhu cu khc 2. Nui cha m, v con v ngi lm 3. Chi tiu v thuc thang v nhng trng hp khn cp khc 4. Chi tiu v mc ch t thin 5. Chi tiu thi hnh cc vic sau I. i x vi thn quyn II. i x vi khch III. Cng dng tng nh n ngi khut IV. Dng l vt cng dng Ch Thin V. Tr thu v l ph nh nc ng k hn. c Pht tn dng cuc sng n gin, cuc sng n gin dn n vic m mang tm tr con ngi. Mt x hi tin b l do tm ca c nhn pht trin. Qun tr mt x hi nh vy d dng hn, khi lut l v trt t c thit lp tt p. Bit c nh vy, nhng nh vua ti Sri Lanka qung b nhiu v ni dung ca Kinh "Ariyavamsa". Trong kinh ny, c Pht thuyt

ging s li ch cho cc thy t-kheo, cc thy c khuyn khch mn nguyn vi: 1. Y o m cc thy nhn c (d th hay mn mng) 2. cng dng (thc phm) cc thy nhn c (d khng ngon hay ngon) 3. Ni m cc thy nhn c (d n s hay sang trng) 4. Thin (pht trin tm) Mn vi ba iu trn y c th lm gim thiu nn kinh t kh khn, v ng thi in su vo tm khm nhng thi quen v gi tr ca mt cuc sng n gin. Do thin tm con ngi t pht trin c tr tu ln o c, kt qu s lm gim bt nhng ri lon v bt n x hi, nhng t tng ny pht sinh trc tin trong tm con ngi ri tr thnh hnh ng. Ha bnh v tin b ca mt nc nh vy c bo m. Trong th gii hin i mc d tin b rt cao v khoa hc v k thut, vi s m mang nhanh chng v kin thc, nhng pht hin thy nhng s sa a dn gi tr con ngi ang din ra. Ngy nay, chnh tr, kinh t, v h thng gio dc l nhng th quan trng hn trong vic nc. Trong lnh vc ny, iu ng xt l nhng h thng chnh tr, kinh t, gio dc phi c thay i u tin phi l vic pht trin gi tr con ngi. Pht Gio l c hai con ng gii phng v li sng. V li sng Pht Gio tc ng qua li vi kinh t, chnh tr, tn ngng x hi v s tu tp ca ngi dn. By gi l lc ng nht cho th gii bit mt trong nhng kha cnh x hi trong phm vi c cu o c Pht Gio v nguyn tc cn bn ca Pht Gio. S tin b ca mt nc ty thuc ch yu vo s tin b ca tng c nhn. Trn 2500 nm trc y, c Pht sinh ra trong mt x hi phc tp ri rm trong nhiu quan im v i sng v t tng. Nh Pht Gio c th g c s ri rm ny v quan nim v gim thiu s ri lon. Ngy nay cng vy, trong ci x hi hn lon ny, nim tin tng chung l Pht Gio c th chiu sng ng i ti xuyn qua ci tm ti ca s hn lon y. Thch Tm Quang (dch) ---o0o--Ht

You might also like