Thuyt Lun Hi v Pht Gio Ty Phng

(Rebirth and the Western Buddhist) Nguyn tc: Martin Willson Vit Dch: . Thch Nguyn Tng n hnh ti c - Xun Di Lc - Bnh Tut - 2006 ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.org Chuyn sang ebook 16-8-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
Li gii thiu Li ca ngi dch Chng mt - Cn phi hiu rng Lun Hi l c Tht Chng hai - c Pht dy v thuyt lun hi Chng ba - Bng Chng ca Lun Hi Chng bn - Bng chng l lun: Thuyt Lun Hi Chng nm - Pht Gio, Khoa Hc, v Ch Ngha Khoa Hc Chng su - Chi tit v lun hi Chng by - Kt Lun Ph Lc - o c hc Pht gio trong hon cnh Ty Phng

---o0o---

Li gii thiu
Khi tham d l k T Minh Hi, thuc mn phi Lm T Chc Thnh, ti cha Php Hoa, Nam c, vo ngy mng 7 thng 11 nm t Du, nhm ngy 7 thng 12 nm 2005 va qua, i c Thch Nguyn Tng a ti bn dch quyn Rebirth and Western Buddhist (Thuyt Lun Hi v Pht Gio Ty Phng) nh c li bn dch v vit li gii thiu. y, chng ti xin ghi li nhng im chnh nh sau: V ni dung ca sch, Tc gi tm lc thuyt lun hi v s hiu bit ca mnh qua kinh nghim ca mt Tin S Vt L, xut gia hc o theo truyn thng Pht Gio Ty Tng. Nh qua 7 chng, k c chng kt lun, Tc gi nu ra nhng bng chng y thuyt phc ngi c, nht l nhng ngi Ty Phng, k c Pht T cng nh khng Pht T.

Chng th nht, tc gi ni v quan im ca mnh i vi nhng ngi Ty Phng khi nh gi sai lm v thuyt lun hi ca o Pht. Chng hai tc gi chng minh thuyt lun hi qua kim khu ca c Pht, sau khi chng o v cc kinh in khc ca c Bc Tng ln Nam Tng v lun hi v ti sanh l nhng vic c tht. Chng ba gm nhiu bng chng v lun hi khc nhau chng minh cho ngi Ty Phng thy r l s tht, gm c nhng vic nh: nh li kip trc mt cch t nhin v qua s tu tp, ngi ta c th t nh li qu kh ca mnh, ng thi ngy nay c nhng nh thi min hc thi min nhiu ngi, h nh v kip trc. Ngoi ra, c nhiu ngi khc cho bit v kip trc ca mnh nh th no, qua s t cm nhn chnh mnh v s nhn bit ngi khc trong mt kip qu kh no . Chng bn, Tc gi trch dn lp lun ca Ngi Lama Losan Gyatso v tm thc v vt th da theo Trung Qun Lun ca Ngi Long Th, Nhn Minh Lun cng nh cc thuyt khc ca i Tha. Tuy nhng dn chng ny c tnh cch thuyt phc, nhng cha lm cho ngi Ty Phng tin tng. y c hai vn c nu ra. Mt l s ti sanh y do chnh mt v Thnh Nhn ni ra, c l khng ai bc b v vn th hai phi c chng minh l ci tm u v t u m c, th ngi Ty Phng mi tin. Do vy, tc gi da vo mt s s kin c t Lai Lt Ma trnh by dn chng v vic ny. Chng nm ni v Pht Gio, Khoa hc v ch ngha khoa hc. Tc gi phn bc lp lun ca Lnin v ca Dawin. V Tc gi da theo Duy Thc Hc chng minh v chp nhn mt s tng tc ca tm thc cng nh sc un, m gia Pht Gio v Khoa Hc c th gii thch c v s hin hu ny ca tm thc, qua ci nhn ca Pht Gio v s cu thnh th cht, qua l lun ca Khoa Hc. Tht ra, nhng vic nh gi nh th ny khng mi, theo nh bc hc Albert Einstein, mt ngi c gc Do Thi, dy hc Thu S v c quc tch Hoa K. Vo th k th 20, khi nhn loi c mt trn qu a cu ny c 6 t ngi, m cc khoa hc gia trn th gii bnh chn ng l ngi i din cho 6 t ngi y, l cha ca thuyt tng i. Chnh Albert Einstein xc nh rng: Pht Gio khng cn i tm ni khoa hc. V trong Pht Gio y tnh cht khoa hc ri

Ngy nay, cc nh khoa hc ca Ty Phng vn i tm mi th, trong c ci tm, nhng kt qu l v vng. V khoa hc ch chng minh c l A hoc B, ch lm sao thy c trong A c B, ngoi A khng th tn ti c B. Do vy m khoa hc mun i, nu c i tm cng ch i tm c ci gii hn ca n, ch khng th i tm c ci v hn ca tm thc v ci v gii hn ca kip nhn sinh c. Chng th su, theo tc gi l mt chng tng i quan trng. V Tc gi bc b lp lun, ngay c ca cc v Lama Ty Tng cho rng, trc con g phi c ci trng v trc ci trng phi c con g; nhng trn thc t ngy nay khoa hc chng minh li li rng, con g y chng nht thit phi l mt con g nguyn thu, m l mt loi tng hp v b bin th, bi nhiu loi sinh vt khc nhau, tr thnh con g v t y tc gi chng minh rng, tm thc cng nh vy. ch l kt qu do s chung ng v s kt hp tr thnh con g v ci tm cng tri qua nhiu thi gian khc nhau, thay i v thnh tu. Tc gi chp nhn thuyt lun hi v s ti sanh t ci ny sang ci khc, v ci ngi khng nht thit phi l kh u thai vo, nh kinh in vn thng hay ni. S u thai y c nhiu giai on trc, trong v sau khi thai nhi sanh ra, ch khng nht thit phi l lc tm thc va ri khi thn trung m. Tuy nhin, tc gi cng khng nh ci ngi l ci d i ln m cng d i xung, cho nn sanh lm ngi kh l th. Chng th by cng l chng cui cng. Tc gi xc nh lun hi l c tht. Tuy nhin, thuyt duy vt bin chng v thuyt tin ho vn cn ng tr ngi Ty phng. Do vy tc gi mong mun v ngh l phi lm sao chng minh thuyt lun hi trong Pht Gio tht r, di dng khoa hc nhiu hn na ch khng phi di dng m tn, chc chn Pht Gio s c ngi Ty Phng ngy cng tin tng vo Pht Gio nhiu hn na. Nhn xt v tc gi, chng ta thy rng Ngi c y t cch ni v khoa hc qua s nghin cu ca mnh. ng thi t khoa hc, ngi vt cao hn mt bc na, i vo lnh vc ti sanh ca Pht Gio, c bit l Pht Gio Ty Tng. Di mt hnh tng ca mt v Tng s ngi Anh, mc Tng bo theo Pht Gio Ty Tng. Hy vng rng khi din ging ti Thu S, ti Anh, ti c, hay ti M, hoc bt c ni no trn th gii, tc gi to ra c nhiu li lc cho ngi nghe hn, m ngi nghe li l ngi Ty phng na.

So vi ngi ng phng, vic ny h chp nhn mt cch d dng hn, v h tin ni c Pht hoc qua pht B Tm, r nh Ngi Santideva hng dn. Tuy nhin, khuynh hng ti sanh y c nhiu ngi Ty Phng chp nhn d dng, tc gi vit ra quyn sch ny, chng minh v thuyt phc h; nhng rt tic l sch qu mng c v hy vng ln khc, khi ti bn, tc gi s thm vo nhiu cu chuyn chng o ca cc bc Thnh hay nhng kip trc ca c Pht, c nhiu minh chng hn. Nhng du sao i na, y vn l tc phm hay ng c. Trong sch ny cn c thm Phn Ph Lc, phn ny i c Thch Nguyn Tng dch cc bi tiu lun ca nhiu Tc gi lin quan v vn ti sanh theo quan nim ca c ng phng ln Ty phng. Ring tiu lun o c hc Pht Gio trong hon cnh Ty phng tc gi James Whitehill cho rng cc nh nghin cu Ty phng, Pht T cng nh khng Pht T i qu xa v vn o c hc ca Pht Gio qua ci nhn ca tnh khng. Tc gi ngh rng Pht Gio phi c ghp vo t tng o c ca Ty phng th Pht Gio mi c th pht trin mnh nhng nc Ty phng c. Phn o l Pht Gio Ty phng Tc gi cng nhn xt rt xc tht rng: c hnh ca mt Tng s Pht Gio Ty phng hay mt tn Pht Gio, nn da vo cc Ba La Mt trin khai, khin cho c hnh gic ng y c th thm nhp vo trong cng ng v x hi. V nhng cu hi ph bnh a n vic t nhin ha nim nghip bo trong o Pht ca Gio S Dale S. Wright cho thy c rng: Tc gi mun tch ri quan nim v nghip bo trong qu kh m Pht Gio ch trng. Ngha l nn t chc mt x hi t do, t quyt v c trch nhim th con ngi thi nay d thm nhp hn. V l cho n ngy nay vn cn nhiu ngi Ty phng vn cha chp nhn thuyt lun hi va nghip bo mt cch rt ro. Trong khi Kinh Nhn Qu Ba i do Ha Thng Thch Thin Tm dch t ch Hn sang ting Vit bng li cu hi theo th th v tr li cng theo th y. y v d rt r rng v kip trc nh do thng n chay nim Pht; nn kip ny thng minh tr tu. Hoc gi s d i nay sng lu l do i trc phng sanh nhiu loi vt.

Tm li Ha Thng Thch Thin Tm qua Kinh Nhn Qu Ba i chng minh c nhn qu v lun hi do nghip bo ca i trc lin h n i nay qua 45 hnh thc u thai khc nhau l vic hin nhin. So ra gia ng v Ty vn cn khc bit nhiu v vn ti sanh. Do vy mun cho ngi Ty phng d chp nhn v thuyt ti sanh v lun hi ca o Pht, Pht Gio Ty phng cn phi c nhiu thi gian hn na hiu v lm quen vi Pht Gio; khng nht thit phi ng trn quan im hu thn nhn Pht Gio, lc y vic ti sanh mi d dng chp nhn c. Dch gi t Anh vn sang Vit ng cng l mt Tng s. Do vy, cc danh t Anh vn du kh n u, i c Thch Nguyn Tng cng chuyn dch mt cch ti tnh, khng vp phi li chnh t hay chnh ca tc gi l mt iu bt kh t ngh. Thy Nguyn Tng va l Ph tr tr Tu Vin Qung c ti Melbourne, va l ch bin trang nh quangduc.com rt ni ting trn th gii, th nhng cn dnh nhiu thi gi dch v vit cho n nay hn 10 tc phm nh th ny, khng phi l iu m ai cng c th lm c. Xin trn trng gii thiu dch gi v dch phm ny n vi qu v Pht T Vit Nam ca chng ta, lm quen vi ngn ng Pht Gio, qua thuyt lun hi v ti sanh, vi ngi bt iu luyn ca Thy Nguyn Tng. Ti ch tn c 4 ting ng h, xem li bn tho v mt ting ng h, vit li gii thiu ny, th qu tht l qu t, so vi mt tc phm gi tr nh vy; nhng iu quan trng y khng phi l thnh phm m l tnh cht, ni dung ca quyn sch mi l im chnh. Knh mong qu v hy trang trng m sch ra c v nghin ngm nhng dn chng m Tc gi, r thm v mt kip sng ca nhn sinh trn qu a cu ny. Vit ti ni i a Bo Sydney, c i Li nhn lc nhp tht ln th 3 ti y. Ngy 8 thng 12 nm 2005. Sa Mn Thch Nh in ---o0o---

Li ca ngi dch

Ngi Ty Phng thng c nui dy vi tng cho rng khng c s tht v thuyt lun hi, nhng khi tip xc vi Pht Gio (PG) h nhn thy rng truyn thng PG lun xem s tht ca lun hi l iu tt nhin, v thng xem thuyt lun hi l mt trong nhng gio l cn bn. S bt ng kin ny l mt vn i vi nhiu ngi m v l do ny hay l do khc cm thy s hp dn ca PG. t c ngi Ty Phng no c th chp nhn m khng thc mc v nhng gio l ca mt tng phi PG no , nhng ngc li s cc lc bc b thuyt lun hi s lm cho mt php tu no tr nn vn vt, khng cn l mt php mn trn vn c hiu qu. Cun sch m bn ang cm trn tay s trnh by kh khc chit v tt c nhng lun c xoay quanh thuyt lun hi ti sinh theo ci nhn ca mt tng s PG ngi Ty Phng, ngi c hun luyn v khoa hc thc nghim tm ra mt con ng trung dung thch hp nht gia hai thi cc chp nhn khng thc mc v cc lc bc b. V tng s tc gi sch ny chnh l Martin Willson, sinh nm 1946 ti Anh quc. Sau khi ly bng Tin s Vt l i hc Cambridge nm 1973 v mn Phng x thin vn hc, ng n c nghin cu Vt l hc thm vi nm na, ln ny v mn Kh hu hc. Sau ng nhn thy vic nghin cu khoa hc khng th gii quyt c nhng vn nn ca th gian, ng quay sang tm hiu v o hc. ng n c tr ti Hc Vin Vn Th (Chenrezig) mt Trung Tm Pht Gio Ty Tng vng rng ni thuc tiu bang Queensland. Chnh ti ni ny, vo nm 1997 ng xut gia v c cho th gii Sa Di. Trong ba nm, ng theo hc vi Lt Ma Tin s Thubten Lodan v Lt Ma Zasep Tulku, v vi s khuyn tn ca hai v ny ng bt u phin dch nhng kinh sch cn thit cho cc chng trnh ging dy. Nm 1980, Ngi chuyn n Trung Pht Gio Tharpa Choeling ca Lt Ma Tin S Rabten, mt ni o to tng ti cho Ty phng Thy S. Hin nay Ngi ch o Ban Phin Dch cho Nh Xut Bn PG Wisdom Anh quc. Tp sch ny Ngi vit Tharpa Choeling, Thy S trong khong nm 1981-1982 cho mt tp ch PG v sau c gp li in thnh sch vo nm 1986. Nhn thy ti liu ny c nhiu iu mi m i vi ti Lun hi v ti sinh nn chng ti chuyn ng sang ting Vit cung cp thm mt ti liu nghin cu cho nn Pht hc VN.

Chng con xin chn thnh cm t TT Thch Nh in, Phng Trng Cha Vin Gic, Hannover, c Quc hoan h dnh thi gi c bn dch v vit li gii thiu cho tp sch ny. Chng ti cng xin chn thnh cm n qu o hu Gia Khnh, Diu M, Cao Thn, Tm Lc, Trng Khng, Nh Tng, Nguyn Thin Bo gip nhiu vic khc nhau hon tt dch phm ny trn my vi tnh trc khi gi n nh in. Cui cng, chng ti cng khng qun tn thn cng c ca gia nh o hu Nguyn T pht tm n tng tp sch song ng Vit-Anh ny lm qu tng cho qu ng hng Pht t v b bn xa gn nhn l Tiu Tng Thn ph ca ch. Xin chp tay nguyn cu cho Chnh Php c trng tn , chng sanh c an lc. V cng xin nguyn cu cho Cu Huyn Tht T, Cha M nhiu i ca chng ta sm ti sinh v ci gii an lnh. Nam M A Di Pht Melbourne, Xun Di Lc, Bnh Tut - 2006 T Kheo Thch Nguyn Tng ---o0o---

Chng mt - Cn phi hiu rng Lun Hi l c Tht

Theo nhng li dy ca o s Asita v ca cc v k tc ngi v cc php tu tp theo th t trc sau (Ting Ty Tng l Lam Rim) mt ngi tr thnh tn PG v bt u tu tp theo PG khi ngi quy y Tam Bo Pht, Php, Tng, vi mt trong ba ng lc: th nht l s ti sinh trong cc ci gii thp nh sc sinh, ng qu hay a ngc, tm s gia h ca Tam Bo c sinh vo nhng ci cao hn nh ci ngi, ci thin thn hay bn thn (Atula). Th hai l s qu kh trong tt c cc ci do nghip v phin no, nn quy y Tam Bo thot lun hi. Th ba, v lng t bi ln khng th chu ni khi nhn thy chng sinh au kh, quy y c kh nng dn dt h n gii thot v gic ng, sau khi chnh mnh c Pht qu. Nu khng tin thuyt lun hi th khng th c mt ng lc no trong ba ng lc ny. Cc tn n gio cng c ng lc l thot lun hi, ging nh ng lc th hai ca ngi Pht t. Arnaud Desjardins vit:

S gii thot ny c xem l thot lun hi sinh t. V chn mi chn phn trm ngi u khng tin c lun hi v xem iu l mt s m tn ca ngi chu nn vn c ng li: ngi n gio v Pht gio ra sc tu luyn thot khi mt iu khng c tht. Nu tng t c gii thot c nhn l v ngha i vi ngi Ty Phng th ng lc th ba ni trn hay mc tiu ca B Tt hnh t gic ng c kh nng gii cu chng sinh, li cng v ngha hn i vi h. Ngi Pht t thng bin lun rng nu khng c lun hi th khng c lut nhn qu, v nh vy i vi nhng ngi khng tin thuyt lun hi, mi s tr thnh v ngha: mi s kin ch l s ngu nhin, khi ngi khc lm hi chng ta th l li ca h ch khng phi l nghip qu xu ca chnh mnh, v khng c l do g cho chng ta tu sa v mt o c. Li bin lun ny khng hon ton ng s tht, v chng ta thy rng c nhiu ngi Ca T gio cng nh tn cc tn gio khc cng c trnh o c cao d h khng tin thuyt lun hi, v do cn c nhng l do khc ngi ta n lc tr nn ngi o c. Tuy nhin cuc sng hin nay trn th gii, ngi o c th t m ngi phm ti li th nhiu. V s khng hiu bit ny m nhng au kh ca th gian c xem l c nhng nguyn nhn khc, v nhng phng php khc ci to tt nht b b qun. Vy, thng hiu v lun hi l iu kin tin quyt cho vic tu hnh theo PG v gii tr s kh au ca th gian. Nhng s quan tm n thuyt lun hi cng c nhng l do khng tt. Trong cun Hi K v s Ng o Hin i (Memoir of Modern Gnostic) Edward Conze vit v mt s ph n nhiu tui v giu c ch n thuyt lun hi vi ba l do: Th nht l v thuyt lun hi lm cho h tin rng trong mt kip trc no h l nhng b hong Ai cp hay nhng nhn vt tng t. Th hai l v thuyt lun hi gii ta cho h nhng cm gic l mnh c li vi x hi, mc cm vn ph bin trong gii t sn ca th k hai mi, v theo thuyt lun hi th h xng ng c hng s giu sang nh nghip qu tt m h to c trong tin kip. V th ba, thuyt lun hi bo m vi h rng bn ng qu bu ca h ri s c tn ti khi h qua i. Thm na, thng thin hc (theosophy) ha hn rng h s c hng s minh trit ca cc thi i v c chia s nhng kin thc thuc loi huyn b.

L do th hai ni trn bin minh cho s bt cng x hi l khng chnh ng v l s ng dng sai thuyt lun hi. S sai lm ny khng ch ca ring ngi Ty Phng. Do chng ta cn phi hiu ng thuyt lun hi gii tr nhng sai lm ny. ---o0o---

Chng hai - c Pht dy v thuyt lun hi

Trong tt c nhng li dy ca c Pht, t bi thuyt php u tin Lc Uyn cho n khi ngi nhp Nit bn, thuyt lun hi lun c nhc i nhc li. Mt th d trong on k li vic ngi tham thin di gc b t n gic ng vin mn. Theo Kinh Lalitavistara (Ph Diu Kinh), trong phn u ca m hm , sau khi tri qua bn tng thin, B Tt dng thin nhn (divine eye/divya-cakshus) qun st s lun hi sinh t ca chng sinh. Vi thin nhn thanh tnh, B tt thy chng sinh cht ri li ti sinh trong nhng giai cp thp hn, trong thun cnh v nghch cnh. Ngi thy chng sinh lun hi ty theo nghip qu ca mnh than i, nhng sinh linh ny t to nghip xu qua thn, khu, , h bt knh vi cc thnh nhn v m gi t kin. Do to nghip vi t kin, khi thn hoi mng chung, h ti sinh trong hon cnh xu v trong cc a ngc. Nhng nhng chng sinh to nghip tt qua thn, khu, , cung knh cc bc thnh v khng c t kin, do to nghip tt vi chnh kin, khi thn hoi mng chung, h s ti sinh trong hon cnh tt v trong cc ci thin gii. Kinh vit tip: Khi tm ca ngi c thu nhip, thanh tnh, khng c nhng phin no vi t no, thun thc, li ch, vng chc v bt thoi chuyn, vo na m, c B Tt c Tc mng thng (Purva-nivasanusriti-jnana), qun thy tt c cc kip sng qu kh ca mnh cng nh cc chng sinh khc. Ngi nh li mt, hai, ba cho ti v s kip trc, i kip sinh, tr, d, dit. mnh c tn nh vy, gia nh nh vy, ng cp nh vy, mu da nh vy. Thc phm nh vy, tui th nh vy, mnh sng lu nh vy. Mnh tri qua nhng hnh phc v kh au nh vy. Khi qua i trong kip , mnh ti sinh x kia. Sau khi qua i x , mnh ti sinh ni

y. Nh vy ngi nh li nhng hon cnh v nhng x s ca cc kip trc ca chnh mnh v ca tt c chng sinh. Nhng on kinh vn khc ni v cuc tham thin ny ca c Pht, trong Vinaya-Vastu (Kin ) v trong Lut Tng Pali khc nhau v th t v nhng phn khc ca cuc tham thin, nhng u c hai on trn, vi nhng li l tng t. Khng phi ch c c B Tt mi c thin nhn thng v tc mng thng, m hai thn thng ny cng c dy trong nhiu kinh in, th d nh Kinh Sa Mn Qu (Samannaphala-sutta), v l hai trong nm thn thng m bt c hnh gi no cng c th t c sau khi c n T Thin. Lun hi cng thng c cp n trong nhng kinh khi c Pht ni n nhng s kin ca kip hin ti theo nghip ca nhng kip trc v khi ngi dy v nghip qu v v s cn thit phi tu tp. Th d, trong kinh Pravrajyantaraya- Sutra, Pht dy: Ny Mahanam, nu mt c s lm bn hnh vi, ngi y s chu bn nghch cnh sau nay: y s phi ti sinh nhiu ln, sinh ra b m, thiu tr, b cm, hay nh mt ngi h cp, lun lun ngho kh, lun lun b ngc i. Y s tr thnh ngi lng tnh hay ngi hon, hay sinh ra trong cnh lm n l sut i. Y s tr ngi n, ch, heo, la, lc , hay rn c, v do khng th thc hnh gio l ca c Pht. (Bn hnh vi l cn tr nhng ngi mun theo o, cn tr nhng ngi thn ca mnh quy y, khng tin Chnh php, ph ho hp tng v nhng bc b la mn c hnh). Ngoi s ti sinh lm th vt hay ng qu, nhiu kinh sch Tiu Tha cng nh i Tha cn dy rng ti sinh trong a ngc l nghip qu t nhng hnh vi t dm v n tht chng sinh cho n hy bng gio php. Thm na kinh sch thng ni n s khng tin lun hi v nhn qu nh l mt loi t kin. Kinh Bt Nh (Prajna-paramita-sutras) phn chia cc cp Thnh nhn v ni n s ln ti sinh m h phi tri qua, v nhng iu khc. Nh vy thuyt lun hi l mt thnh phn bt kh phn ca h thng t tng ca PG. Khng th no thu tm th gii quan phong ph ca PG vo tm tr cht hp ca nhng ngi chi b th gii ny, v trong mi chng sinh chuyn ha qua v s trng thi trong v s i kip.

Nhng ngi khng nghin cu k PG khi vit v tn gio ny thng ni rng gio l lun hi c phn mu thun vi nguyn l v ng (Anatman, Nairatmya), v vy chng ta nn chng minh rng l mt tng hon ton sai lm. Trc ht, nh Har Dayal vit : vn ny pht sinh t s sai lm khi ngi ta dch t ng Atman (ng/ego) sang ting Anh l Soul (hn). Mt trong nhng ngha ca soul l thnh phn tm linh ca con ngi, c xem l tn ti sau khi qua i v c kh nng cm nhn hnh phc hay kh au trong mt trng thi hin hu tng lai. V vy soul hay hn khng th l t ng thch hp dch. Atman t hin hu mt cch c lp, ton vn v bt bin m ngi Pht t chi b. Mt atman nh vy khng th c tch cht nh mt soul, nguyn l v ng khng chp nhn nhng kin sai lm v s hin hu ca soul hay ni mt ci g khc c bao gm trong nm un, hoc c gn cho nm un, nhng khng ph nhn s hin hu ca n. Nu dng thuyt on dit (hay h v ch ngha) din dch thuyt v ng th l t kin nguy him nht. Trong Kinh Kasyapa-Parivarta, c Pht dy: ny Ca Dip, th chp c ci ta ln bng ni Tu Di cn hn l chp khng nh phi on dit (It were better, Kasyapa, to abide in a personality-view as big as Mount Sumeru, than the emptiness-view of the nihilist. Bn ng hin hu lin tc trong kip hin ti, mi khong khc thn v tm pht sinh ty thuc vo khong khc trc, cng ging nh vy bn ng hin hu t kip ny sang kip khc, lun lun bin i. ---o0o---

Chng ba - Bng Chng ca Lun Hi

Ngi Ty Phng sng trong mt x hi khng c thin cm vi thuyt lun hi, v vy nhng li dy c xem l ca c Pht kh c th lm cho h tip nhn, nu khng c bng chng, chng ta c th ngh rng c Pht dy nh vy v trong thi i ca ngi ngi ta tin vo thuyt lun hi, nhng tht ra ngi dng thuyt lun hi nh mt n d. Tuy nhin c th chng ta khng ngh nh vy sau khi c vi cun sch nghin cu v thuyt lun hi ng Phng cng nh Ty Phng ca Joseph Head v S.L. Cranston, nhng d sao nhng kin ng tin tng v ph qut cng khng . Cc hc gi PG n thi trung c v sau l cc hc gi Ty Tng cng hin nhiu cho vic cung cp nhng bng chng v lun hi, giithot

v nhng trit thuyt khc ca PG. Nhng y chng ta gp phi mt trong nhng im khc bit chnh gia nn vn minh ca h v nn vn minh ca Ty Phng: Ty Phng vn c xem l cp tin khng cn tin vo l lun na. Phi Ngy Bin (Sophists) Hy Lp thi xa dng l lun thit lp ch ngha H V (Nihilism) v nhng ch ngha khc. Thi trung c cc hc gi dng l lun thit lp s hin hu ca Thng , v by gi Ngy bin: v Trit hc kinh vin (Scholasticism) l nhng t ng c dng ch bai. Edward Conze, l ngi chnh yu ph bin Kinh Bt Nh (Prajna-paramita sutra) Ty Phng v l ngi khng a g khoa hc, ni: Ti khng quan tm nhiu n l lun, m ch thch s quan st trc tip (I have never paid much attention to logical reasoning, but prefer direct observation). Bt c nh khoa hc no cng phi ng vi quan im ny. Immanuel Kant cng ni: Bit s vt ch bng kin thc sung hay l lun sung th nh vy l o tng. Ch trong kinh nghim bn thn mi c s tht. Vy trc khi tip cn s chng minh lun hi bng l lun, chng ta hy xt bng chng ca lun hi qua quan st trc tip. Ty Phng c rt nhiu sch vit v lun hi, v s lng mi lc mi tng. y ti ch c th s lc v nhng loi bng chng c th tm thy. Qu c gi c th xem cc ngun ti liu nguyn thy bit tt c nhng chi tit vn khng th thiu cho vic thit lp nim tin vo thuyt lun hi. Ngi ta c th nh li kip trc ca mnh, hoc c mt ngi khc ni cho h bit v kip trc ca mnh. Nu nh li kip trc ca mnh th c th l s nh li mt cch t nhin, khng qua tu luyn, hoc nh li do tu hnh trong kip ny hay kip trc, hoc nh li khi c thi min. Trong tt c nhng trng hp ny, s nh li kip trc ca mnh trong khi c thi min cng khng nht thit tin vo lun hi. Trong trng hp nh li bng thi min, ngi ta thng ngh chc chn mnh dng ln ci v kip trc ny. 1/ Nh li kip trc ca mnh a/ Nh li t nhin: s nh li t nhin thng l s nh li ca mt a tr v kip ngay trc kip hin ti ca n, v thng l v ci cht ca n trong kip trc khi ti sinh trong kip ny. S nh li t nhin khng phi l him c. Thng thng mt a tr ni v kip trc ca mnh s c ngi ln bo l khng nn ni n nhng iu ny, c bit l i vi nhng a tr Ty Phng. Chc chn cc b m khng mun nghe a

con ca mnh c ni n nhng chuyn i v nh, gia nh c trong kip trc ca n. C th n cn ni: m kip trc ca con tt hn m by gi. Trong trng hp nh li t nhin, kip trc thng rt gn kip hin ti, v vy rt c th c nhng ngi trong kip cn sng v cn nh n ng s. Trong nhng trng hp ny ngi ta c th kim chng vi nhiu bng chng vng chc. C th a tr ni nhiu chi tit v gia nh c ca mnh, thng khng xa gia nh hin ti ca n v gia nh kip ny khng bit gia nh kip trc, nhng s vic c th c chng minh bng cch ving thm ch kip trc ca nhng a tr. Nu c mt cuc thm ving nh th (m a tr thng rt mun), n s nhn ra nhng ni chn, nhng ngi nh v nhng ngi quen bit n trong kip trc. N cng nhn bit nhng vt s hu trc kia ca mnh, hi v nhng vt b thiu, hi v nhng ngi quen c v hi v nhng iu khc. Nhng chuyn ring t m n bit s lm cho ngi v kip trc ca n (nu c) tin rng n chnh l ngi chng qu c. C th n s ni v nhng mn n lc n qua i, k c nhng mn n m ngi thn trong kip trc hin cn sng ca n khng bit ti, v sau c th xc nhn. Nu kip trc n cht v b ngi khc git (do c nhiu kh nng mau ti sinh v nh li mt cch t nhin) n c th ni v k st nhn v nhng chi tit c th c kim chng vi h s cnh st v cc nhn chng. Mt a tr ni rng kip trc ca mnh sng x khc thng biu l nhng c im v hnh vi, nhng s a thch v mn n..v.v c bit x . N c th ph din nhng ti nng m trong kip hin ti khng c c hi hc, th d nh ni mt th ngn ng xa l i vi tt c nhng ngi trong cng ng hin ti ca n, hoc c th trnh din nhng v iu rt phc tp ca n , ph hp vi s kin n ni rng kip trc mnh l mt v cng n . C th c nhng bng chng khc h tr cho li ni ca a tr. Nu ngi m kip ny quen bit n trong kip trc, rt c th b ta c mt gic mng hay hnh nh bo trc n s gp li b trong kip ny. Cng c th c mt ngi no khc nm mng thy iu ny. a tr c th c nhng du vt trn ngi nh nhng vt bt, nhng nt rui , ging v cng ch vi nhng vt thng gy ra ci cht ca n trong kip trc, hoc ti xut hin mt du hiu m ngi ta p t ln thn th kip trc ca n c

th nhn ra n trong trng hp n ti sinh tr li trong mt gia nh . C n ba trm trng hp c kho st c nhng du vt nh vy hoc nhng khuyt tt bm sinh. Khong mt ngn su trm trng hp nh li t nhin nhiu ni khc nhau trn th gii, k c hai trm bn mi mt trng hp Chu u, c Bc s Ian Stevenson thuc i hc Virginia kho st tng tn. Cng trnh ny cung cp bng chng khoa hc mnh m nht v lun hi m chng ta c. Bt c ngi no c u c khoa hc vn cn nghi ng v lun hi nn c nhng cun sch vit v cng trnh ny. Nhng th d v cc loi bng chng ni trn c ly t cun sch ca Franci Story, mt Pht t ngi Anh, cng tc vi Bc s Ian Stevenson Tch Lan, Thi Lan v n . Cun sch ny thuyt phc ti rng thuyt duy vt (materialist) chi b lun hi l sai lm. Mt s hin tng ny lin quan n cc tu s PG Ty Tng cao cp hay cc v Lt Ma ha thn cng c vit ti, nhng khng c s kho st bi nhng ngi c o to mt cch khoa hc. C mt iu m ngi Ty Phng c th cng nhn, l s thng minh sm ca cc Rinpoche (danh xng c bit dnh gi cc em b c tha nhn l ti sinh ca cc Lt Ma Ty Tng) tr tui, mt c im cng c ghi nhn trong nhiu trng hp m Stevenson v Story kho st. b/ Nh li qua tu tp: Nh li qua tu tp c th xy ra do thc hnh thin nh trong kip hin ti. Nh ni trn, theo li Pht dy, ngi ta c th t n tr tu nh li kip trc do tu thin nh cho n khi no t n trng thi nh (Samatha) gm chn cp, ri tip tc t n bn thin (dhyana). S nh li ny c th din ra sau nhiu nm tinh tn tu tp trong iu kin yn tnh v c tch, l iu kin m th gii Ty Phng b ma vng (mara) tc b gn ht. Mt hnh gi t c loi kh nng tm linh ny cng c nhng quyn nng khc nh khinh thn, tng hnh, phn thn v i xuyn qua tng hay ni (xem Vinaya-vastu), khng cn phi ni l nhng thn thng ny ngy nay him c. Trc khi tu thin nh, hnh gi phi thc hnh cc php mn cn bn theo th t trc sau m PG Ty Tng gi l Lam rim. Khi thc hnh nhng php mn cn bn ny hnh gi cng cn phi xc lp nim tin v lun hi, nhn qu v cc gio l khc. Nh vy y khng phi l cch nhng ngi nghi ng b thuyt phc l mnh sng trong nhng kip trc.

Tin s John Lilly, mt khoa hc gia ngi M, ni rng mnh t quyn nng nh li kip trc trong khi thm him nhng trng thi tm thc, nhng c l ng khng xem iu ny l quan trng, v khng ni thm chi tit. K thut ca ng gm c vic dng mt ci thng bit lp c thit k c bit loi b nhng s kch thch gic quan thng thng. Nu ngi Ty Phng mun tu thin th h nn tm mt dng c nh vy. C rt t ngi ch cn tu tp mt cht m cng c t c kh nng nh li kip trc vi nhiu chi tit m Anh Quc ngi ta gi l k c xa (far memory). Kh nng rt khc so vi s nh li t nhin ni phn trn, v nhng kip c nh li xa hn rt nhiu, kh nng ny ch c c trong tui trng thnh, v s nh li gm c nh li l mnh tng tu tp tng xng vi kh nng k c xa xi trong nhiu kip trc. Mt th d ni ting l Joan Grant, ngi nh li l mnh tng tu luyn mi nm pht trin k c xa khi b l Cng cha Sekeeta thuc triu i th nht ca x Ai Cp ( khong nm trm trc Ty lch), v vi kt qu lu di l trong kip hin ti b vn gi c kh nng cng vi nhng quyn nng tm linh khc. B k li my kip trc ca mnh vi hnh thc tiu thuyt trong mt lot sch. Nhng cun m ti tm c (c bit l cun u tin ni v kip trc ca b nh cng cha Sekeeta), c y nhng hnh nh trong sng v r rt, mi chi tit sinh hot hng ngy, th d nh mt tr chi ca tr em, u sng ng v vui ti. Cc nh Ai Cp hc nhn thy nhng chi tit ny chnh xc mt cch k l. Nu nhng cun sch ny l kt qu ca vic nghin cu lch s mt cch t m th h cng cng nhn tc gi l mt ngi c s thng hiu rt su xa. Nhng tht ra ni dung ca nhng tp sch ny b c c cho ngi ta ghi li trong mt lot trng thi xut thn v vi nhng chi tit ri rc m tc gi khng th kim sot c th t, nhng c rp li vi nhau mt cch hon ho khi ni dung c bin son. Trong mt lot kip trc Ai Cp, b sinh ra trong hong gia v qu tc, c khi l n ng, c khi l n b. Nhng kip ny hon ton ph hp vi kip hin ti ca b l tip tc lm vic cho ngi khc, nh vy chc chn khng phi l hng ngi m mng, t ba ra kip trc ca mnh. Trong kip hin ti b lm vic Lun n vi chng l bc s Denys Kelsey, mt nh tm bnh hc, iu tr nhng ngi b bnh tm l c nguyn nhn t kip trc. Mt trng hp nh li kip trc xa xi khc l Elisabeth Haich, hng dn mn Yoga, cng tng tu luyn nh cng cha trong kip trc Ai Cp, nhng vi mt cch rt khc. Theo li b th rt c th c im di

truyn ca hong tc Ai Cp trong thi k u, ngoi nhng c im thn th c nhn thy trn nhng bc tng v nhng xc p ca h, cng c bit thch hp cho vic tu tp. Chng ta s tr li trng hp trong chng su. Cc tc gi khc cng ni rng h vit sch bng k c xa. Cun sch c nht m ti c l Hoang o (The desert island) ca Guirdham, c bi cnh l Hy Lp trong khong nm 1300 trc Ty lch. Nu c ring ra th cun ny khng th thuyt phc c, ngi ta nghi ng rng n khng c son t nhng ti liu lch s c sn v t tng tng. C l cun sch ng tin cy hn khi c c cng vi nhng tc phm khc ca tc gi. Nhng tn gio ngoi PG c nhng phng php gip cho nhng ngi tu tp s cp cng c th nh li nhng s kin xy ra trong nhng kip trc gn vi kip hin ti. Swami Prajnanpal e Bengal dng mt k thut nh vy gip cc t ngi Ty Phng ca ng gii tr nhng tp kh nng n c t kip trc gy chng ngi cho vic tu tp ca h. iu ny c phn ging nh phn tch tm l, vi mt nh tr liu c kh nng v mt t trong nhiu ting ng h n lc t nhng cm xc hin ti li v qu kh sng li nhng khong thi gian au kh ca ngi t cho n khi chng ngi phin no chnh yu n trong mi khong thi gian l ra v c gii tr. Phng php ny hin ang c thc hnh Php bi cc t ca v Swami ny l Arnand Desjardins v Denise Desjardins. Cun sch ca Denise Desjardins ni v hai mi trng hp Php, cho thy kinh nghim sng trong nhng kip trc nh hng n kip hin ti ca chng ta nh th no. Trong s tm mi tm ngi tri qua tin trnh tr liu ny, by mi ba ngi nh li nhng kip trc, nhiu ngi trong s mi lm ngi kia vn cn l nhng ngi s c. Mc ch ca cng vic ny khng phi l cung cp bng chng ca lun hi: khng ra sc nh li tn tui hay thi gian v khng c nhiu c hi kim chng qua h s lch s mt s kin kip trc c nh li no. Tuy nhin, khi vit v s nh li kip trc ca mnh, Denise Desjardins ni rng cuc gp g gia b v Sri Ma Anandamayi vo cui kip trc ca b hai ln c ng ny xc nhn trc cc nhn chng). Nhng nhng kinh nghim nng n ca kip hin ti (th d kinh nghim sinh ra i) cng nh kip trc (th d kinh nghim cht) c sng tr li tng t nhau, v ngi ta nhn thy rng kinh nghim sinh ra i thng c th c xc minh bi cha m ca ng s, cn kinh nghim cht th c tm quan trng

khng km v mt cm xc i vi ng s. Nu s kin kip trc c nh li ch l o tng th ti sao ng s li cm thy n quan trng nh vy, ti sao s kin kip trc li gii thch c tnh hin ti ca ngs mt cch hp l nh vy, v ti sao cng vic nh li kip trc li c kt qu ch li nh vy? S tht l ngi ta nhn thy rng kinh nghim sinh ra i hay kinh nghim thi th u cng c mt s nh li kinh nghim kip trc v iu ny gy ra hiu ng mnh. Th d mt tr s sinh c t nm trong ni theo mt kiu cch m n khng nhc nhch c hai cnh tay, s thy iu ny khng th chu c, v n c t nm trong lng t cht. Thm na, ti sao mt o gic li c v tht nh vy v bn b nh vy? Nu ng s ch din mt mn au n lc cht tng tng th ti sao y li trnh din ging ht nhau mi ln, ging nh mt cun phim c chiu i chiu li nhiu ln? Khi xt k, ngi ta khng thy c cch no gii thch nhng hin tng ny khc hn lun hi. c. Nh li bng thi min li li qu kh: y l phng php kho st kip trc c ng dng rng ri nht v hin ang cho nhng kt qu ngon mc. Phng php ny bt u c cng lun ch ti vo nm 1956 khi Morey Bernstein, mt doanh nhn ngi M v cng l mt nh thi min (hypnotist), xut bn cun The Search for Bridey Murphy m sau tr thnh mt cun sch bn chy nht. Sau khi c v nhng cuc th nghim ca nh tm bnh hc ( psychiatrist) ngi Anh, Sir Alexander Cannon trong vic lm cho cc i tng li li qu kh ti trc khi ti sinh ra trong kip ny, Bernstein t mnh th nghim vi i tng tt nht ca ng, v kt qu l ngi ny nh li kip trc mnh l mt ngi n b i Nh Lan trong th k mi chn. Cun sch ca ng bao gm nhng vn bn ghi li nhng cuc thi min, trnh by phng php ny mt cch r rng. Nhiu chi tit m Bridey Murphy ni ra trong gic ng thi min c kim chng v nhn thy l chnh xc v mt lch s, d Bernstein ch l mt ngi bnh thng, khng c ting tm g, v ngi ta khng tm thy mt h s c bit no v b. N tc gi Cerminara cng vit v phn ng ca cng lun v nhng iu xuyn tc m ngi ta dng h uy tn v ny nhm bo v Ca T Gio v phn tm hc chnh thng. By gi th vic li li kip trc tr nn thng thng, c cc nh thi min tr liu ng dng gii quyt nhng vn tm l. Khi c thi min v c yu cu i tr v ngun gc ca nhng vn ca h, nhiu bnh nhn tr v kip trc ca mnh. Nhng k thut c dng khc

nhau ng k. K thut ca Denys Kelsey v Joan Grant c v cng phc tp nh phng php ca Desjardins v cng c kt qu ng ch . Edith Fiore l ngi tiu biu hn v b lm cho phng php ny nghe c v d dng v c l b c gng ch dng phng php ny mt hai ln cho mi bnh nhn. V mc ch ca phng php tr liu ny l cha cho bnh nhn trong nhng trng hp ny c rt t vic kim chng Fiore cng rt ra c hai iu bin lun ging nh Desjardin, bnh vc cho s tht ca vic nh li kip trc: iu th nht l cc i tng khng th c gi di v khng ai c th din xut gii nh vy, v iu th hai l chng bnh thuyn gim vi s li li kip trc cng nh s li li mt s kin trong kip hin ti m thng c cc thn nhn xc nhn. Ngi ta c th dng hai cch kim chng nhng cuc li li kip trc vn gn nh lun lun ngoi tm k c ca nhng ngi cn sng, v vy khng th c phng php kim chng dng cho trng hp nh li t nhin. Cch th nht l chn nhng trng hp c nhn v tm ti liu lch s xc nhn nhng chi tit c nh li. Cch th hai l dng trc nghim thng k i vi mt nhm ngi. Thi gian gn y, i a s ngi (ging nh Bridey Murphy) sng ri cht m khng li mt h s vn bn no ghi nhn danh tnh ca h. Khng c bo ch, truyn thanh, hay truyn hnh, h thng bit rt t nhng g ang xy ra ni khc. V vy, tm mt trng hp c th c xc nhn bng lch s, ngi ta phi thi min nhiu i tng v thc hin nhiu cuc li li kip trc tm mt vi trng hp c bit c nhng thng tin c th kim chng c. Rt t c c hi tm c mt ngi no kip trc l mt nhn vt lch s quan trng. (Nh nghin cu Helen Wambach tm thy mt tng thng Hoa K thuc gia th k mi chn, mt s may mn him c d trong mt nhm mt ngn mt trm trng hp. Nhng tm mt ngi no c lin h vi mt nhn vt quan trng, th d nh mt ngi hu, th d hn. Nguyn tc kim chng (ging nh trong nhng trng hp k c xa) l: (1) tt c thng tin do i tng c thi min cung cp ph hp vi cc ngun ti liu lch s, (2) mt s thng tin c xc nhn bi cc ti liu lch s, v (3) nhng thng tin c xc nhn c mc khng r rng cho thy i tng rt c th khng hc c nhng thng tin trong kip ny. Nu mt i tng cung cp mt thng tin khng c bit bi cc nh nghin cu lch s v thi i nhng sau li c xc nhn l ng th nh vy c thm bng chng i tng khng bit c thng tin qua cc ngun ti liu thng thng. Tt nhin nhng trng hp may mn nh vy l him c, nhng Jeffrey Iverson

dng cch ny kim chng mt lot nhng cuc nh li kip trc ca cc i tng ca nh thi min ngi Anh v tm thy mt trng hp i tng l mt ngi Do Thi sng thnh ph York Anh Quc thi Trung c, trn trong cn hm ca mt nh th trong mt cuc tn st, nhng khng thot. Khi Iverson iu tra th ngi nh th khng c cn hm no c, nhng t lu sau ngi ta tnh c khm ph ra cn hm m xa kia c xy bt li. Cch thng k ch mi tr nn thng dng do c s tin b v k thut. Wamback pht trin mt phng php rt c hiu qu, trong i tng khng cn phi ni g trong gic ng thi min, nhng c yu cu nh li tt c mt cch sng ng v tho lun v nhng iu ny khi thc dy. Phng php ny lm cho vic ly thng tin v kip trc c d dng hn n mc b c th rt ra k c kip trc ca chn mi phn trm i tng ca mnh, v thm na, bng cch yu cu cc i tng in vo mt bn nhng cu hi, b c th lm vic vi nhng nhm ng n nm mi i tng hay hn thay v mi ln mt i tng, v cng bt c cng vic chp li bng ghi m. Nh vy b thu thp c 1088 bn t thut v kip trc ca nhng ngi M hin i, gm mt lot nhng khong thi gian trong bn ngn nm qua. Nhng bn t thut ny gm nhng cu tr li cho nhng cu hi mu, th d nh gii tnh ca i tng trong kip trc, a v x hi, x s, mu da, tui th, nguyn nhn qua i, loi thc phm c dng, vt dng, y phc,v nhng iu khc. Nhng cu hi ny phi c lp li tng ch mt vi mi nhm i tng, v cc i tng c thi min din dch cu hi theo ngha en, rt ging vic thay i du chm cu trong mt chng trnh in ton, mt s thay i c v nh trong vic dng t ng c th gy ra thay i ln trong cu tr li. Nhng thng k t c cho php nhiu s kim chng m trc y khng th c c. Th d, nu khng xt gii tnh hin ti th s phn phi gii tnh trong nhng kip trc ca cc i tng hu nh ng nm mi phn trm nam v nm mi phn trm n, v s phn phi giai cp (xt theo y phc m cc i tng mc trong nhng kip trc) cho thy r rng l a s nhng kip trc c nh li thuc ng cp thp v ngho, cn s kip trc thuc giai cp cao th t ti mc ng tin. Nu s nh li kip trc ch l o tng th c l ngi ta s thy s kip trc l n ng v thuc giai cp cao nhiu hn. Nhng d kin khc c thu thp th hu nh tt c ph hp vi nhau trong khong thi gian, v c s tht khi c so snh vi ti liu lch s. Th d, nhiu i tng ni rng mnh cht trong lc tui cn nh, iu ny ng tin v nu y ch l ba t v o tng th h khng ni nh vy. Chng ta c th ni chc rng trong o tng s c nhiu s

khng ph hp thi i v y phc, thc phm v vt dng. Ngi ta nhn thy thc phm nhng thi k qu kh thng ngho nn. S li li kip trc ca cc bnh nhn n vi cc nh tm l tr liu gii ta nhng vn s hi v tnh dc cho thy s phn trm cao ca nhng ci cht v bo ng v nhng v cng hip tn bo, th d nh nhng trng hp trong cun sch ca Edith Fiore, nhng nhm li li qu kh c tnh cht tiu biu hn ny cho thy cht v bo ng ch c mi tm phn trm. Mt im ng ch l biu nhng i tng ngi M ngy nay sng trong nhng thi k qu kh khc nhau, biu ny phn chiu tt s gia tng dn s th gii t khong nm 500 Ty lch tr i. iu ny l mt s gi quan trng v gio l PG m ti s xt phn di. Cuc nghin cu ny cng quan tm n kinh nghim trong trng thi trung gian, tc i sng trong ci trung gii, kh ph hp vi gio l tn gio. Cuc nghin cu ca Wamback l mt s t ph y n tng v c th c tm nh hng rng ln, v cng vic ny c lp li nhng nc khc v c ci tin. Nu nhng kt qu ca Wamback c xc nhn th chc chn nhng d kin nh vy s c xem l c gi tr cho nhng mc ch kho c hc v lch s, v s trnh by mt bc tranh trn vn hn v lch s loi ngi. Nhng dn tc suy vong khng li du tch g cho cc nh kho c hc nhng vn tn ti trong nhng k c ny, v trong cng c nhng kin thc v kinh nghim c tch ly trong hng ngn nm bi nhng bi ging ngi s khai v nn vn minh ca chng ta tiu dit mt cch v thc, gm c mt iu quan trng l cm gic sng trong nhng x hi thc s nh th no. c nhiu ngi ch n s bit v chnh mnh m k thut thi min c th mang li. Ngi ta khng cn phi c mt kh nng c bit no tr thnh mt nh thi min ti t, v vy chc chn vic sng li kip trc s tr nn ph bin, v nhiu ngi s thay i thi nghi ng ca mnh. ---o0o--C NGI KHC NI CHO BIT V KIP TRC CA MNH Phn ny c hai trng hp: (1) ngi khc nhn ra mnh l mt ngi m ngi quen bit trong kip trc, (2) mt ngi khc c quyn nng tm linh cm nhn kip trc ca mi ngi, nh ni trong chng 2. Trng hp th nht l trng hp thng thng hn.

1/ Nhn bit t kip trc: Vic ny cng thng thng nh vic ngi ta nh li kip trc ca mnh, v nhng ngi gp nhau trong kip trc thng gp li nhau trong kip ny. Mt cp v chng trong kip trc. Lin h cha m vi cc con, lin h anh ch em, v lin h bn b cng vy. C nhiu th d trong tt c ngun ti liu m chng ta c th c, t kinh sch tn gio cho n nhng trng hp thi min ngy nay. Trong cuc nghin cu kip trc ca b, Helen Wambach cng t mt cu hi cc i tng cho bit l h c nhn ra mt ngi no m mnh quen bit trong kip trc hay khng? Nu nh li kip trc ca mnh bng thi min hay bng mt cch no khc, v nhn ra mt ngi xa l trong kip ny nhng quen bit trong kip trc, chng ta c th ni cho ngi bit; nhng khng nht thit l ngi s hiu. Mt nh tm bnh hc ngi Anh, tin s Guirdham, c mt bnh nhn ca mnh l b Smith nhn ra l ngi tnh ca b Languedoc, nc Php, trong th k mi ba. Nhng mnh k c xa ca b Smith thng xut hin trong nhng gic mng, cung cp nhiu tn ngi, tn a phng v nhng s kin xy ra trong kip trc. iu ng ch nht trong trng hp ny l mc ca s xc nhn lch s m Guirdham tm c. D by th k tri qua, danh tnh ca nhiu ngi vn cn c tm thy trong h s ca Ta n D Gio (Inquisition). H l nhng ngi Cathar d gio min nam nc Php trong khong u th k mi ba v h b tra kho v b b t hay x t. Mt s kin xut hin trong gic mng ca Guirdham cng nh Smith trong my nm lin c nhn ra l v tn st do To An D Gio thi hnh Avignonet vo ngy 28 thng 5 nm 1242, v c vit r trong lch s. Mt phn ca s thnh cng trong vic kho cu lch s ny l do cc thc th la th xc gip cho Guirdham tm ng ch. Cu chuyn ca Guirdham c m rng thm vi s gip ca nhng ngi bn c kh nng tm linh ca ng, ca cc thc th la th xc, tc cc vong linh (thng l nhng ngi bn c ca ng, sau khi h qua i), v cng do s phc hi kh nng k c ca chnh ng. ng vit truyn ny thnh my cun sch, dng li hnh nh ca mt nhm hn hai mi ngi, trong s c nhng ngi ti sinh cng vi nhau trong t nht l by kip, chc chn l lm cng vic cha bnh v truyn b thuyt cho rng c hai nguyn l thin v c ca phi Cathar. C th Guirdham l mt nh tm l tr liu gii, nhng s trnh by l thuyt Cathar ca ng c t tnh cht thuyt phc i vi mt ngi ni rng mnh l t rut ca Guildabert de Castres, v thy ni ting nht trong nhng v thy

ca phi Cathar, ni chuyn vi v ny trong linh th v vit sch theo li yu cu ca v ny. Trong cun The desert island ca ng, v n gio s, mt trong nhng ngi thng thi nht trong nhm, ni rng mun bit cho mau kip trc ca mnh: hu nh lun lun l tai ha (is almost always a disaster) v x b tm mn ngn cch chng ta vi qu kh lun lun l iu xu (to tear at the curtains which divide us from the past is always evil). Nhng li ny cng gy thc mc, v theo nhng iu ni trn th vic nh li kip trc thng c nhiu ch li. C nhng c gi thy kh tin nhng cuc nghin cu phiu lu k l m Guirdham vit trong cun ny. Cun The Middle Way ca ng tng kt nhng tc phm khc cng khng hn s lm cho h tin tng hn. 2. Bit kip trc ca ngi khc: Kh nng ny c v him hn nhiu v cao hn nhiu kh nng bit kip trc ca mnh. Ngi ni ting nht v kh nng ny l Bc s Edgar Cayce, sinh nm 1877 ti tiu bang Kentucky, Hoa K. Phn tm tt sau y v s nghip ca ng da trn hai cun Many Mansions v The World Within ca Gina Cerminara m bt c ngi no quan tm n lun hi cng nn c. Ngi ta nhn thy Bc s Edgar Caycec kh nng thu th khm bnh cho mnh v cho ngi khc khi ng nh mt nh thi min khm bnh c hng cho mnh. Khi c thi min, ng c th nh bnh v ni cch cha tr bnh ca chnh ng cng nh bnh ca ngi khc, vi ngn ng y hc m nc ngoi gic ng thi min ng khng h bit. Nhng cuc cha bnh ny thng thnh cng, ngay c khi bnh nhn cch xa ng my trm dm, v ng cha bao gi gp m ch cn bit tn v a ch ca ngi , chng bao lu sau , Cayce dnh trn cuc i mnh cho vic cha bnh cu kh ny. iu ng ch l trong khi nhiu bnh tt c xem l c nguyn nhn vt cht, Cayce ni rng c mt s bnh c nguyn nhn pht xut t nghip ca nhng kip trc v ngi bnh phi c gng tiu tr nghip chng , thng l bng cch tu thin tch c. Ln u tin lun hi v nhn qu c ni n nh vy, lm cho chnh ng ngc nhin khi thc dy ng vn l ngi theo Ca T Gio, nhng vn tip tc cng vic khi c thuyt phc rng trong Thnh Kinh khng c g mu thun vi lun hi. T nm 1923 cho n khi qua i vo nm 1945, bc s Cayce lm 2500 cuc soi kip (life readings), trong ngi ta yu cu ng m t nghip

lc tc ng trong mt c nhn v nhng kip trc m trong c nhn to nghip. Nhng cuc soi kip nh vy i vi cc tr s sinh tin tri chnh xc c tnh v thin hng ca chng, vn c to thnh t nhng kip trc. Nhng li khuyn ca ng trong gic ng thi min u c ch li khi ngi ta lm theo. Nhng cuc soi kip ca mt c nhn thc hin cch nhau nhiu nm u hon ton khp vi nhau, k c nhng thng tin v thi gian v ni chn v cng ph hp vi ti liu lch s. Trong mt s soi kip, Cayce cho bit rng c th tm c nhng vn bn ca kip trc, v qu nhin ngi ta tm c. Nhng cuc soi kip bn thn ca Cayce cho thy trong mt kip trc ng l mt gio s cao cp Ai Cp, c nhiu quyn nng tm linh, nhng phm li t hnh ng v nhiu tham vng. Trong kip hin ti ng c c hi chuc li nhng sai lm bng vic gip ngi khc mt cch v v k. Nhiu thng tin trong nhng cuc soi kip ca Cayce c th so snh vi nhng g c bit qua s li li qu kh bng thi min ca i tng, m li su xa hn, v Cayce c kh nng nhn bit trc tip v lun hi v nhn qu. Nhng kip trc m Cayce ni n thng xa trong qu kh hn l nhng kip trc ni trong phng php cha bnh tm l bng thi min. Hay c tm thy bi nhng nhng ngi thc hnh phng php ca Desjardin v trong khi phng php thi min i tng cho thy thi quen tm l, hay tp kh, tip tc t kip ny sang kip khc, nhng cuc soi kip ca Cayce cn cho thy nghip qu quy nh nhng c im vt cht ca thn th, th d nh b m bm sinh. C v nh nhng nghip qu loi ny thng ch chn mui sau hng ngn nm. C mt iu r rng l kh nng nhn bit kip khc vi kh nng nhn bit nghip qu, nh ni Chng 2. Edgar Cayce ni rng ng rt ra thng tin v kip trc khng ch t v thc ca i tng m cn t h s Aksa (ting Sanskrit Akasa ngha l khng gian, v l khng i trong nm i: a, thy, ha, phong v khng) hay k c ca thin nhin. Nh vy c th ni rng mt i tng thi min bnh thng ch c th t c k c ca v thc, v c l Cayce l ngi u tin sau khi c Pht cho bit rt c nhiu iu v lut nhn qu. Nhng vn bn ghi li nhng cuc soi kip ca ng ng c mi ngi cng nh cc tn PG ch n. ---o0o---

Chng bn - Bng chng l lun: Thuyt Lun Hi

Khi tm cch thuyt phc ngi khc v s tht ca lun hi, cc v lt ma Ty Tng khng da nhiu vo bng chng quan st m chng ta tm lc phn trn, m ch da vo vo l lun a ra nhng bng chng. Chng ta c th ly th d l nhng cun sch c ph bin rng ri ca c Dalai Lama v Lt Ma Zopa Rinpoche. Khi gp li trnh by t m nhng l lun PG tiu chun v lun hi nh vy, ngi nghin cu Ty Phng thng c phn ng ngc nhin rng nhng tc gi thng minh li c th mong h chp nhn nhng l lun khng vng chc nh vy ca mt s lun im. Chng ta nn tm hiu nguyn nhn ca s tht bi v mt truyn thng ny. Vic nghin cu k nhng lun im ca cc tc gi Ty Tng khng lm cho nhng lun im ny ng tin cy hn theo tiu chun Ty Phng, nhng c th lm cho chng ta hiu ti sao chng ta li c cc tc gi nu ln.

c Dalai Lama

Lt Ma Zopa Rinpoche

Mt iu may mn cho chng ta l mt nha l lun ni ting ngi Ty Tng, Lt Ma Losang Gyatso, hiu trng Trng Nhn Minh Hc PG Dharamsala, mi y xut bn mt cun sch trnh by y mt cch khc thng v nhng lun im bnh vc cho thuyt lun hi. Cun ny c c Dalai Lama duyt, v vy c th c xem l c thm quyn. Ti dch mt chng thch hp vi ti m chng ta ang xt, v trong s hng trm trang bin lun ca chng ny, chn ra y nhng im quan trng cho thm vo phn kin ca ti, chnh yu l theo quan im khoa hc. Trong chng k tip ti s ni thm v l do ngi Ty Phng thy nhng lun im ny kh chp nhn.

L lun khng bt ng xut hin gia h khng, m din ra trng phm vi ca mt l thuyt cung cp mt iu g ngi ta l lun v n, v mt iu g ngi ta da vo m l lun, Trong ton hc v khoa hc, mt l thuyt bt u vi nhng gi nh cn bn c nhng nh ngha ph tr a n suy lun. iu quan trng l phi nhn r nhng gi nh c xem l nhng khng nh khi ngi tuyn xng gio thuyt chp nhn chng, nhng nhng iu khng nh khng c lp vi nhau. Khi mun chng minh iu khng nh A, ngi c th s rt ra iu ny t iu khng nh B. Khi phi chng minh B, c th ngi ny s rt ra t A. Khng ai i hi ngi phi trnh by ton b gio thuyt ca mnh cng mt lc, nh mt lot nhng iu suy lun, m ngi y ch cn phi tr li mi ln mt cu hi v mt im no . Tuy nhin, trong tc phm ca Lt Ma Losang Gyatso bt u vi bn iu khng nh m chng ta c th xem l nhng gi nh, t nhng gi nh 1 n gi nh 4. George Spencer Brown nh ngha gi nh: nh sau c th xem mt iu gi nh l mt iu chp nhn m khng c bng chng, v n thuc v mt tp hp nhng iu m t c th rt ra nhng iu khc d dng gy tin tng. Nhng iu nh vy c c tnh chnh yu l hu nh hon ton thiu bt c mt s xut hin t nhin no ca s tht. Sau y l bn iu gi nh trong cun sch ca Lt Ma Losang Gystso: Gi nh 1: Mt php hu vi khng phi ch l mt nim, m c sinh ra vi tnh cht ring ca n, khc vi nhng vt khc, hay khng c tnh cht ca nhng vt khc ( Cu ny c trch trong Pramanavartha ca Lun s Dhamakirti). Nhng ai rnh v trit l ca phi Prasangukamadhyamika ( Trung Qun C Duyn Tng) hoc vt l hc hin i s thy iu ny khng hon ton ng. Nhng v chng ta khng mun l lun phn tch v nhng vt m tht ra khng th tm thy bng l lun phn tch nn c gi nh rng chng ta ang xt nhng vt c th tm thy c. Trong nhiu cch, nhng vt c th tm thy c theo gi thuyt ny c hnh vi rt ging nhng vt trong th gii hu hnh, v vy l thuyt ny vn hu dng. Nhng cng ging nh thuyt ng lc hc thi gian khng gian tuyt i ca Newton sp khi c s xut hin ca vn tc cao, l thuyt ny cng khng th p dng c trong nhng trng hp no , iu gi nh ny c v nh mun ni n nhng vt c th, tnh cht r rt, phn bit n vi tt c nhng vt no khng cng loi. iu ny a n nim quan trng cng loi, th d mt vt cng loi vi A l mt vt ging A v thuc loi ca A.

Gi nh 2: con ngi l s tp ca nm un, khng c ngi t tc hay t lp. Hai iu gi nh trn ph hp vi gio thuyt ca phi Santrantika (Kinh Lng B). Hai iu gi nh sau y l nn mng ca thuyt nhn qu. Gi nh 3: Bt c qu no xut hin cng phi c trc mt tp hp y nhng nguyn nhn ca n d nhiu bao nhiu. Nu thiu mt nhn no, qu s khng xut hin. Ngc li nu tp hp nhng nguyn nhn c th qu s c sinh ra. Gi nh 4: Tp hp trn vn nhng nguyn nhn ca mt qu gm c (1) nhn (upadana), (2) duyn, tc l nhng iu kin ph tr cho nhn. Nguyn nhn ca qu Q ngha l ci li kt qu bng cch chuyn thnh tnh cht ca qu. Mt nh ngha khc trong cun Dura l Nguyn nhn ca qu trong dng lin tc ca n. Th d (1) n l nguyn nhn ca nh sng, nu n (a) khng c s bin i tnh cht ca n, n khng th xut hin trong tnh cht nh n, v (b) n li kt qu l tnh nh n. (2) Nguyn nhn ca mt ci bnh bng t l mt cc t st, v cc t khng th tr thnh ci bnh m khng c s bin i. (3) Nguyn nhn ca cy la l ht la m t n mc ln. t, phn bn, hi nng v kh m tp hp vi ht la v c ngi trng la na, l nhng duyn ca cy la. Duyn cn gi l Tng Thng Duyn (Adhipati-pratyaya) v c chia thnh duyn thng thng v duyn bt thng. Cch chia nhn v duyn ny c mt li im so vi cch chia ti m hn, l s r rng v khng tha: bt c nhn no ca qu cng hoc l nguyn nhn hoc l duyn ca qu, v nhn no hay duyn no ca qu cng mt nhn ca qu.

Khi ng dng thuyt nhn duyn cho con ngi chng ta c s phn tch gi nh con ngi c trnh by trn. Thn bn ngoi l thn vt cht gm xng v tht ( ngoi tr cc v c sinh ra mt cch huyn diu c thn nh sng cu vng thay v th xc vt cht). Thn bn ngoi l nm gic quan. Thn tinh t l thn h tr cho tm tr, c phn ging nh h thn kinh trong c th hc Ty Phng. Tm thc chnh yu, hay tm vng, c mang bi kh trong h thng kinh mch v lun xa. C mi loi kh c lit k vi nhng cng nng khc nhau, nh vn ng nhng b phn ca c th v nhn thc ca cc gic quan. Cun sch ca Lt Ma Losang Gyatso vit: Ging nh ngi qu c mt c ngi m c chn cng c th di chuyn, tm thc chnh vn c kh nng nhn thc cc vt nhng khng c kh nng di chuyn, v cc kh vn khng c kh nng cm nhn cc i tng nhng c kh nng di chuyn, h tr ln nhau c th thi hnh mi chc nng nhn thc cc vt i tng. Nh vy, theo quan im ny, c th so snh cc kinh mch vi h thn kinh, v cc kh vi nhng xung in m h thn kinh truyn i. Nhng cc

kinh mch cng hng dn mu v cc git, gm nhng git trng v nhng git , tc l tinh cht v cc th mu c xem l cht sinh sn ca ngi n b, tinh cha, huyt m. Nhng git trng v nhn c t cha m vo lc th trai c gi li sut i gia lun xa tim. y nhng git ny cha kh v tm bt hoi rt tinh t. l gio thuyt ca cc vn bn thuc Nghi qu Du Gi V Thng (Anuttara-yoga-tantra). Kh v tm bt hoi hin hu lin tc, bt kh phn vi nhau, khng thay i tnh cht, d ngi ta sng hay cht qua cc kip, v khng b hy dit bi bt c iu g. Vy, l cu tr li c th cho iu thc mc mun i: ci g tn ti t kip ny sang kip khc?. Lt Ma Losang ni rng nhng kinh sch Mt Gio c xem l pht xut t Hm Tng Thc (Alaya-vijnana) v Nh Lai Tng Thc (tathagata-garbha) dy v kh v tm bt hoi. Tt nhin, c kh v tm bt hoi c so snh vi nim atman (tiu hn, linh hn) ca An Gio, v c trong trng hp hin ti ca chng ta cng vy, d thy mt s tng t no gia tm bt hoi v atman (Kinh Bt Nh trch dn v bc b thuyt hu ng xem thn tinh t l atman). Ngoi kh v tm bt hoi, vn c lp vi nhng nguyn nhn khc, tt c thnh phn ca con ngi u c nhn duyn ring ca chng. y chng ta s lit ke nhng thnh phn ny trong trng hp sinh ra t thai bo. Nguyn nhn ca thn bn ngoi v cc kinh mch l cc git trng v trn ln vo nhau t cha v m. Lt Ma Losang vit: Nguyn nhn chnh ca tht, mu, da..v.v l git t ngi m, cn nguyn nhn kinh mch, xng, ty, timv.v l t git trng ca ngi cha. Cng vi nguyn nhn chnh, nhng iu kin ph hay duyn, l nghip, tm v thn kh tinh t c sinh ra cng lc vi tm , tc l kh v tm bt hoi cng vi tp kh m chng ta mang theo. Nguyn nhn ca nm thc v cc kh l nhng tp tnh ca cc thc v kh kip trc, c mang trong khi bt hoi. Tng thng duyn thng thng ca nm thc l tinh v huyt ca cha m, cn Tng thng duyn bt thng ca nm thc l tm thc c sinh ra cng vi thn-kh c t kip trc. Tng thng duyn ca cc kh cng l thn bn ngoi v thn bn trong cc git trng v git t Cha M. Nguyn nhn ca mi loi tm l tm kip trc ca n, hay tp kh ca tm kip trc. Tng thng duyn bt thng ca nhn thc l nhn cn ( Tng

thng duyn thng thng ca nhn thc l thc tm). Cc thc khc cng tng t. Tng thng duyn bt thng ca tm thc l hnh un vn c sinh ra t nhng hnh ng ca thc to thnh t tm thc kip trc. Xc thn cng l Tng thng duyn ca tm thc kip sau. l m hnh l thuyt ca Lt Ma Losang v vic sinh ra mt con ngi t thai bo. V con ngi l mt vt phc tp, nn ngi ta khng th ni m hnh ny rc ri. T m hnh ny, bng chng ca ti sinh xut hin theo sau ngay tc khc. Tt c cc thnh phn, ngoi tr cc git, u c nguyn nhn ty thuc vo kip trc. V vy, theo G3 trn, s sinh ra ca mt con ngi phi c s dn trc ca nhng kip trc ca ngi . Phn trnh by nh trn l chuyn d, cn chng minh m hnh ny ng s tht l chuyn khng n gin. Ngi ta khng cn phi chng minh tt c, v ch mt s bin lun da trn mt thnh phn cng chng minh thuyt lun hi, nhng ngay c nh vy cng vic cng vn kh khn, khi i vi a s chng ta rt kh tin, v nhiu ngi Ty phng vn cho rng ngoi h thn kinh trung ng khng c mt tm no c. Nu chng minh lun hi l iu ng tin th nh vy khng li ch g c, m chng ta phi chng minh cho chnh mnh rng lun hi l iu c tht mt trm phn trm c th thc hnh tu tp mt cch nghim tc. Chng ta hy xt hai iu: bng chng da trn thn bn ngoi v bng chng da trn tm tr. 1/Bng chng da trn thn bn ngoi: Vic quan trng y l chng minh rng th xc khng th c sinh ra ch bi nhng nguyn nhn vt cht m thi. Lt Ma Losang a ra hai iu kin lun, c hai cch bin lun ny u khng ph hp vi phng php quan st khoa hc. a/. iu bin lun ny ni rng nguyn nhn ca thn bn ngoi ca mt vt sinh ra t bo thai l tinh ca cha v huyt ca m. Ngy nay chng ta s sai lm nu dch tinh v huyt l tinh trng v trng, v ngy xa ngi Ty Tng khng c nim g v s hin hu ca nhng t bo di truyn . V vy do khng bit v tin trnh sinh sn m Lt Ma Losang bin lun rng s phi hp gia tinh v huyt khng sinh ra thn nm un, v ngi ta nhn thy l tinh v huyt phi hp vi nhau khng th sinh ra mt thn phc tp nh vy. Li bin lun ny khng ph hp vi thuyt ca khoa hc ni rng th xc sinh ra t s phi hp ca hai t bo di truyn l

tinh trng v trng, cng nh bin lun rng mt cy mc ln t mt ci ht m thc ra phi c mt tin trnh phi hp cc t bo di truyn c v ci tng t. b/. iu bin lun th hai m Lt ma Losang Gystso kh xem trng da trn mt quan nim c cho rng cn trng v nhng con th nh khc sinh ra t hi nng, s m t, t, phn, v nhng th khc thuc loi sinh sn t nhin. Nu khng cn phi c tm tinh t v thn kh tinh t t kip trc hin din nh duyn ni tri th tt c nhng loi vt nh vy s c sinh ra t bt c mt phn vt cht no trong mi lc, v nguyn nhn c nht phi c ch l s c mt ca vt cht, nh hi nng, s m t, t, phn v.v... Lun s Dharmakirti vit: Khng c mt phn t hay mt phn vt cht no m khng c nhng sinh vt c sinh ra t hi nng, m t, v nhng th khc. i vi chng ta ngy nay, tng sinh sn t nhin l mt iu d oan ng bun ci, nhng nn nh rng u Chu, thuyt ny c duy tr rng ri cho n gia th k 18, cn thuyt sinh sn t nhin ca vi sinh vt th tn ti cho n khi b Pasteur v cc nh khoa hc khc chng minh l sai lm. Trong cun Georgies ca mnh, nh vn La M Virgil (th k th nht trc Ty Lch) trnh by cch sinh ra nhng con ong t mt con b con, l nh mt con b v phc cho n cht m khng lm rch da ca n, trong mt cn phng c nhng ca s m ra bn hng ng, ty, nam, bc. Van Helmont (1577-1644) cng cho chng ta mt cng thc lm ra nhng con chut bng nhng ht la m v mt ci o lt bn (C. L. Duddington, The Living World, 1968). Ngy nay ngi ta bit rng tt c loi cn trng v nhng sinh vt nh m ngi Ty Tng cho l sinh ra mt cch t nhin th thc ra c sinh ra t trng ca cha m chng. V nhng ha thch sinh vt th ngi Ty Tng ngh rng l xc cht ca nhng con vt sinh ra t nhin trong do mt nghip qu nng n no , ni chng tri qua mt kip sng khn kh trong bng ti v c n, khng th c dng c mt cht no c. By gi chng ta bit rng l xc ca nhng sinh vt sng trn mt t v sau khi cht c chn vi trong t . Nh vy iu bin lun th nh ny sp , v khng c l do g tin vo thuyt sinh sn t nhin. Nu s sinh sn t nhin din ra t rt lu trong qu kh, trong thi nguyn thy ca s sng

trn tri t, th n phi tri qua v s nhng iu kin mi trng cc k bt li v nh vy khng h tr cho lun im ca Losang Gyatso. i c Losang Gyatso cng vit rng cc Thnh Nhn (Arya, Tn Gi, cc v thnh tu) cm nhn trc tip kh v tm tinh t (tc l bt hoi). iu ny c vit theo li ca nhng ngi c xem l Thnh Nhn hay ch l l thuyt? Nu c vit theo li ca cc Thnh Nhn th cc v c phi l nhng hnh gi Mt Gio b ra nhiu nm c gng qun tng v kh v tm tinh t? Nu nh vy th iu ny khng phi l mt bng chng gi tr. Vy, bng chng v nhng kip trc da trn thn bn ngoi l iu khng th thit lp c, tr khi ngi ta chnh l mt Arya, m trong trng hp , th ngi ta khng cn bng chng no c. 2. Bng chng da trn tm tr: y l bng chng quan trng nht, v c c ba tc gi Ty Tng l c Dalai Lama, Lama Zopa Rinpoche, v Losang Gyatso ni n. Trong hnh thc suy din n gin nht, iu bin lun ny c vit:

V s bit ca mt phm nhn va mi sinh ra: s bit ny c t s bit ca kip trc; v n l s bit (With respect to the knowing of an ordinary being just born: It is preceded by earlier knowing;Because it is knowing). S bit l tm thc, hay tm, theo cc vn bn Lo-rig?. Pht gio ni rng (1) tm l mt php hu vi (v thng, v do phi c nguyn nhn), v (2) nguyn nhn ca mt tm khng th hon ton l vt cht m phi bao gm mt tm c trc cng loi trong cng ging sinh mnh ca mt ngi. Nu chi b mt iu hoc c hai iu ny th l duy vt. n ngy xa cng c nhng quan im duy vt khc nhau, v nhng ngi duy vt (Lokayata, thun th phi, th tc) l mt nhm thiu s nh lp d. Ngy nay h ng hn khi nhng hnh thc ch ngha duy vt tr nn chnh thng nhiu ni trn th gii. Vn tm v vt, l ngun gy nhiu tranh lun gia cc trit gia Pht gio cng nh ngoi Pht gio trong hng ngn nm, v vn tip tc c cc nh sinh hc, vt l hc, siu tm l hc, trit hc v nhng ngi khc tranh lun d di. Nh vy nu ngi no ni rng tm ra mt li gii p ch bng l lun khng thi th ngi s gp nhiu phn i. Chp nhn iu (1) tm thi trong lc ny, chng ta c th xc lp iu (2) mt cch trc tip hoc bng cch bc b nhng quan im duy vt tng im mt. Xc lp trc tip ngha l ghi nhn rng kinh nghim tm tr hin ti ca mnh l mt ging lin tc nhng trng thi tm v gm c k c v kip trc ca mnh, v t thuyt phc mnh rng n phi nh vy ch khng th no khc hn. C l khi mt ngi hiu tnh cht ca tm th ngi s thy rng n phi nh vy, cng ging nh Thnh Anselm (Anh Quc, th k 11) ni: Mt ngi hiu Thng l g th khng th no ngh rng Thng khng c tht ( No one who understands what God is can conceive that God does not exist). Mt ngi t c s hiu bit su xa nh vy khng th khng gp nhng du vt trc tip ca nhng kip trc ca mnh, v nh vy nhng bng chng thuc loi suy lun l tha, khng cn thit. Tuy nhin i vi nhng ngi khng c tri kin th cn phi c s phn bin nhng quan im duy vt. Theo cc tc gi Ty Tng th nhng ngi duy vt n a ra t nht l ba cch, trong tm tr ph thuc th xc v c sinh ra vi th xc v s

dit khi th xc khng cn. i c Losang Gyatso ghi nhn nhng kin duy vt ny nh sau: Tm tr l h qu ca th xc, ging nh nh sng l h qu ca mt ci n; hoc n l tnh cht ca th xc, ging nh v ca bia l tnh cht ca bia; hoc n l kt qu c bit ca th xc, ging nh mt bc tng v bc tranh trn bc tng . Nhng iu ny s c xt ring r sau y: (a) Losang Gyatso ni: Mt thn th kch khng th l duyn ni tri c bit ca tm thc v bt c mt ci g gip hoc lm hi th xc cng khng th n c gip hoc lm hi tm thc, v v tui tr hoc s lo nhc ca th xc khng mang li s tr trung hoc s suy nhc ca tm tr. Khng c l do no vng chc, v s can thip vo b c (th d nh vi nhng in cc) c th c nh hng n tm thc, v v tm tr c th thay i vi tui tc. Nh vy chng ta kh hiu l Losang Gyatso mun ni g. (b) Ton b th xc khng phi l nguyn nhn ca tm, iu ny mi nghe th c v hin nhin v nh vy c ngha l tt c th xc tr thnh tm thc v do bin mt. Nhng, nh th d v n v nh n gi , tin trnh chuyn ha ny c th chm n mc khng th nhn ra c, vi thn vt cht c nui dng bng thc phm v.v... trc khi s kin tr nn r rng. Tht vy hot ng ca h thn kinh tiu th nng lng ha hc c t thc phm, v iu ny c th c nu ln cho thy l c mt tin trnh nh vy. Trong cun M Hu Nhn (Opening of the Wisdom Eye)) ca c Dalai Lama a ra hai h qu ca duy vt phn bin nh sau: Nu ni nh vy th s trng thnh v s gi suy ca th xc s gy ra s trng thnh v s suy nhc ca tm tr. Thm na, nh vy th tm tr c th xut hin trong mt xc cht (v theo quan im duy vt, tm tr ch l mt hot ng ca cc thnh t vt cht). i c Losang Gyatso ni thm: Nu vy th v thc hnh kh hnh s c mt tm tr suy nhc; hoc ngc li, cng ging nh s gim sc m ca thn th l nguyn nhn gy ra bnh cm lnh, s suy nhc ca th xc s l nguyn nhn lm cho tr thng minh pht trin.

Nhng iu phn bin ny c v th kch, v khng xt n tt c nhng im phc tp ca vn , v thiu mi c gng cho thy chng theo st lun im ca i phng, hay cho thy chng c hiu qu ln nhn ra. i c Losang Gyatso khng bit chc kt qu phn bin ca mnh n mc a ra hai im tri ngc nhau bc b lun im duy vt. Thm na nhng iu phn bin ny khng vng chc, v ngi ta nhn thy rng (1) tr thng minh ca tr em pht trin theo s trng thnh ca chng, v tm tr suy nhc theo tui gi; (2) Ty Phng c nhng ngi sng li sau khi c xem l cht lm sng, cha ni g n nhiu chuyn xc cht sng dy ca Ty Tng; v (3) c Pht cng nh Jetsum Milarepa nhn thy thc phm dinh dng lm tm tr mnh m cho vic tu tp sau khi tuyt thc lu ngy. Cc tc gi Ty Tng cng vit rng vt cht khng th l nguyn nhn ca tm, v tm l v hnh, m ci hu hnh th khng th tr thnh ci v hnh, v ngc li ci v hnh khng th tr thnh ci hu hnh. Lun im ny cng nh iu khng nh (2) phn trn (Nguyn nhn ca mt tm khng th hon ton l vt cht, m phi bao gm mt tm c trc cng loi trong cng dng sinh mnh ca mt ngi) c th lm cho ngi ta nghi ng nhiu hn na, v khng hiu Pht gio s din dch nh th no m nhng li ny i vi h ging nh mt gio iu m Pht gio t t ra. Cc nh vt l hc cho thy nh sng l mt dng nng lng c th hon chuyn c vi nhng dng nng lng khc, k c vt cht, nh vy ti sao tm tr, m chnh Pht gio gi l tnh quang(clear light) li khng th cng chuyn hon c vi vt cht? Mt hnh gi vi ni lc thm hu khng th to ra mt thn mi bng lc v thi trin hin ha mi th vt cht ch bng sc mnh ca tm tr hay sao? Hn na, khng phi tt c cc php u c cng mt tnh cht l Chn khng hay sao? Sc v Khng c ngha g khi so snh vi thuyt ca Einstein ni rng vt cht c th c xem l khng gian cong, di chuyn? Ngi ta c ch nghi ng iu khng nh trn. (c) i vi lun im Lokayata cho rng tm l mt tnh cht ca th xc, cc tc gi Ty Tng khng a ra mt li phn bin no, v y l mt iu ng bun, v lun im ny ging vi quan im ca duy vt hin i nht. Losan Gyatso li cn a ra mt th d tng t lun im duy vt ny. ng ni rng khng c mt b phn no ca th xc c th chuyn thnh tnh cht tm tr, cng ging nh g trm khng th tr thnh tnh cht ca

g trm, v mi trm l tnh cht ca g trm, nu th d ny ng th tm tr s phi l tnh cht ca mt b phn ca th xc! Theo tc gi Ty Tng Gyel-tsap Je th th d ca phi th tc Lokayata khng phi l v ca bia m l kh nng gy say ca bia. Lun s Candrakirti cng ni n mt th d tng t ca phi ny: Cng ging nh ru c kh nng gy say v lm cho ngi ung say v m mui, t s tng trng vt cht ca bo thai nh v nhng th khc, tm ca mt ngi c sinh ra; v tm ny s phn bit mi vt. Candrakirti vit theo quan im ca phi Prasangika, khng bc b trc tip th d ny nhng ngi bin lun rng nhng quan im v nhng vt khc ca phi Lokayata l ng nghi ng, v trong th d ny h sai lm ch xem cc php sc tng l c tht.
---o0o---

Chng nm - Pht Gio, Khoa Hc, v Ch Ngha Khoa Hc

Khc vi n thi xa, ngy nay ch ngha duy vt c xem l chnh thng, v khng c mt ngi no trong chng ta c th thot c nh hng ca n. mi pha, khoa hc c xem l chng minh rng nim tm v tt c nhng g siu nhin l phi l. Chng ta lun lun nghe ni tn gio ch l o tng, khng xng ng vi ngi duy l, l ci c dng thay cho vic n p giai cp, cho tnh dc b nn, l mt s mong mun u tr c mt ngi cha ton nng (all-powerful father), hay mt ci g . Ngi man d, do bt lc trong cuc i u vi thin nhin, tt nhin phi dng ln nim tin vo thn thnh, ma qu, php l, v nhng th tng t. Ging nh vy, do bt lc trong vic chng li nhng k bc lt, giai cp b bc lt dng ln nim tin vo mt i sng tt p hn sau khi cht... Tn gio l thuc phin dnh cho nhn dn. Tn gio l mt th men ru tinh thn m trong nhng ngi n l ca t bn dm cht hnh nh con ngi ca mnh, s i hi ca mnh c mt i sng phn no xng ng vi con ngi". (V.I. Lenin, Ch Ngha X Hi V Tn Gio 1905). (Impotence of the exploited classes in their struggle against the exploiters just as inevitably gives rise to the belief in a better life after death as

impotence of the savage in his battle with nature gives rise to belief in gods, devils, miracles, and the like... Religion is opium for the people. Religion is a sort of spiritual booze, in which the slaves of capital drown their human image, their demand for a life more or lessworthy of man). Lenin cng c mt li ha hn ngay trong bn lun vn ny: Chng ta s lun lun tuyn truyn th gii quan khoa hc. y l mt th d v ch ngha khoa hc, mt h t tng tuyn b rng mnh c tnh cht khoa hc, trong khi tht ra c tnh cht gio iu v do khng c tnh khoa hc. Nu cc nh t tng khoa hc ch ngha c th cu vin khoa hc bin minh cho quan im duy vt ca mnh th ch l v ch ngha duy vt c thit lp vng chc ngay trong khoa hc. Trong hn mt th k, c bit l t khi cun The Origin Of Species (Ngun Gc Cc Chng Loi) ca Darwin c xut bn vo nm 1859, cc nh sinh hc ni rng loi ngi chng ta khng l g khc hn nhng b my rt phc tp, c sinh ra t mt lot nhng s kin ngu nhin. Chng ta c y ch v t tin ca chng ta thnh cng hn nhng sinh vt khc trong cuc u tranh khc lit sinh tn. i sng khng c mc ch no c, ngoi tr cnh tranh v sng cn, v mi nh gip nhng con ngi khc ch l mt phn ca m thc hnh x di truyn tnh c thun li cho s sinh tn ca loi ngi chng ta. Mt ch thuyt c gi l ch ngha c hc, cho rng tt c cc sinh vt u c th c gii thch theo quy lut vt l v ha hc, v ch thuyt ny t c ht thnh cng ny n thnh cng khc. Trong khi ch ngha sinh lc li cho rng vt cht sng c mt ci g c bit lm cho n thuc mt loi cao cp hn mt b my, d b my c phc tp n u. Nhng thuyt sinh lc b bc b tng im mt, v trong phn ln th k 20 hu nh b b ri. i vi s thch thc ny, Pht gio c th lm c g? Chng ta c ba cch chnh yu sau y: 1- Chnh Thng: duy tr tt c nhng nim tin truyn thng ca Pht gio Ty Tng v chi b hon ton Khoa Hc. y l cch hnh x ca i c Losang Gyatso khi ng c gng bc b nhng kin cho rng loi ngi tin ha t mt loi ng vt thp hn, v rng cm gic au bn chn pht ra l so s truyn xung in thn kinh n b c. Cch ny c th thch nghi vi ngi Ty Tng n , nhng i vi chng ta Ty Phng th khng th dng c.

2- Li li: vch r lnh vc ring ca Khoa Hc v tn gio, chp nhn rng s tht vt l phi c tnh cht c gii, cn tn gio th phi c gii hn v s tht tm linh. Cch ny c nhiu ngi Ky T Gio dng, v c l chng ta c th ct ta gio php ca Pht khng xm phm vo lnh vc khoa hc. 3- Tng Hp: nhn nhn rng khng th c chuyn c hc v Gio Php u ng, nhng cng bit rng khng th bc b bng chng quan st khoa hc, d cch gii thch ca khoa hc c th sai lm, xt k khoa hc trong nh sng ca Gio Php v i n mt s tng hp. Trong tin trnh ny mt s gio l ca Pht gio truyn thng s phi c loi b v khng tng hp vi kt qu ca quan st khoa hc v mt trong nhng gio l ny l thuyt cho rng tri t, mt tri v mt trng c hnh a trn, phng, nhng nu mun Pht gio thc s c nh hng Ty Phng th vic nhn xt v ph phn nhng thuyt ca khoa hc l khng th thiu c. Nh bng chng v lun hi c trnh by Chng 3 cho thy, phi cng nhn rng Gio Php hp l hn l nhiu ngi ngh. V cn bn, khoa hc v Gio Php khng th i nghch nhau. c nhng ngi ch n Pht gio khi nhn thy Pht gio c tnh cht khoa hc theo mt ngha no . D khng hon ho v c nhng sai lm tm thi, v lu di khoa hc l phng tin rt tt vt qua nhng gii hn ca c nhn v t n s tht c thit lp vng chc. Tnh cht ca khoa hc l thc th v sn lng t nhng kin ca mnh di s kho st v ph bnh cng bng. Tuy nhin, bt c lc no trong gii khoa hc cng c nhng tng sai lm r rt cn phi c loi b. Mt trong nhng sai lm l t thi Darwin ch ngha duy vt ng tr mn sinh hc mi lc mi nhiu hn. ---o0o--Charles Darwin Nh t nhin hc ngi Anh, Charles Darwin (1809-1882), cng hin hai iu cho sinh hc. Th nht l ng trnh by r rng s tin ha ca cc loi ng vt v thc vt. y l kt qu ca v s nhng cuc quan st, v mn sinh hc phn t cho thy nn mng di truyn ca thuyt tin ha. Thuyt tin ha l tng hp nht trung ng ca sinh hc, mang li trt t cho s a dng v phc tp ng ngc nhin ca th gii sinh vt. Th nh l ng trnh by mt thuyt gii thch rng tin ha l hot ng ngu nhin c tnh cht c hc, v y li l mt chuyn khc. Tt nhin l c s thch

ng ca sinh vt vi mi trng bng tin trnh chn lc t nhin tng t tin trnh m Darwin nu ra, nhng khng th ni rng nh vy tt c cuc tin ha sinh hc c gii thch mt cch tha ng. Khi quan st vn vt, chng ta ngh n tng cho rng tin ha l mt tin trnh thng minh ch khng phi ch l nhng s tnh c. Tuy nhin, ngh tng l mt chuyn cn chng minh li l mt chuyn khc. Cho n lc ny thuyt tin ha ca Darwin vn l trung tm ca sinh hc, vn c nh hng chng li mi quan im tn gio. Mt nh khoa hc kim huyn hc cho rng thuyt tin ha c l l lc hc m nht e da nghim trng n li ch ti thng ca tm hn (a sinister force-perhaps the most sinister-that seriously threatens the ultimate good of the human soul). Nhng ngi chng li thuyt sinh hc c hc nu ln 3 iu: (1)bng chng trc tip cho tm c t siu tm l v k c v kip trc; (2)nhng vn v nhng kh khn chnh yu trong thuyt tin ha; v (3)vt l hin i. Ba iu ny gy ra nhng phn ng d di ca phi duy vt theo th t l (i)bc b thng thng rng khng h c nhng bng chng , hoc cho rng l gi di, (ii)ch ra nhng vn trc y tm c gii php c hc v tn cng vo ng lc ca i phng, t co h tm kim mt Thng ca nhng khe h nng cho tn gio ca mnh trong nhng ngy thng cui cng, v (iii)cng kch d di cc nh vt l hc l nh mt nim tin khoa hc, lung lay v s chc tht, lin h nhn qu vt l v s duy l, v ch mi vo mn sinh hc khng thuc phm vi ca h. By gi ngi ta c nhiu bng chng c tnh cht khoa hc v nhng hin tng siu tm l hc nh ngoi cm (thn giao cch cm, thu th (hu nhn), tin cm, c ng trong khi xut thn, trong con ngi cng nh trong loi th, v mc d vn c li gii thch ngc li ca phi duy vt. Nhng ngi chng i ch c th ni rng y l mt m mu ln ca hng ngn ngi trn khp th gii. V ti ny ti nng nhit ngh cun Parapsychology and the nature of life (Siu tm l hc v bn cht ca s sng) ca John L. Randall, nh xut bn Abacus, London, 1972. Nhng iu kh khn vi thuyt tin ha tn Darwin cng c chnh cc nh sinh hc tho lun nhiu, v nhng hc gi Pht gio no mun ph bnh thuyt Darwin m khng phm sai lm th nn bit v nhng iu ny. Cun sch ca Randall c gii thiu s lc v vn ny cng vi nhng iu tham kho khc.

Nn mng ca sinh hc tt nhin l vt l hc nhng trong khi cc nh sinh hc vn cha tin vo thi i hu c hc th s khm ph thuyt tng i v c hc lng t gii thot cc nh vt l hc khi li suy ngh my mc th thin vn ni tri trong th k 19. Trong cun The Philosophy of Consciousness Without an Object (Trit Hc Tm Thc Khng i Tng), Franklin Merrell-Wolff vit rng k t nm 1896, khi nh vt l hc ngi Php Antoine Henri Becquerel (1852-1908) khm ph s phn r c tnh phng x ca Uranium, gii vt l hc t nn mng cho huyn hc mt cch tch cc, v khng h tr g cho li gii thch duy vt ca thuyt tin ha Darwin. Trong cun sch so snh huyn hc v vt l hc xut bn nm 1974, tc gi L. Leshan trnh by bng chng thuyt phc ca s tng ng gia th gii quan ca nh vt l v ca nh huyn hc, vi nhng cu trch trong cc tc phm ca h v mi c gi on xem cu no l ca cc nh huyn hc v cu no l ca cc nh vt l hc. Vt l hc t b nim vn vt hin hu mt cch tuyt i, v nhn thy rng cc hin tng ty thuc rt nhiu vo ngi quan st no m ngi lm. Mt nh vt l tip nhn tt c thng tin ca mnh qua cc gic quan, v vy rt cuc ngi khng th no trnh c vic xt n tm thc. Cc nh vt l nghin cu v ht cn bn c nhng tng k l n mc ngi ta khng ngc nhin lm khi thy mt nh vt l l thuyt, lp mt thuyt ni rng trong cc cc in t c tm thc. Tuy nhin, tng ny s khng th gii thch c k c v nhng kip trc trong mt chui n nht, c nhn thy l khng pha trn vi nhng c nhn khc, v vy cng ging nh a s tng ca cc nh vt l l thuyt, tng ny s l ng ct. Nh tm l hc v trit gia William James ni: Ch c mt s tht vng chc, v l s tht m ngay c nhng ngi a nghi nht cng khng dm ng n, l: hin tng tm thc l c tht (There is but one indefectibly certain truth, and that is the truth that pyrrhonistic scepticism itself leaves standing-the truth that the present phenomenon of consciousness exists). Nh vy th lm sao nim v tm nh mt ci g nhiu hn l hot ng l ha ca h thn kinh li c th b loi b khi mn sinh hc, n mc m mt nh thn kinh sinh hc c th t co nhng ngi c gng ti khng nh nim ny l t chc mt cuc tn cng khng ch chng li thn kinh sinh hc m cn chng li ton b cu trc duy l ca chnh khoa hc? (an attack, not merely against neurobiology but against the whole rational structure of science itself). S ght v s tn gio v huyn b ng vai tr ca n, nhng c l iu quan trng hn l chng ta c thi quen lm cho th gii tr nn khch quan

bng cc bc li li vo trong vai tr ngi chng kin khng thuc v th gii xung quanh mnh. Nh vt l hc Shrodinger, mt trong nhng ngi xy dng thuyt C Hc Lng T, gii thch r rng nhng hu qu sai lm ca thi quen ny t nhng cm gic, nhn thc, v k c ca mnh, tm tr ca chng ta dng ln th gii tht khch quan. Th gii khch quan ny bao gm c c th ca ring chng ta v c th ca nhng ngi khc, v chng ta c nhng l do tin rng nhng c th ny lin quan n tm thc. V vy chng ta cho rng tm tr ca ngi khc to thnh mt phn ca th gii tht xung quanh mnh, v chng ta kt lun rng tm tr ca mnh cng lm thnh mt phn ca th gii tht m n xy dng. Chng ta cm thy chc chn rng con ngi thc ca mnh th bn trong u ca chng ta, ang nhn ra ngoi t pha sau hai con mt. V vy chng ta ngh rng mnh tm thy trong th gii tht nhng cm gic v mu sc, m thanh, v.v... v nhng ch m tm v vt tng tc, nhng v thc ra tm tr ca chng ta khng bao gi l mt phn ca th gii, v tm tr ca ngi khc m chng ta tuyt i khng th t n mt cch trc tip v ch quan th cng vy, nn d nhn k n u chng ta cng khng tm thy nhng cm gic hay nhng s tng tc , m ch thy vt cht hnh x theo ng nhng quy lut vt l v ha hc, nh nhng xung in truyn qua dy thn kinh, nhng cht dn truyn i ngang qua nhng ch tip gic t bo thn kinh kch hot nhng t bo thn kinh khc v c thu dn bi nhng cht Enzyme, v tt c nhng hot ng phc tp khc ca h thn kinh. Khng u c mt bng chng khch quan no v s hin hu ca tm hay s tng tc ca tm vi vi vt. Trit gia ngi Ha Lan Sjunoza (th k 17) ni: Th xc khng th ra lnh cho tm tr suy ngh, m tm tr cng khng th ra lnh cho th xc vn ng, ngh ngi hay mt s vic no khc. Th m hnh nh chng ta phi chu trch nhim cho nhng vic lm ca mnh! Schrodinger xem y l mt iu mu thun m chng ta ch c th vt qua c bng cch nhn nhn rng ch th v khch th l mt, nhng v mc ch thit thc, trong i sng hng ngy v nghin cu khoa hc, chng ta phi phn bit ch th v khch th. Nh vy, c th so snh thuyt ca ng vi thuyt ca phi Duy Thc (Citta-matra) ca Pht gio, c cng cch trnh by hai chn l tuyt i v tng i, tuy nhin ng trnh khng ni g v nguyn nhn ca nhn thc gic quan.

Vy iu hp l l cc nh khoa hc nn quyt nh gii hn vic nghin cu ca mnh vo th gii khch quan, trnh nhng tng gy kh khn. Trong trng hp ny th i vi khoa hc khng c ci gi l tm m ch c hot ng ca h thn kinh. Nhng cng nn cnh gic rng s c nhng ngi khng hiu ng lp lun ni trn, rt ra nhng kt lun sai lm v thiu bng chng khch quan ca s tng tc tm v vt. Mt th d l trong cun sch ca mnh Jacques Monod ni: Vic phn tch khch quan lm cho chng ta phi thy rng cp bi trng b c v tinh thn ch l o tng. Nhng ngi nh vy khng nhn thc c rng vn ny ngoi tm ca phn tch khch quan. C mt iu ng ghi nhn l mt nh khoa hc khc, Franklin MerellWolff, do chng ng thin chp nhn trn vn quan im Duy Thc. ng lp lun: C l ch c kinh nghim l cung cp li gii thch v vic quy nh gi tr thc t cho vt liu ca khoa hc vt cht, v l vt liu ny tng i thng thng v bt bin i vi i a s ngi quan st, v theo s bit thng thng th khng mt ngi no c th thnh cng trong vic lm nh vt liu ny khng c tht. V ng gii thch ci khch quan l mt o gic tp th c phng chiu t v thc tp th. Nu lut nhn qu sn sinh mt h qu vt cht th c l y l mt s tng tc tm v vt. Theo l lun ca Schrodinger th nhn mt cch khch quan, h qu phi tun theo nhng quy lut khoa hc thng thng. Th d, trong khi i qua mt khu rng, mt ngi b mt cnh cy ln ri trng v b cht. Li gii thch khoa hc l cnh cy b cn trng n c khot dn cho n khi n khng cn sc chu sc nng ca chnh mnh, v v vy n ri xung. Li gii thch ny l ng v chng ta c dy l phi tha mn vi li gii thch nh vy, chp nhn rng vic ngi pha di cnh cy vo ng lc n ri xung ch l mt ngu nhin. Ngi ta c mt li gii thch khc m chng ta s gi l k b. C nhng ngi s ni rng ngi b cnh cy ri trng v b k th ca mnh lm hi bng php thut, cn mt v Lama Ty Tng th s ni rng l nghip qu ca ngi y. Tt nhin nghip qu ny khng hin hu mt cch khch quan, t nht cng l i vi ngi thng, v vy khng phi l li gii thch khoa hc, nhng nu cho rng tm thc ca ngi qu tht mang nghip cm (mt cch ch quan, i vi ngi ) c khuynh hng thu ht mt ci cht nh vy, chng ta thy l khng c g mu thun gia li gii

thch khoa hc v li gii thch nghip qu v s tng tc ca tm v vt hin l trong th gii khch quan nh mt s ngu nhin. Cng ging nh vy, theo khoa hc th vo lc th thai, ci trng mang mt na s gien ca m, c chn mt cch tnh c trong mi cp gien, v mi tinh trng mang mt na s gien ca cha, cng c chn mt cch tnh c, v ci trng c th phi hp vi bt c mt tinh trng no trong hng ngn tinh trng, nh vy th cht di truyn ca a con c quyt nh mt cch tnh c. Vi nhng gien thch hp c trong cha m (iu ny khng c ngha l cha hay m phi biu l nhng c im ny) a con c th thng minh hay n n, da en hay da trng, nam hay n, mt trn hay mt vung v.v... nhng i vi Pht gio th nhng c im ny c quyt nh bi nghip bo vn c mang trong dng sinh mng ca a con t nhng kip trc ca n. Chui nhn qu t nhng kip trc ca a con c v nh ln t chui gien di truyn, nhng cn phi hiu rng khng c g mu thun c. Cch gii thch c im ca a con bng gien di truyn vc cch gii thch nghip qu u ng. Cng nh trong th d ngi b cnh cy ri trng, s chn gien di truyn c v ch l mt s tnh c trong th gii khch quan, nhng i vi Pht gio th l s tng tc ca tm v vt. Chng ta cn phi xt k nh vy v ngi ta thng ngh lm rng nu thuyt nghip qu l ng th di truyn hc phi sai. C nhiu tc gi Pht gio hiu lm di truyn hc. Nhng nu hai li gii thch ny thc s mu thun nhau th nghip qu s l li gii thch m chng ta s loi b, v s xc thc ca di truyn hc c chng minh sau nhiu nm nghin cu. Tht ra gien di truyn l phng din vt cht ca phng tin m lut nhn qu dng sinh ra qu chn mi (vipaka-phala). Nhng trng hp c xem l s tng tc tm v vt khc, nh nhng hin tng siu tm l hc, cng hin l mt cch khch quan nh nhng s kin ph hp vi quy lut ca khoa hc vt cht nhng c xem l ngu nhin. Nu mt nh thu th nh Edgar Cayee m t ng nhng ng tc ca mt ngi cch xa mt na lc a, khng ai nghi ng l nhng li ni ca ng khng pht ra mt cch thng thng qua tn hiu ca b c vn ng nhng bp tht pht m, nhng ng tc ca ngi kia cng c vn ng nh vy, nhng iu c bit y l li m t ca Cayee ngu nhin ph hp vi ng tc ca ngi . Jacques cng ni rng s tin ha ca cc loi sinh vt c quyt nh bi s bin i gien m theo quy lut ca C Hc Lng T v theo tnh cht

ngu nhin ca kt qu ca s bin i th ch l nhng s kin thun ty tnh c. Ai c th ni l y cng khng c s tham d ca tm thc? V sinh hc v thuyt nhn qu khng mu thun nhau nn khng c l do g Pht gio bc b kin cho rng c s di truyn v gien ca nhng tnh cht tm tr no , th d nh tr thng minh, v c nhng ngi nh li trong kip trc mnh c tr thng minh t nhiu nn c th ni rng s khc bit v tr thng minh gia mi ngi l iu c tht mt cch ch quan. a s th vt rt km thng minh so vi a s loi ngi, v vy c th ni rng nhng c im th xc c nh hng n kh nng tm tr. Nh vy r rng tim nng thng minh do gien di truyn l mt phn ca nghip qu. Tuy nhin, mt li gii thch da theo lut nhn qu c th sai lm v c th b phn chng minh. Lun s Aryasura (th k th t) vit: D thiu tr lc, kh di, v khng c s hng dn, bt c tr s sinh no cng tm s n ung v c gng b sa m. y l tp kh t kip trc. Nhng hot ng theo bn nng nh s b sa, n ung, tiu ha, bi tit, v ht th ca tr s sinh u c dng lm bng chng ca kip trc, vi l lun cho rng khng th gii thch c nhng hot ng ny ngoi iu chng l thi quen ca kip trc. Chng c xem l nhng h qu ging vi nguyn nhn (ng lu qu, nisyanda-phala), v khng phi l nhng c im c s di truyn quyt nh, hay qu chn mi (d thc qu, vipaka-phala), nhng nu hnh vi theo bn nng khng do cha m di truyn th nh vy nhng c th ca cng mt loi s c nhng hnh vi bn nng khc nhau, tng ng vi kip trc khc nhau ca chng; nhng tht ra th vt, c bit l cn trng, thng c nhn thy l c nhng hnh vi bn nng rt phc tp, c biu l bi tt c nhng c th ca chng loi, v khc vi hnh vi ca nhng loi khc. Li th, tiu ha v.v... cng khc nhau gia cc loi. Nhng s kin ny ph hp vi li gii thch theo s di truyn gien ca nhng m thc hnh vi, v khng ph hp vi li gii thch tp kh. Li gii thch c hc v s th v.v..., theo di truyn l , v xt rng ngi ta c th ch to mt ci my bit lm tt c nhng hot ng ny m khng cn phi c thi quen t kip trc. T l lun ca Schrodinger, chng ta cng c th thy ti sao lut nhn qu ni chung li su xa v kh hiu nh vy. hiu tin trnh tng tc ca tm v vt v phng din vt cht ca n, chng ta cn phi hiu c chn l tuyt i ln chn l tng i, chn v tc , theo quan im ca phi

Duy Thc; v hiu c hai cng lc th l mt vic m ch c mt v Pht mi c th lm ni. D khng i hi gic ng trn vn, vic vn l kh. ---o0o---

Chng su - Chi tit v lun hi

Nu mun chng minh ton th thuyt lun hi ca Pht gio, chng ta khng th no ch cn chng minh s kin ti sinh. Nhng im quan trng ca thuyt ny l: (1) Ngi ta khng ch ti sinh trong loi ngi, m c th ti sinh trong v s trng thi hin hu khc, a s l v hnh i vi chng ta. (2) Khi qua i, khng chc g ngi ta s ti sinh lm ngi tr khi t c mt trnh o c no . Gn nh tt nhin h s ti sinh trong mt ci thp, chu nhiu au kh, v li nhiu i kip trc khi ti sinh trong ci loi ngi mt ln na, v y l ci c nht trong ngi ta c c hi t tp t gii thot. (3) Vng sinh t lun hi ca con ngi c t v thy. Ngi ta tri qua tt c cc ci v c loi lin h vi mi sinh linh. (4) Gia hai kip sng con ngi trong trng thi trung gian. Chng ta hy xt nhng im ny vi nhng bng chng m by gi c c. 1- Ti sinh trong nhng loi khc: C v s trng thi sinh tng ng vi v s nghip khc nhau ca chng sinh, nhng nhng trng thi ny c chia thnh nm hay su ci chnh yu, ty theo cm xc ni tri trong mi sinh linh. i hnh gi Milarepa (th k 11) ni: Sn hn ln l s tri buc ca a ngc, Keo kit ln l xing xch ca ng qu, Si m ln l xing xch ca loi th, Tham dc ln l dy tri ca loi ngi, Ganh t ln l xing xch ca A tu la, Kiu ngo ln l dy tri ca cc v thn, l su s tri buc lm cho ngi ta khng th t gii thot".

Great hatred is the fetter of hell, Great avarice the pretas chain,

Great delusion the animals. Great desire is the human fetter, Great jealousy is the asuras, And great pride the devas chain. These are six fetters binding one from Freedom.103 Nu chia thnh nm ci th ci A tu la hay bn thn v ci nhng v thn (deva) c xem l mt. Trong cc sch ngy nay, ti ch thy c cun sch nghin cu v lun hi xut bn nm 1975 ca Francis Story l ni n trng hp ti sinh trong ci cc v thn. Trong cun ny mt ngi n ni rng trong mt kip trc mnh l mt t Trung Hoa, v vo cui kip khng st sinh v khng n tht na, kt qu l ngi ti sinh lm mt v thn ci tri. Sau mt thi gian ci cc v thn, ngi ti sinh trong kip hin ti. V ci cc v thn, ngi ch ni mt chi tit l cc v thn mc y phc kiu Trung Hoa. Loi th l loi c nht m loi ngi c th trng thy. Mt trong nhng i tng ca Francis Story, mt Pht t ngi Min in ni rng trong kip trc mnh l mt con nga. Trong nhiu ln ngi thin ngi lin tc b quy nhiu bi nhng m thanh ging nh ting nhc nga, mt cm gic mnh ang i n, v thnh thong li c cm gic b chm chch... nhng ni khc nhau trn thn th, c nh l ang b rui bu. Khi ngi ly tay xua i, v y nhn thy l trong phng khng c mt con rui no c. Khi c thi min li li qu kh, ngi cng c nhng cm gic nh vy. Khun mt ca y ging nh nga, ging ni cng ging ting nga ku, v y l ngi chm tr, thch gn vi nhng con nga. V nguyn tc th c th kim chng s kin kip trc l nga. Mt truyn thuyt ca phi Cathan Php k rng c mt ngi nh li kip trc mnh l nga v b mt mt ci mng nga mt a im. Khi i tm ch , ngi ta tm thy ci mng nga. i tng trong cun sch ca nh nghin cu Isola Pisani cng nh li rng gia nhng kip lm ngi cch y hn mt ngn nm, c mt kip mnh l mt con s t ci. Ngi khng cm thy kip lm th ny thp km hn kip lm ngi, cng khng phi l ngi ti sinh trong loi th

v nghip qu xu, m ngi chn s ti sinh nh vy c kinh nghim tt. i tng cng nh li mt kip trc mnh l mt ci cy. Gio l Pht gio bc b thuyt ti sinh trong loi cy c, nhng ni rng c th c nhng vong linh c thn thc b rng buc vo mt ci cy hay mt qu ni do nghip qu xu. C mt trng hp hin hu trong trng thi preta (ng qu hay qu i), tc l mt sinh linh lc no cng c cm xc ham mun, l trng hp ca mt ngi hu thuc chng tc Karen Min in m nh nghin cu Francis Story kho st. Ngi ny c d tt bm sinh bn tay v bn chn, vi nhng ln in su, bn tay ph km pht trin phn di ca vt ln ngang lng bn tay, v ba ngn chn dnh vo nhau. C nhng khi cnh tay phi ca ngi sng ln, v y cm thy rt au nhng ch . Ngi nh li kip trc mnh l con ca mt ngi giu c, c tha hng mt gia ti gm ba ngi nh, nhiu tin bc v nhng bo vt khc. Sau khi ngi cha qua i, y sng mt mnh khng c ngi hu trong mt ngi nh. Mt m bn cp xng vo, dng dy km tri cht hai bn tay ca y gia hai chn, ri ly i tt c tin bc v nhng mn qu gi, trong ba ngy, ngi hp hi mt cch au kh, vi nhng git mu nh xung t nhng vt t hai bn tay, v ng c gia ba ngn chn. Ri y thy mnh nhn vo th xc ca chnh mnh, v y lang thang khp ni trong mt thi gian rt lu. Lc y ch c mt ngh duy nht, ging nh mt s m nh, l mnh mt ti sn, v mun ly li. Sau cng y nhn thy c nhng ngi sng, c thu ht n ch mt ngi n b, v ti sinh lm con ca ngi n b . Nhng ngi c kh nng tm linh trng thy nhiu vong linh, nhng khng nn ngh rng tt c nhng vong linh u l ma qu. H c th gm c nhng v trng thi trung gian, hay ci trung m, v c nhng sinh linh a ngc na. Theo nh nghin cu Joan Grant th mt hn ma c th ch l mt phn nng lng gii hn ca mt ngi cht, v rt cuc bng ma s tan i. Ti nhn thy nhng trng hp nh li a ngc ch c trong sch ca cc nh nghin cu k c xa. Elizabeth Haich nh li rng trong mt kip trc mnh vi phm mt li th ca tn gio Ai Cp thi c, tng ng mt li th cn bn ca Mt Gio Ty Tng, v ri vo mt loi trng thi a ngc c bit, b giam cng trong ci xc p ca chnh mnh trong ba ngn nm, nhng v khng c g o lng nn khong thi gian dng nh v tn:Lc no ti cng c cm gic kinh s... Ti khng th nhn v

mt hng no tm s cu gip cho linh hn b y a ca mnh... S y a v s au kh khng dt... khng dt... khng dt.... (The feeling of horror and fear refuses to leave me for a single moment... I cannot look in any direction for help for my tortured soul... The tortures and sufferings know no end... no end... no end..). Sau b ta tri qua nhiu kip n b v ri trong kip hin ti ly li c nhng kh nng tm linh m mnh mt. Theo t ng Pht gio th trng hp ny l pratyekanaraka tc c c a ngc hay a ngc t thn. Trong cun sch ca b, Joan Grant m t mt chuyn i thm a Ph, mt phn ca l im o ca b Ai Cp hn bn ngn nm trc. ngi ta phi chuc nhng ti nhiu n mc khng c ti sinh trong loi ngi th gian (people expiate those crimes which are too manifold to be freed on Earth). Mt gio s ngi x Peru, Nam M, ngy xa moi tim hng ngn ngi lm l hin t th by gi cm thy mnh b moi tim v s ln tr li, v ngi hnh ti ch l hnh nh ca chnh gio s . Mt ngi n b b nhng con ong tn cng v trc y b ny lun lun ph s yn tnh ca nhng ngi cng nh vi mnh, cho n khi dng nh s ngh ngi ca h b ph bi nhng con cn trng bit chm chch. Nhng ngi trc kia hnh h loi vt th by gi chnh mnh b hnh h trong th xc th vt, th d nh mt con kh b cht ct bn tay v bn chn. Tc gi Joan Grant ni n mt trng hp a ngc t thn o Crete, Hy Lp. Mt php s cng bch my c gi n d vi mc ch huyn thut, cho n khi mt c chng li, nh thuc c ng ta. Sau khi cht, v php s phi n d trong nm trm nm v phi sng li cn hp hi au n ca mnh khi b trng c. Trong khong thi gian dng nh bt tn, ng ta ch bit c hin ti au kh, v i vi ng ta th s khng khip bt tn ny lun lun mi (Caught in an eternal now, he knows only the present, and to him this endless horror is for ever fresh). Mt trng hp m b Grant gp trong kip ny l mt ngi n ng t t bng cch nhy xung t t tng th su ca khch sn Palace th Brussels nc B, nm ngy trc khi b n tr cn phng ca ngi ny, v ng ta vn tip tc lp li c nhy lu trong trng thi hong s. Trng hp ny c th so snh vi trng hp v php s o Crete, ch khc di thi gian. V t t ca trng hp mi ny tt nhin c xc nhn, cn nhng trng hp khc th khng th c s kim chng. Gi tr ca nhng bo co ny ty thuc vo mc tin cy m ngi c dnh cho tc gi. Nhng cun sch ca Joan Grant qu hay c th b xem l gi to, v kh ph

hp vi gio l Pht gio nu kinh sch c hiu theo ngha tng trng ch khng theo ngha en, v c xem l xc thc v mt tm l hc. Cun sch ca Elizabeth Haich, d c mt s gio l b truyn kh hiu m b k li, cng gy n tng mnh v ngha ca hnh x ly v B Tm, v v s nguy him ca nhng phng php tu luyn kiu Mt Gio. 2.- S him c ca c hi ti sinh lm ngi: Khi ngi ta ch nh li mt kip ci gii A tu la (nhng v thn) khng thuyt phc, hai kip th vt, mt kip lm cy, hai kip lm ma i v mt kip trong a ngc i vi my ngn kip lm ngi th iu ny c v khng tng thch vi gio l Pht gio ni rng ti sinh trong loi ngi l c hi cc k him c. Tuy nhin, c l do chnh ng ngi ta khng thy c nhiu bo co v nhng kip ti sinh trong nhng ci thp, ngay c khi nhng trng hp c tht. Trong nhng cuc soi kip ca Edgar Cayee, i tng c yu cu nh li nhng ln xut hin trn thi gian... trong mi kip hoc xy dng hoc lm chm s pht trin ca ng s, nh vy c ngha l khng k nhng kip ti sinh trong nhng loi khc, v v vy khng ngc nhin khi thy Cayee ch ni n s ti sinh trong nhng loi khc mt cch gin tip - ng xem mt s trng hp bnh tm tr l b xm nhp bi nhng thc th la th xc. Chng ta c th ni mt cch chc chn rng nhng kip c nh hng nhn qu nhiu nht n kip lm ngi ny cng l nhng kip ti sinh trong loi ngi. Trong a s nhng cuc thi min li li qu kh, nht l trong nhng cuc thi min ca nh nghin cu Helen Wambach, ngi ta cn thn gip i tng trnh nh li nhng kinh nghim gy nhiu au kh. V vy m khng th c vic nh li kip a ngc, d vic ny ph hp vi nhng li ngh khc dnh cho i tng. D sao th nhng kinh nghim cc k au kh cng c tnh cht i khng vi s nh li. Tuy nhin, s him hoi ca nhng trng hp nh li nhng kip ti sinh trong loi th lm cho chng ta kh c th chng minh l ngi ta tri qua nhng kip th vt nhiu hn l nhng kip lm ngi trong my ngn nm qua, nh gio l ni. C nhiu trng hp ngi ta tri qua mt lot nhng kip lm ngi vi khong thi gian gia hai kip khng hn vi th k v c khi cn t hn na. iu ng ch nht l cng trnh nghin cu ca Wambach cho thy rng c khong by phn trm nhng i tng ngi M hin i nh li l mnh sng mt thi gian no trong khong t nm 200 trc Ty lch

n nm 500 Ty lch. T nm 1000 Ty lch n th k 20 th t l tng vt. iu ny c ngha l nhng kip trc ca loi ngi ngy nay gii thch cho hu nh ton th loi ngi trong qu kh c lch s ghi chp. Mt iu na l i a s i tng ca Wambach nh li nhng kip lm ngi trong qu kh ca mnh, v vy c th ni rng loi ngi bao gm mt nhm c th lin tip ti sinh lm ngi, vi rt t nhng kip ti sinh trong loi th ln. Nh vy c l i vi khong mt chc kip tr li y gio l Pht gio qu bi quan khi ni rng ti sinh trong loi ngi l c hi cc k him c, nhng iu ny khng c ngha l chng ta c th t mn. Th nht l s thng thng ca ti sinh lm ngi trong hin ti l mt ngoi l. Loi ngi ch c mt trn tri t trong mt phn rt nh ca lch s sinh vt y, v s kin dn s th gii tng cao khc thng trong hin ti s khng tip tc lu di. Trong t nm na c hi ti sinh lm ngi s him hn v kh c hn nhiu. Th nh l d kin ca chng ta rt th s v hn ch, v rt c th trong khong thi gian di hn mt cht na, loi ngi s thoi ha hn tr li trng thi th vt m khng c c hi phc hi nhanh. Th ba l tiu chun hnh vi ca mt c nhn khng tuyt i m ty thuc vo kh nng ca ngi : mt hnh vi c xem l khng ng k trong ngi bnh thng c th mang li hu qu ti sinh trong a ngc cho mt hnh gi cao cp, nh trng hp ca Elizabeth Haich cho thy. 3.- Tm v thy: Trong cun sch ca ng Losang Gyatso bin lun: Khi ni rng phi c mt kip trc cng loi th nh vy cng l ni rng lun hi l v thy, khng c ch bt u, v ci khng phi l sinh linh khng th c lm thnh mt sinh linh, v ci khng phi l tm khng th c lm thnh tm. Th d, trc con g c qu trng, v trc qu trng c mt con g khc; vy khng c gii hn u tin no m ngi ta c th t n. Th d ny cho thy c sc mnh ln nhng hn ch ca li bin lun. Chng ta c bit rng nu i ngc tr li nhiu th h qu kh, t tin ca con g mi lc mi t ging g hn, i qua nhng loi chim khc nhau cho n loi Archaestery (loi na b st, na chim) khong 150 triu nm trc, v trc na l nhng t tin thuc loi b st. Loi b st ny pht xut t loi lng c vn l hu du ca loi c. Loi c c l tin ha t loi ging nh nhng con giun m t tin phi l nhng sinh vt mi lc mi s ng hn, nu i ngc tr li xa hn na. Khoa hc nghin cu ngun gc cc loi sinh vt cho chng ta bit nh vy.

i a s chng ta ngh rng con c c i v con g ngy nay l nhng loi khc nhau, nhng tht ra chng c lin h huyt thng trc tip vi nhau m trong mi con vt khng khc cha m ca n hn l mi ngi chng ta khc cha m ca mnh. Qua 300 hay 400 triu nm, nhng khc bit nh gia cha m v cc con cng li vi nhau thnh s khc bit ln gia mt con c v mt con g. Nu ng dng iu Gi nh 1 theo Losang Gyatso, mt php hu vi (vt v thng) khng phi ch l mt nim, m c sinh ra vi tnh cht ring ca n, khc vi nhng vt khc, hay khng c tnh cht ca nhng vt khc, th t tin 400 triu nm trc ca con g s vn phi l g. Vy l thuyt da trn iu gi nh ny l sai lm trong thc t, v cc loi khng tuyt i khc nhau, m ha nhp dn vo nhau. Khi t iu c bit ngi ta suy lun iu cha c bit th cng suy lun xa cng d phm sai lm, v nu ngi ta suy lun n v cc, th d nh ni rng dng sinh mnh nh mt sinh linh c th th xa v cng, ngi ta s hu nh chc chn sai lm. ch l l thuyt da trn suy lun, v nu ni rng l s tht th nh vy l s hoang tng ln nht. Khng ch c s lin tc gia hai loi ng vt c v g, m cn c s lin tc gia loi thc vt v loi ng vt na, v cn c nhng sinh vt n bo nh Chlamydomonas, Englena, Polytoma, v Volvox va c tnh cht thc vt va c tnh cht ng vt, v c cc nh ng vt hc xp vo loi Nguyn sinh ng vt (thuc ng vt), cn cc nh thc vt hc th xp chng vo loi to (thuc thc vt). Ngi ta nhn thy cc loi thc vt v ng vt a bo cng c lin h mt thit vi nhau, khi nghin cu cu trc v ha tnh ca mi t bo ca chng, ngi ta kh gii thch c nhng s kin ny, tr khi hai loi thc vt v ng vt tin ha t cc t tin chung ca chng. V Pht gio xem thc vt l loi v tnh, cn ng vt l loi hu tnh nn c th ni rng mn sinh hc c s tip ni gia cc loi sinh vt v tnh v hu tnh. t nht th iu ny cng mun ni rng s d bit gia loi v tnh v loi hu tnh khng phi l tuyt i. Vy cng ging nh loi g l v thy ch ngi ta khng th tm ra con g u tin, nhng vn khng phi l trong qu kh lun lun c loi g, tm ca ngi ta chc chn khng c ch bt u no c th c tm thy, nhng nh vy cng khng c ngha l tm c t v thy. kin cho rng tm ca con ngi c t lu v cng l mt iu cc oan a n nhng vn kh khn, ging nh bt c mt quan im hu ng no. Thuyt t ng l mt trong mi bn thuyt m c Pht nhiu

ln t chi chp nhn rng th gian l vnh cu hay khng vnh cu, hay c hai, hay khng vnh cu cng khng khng vnh cu; hay hu hn, hay v hn, hay c hai, hay khng hu hn cng khng v hn..., v gi nhng thuyt ny l s lp thuyt rng r, s lp thuyt hoang vu, s lp thuyt rc ri, s lp thuyt tri buc, vi bnh hon, au kh, v phin no, khng a n x ly, v dc, an tnh, n tri kin Nit Bn (that the world is eternal, or not, or both, or neither; or finite, or infinite, or both, or neither..., condemning them as the jungle of theorising, the wilderness of theorising, the tangle of theorising, the bondage and shackles of theorising, attended by ill, distress, perturbation and fever, conducing not to detachment, passionless-ness, tranquillity, peace, to knowledge and wisdom of Nirvana). Chng ta c th d dng chng minh s lp thuyt ch a n au kh. Cc v thy dy Lamrim, tc cc php tu tp gii thot theo th t trc sau, ni rng ngi ta ln tri sinh t trong vng lun hi t v thy, tri qua mi ci lun hi v s ln, v c tt c cc loi lin h vi tt c cc sinh linh v s ln. Nu c th thot lun hi bng cch i theo ng o th phi c mt im P trn ng o, l im u tin m chc chn ngi ta s t c gii thot trong mt khong thi gian no . Tng t, phi c mt im Q trn ng o, l im u tin m chc chn ngi ta s khng ri tr li nhng ci thp. Nu Q trc P th s c mt hng ngi t Q nhng khng t P th s c mt hng ngi t Q nhng khng t P v do lun hi mi mi trong nhng ci cao v khng th ri vo nhng ci thp. iu ny tri ngc vi gio l, v vy Q phi trng vi P hoc sau P. By gi hy xt im R trn ng o, trc P mt st na tm, hay mt khonh khc ngh, v R trc P nn mt ngi R vn phi trng i mt thi gian di v tn t gii thot. Cng ging nh Q khng th trc P, ngi kh c th tr R trong thi gian ch i v tn ny, m phi ri tr li vng lun hi nh trc. Nh vy R l mt trng thi lun hi bnh thng m ngi ta tri qua v s ln. Ngi ta v s ln khi hnh trn ng o v vt qua chng u tin n im R; v s ln ngi ta i n hng ro khng th xm nhp c ngn cch gia R v P, v v s ln quay tr li lun hi trong su ci vt qua v s i kip na. Nu cc v Pht dy cch vt qua ci hng ro ng s ny th ngi ta nghe cc ngi ni v s ln ri, v khng t c g. Ngi ta c gng lm tt c, nhng ln ny lm sao ngi ta c th hy vng t gii thot? Nu ngi ta bc vo ng o ln na th c hi i theo ng o vt qua R l con s khng (zero).

Chng ta cng nhn thy l v mi khonh khc u c nhng ngi t gic ng vin mn nn phi c v s ngi c o, v vy nu mi sinh linh lun lun hin hu th s sinh linh phi l v lng. Trong trng hp ny khng nht thit mi sinh linh phi l cha m ca ngi ta, d ngi ta sinh ta t thai bo hay t trng v s ln, v v mt ton hc th hon ton c kh nng l ch c mt phn rt nh cc sinh linh l cha hay m ca ngi ta trong nhng kip trc. i c Geshe Rabten c l khi ni rng rt kh thuyt phc ngi ta rng tt c chng sinh l cha hay m ca h, v ngi ngh phng php pht B Tm ca lun s Santideva trnh nhng im kh khn v v hn ny. Ngi ta khng cn phi c nhiu kinh sch Pht gio nhn thy s t dng nhng con s ln hn n mc v l ni n s lng v s thiu c ton hc ca cc tc gi Pht gio. Hnh nh h khng hiu r s khc bit ln gia hu hn v v hn. Chng ta c th xem nhng ci v hn, v lng", hay v bin ca h l ch c ngha tng trng ch khng c ngha en, nu cn thit. H mun gy n tng mnh cho chng ta l chng ta tri qua rt nhiu kip au kh hn l mnh tng, nhng chc chn h cng mun ni rng chng ta vn c hy vng t gii thot. 4.- Trng thi trung gian: Trng thi trung gian gia hai kip c qun nim trong cc php thin qun v tnh cht ca lun hi, nh mt iu trc tip hn so vi mi hai nhn duyn, v l iu nn bit, v tt c chng ta u phi tri qua trng thi ny. a s cc b phi Pht gio thi k u, gm i Chng B v cc chi phi Nht Thuyt B v Khi Sn Tr B, cng vi cc chi phi ca Trng Lo B l Phn Bit B, Ha a B, Php Tng B, v Thng Ta B bc b thuyt cho rng c trng thi trung gian (antarabhava, trung m) gia lc qua i v lc ti sinh. Cun Visuddhimagga (Thanh Tnh o) ca lun s Pht m (Buddhaghosa) v nhng tc phm ca lun s Long Th (Nagajuna) v lun s Candrakirti dy rng nm un ca kip ti sinh, khng gin on, v ty thuc vo nm un ca thn kip trc, khi nhng un tan bin. Khng c mt ci g chuyn t kip trc sang kip sau, m ging nh mt ci n c thp sng t ngn la ca mt ci n khc. Kinh Bt Nh, c xem l ca lun s Long Th, cng bc b thuyt cho rng mt trung m thn tip tc tn ti sau khi cht lm thnh thn trong ci trung

gii, v ni rng nm un ca trng thi trung gian c b cng lc chng c nhn. Tuy nhin, Chnh Lng B, Nht Thit Hu B, Kinh Lng B, ng Sn Tr B (mt phi i Chng B xut hin sau), v sau l Ha a B, th cho rng c s hin hu trung gian gia kip trc v kip sau. Lun s Th Thn (Vasubandhu) ni nhiu v ti ny trong cun sch ca ngi A T t Ma Cu X Lun Thch, v lun s Asanga cng vit trong hai cun A T t Ma Tp Lun v Du Gi S a Lun. Da theo ba cun ny, o s Tsongkhapa (Ty Tng, th k 14) vit v trng thi trung gian trong tc phm Lamrim chenmo" (B o Th Lun). C mt s kinh sch h tr kin ny, cn nhng ngi chng li th ch c th phn bin bng cch sa li li kinh sch, hoc gii thch mt cch khng hu l. Th d, kinh sch vit rng vic th thai phi c ba iu kin l: s giao hp ca cha m, kh nng th thai ca ngi m, v s hin din ca mt Gandharva, tc mt sinh linh trong trng thi trung gian. Phi Thng Ta B (Theravada) xuyn tc iu ny thnh mt thuyt c tnh cht m tn v phi Pht gio bng cch gii thch Gandharva l nhng v thn trng xem vic th thai. Trong A T t Ma Cu X Lun, lun s Th Thn m t sinh linh trong ci trung gii nh sau: V n c cng ngi phng, Nn n c hnh dng ca kip sau, Tc l kip sng trc khi cht trong kip sau, V sau lc sinh ra i. Nhng sinh linh khc trng thy n vi thn nhn, V do nghip n c thn thng. Nm cn y , n khng b cn tr, Khng b x y v sng bng mi thc phm. Ngi h hng i n

Ch ti sinh do tham dc. Cn nhng ngi khc th do mun c mi thc phm hay ch . Sinh linh a ngc i n ch ti sinh vi hai chn a ln trn. S sng ci trung gii din ra trc khi sinh ra trong kip sau vn c nghip qu phng chiu vo lc qua i trong kip trc. Mt sinh linh trong trng thi trung gian c ti sinh lm ngi s c hnh dng mt a tr nm hay su tui, c cc b phn, gm c nam cn hoc n cn. Sinh linh ny c th i n u tc khc, khng b cn tr bi mt th vt cht no. Do nghip qu sinh linh c thn nhn v c th trng thy ni mnh s sinh ra v cha m tng lai ca mnh ang giao hp. Nu l nam, sinh linh s cm thy ham mun ngi m v ght ngi cha; nu l n th ngc li. Sinh linh i n ch h v tng mnh ang n i vi ngi m hoc ngi cha v thy mnh sinh ra trong thai bo. Nhng sinh linh s sinh ra t sc nng v s m t (thp sinh), nh loi cn trng, th b thu ht bi mi ca thc phm. Trng hp ha sinh, tc sinh ra do bin ha, s xy ra khi mt sinh linh c mt ch tt no , th d mt sinh linh s ti sinh trong a ngc nng th b hnh h bi gi v ma lnh v mun n mt ni no m. Theo i s Tsongkhapa, s trng thy cha m tng lai ca mnh n i ch l o nh, nhng khi s ham mun pht khi th sinh linh khng th trnh c s sinh ra . Sinh linh ch trng thy s giao hp v iu ny lm cho sinh linh ni gin v do ti sinh. Nh vy l cn phi c c hai cm xc tham dc v sn hn pht khi. Cc hc gi Pht gio khng c cng kin v thi gian mt sinh linh tri qua trong ci trung gii nhng cc o s Ty Tng cho rng thi gian ny ti a l by tun l, mi tun thn trung m thay i mt ln. Hin ti chng ta c bng chng quan st ng k so snh vi kin ca cc hc gi Pht gio, nh ni trong chng 3. Ngi ta kh nh li kinh nghim lc sinh ra i v trc lc sinh ra hn l nh li nhng kip trc. Ch c gn mt na s i tng ca nh nghin cu Wambach c th nh li lc mnh sinh ra trong khi c thi min, so vi chn mi phn trm hay chn mi lm phn trm nh li kip trc. Nh nghin cu Denise Desfardins cng a ra nhng con s tng t. Wambach thu thp c li k ca 750 ngi v kinh nghim lc sinh ra v trc lc sinh ra.

Francis Story tng kt k c t nhin v trng thi trung gian nh sau:Nhng k c ny cho thy l c cng mt m thc n bn di... Mi u thc th la th xc khng bit l mnh qua i. Nhng cm gic m cc i tng m t ging nh nhng cm gic ca nhng ngi c kinh nghim, thc la th xc do c gy m hoc trong trng hp c gi l xut vi... mt iu thng xy ra trong nhng k c ny l s xut hin ca mt v hng dn gip thc th la th xc. Nhng d kin ca nh nghin cu Francis Story xc minh cho mt s kin ca cc hc gi Pht gio ngy xa. Tuy nhin trng thi trung gian din ra vi nhng c im ring khng thuc v nhng ci sc sinh, ng qu v.v... Qu tht sinh linh trong ci trung gii c thn thng v c kh nng di chuyn khng b tr ngi g c, v c th trng thy nhng vong linh khc. Mt th d l mt ngi lnh tn l Keaw Thi Lan, sau cht v bnh dch t trng thy cc v tu s lm tang l nh ca anh ta, v sau anh ta nhn thy:C mt s iu khc thng v thn th ca mnh v lc mi bit rng mnh cht. Anh ta i theo cc v tu s. Mi th u c v bnh thng i vi anh ta, ch c iu anh ta c th i xuyn qua ngi khc, v khi ngh n mt ni no th tc khc anh ta thy mnh ang ni . Anh ta khng cm thy i... anh ta ch s mt ngi say ru v mt a tr t vo mnh. C l Keaw c cm gic l mnh rt nh b. Anh ta khng nh l mnh c lc no tc gin nhng trng thy nhng vong linh khc ni gin khi nhng ngi sng ling hay khc nh v pha mnh; h s s trng vo mnh. Da vo cun Du Gi S a Lun, i s Tsongkhapa ni rng khng c vong linh no mun sng li trong th xc m mnh va mi thot ra khi, v iu ny c cc ti liu nghin cu khng nh, nhng nhng kin khc th t c ng hn. C nhng ngun nghin cu cho thy sinh linh trong ci trung m khng c ngay hnh dng ca kip sau ca mnh nh mt a tr kha thn, m vo lc u h c y phc nh mc lc cht. Khi ngi va mi cht xut hin trc ngi thn ca mnh, h s thy ngi c hnh dng nh lc cn sng, v mc nhng qun o m ngi mc lc cht. C v nh cuc ti sinh k tip c vong linh chn trong thi gian ci trung gii, v trong khi tho lun vi nhng vong linh khc, ch c iu chn vi nhng gii hn no th cha c bit r. a s cc i tng ca nh nghin cu Wambach nh li nhng cuc tho lun nh vy, v nhng ngi gp kin thng l thn nhn hay bn b ca vong linh, khng c s phn bit h l ngi cht hay ngi sng vo lc quyt nh.

Nm mi chn phn trm i tng c nhiu hn mt ngi gp kin. Trong nhng trng hp ca nh nghin cu Story, v hng dn thng l mt c gi, v yogi mc o trng, hay mt b gi. Nhng ngi qu c thng tham d tang l ca chnh mnh, nh trong trng hp Keaw ni trn. Nhiu vong linh tip tc quan st sinh hot ca nhng ngi thn ca mnh, nh trong trng hp Bridey Murphy. Sinh linh trong ci trung gii khng phi chu nhng au kh nh trong i sng ci vt cht, khng c s au nhc, i kht, v mt mi ca th xc vt cht, nhng h c th cm thy trng rng v ch c lc hnh ng v truyn thng gii hn. ci trung m c mt th v thi gian, khc vi thi gian ci vt cht, v vy hng chc nm hay nhiu hn tri qua m cc sinh linh khng c thc g n. Khng c mt cht bng chng g v trng thi trung gian ko di by tun vi mi tun thay i thn trung m mt ln. Nhiu i tng ca nh nghin cu Wambach cm thy rng h chn phn cui ca th k hai mi sng v mt l do c bit (hn by mi phn trm ni rng trong khong thi gian ny c mt s pht trin mi v thc tm linh, hay o tm). kin ca lun s Vasubandhu c v xc thc hn, v ngi ni rng trng thi trung gian ko di cho n khi nhn duyn ca cuc ti sinh hi t vi nhau. Ngc li, i s Tsongkhapa cho rng thuyt ny khng ng tin cy. V cch u thai th khng c i tng no ni l trng thy cha m tng lai ca mnh n i v mnh thch cha v ght m hoc ngc li. Mt s i tng nh li t nhin ca Francis Story cm thy ngi m c s thu ht v i theo b khp ni, mt i tng nhp vo nc m m ca mnh ang ung, mt i tng m c b m, v tt c h c v bt tnh vo lc , khng c i tng no ni n ngi cha ca mnh. Hai phn ba i tng ca Wambach lng l khng mun u thai, nhng chp nhn iu ny nh mt s cn thit khng ng hi lng. Chng ta c th so snh con s ny vi chn mi phn trm xem vic mnh qua i trong kip trc l iu hay. Nh vy ti sinh lm ngi khng phi mt vic n gin nhp vo mt th xc vi bt c gi no mnh c th hng th nhng th vui trn th. Nhiu ngi trong chng ta ti sinh th gian ny hc hi v t pht trin. Nh nghin cu Helen Wambach hi cc i tng ca b v mc ch ca kip sng hin ti ca h, v b phn loi nhng cu tr li nh sau: hai mi lm phn trm l c thm kinh nghim, mi tm phn trm l gii quyt nhng lin h ca h vi nhng ngi quen bit trong kip trc, mi tm phn trm l hc cch yu thng ngi khc, hai mi by

phn trm l pht trin tm linh v dy ngi khc, v mi hai phn trm l nhng mc ch khc. Nhng cuc soi kip ca Edgar Cayee cho bit nh sau: Lc ngi m th thai khng trng vi lc vong linh nhp vo thai bo. Nhng cuc soi kip thng khuyn cc b m ang c thai rng: nn cn thn v nhng ngh ca mnh trong thi gian mang thai, v tnh cht ca nhng ngh quyt nh n mt mc no loi vong linh c nhng ngh thu ht... Vong linh c th nhp vo bo thai trc khi sinh ra mt thi gian ngn, sau khi sinh ra mt thi gian ngn, hoc vo lc sinh ra. C th hai mi bn gi sau khi a tr c sinh ra, vong linh mi nhp vo n. Trong mt s trng hp c s thay i vo pht cht v vong linh no s nhp vo thai nhi". Nh nghin cu Wambach cng t cu hi v iu ny vi cc i tng: Bn nhp vo bo thai lc no? Ba mi phn trm nhp vo ngay trc khi ra i hay trong khi ra i. C trng hp hai vong linh nhp vo hai thai sinh i, tranh chp nhau v vic ai s nhp vo thai nhi no. Hai mi phn trm bn ngoi thai nhi, v mi chn phn trm trong v ngoi thai nhi trong thi gian trc khi sinh ra, nm phn trm c th t ri khi thai nhi ngay c sau khi sinh ra, mi hai phn trm nhp vo bo thai lc c su thng, v ch c mi mt phn trm nhp vo bo thai trong su thng u tin. Wambach cng thy rng tm mi su phn trm c thc v nhng cm gic, cm xc, v ngh ca ngi m trc khi h c sinh ra. Nh nghin cu Francis Story cng ni v trng hp ng ch ca mt ngi Thi Lan tr thnh con ca ngi em gi ca mnh, v a con ny c sinh ra mt ngy trc khi ngi cht. Khi m tang ca mnh ang c c hnh, ngi nh n a tr s sinh v tc khc y bn cnh em gi ca mnh v a con. Hai ln c ta ni vi y rng y qua i v hy i ch khc, nhng y b thu ht mt cch mnh m, ri y bt tnh v c cm gic mnh ang ri xung. K tip y thy mnh l mt a tr nh. Khi bit ni, y gi li c nhiu kin thc c t kip trc, th d nh tn ca nhng ngi thn trong kip trc, kh nng c ch Cam Bt v ni ting Lo. Nhng d kin ni trn lm cho ngi ta nghi ng tnh xc thc ca nhng kin nh ca i c Losang Gyatso cho rng thn rt tinh t (tc thn thc) t kip trc phi nhp vo bo thai ngay t u thai nhi c th pht trin. Nhng iu ny cho thy rng tin trnh th thai khng nht thit phi c quy nh bi nghip qu ca ngi m th xc s thuc v.

Tng kt bn im xt trn, ngi ta nhn thy trong thuyt lun hi ca Pht gio c nhng im c tnh cch thc t m cng c nhng im c v huyn hoc hay tng trng, c ngha bng ch khng c ngha en, v li c nhng im ch l nhng li suy lun s phi c loi b khi s nghin cu thm gip chng ta bit r hn v lun hi. (1) D kh c bng chng khoa hc, c th c nhng ngi thc s ti sinh vo nhng ci phi nhn, hoc trong loi th hoc trong nhng loi phi vt cht. (2) Mt khi t ci loi ngi th s kin ti sinh my kip lin tip trong loi ngi l mt quy lut ch khng phi l mt ngoi l him c. (3) Thuyt cho rng ging tm thc ca mi sinh linh l v thy khng mun ni rng ging tm thc c t thi v thy, m ch mun ni rng c t rt lu, khng th xc nh c thi gian. (4) C bng chng l qu thc ngi ta tri qua trng thi trung gian gia hai kip lm ngi, trong thn tinh t khng b cn tr bi vt cht v c th i n bt c ni no ngay khi va mi ngh n. Tuy nhin, thuyt Pht gio tiu chun v cch ti sinh lm ngi c l ch l mt gio l huyn hoc dy rng, nguyn nhn ca lun hi l tham dc v sn hn, v khng phi l mt s trnh by nhng g ngi ta thc s tri qua. Nhng bng chng cho thy s ti sinh bao gm mt loi quyt nh no ca vong linh sau khi tham kho kin nhng ngi khc, thng l vi nh hc hi v pht trin tm linh. Nn c s nghin cu thm nhiu v s sng trong ci trung gii bng phng php thi min, v c l chng ta cng nn bit thm v s ti sinh trong nhng ci phi nhn. ---o0o---

Chng by - Kt Lun
Chng ta chng minh rng ngi thc hnh Gio Php cn phi nhn bit lun hi l iu c tht, rng qu tht c Pht c dy v lun hi, v rng c nhng bng chng, trong s l nhng bng chng c tnh cht khoa hc mc cao. Khi xt l lun chng minh lun hi ca cc hc gi Pht gio, chng ta thy c nhng kin da trn nhng iu m tn m ngy nay khoa hc thc nghim bc b, v nhng kin khc th da trn nhng suy lun c tnh cch gio iu, ng nghi ng i vi nhiu ngi, v b nhng ngi duy vt bc b. Ngy nay ch ngha duy vt rt mnh, khng d b phn bc. Nn mng ca ch ngha duy vt hin i l thuyt c hc ca Khoa Hc th k mi chn,

m d b y lui ngnh khoa hc cn bn nht, tc vt l, nhng vn gi u th mn sinh hc v cng vn cn trong nhng thc h khoa hc nh ch ngha Marx. Pht gio Ty Phng khng cn bit n khoa hc m cng khng nn rt lui trc khoa hc. H cn phi i n nhng s tng hp mi. Trong qu kh, mi khi c du nhp vo mt x no, Pht gio li c ha trn mt cch hp l vo tp tc ca bn a. Th d, Ty Tng mt s thnh phn ca o Bon bn a c a vo Pht gio, v ngc li o Bon cng c chuyn ha do nh hng ca o Pht. Ngi ta khng th ni rng Pht gio c thit lp Ty Phng, cho n khi no mi ngi u c th chp nhn gio l Pht gio m khng cm thy nhng gio l ny mu thun vi s tht khoa hc. Hin ti, mt s ngi c hc thc Ty Phng cng t nhin xem nhiu gio l truyn thng ca Pht gio l m tn. Tt c u bc b nhng gio thuyt nh t phng v s sinh ra t nhin ca loi cn trng, nhng cng c nhng ngi khng ch chi b tt c nhng hnh thc l nghi, ch ngha tu vin, v nhng php tu tp vi cc v thn, m li cn bc b c thuyt lun hi, v nh vy h ch c th chp nhn a s gio l Pht gio vi li din dch tng trng, yu t. V vy, cn phi a phng php nghin cu khoa hc vo Pht gio, v cc gio thuyt Pht gio cn phi c trc nghim mt cch khoa hc, nu c th. Nh vy kt qu s l nhiu gio thuyt huyn hoc hoc b loi b hay c sa i, nhng trong khi Pht gio s t c sc mnh v s ph qut bng cch nghin cu vi s v t v rng m, khng d tin m cng khng a nghi. Chng ta thy rng lun hi l mt s tht c chng nghim v ang c kho st mt cch khoa hc. Chng Su ni s lc v vic kho st ny, v cho thy rng chng ta khng nn bc b thng thng kh nng ngi ta c th ti sinh trong nhng ci phi nhn, d s kin ny him c hn l nh gio l truyn thng dy, v cng cho thy rng khi dng phng php li li qu kh bng thi min, chng ta s c th dng ln hnh nh xc thc hn v nhng g ngi ta tri qua trong ci trung gian gia hai kip. Chc chn Pht gio khng th b qua k thut ny, v y l mt phng tin nghin cu gi tr trong nhng lnh vc m trc y ch thuc v nhng hnh gi thnh tu, v thm na y l mt s ph tr trc tip cho vic thc hnh tu tp ca c nhn. D Pht gio c tham d hay khng, vic nghin cu mt cch khoa hc v lun hi v nhng lnh vc lin quan nh siu tm l hc, chng nghim tn gio, kinh nghim ngoi th xc, v kinh nghim cn t cng s tip tc pht

trin thnh mt khoa hc tn gio c th chp nhn c i vi mi ngi trn th gii, ging nh mn vt l v mn ha hc c chp nhn ngy nay. S nghin cu ny chc chn s cng hin cho s thng hoa ca thc tm linh vn ang dn dn c tin ln. Nguyn nhng trang sch ny cng ng gp vai tr ca mnh trong s tnh thc tm linh./. ---o0o---

Ph Lc - o c hc Pht gio trong hon cnh Ty Phng

(Buddhist Ethics in Western Context) Gio s James Whitehill (Stephens College) T Kheo Thch Nguyn Tng dch ISSN 1076-9005, Volume 1 1994 Tm tt: Pht gio ng i lun tm cch lm cho mnh c hiu bng nhng t ng hin i v p ng nhng iu kin ng i. S hp l ca Pht gio Ty Phng c th c thit lp mt phn bng cch cho thy lun l Pht gio hng v c hnh, c nn mng l c tnh hng v cng ng, ng hp vi truyn thng o c hc ca Ty Phng. Trong qu kh gn, o hc Pht gio Ty Phng tp trung vo vic thot khi lun l kiu thi Victoria, v khng trn vn. Mt th h mi ngi Pht t Ty Phng xut hin, v i vi h th xy dng li sng Pht gio c ngha l phc v cng ng v thc hnh" o c. Bng cch gi gc r ca mnh trong mt c tnh c to lp nh c hnh gic ng" v trong mt cng ng c hng dn bng mt o l gii thot nht qun v tr hu v c hnh, Pht gio Ty Phng c th trnh c hai iu cm d, mt bn l s gii thot khng gc r trong tnh khng v bn kia l chnh sch quyn lc i vi cc loi khc khi gi Pht gio l o hc v c hnh, ti mun ni n nhng c im vng chc v thit yu trong li sng Pht gio. Nhng c l quan trng hn, ti mun m t o c hc Pht gio bng li din dch vn cn sng ng trong o c hc Ty Phng v Ky T Gio, tc l li din dch o c trong nhng tc phm mi y ca cc nh t tng nh Alasdair Mac Intyre v Stanley Hauerwas. Truyn thng o c hc l truyn thng Ty Phng ph hp nht vi gio l v tr hu ca Pht gio. Vy, o c hc, hay o hc v nhng c hnh, cung cp phng tin hiu gio php, v i li, Pht

gio cng gip truyn thng Ty Phng cch m rng bin cng truyn thng o c hc ca mnh, vn ch dnh cho gii u t, qu duy l v ch hng v loi ngi thi gian. Vi quan im nh vy, ti tin on nhng chiu hng v nhng gii hn trong tng lai ca Pht gio trong mt th gii hu hin i. Dn nhp: Bi vit ny bn v ng li pht trin tt nht trong tng lai ca Pht gio Ty Phng. Tt nhin, suy ngm v tng lai l vn ra xa hn s bo h cht ch ca vic nghin cu hin ti i vo s mong manh ca vic suy on. S suy on ca ti v tng lai ca Pht gio Ty Phng c hnh thc l hai gi thuyt dnh cc trit gia v cc nh o hc xem xt nu mun, d h l ngi theo Pht gio hay khng. Hai gi thuyt ny cng c th c gii Pht gio Ty Phng xem l nhng ngh v ng hng tng lai ca vic thc hnh Pht gio v ca cc cng ng Pht gio Ty Phng. Gi thuyt v ngh th nht l Pht gio phi bt u cho thy mt hnh thc o c r rng hn nhiu v mt chin lc o c thch ng v su xa hn l nh thng thy nhng ngi din dch v nhng i din Ty Phng ca tn gio ny, nu mun Pht gio thnh vng Ty Phng. Ti thy tng ny hu nh chc chn ng, v vy ti s ch ni s qua phn u. iu c on th nh ca ti l Pht gio s c kh nng thnh cng nht Ty Phng nu o c hc Pht gio c c bit ghp vo v c lm cho phong ph thm bng phng thc o hc v c hnh ca truyn thng Ty Phng, phng thc m mi y c phc hi trong cc nh t tng Ky T Gio nh Mac Intyre v Hauerwas. iu c on th nh ny c tnh cch chuyn bit, thm d, v gi nhiu hn, v vy hp dn hn, v do s l ti chnh yu ca ti. Ti tin rng vic xt o c hc Pht gio theo l thuyt o c l ph hp vi ct ty ca o Pht. Li tip cn o c cng lm pht sinh mt lot nhng so snh phn tch vi truyn thng trit hc v thn hc Ty Phng, v gip chng ta tin liu nhng gii hn ca cuc du nhp Ty Phng ca Pht gio. Tr li mt cht vi gi thuyt u tin v tng qut hn ca ti, ti s bt u bng cch ni rng rt c th Pht gio ang ng ngng ca ca mt tng lai quan trng hn Ty Phng. Pht gio s ng vai tr thc tin, khm ph, cn bng, v gii thot mi lc mi nhiu hn trong i sng ca con ngi v x hi Ty Phng, nhng cho iu ny c th xy ra,

cc nh t tng, d l Pht gio hay ngoi Pht gio, phi gip nhiu hn cho vic lm sng t nhng t ng o hc gii thot ca Pht gio, lm sao cho tng hp vi x hi tr thc Ty Phng. Trong hn hai thp nin, cc ti nng trit thuyt Pht gio hu nh ch tp trung vo bn th hc v cch din dch gio l. Mt kt qu l trit hc Pht gio Ty Phng bay bng ln nhng m my lun l hc v tnh khng sunyata. Ti ngh rng khi trit hc ca chng ta bay ln cao, cn phi c i trng l php thc hnh o c Pht gio v nhng im quan trng ca mt nn o c hc Pht gio ti mi a thm trit l Pht gio vo i sng hng ngy ca mi ngi mt cch thc tin. Ti ngh nh vy do tm hiu gio l Pht gio nhng cng do s kin ngi Pht t Hoa K t u thp nin 1980 thc mc v s t do chn la v v nhng vn o c hoc chnh tr m khng c s gip nhiu ca nh t tng v cc hc gi Pht gio vn cng tinh thng v t tng chnh tr o c Ty Phng. Khi ngi Ky T Gio phin dch Thnh Kinh ca h sang ting Trung Hoa, t ng Logos ca Hy Lp (nguyn l cai qun v tr, ngi li) tr thnh ch o ca Trung Hoa, mt li chuyn ng to bo v cp tin, v l mt s chuyn ha Thnh Kinh. Chng ta cng ang i din mt vn dch thut tng t khi Pht gio truyn Gio Php Dharma vo Ty Phng, nhng khng c ngh no v t ng trit hc Ty Phng, m t Dharma ca Pht gio nhn c s ch rng ri, cng nhn c t hn s ng . Kt qu l s chnh thng ha Pht gio ni chung ang gp kh khn Ty Phng, v khng c mt trit l tn gio hay trit l gii thot no c th c chp nhn trn vn v rng ri trong vn ha Ty Phng, nu trit l khng c mt o hc pht trin. Cc nh t tng Pht gio c nhng ngh trit hc khc nhau thch hp vi vic nh hnh gio l Pht Gio ca Ty Phng. C iu ng mng l khng ai ni rng o hc hay lun l Pht gio c tnh cch a phng ring bit, mt truyn thng Pht gio c o v khng xuyn tc nn khng th c cy trn vn vo t Ty Phng. Cng t c ngi no cho rng o php v lun l Pht gio n su vo vn ha Chu n mc khng th truyn i ni khc c. V l thuyt cng nh thc hnh, a s ngi Pht t Ty Phng c v mun tm kim v chp nhn mt tin trnh cy ghp hay lai to, ghp nhnh cy o c Pht gio vo thn cy o c Ty Phng. C nhng ngi mun lm ngc li tin trnh ny, ghp o c Ty Phng vo thn cy t bi Pht gio, hay t hn na, vo gc tr hu Pht gio. S sai lm ny

ging nh trng sen m khng trng trong bn, hay t chic xe tm linh hc trc con nga o c (This confusion is like "growing a lotus without planting it in the mud," or "putting the spiritual cart before the moral horse). Ni mt cch n gin, s sai lm ny cho rng o c i sau tm linh hay l thuyt, trong khi c Pht khng mun ni n siu hnh hc. Trong thp nin 1960, t tng o hc Pht gio v c lun l vi ngha rng l li sng(way of life), c cc nh bin gii Ty Phng ghp vo nhnh cy ch ngha hin sinh v mt s nhnh cy thuc phong tro tim nng tm linh ca con ngi. Ti ngh rng nhng n lc u tin ny khng t c mt s pht trin v o c hc ng tha mn ca Pht gio Ty Phng, v thiu nhiu s hng dn c tnh cch quan trng, tnh cch cng ng, hay tnh cch thc hnh cho nhng ngi mun tr thnh Ngi Pht t hin sinh (existentialist Buddhists), v nhng ngi tin vo mt thi i tm linh mi khc. Gn y, mt s Pht t cn mun ghp thm v mt chnh tr trong nhng phong tro ha bnh, mi trng, v n quyn. Ch c mt t trit gia Ty Phng c gng lm cng vic cy ghp mi y trong Pht gio bng cch a ra nhng im tng ng v nim gia gio l Pht gio ni chung v cc trit gia cng cc nh thn hc Ty Phng. Mt s th d v vic i chiu gio thuyt ny l kin ca David Kalupahana cho rng gio l Pht gio ph hp vi ch ngha thc dng ca William James mt cch ng ch , v Christopher Ives tm c hi pht trin mt o l x hi trong Pht gio Thin Tng c th so vi o l x hi Ky T Gio ca Reinhold Niebuhr. Cng ng ch nhng t tnh cht so snh hn l ngh ca Robert Thurman, tm mt phng thc thch hp cho hot ng x hi ng i trong mt tc phm ca lun s Long Th (Nagarjuna). Ti thy nhng kin ny cha c pht trin c th thuyt phc cc nh o c hc Ty Phng. Tuy nhin y l nhng tng th nghim, nu ln nhng vn ng quan tm cho trit hc v thn hc Ty Phng, trong khi chp nhn nhng ri ro v mt din dch, v s thch ng ca Pht gio. Rt tic l nhng ngh ny khng th chu c loi ph bnh thn thin ca cc nh nghin cu o hc Ty Phng v Ky T Gio, th d nh Winston King t lu nu ln nhng cu hi ph bnh v nhng im mnh v nhng im yu ca trit l Pht gio trong bi cnh o hc Ty Phng vn c nhng i hi v nhn quyn v quyn c lp c nhn.

Sau khi trnh by s km pht trin ca Pht gio trong x hi Ty Phng, nh vy ti s ni v iu lun on th nh c tnh cch thm d nhiu hn v trin vng tng lai ca Pht gio Ty Phng. Ti ngh rng s tng ng thch hp nht, trin vng cy ghp kt qu nht cho mt nn o c hc Pht gio Ty Phng, s l vi truyn thng o hc v c hnh ca Ty Phng. Khi ni o hc v c hnh, ti mun ni mt o hc v c tnh (ch khng phi l v nhng nguyn tc o c thc y hay v nhng hnh vi c xem l o c), c tnh cht thc hnh, c tnh cht a n mc tiu ti hu, v c tnh cng ng. Chnh xc hn, ti mun ni n truyn thng o hc Ty Phng ko di t cc trit gia Hy Lp ngy xa nh Socrates v Aristotle n Alasdair Mac Intyre, Philippa Foot, v cc nh l thuyt v c hnh khc ca ngy nay, mi lc mi quan tm nhiu hn n o c hc. iu nhn xt ny khng phi l ca ti. nim lin kt o hc Pht gio vi o hc ca Aristotle l mt im then cht trong tc phm ca Damien Keown Tnh Cht Ca o c Hc Pht Gio" (The Nature of Buddhist Ethics). Trc , Robert Bellah ng h vic a Pht gio vo phng cch o c nh con ng kh hu p ng mi quan tm ca ng v mt o l cng ng mi cho nc M. c bit l ng ku gi mt s cng sinh v mt vn ha ca Pht gio Thin Tng v ch ngha Aristotle hin i nh mt cch ti lp s hiu bit rt ro v i sng con ngi v mang li s xy dng nhng cng ng thc s, c kh nng chng li: vn ha Ty Phng hin i ang hy dit mi trng sng t nhin, ph hoi mt loi on kt x hi, v to ra nim c nhn c tnh cht hy dit. ng ku gi xy dng nhng cng ng c tnh cht ging nh Pht gio, vi o c c th v o c tp th. Li ku gi ny c tinh thn khng tng, v vy nhng cng ng ny gn nh chc chn s b t ra ngoi l, ch c th pht trin ngoi ra ca nhng cu trc x hi vn ha ca ch ngha c nhn Ty Phng hay nhng quc gia Ty Phng, nhng s khng tng ny khng th ngn cn Robert Bellah a ra ngh ca mnh, v cng khng th ngn cn c ti. S tht l nhng cng ng khc l ny xut hin ri, d ch bt r mt cch lng lo trong hn v t Ty Phng. Trc khi trnh by ngh cho rng o c" Pht gio c th c cy ghp vo Ty Phng bng cch ha nhp o c ny vo truyn thng o

c ca ngi Ty Phng, ti mun nh ngha o c Pht gio mt cch chnh xc hn, theo ngha c hnh gic ng. Gy dng c hnh gic ng v t bi l cch m ti mun ni, nhng c n gin, ti s trnh dng nhng ch ny. c hnh gic ng" (awakened virtue) m t ng phng php v mc tiu ca o c Pht gio, ni ln s hng ng ln nhau ca o c v tinh thn bng cch bao hm tri kin v thc hnh o c Pht gio trong ngn ng o c hc, v bng cch gi li tng Pht gio v gic ng tm linh nh mt iu kin thit yu t c s trng thnh v o c, d iu kin ny cha . Vic th nh l ti s nh ngha o hc Pht gio mt cch n gin l s suy ngm c tnh cch trit l v o c Pht gio, gm nhng iu suy ngm c tnh cch m t, suy ngm v nhng tiu chun v v siu o l. Trong tiu lun v c hnh gic ng" ny, mc ch ca ti khng phi l trnh by lch s v kinh sch. Ti s khng ni v s tng ng ca tr gii hay cc hnh ba la mt v nhng t ng o c ca Ky T Gio. Mc tiu m ti nhm n c nhiu tnh cht trit l v thc hnh hn, v c tnh cht sch lc na, l thm d mt cch xy dng ngha ca c hnh gic ng, mc tiu ca Pht gio, trong lin h vi trin vng tng lai ca Pht gio Ty Phng. Vic xy dng mt nn o hc Pht gio Ty Phng bng ng li c hnh khng phi l cha c ai c gng thc hin. Mt th d l Robert Aitken thng dng li tip cn c hnh trong cun sch ca ng ni v Thin o. ng vit v Pht gio vi khuynh hng Thin, dng a s nhng chng sch trnh by mi gii cm, ng cng ni s lc v lc ba la mt (su php tu rt ro/Six Perfections) v tho lun v c hnh nh mt cch hiu li sng Thin. Robert Aitken m u chng o V c vi cu ni ca v thy ca mnh, Ngi Nht, Yamada Koun Roshi: Mc ch ca thc hnh Thin o l lm cho mnh hon ho v c hnh (The purpose of Zen practice is the perfection of character). ng ni v su ba la mt vi kinh nghim v ng dng ngy nay, nhng ng khng ni g v cu ni ca v thy hay v c hnh khi kt lun theo kiu ca a s nhng ngi vit v Thin: Su php tu rt ro ch l tn gi ca mt tin trnh c th. Khi th v th ra, ngi ta loi b nhng phin no c hi v thit lp s an lc cho thn tm.

 y Aitken ri vo cm by thng thng trn con ng ca nhng ngi trnh by v thin ngy xa cng nh ngy nay, ci m ti gi l cm by siu phm. Ci by ny lm cho h v chng ta m t sai lm i sng o c hon ho nh mt s biu hin khng cp tin, mt trng thi t nhin, khng li, v khng tnh ton. y l quan im ging Lo Gio v o c c xem l nng lc t nhin, mt quan im m Aitken chia s vi nhng bn kinh i Tha. nim v o c ny a n loi b o c v lun l v mt bn th hc m Aitken rao ging cui chng: th gian cng vy, khng c ci g gi l c hnh c. y l li suy din t thuyt tnh khng v v ng, ch c iu Aitken khng ni khng c ci g gi l c tnh c. Li suy din ny ch ng v ch li khi ni v ngha khng sc tng ca thuyt tnh khng sunyata, cn nu dng thuyt v ng tm s tht trong phm tr o c hc th ch gy tai hi. Dng li tip cn c hnh din dch o hc Pht gio, Robert Aitken c khi u tt, nhng sau b trn ngp bi nhng gio l i Tha v Thin khng c t ng ch v nng v thuyt tnh khng. Aitken b kt trong ci m ti gi l nhn quan gic ng" trong trit l Thin, mt tnh trng c th c thy r trong thuyt gic ng phi l tr v phi o c ca D.T. Suzuki. Tnh cht ca nhn quan gic ng" trong gio l gii thot ca Pht gio l xem nh phng din c hnh v lun l. Theo nhn quan ny th o c Pht gio c khuynh hng tng i ha v gim thiu c hnh trong c hnh gic ng u vit, cho n khi ch cn ng gic ng", vt ln trn cc phm tr tt v xu. Mt th d r rng v mnh m v s qu ch trng n gic ng ny l li khuyn cun On The Way To Satori (Trn Con ng Dn n Gic Ng) ca Gerta Ital: Mt iu lun lun cn phi nh l khng c mt ngi no cha hon ton tr b c t ng ca mnh li c th lm c mt iu g gip ngi khc gii thot. t mc tiu gii thot khng phi l vic d, v con ng rt di... trc khi chnh mnh t gii thot, ngi ta khng th gip c mt ngi no khc. Ti ngh rng y khng phi l mt Pht gio trn vn, v chc chn khng phi l mt gio thuyt c th trng i mt tng lai quan trng Ty Phng, tr khi nh mt thuyt huyn hc c tnh cht c nhn, ring t, v chnh yu l tr liu. Pht gio nhiu hn nh vy, v khc hn nh vy rt nhiu.

Cun The Social Face Of Buddhism (Phng Din X Hi Ca Pht gio) ca Ken Jones trnh by cch tip cn c hnh n o hc Pht gio. Ti ngh rng y l cun sch hng dn o c hay nht v o hc Pht gio do mt ngi Ty Phng vit, mt cun sch trit l quan trng v o c Pht gio. Cun sch ny khng ging tc phm ca Robert Aitken, v Ken Jones rt quan tm n nhng vn trit hc, o c v tm l hc, nhng c iu ng tic l Ken Jones ging Robert Aitken im ng cng bc vo ci by siu phm bng vic hy b vai tr ca ch v s suy tnh trong i sng c hnh gic ng. Theo kiu thuyt c hnh, Ken Jones ni rng o c Pht gio l v c tnh v s tu dng, v rng o c Pht gio ch trng vic gy dng c tnh hn l nh gi nhng s kin, nhng ng ri ngay vo ci by siu phm (the transcendence trap), bt u vi vic dng ch nhn cch thay cho c tnh mt cch t nhin: o c Pht gio ch trng vic gy dng mt nhn cch nht quyt phi tt, thay v tp trung vo nhng nh v nhng hnh vi tt no . ch khng th to ra c nhn cch nh vy, cng ging nh ngi ta khng th t nhc mnh ln khi mt t bng cch nm vo c o ca mnh. ch c dng trong vic tu tp t c hnh xut hin mt cch t nhin. Vic Ken Jones khng tin sc mnh ca ch c th ch l bc b thuyt t do ch ca Nietzch v Sartre. Nu nh vy th ng ng, theo quan im Pht gio vn cho rng nhn t quyt nh l nghip hay tp kh v rng ngi ta cng thot khi nghip trong khi chng nghim tnh khng. V tt nhin ng ng khi ni rng tu tp theo Pht gio, ch khng gi vai tr sng to trong vic t gy dng hay tu chng, m ch lm cng vic t km ch trong nhng hot ng v l tr v o c. Tuy nhin, s m h ca cu t c hnh xut hin mt cch t nhin cho thy Ken Jones gn bn ci by siu phm ri. Sau ng ri vo ci by bng vic xem c hnh l mt loi n sng t nhin, pht sinh t nhng hnh thc tu sa v o c v s lp i lp li, nhng khc vi nhng hnh thc ny, v phn no c tnh cht siu phm, t nhin, v t ti. Theo nh nghin cu Robert Scharf th quan im siu phm v hot ng c hnh ny l mt s huyn b ha ci m trong php tu tp Pht gio ch n gin l vic hc cch c hnh nhng nghi thc theo mt li no vi s kho lo, mt vic thng thng v lp i lp li.

Tc gi Hee-Jin Kim trong cun sch bn v t tng ca thin s o Nguyn(heart of Dogen's thought) ngi Nht Bn, cho rng vic thc hnh Pht gio l mt tin trnh lp i lp li, mt s nghi thc ha o c. Ken Jones khng th hay khng chu trau di nhng hnh thc o c l mt vic c tnh cht x hi, vi cm xc, v hu thc. Vic tr thnh ngi tt kh c th l mt tin trnh t nhin nh ng ni, mt s khai m tnh tt t nhin mt cch khng suy tnh, khng c nh t trc. Trit gia Hy Lp Aristotle cng ni: Thin Nhin ban cho chng ta nhng kh nng sng, nhng Thin Nhin khng ban cho chng ta tnh tt hay tnh xu (While it is Nature that gives us our faculties, it is not Nature that makes us good or bad). Mc tiu ca o c hc l tr thnh ngi lm iu tt hay c hnh mt cch t , vi cn bn l tnh tt, c h tr bi tri thc chn chn, bit r iu mnh ang lm. o Pht khng gii tr c tnh hay nhng phm tnh tt (khc vi t ng v nhn cch), m nh thc v lm r nhng phm tnh o c, v lm cho ngi ta cao qu. Quan im v o c ca Ken Jones phn chiu gio thuyt c hnh ha nhp ca Ky T Gio, nhng khng nng vo t tng hu thn v siu phm ca Thnh Thomas Aquinas, v khng c thc r rt ca ngi v s bn vng ca nhng c hnh t nhin trong cc thnh nhn. Ti ngh rng, ging nh Alan Watts v nhng ngi khc ri vo ci by siu phm, Ken Jones h gi tr ca ch trong khi nu cao tnh t nhin (hay tnh bm sinh) v nhng iu khng lin quan g nhiu n Pht gio, Kinh Kim Cng, hay i Tha. Ti nghi ng rng s hiu lm ca nhng ngi Ty Phng rng o hc Pht gio c tnh cht ging nh Lo Gio thng l mt phn ng i vi nhng nguyn tc o c thi Victoria cn st li Ty Phng, mt th lun l qu ch trng s t khc k, sc mnh ca ch, tnh cch cng ci, v s nn v tm cng nh thn. Tn Pht gio Ty Phng chn chn hnh nh vn ang c gng thot khi nn lun l , v h chia s mt quan im o c rng ri hn ca cui th k 20, cao s khoan dung th ng, khng ph phn i vi ngi khc, cng nh s biu l nhng cm hng c tnh cch t nhin hay xut thn. Trong thc hnh Pht gio, xem thng vai tr ca ch v l tr l khng bit rng y l hai iu quan trng trong Pht gio thi k u. Ban u Pht gio khng b l tr, d khng nng ta vo mt mnh l tr. Ngi Pht t trong thi k u cng khng b qun s cn thit ca ch vng chc, ngay c trong tu tp thin nh. ch v l tr cng l hai iu kin trong bn hnh hon ho c thm vo su hnh hon ho ba la mt, l

tr, nguyn, lc, v phng tin. Sc mnh ca ch cng cn thit trong vic hnh thin, trong vic pht B Tt nguyn, hay trong vic lm theo li cc v thy dnh ht thn tm ca mnh cho ta thin v tham cng n. Vic tu tp i hi mt tinh thn m William James gi l tinh thn th vt (animal spirits), lm chuyn kh khn khc vi thi quen thng thng ca mnh. By gi, sau khi vt qua ci by siu phm trn con ng i n quan im c hnh Pht gio, ti mun trnh by s lc v ngha ca c hnh gic ng ca Pht gio, trong khun kh l thuyt c hnh ni chung, phn bit loi c hnh ny mt cht vi quan im o c truyn thng ca Ty Phng. Sau , ti s kt lun vi vic thm d mt s ngh v cch nhn o c hc Pht gio v li sng Pht gio v mt o c. o c Pht gio nh c hnh gic ng: Vic thc hnh gio php Pht gio c ba phng din l gii, nh, v hu. C th gi gii, nh, hu l nhng ba la mt v c hnh, v thin nh, v v chuyn ha. Tr hu tc nhng ba la mt c tnh cch chuyn ha l nhng php thc hnh lm bin i tm thc mc Nit Bn, siu phm, nhng ba la mt thin nh l nhng php tu pht trin lc n nh v an tnh trong vic hnh thin. Nhng ba la mt, nhng php c hnh l nhng php gy dng v tc ng nhng nh tt, bit phn bit tt v xu v bit nhn xt ng nhng s vic. Vi s thc hnh lp i lp li v s iu chnh, nhng php ny c tnh cht tu dng v thin nghip cng nh v mt gii thot, v l c tnh Pht gio. Nhng php ba la mt ny l nhng c hnh Pht gio v l nhng phng php tip cn, tng cng, nhip phc, v lin kt t ng vi ngi khc, thot khi s ch k. Ngoi nhng vic ny, nhng php ba la mt c mc ch tch cc l gy dng tnh cch c x trong mi lc, mi ni, vi mi ngi, nh mt b m yu thng v bo v a con c nht ca mnh... theo li so snh c xem l ca c Pht. V nh tt lun lun c tnh cht co gin nn cn phi c gy dng bng hnh thc v k lut c dy bi cc v thy, v c hc trong cc cng ng. Nhng php thc hnh v c hnh trong Pht gio thng c trnh by l su php tu hon ho ba la mt l b th, tr gii, nhn nhc, tinh tn, thin nh, v tr hu. Su ba la mt ny c xem l th t tu tp v

c hnh t b th n tr hu, v l nhng tiu chun v o c, tm tr, v tinh thn ca truyn thng c hnh Pht gio, cha k nhng ba la mt khc c k thm v sau v nhng chi nhnh ca su ba la mt ny. Ngoi nhng ba la mt, vic gy dng bn tm v lng t, bi, h, x lm cho php tu o c Pht gio tr thnh l tng. Php tu tp v mt o c ca Pht gio khng ch bao gm vic gy dng nh tt trong tm tr m cn c c li ni tt v hnh ng tt, cng vi c ch p nh trong hnh ng b th. Vic thc hnh cc hnh hon ho ba la mt c xem l tch ly cng c, hay to thin nghip, a n i sng tt p hn v s ti sinh nhng ci gii tt. Hai tc gi Melford Spiro v Winston nghin cu gio l nghip bo nh im then cht hiu nhng x hi PGNT, nhng khi xt k th y ch l gio l v gy dng c hnh v thc hnh theo thuyt nghip bo. Hai tc gi ny nhn thy trong truyn thng PGNT c s phn bit b ngoi ng lc nghip qu ca ngi ti gia v ng lc nit bn ca tu s trong i sng tu tp; mt bn c hng qu bo tt v mt bn t gii thot. S phn bit ng lc o c vi ng lc tu tp cng c trong Pht gio i Tha. C lc s phn bit ny c ha gii trong hnh nh b tt ca mt ngi Pht t ti gia, c s Vimalakirti, tc Duy Ma Ct. Kinh Duy Ma Ct ni rng phn bit c hnh vi gic ng l m chp. Gio l ct ty ca Pht gio l s phi hp thc hnh c hnh, chnh yu l qua cc ba la mt, vi cc php thin v chuyn ha, t li ch ti thng cho bn thn v cho ngi khc; cc php gic ng khng th xa ri cc php thc hnh c hnh. c hnh m thiu chng ng chn khng th l nng cn v yu t, nhng chng ng chn khng m thiu c hnh th l m qung v nguy him. Ngi thnh tu c hnh gic ng tc s phi hp ca kh nng o c thin xo, y thin cm, cp tin, vi tinh thn chuyn ha th ngc li, l ngi su sc, mnh m, mi lc mi chn chn hn, v cp tin... bng c tnh v hnh vi ca mnh, ngi lm gim au kh, v gia tng t, bi, h, x. So vi truyn thng o c Ty Phng, quan im cc hnh ba la mt Pht gio c khuynh hng thin v chng sinh v sinh thi. Trc ht, Pht gio khng c nim v t ng c th, phn cch v phn bit nh nim ca Aristotle v Ky T Gio. Trong Pht gio, ch ngha c nhn, kiu

Ty Phng c xem l o tng pht xut t tham, sn, si v a n vng tng ng tr mun loi. So vi Ty Phng, nim t ng ca Pht gio c tnh cch tng lin v m nht. Trong Pht gio cng c hnh nh thnh nhn nh mt anh hng c nhn, bn trn ngi khc, nhng tnh cht m rng v tng lin ca c nhn ni ln s ha ng ca ngi ngi hot ng o c vi nhng ngi th nhn nhng hot ng ny, hay vi nhng ngi m h thi hnh cc hnh hon ho ba la mt. i vi Pht gio, t ng l khng trn vn, ang chuyn ha, ha nhp v tng thuc vi mi ngi khc, v chng ta l mt cng ng nhng c th tng lin nn vic tu tp vi cc hnh hon ho ba la mt nht thit l tu tp vi ngi khc v cho ngi khc. V s ha ng ny v v s thc hnh cc ba la mt tu dng thn, khu, , ngi Pht t tin rng n lc o c ca mnh ha vo cng ng nhiu mc, v vt cht, ngn t, v tm tr, trong mt s h tng bao qut. Th hai l Pht gio khc truyn thng Ty Phng trong vic nh ngha thnh vin trong cng ng o c, tc nhng ngi khc c quan tm khi ngi ta tu tp cc hnh ba la mt. Ni chung th i vi Ty Phng, t nht l t trit gia Hy Lp Aristotle, cng ng c c tnh v o c l cng ng loi ngi. Chnh sch pht trin o l v c hnh c th l chnh sch dnh cho loi ngi, chnh yu thnh th gn nh lun lun l chnh sch hng v loi ngi. Trong khi cng ng c hnh Pht gio hng v tt c chng sinh, bao gm c th vt v nhng loi khc nh nhng i tng ca s quan tm o c (th d nh gip loi th trong thc hnh su ba la mt). V s hng v ton th chng sinh ny, cc php thc hnh o c Pht gio, phi bao gm vic tu tp trong lin h ca chng ta vi thin nhin cng nh vi x hi loi ngi, m rng cc hnh ba la mt n cc loi phi nhn v cc loi sinh vt. Vi khung cnh ngoi thnh ca cc tu vin Pht gio v vi nhng nhn t khc, o php Pht gio khng c tnh cht thnh th, giai cp, thay i cch mng, hay hp php ha, quyn lc thing ling, d cc nh t tng Pht gio cp n nhng iu ny. Ngi Pht t ngh n mt cng ng nh hn, c tnh cch di dng s pht trin bn thn nhiu hn, c th l mt ngi lng gia thin nhin. C l v vy m ngi Pht t thnh th thng lm cho ngi cha thnh ph ca mnh c khung cnh ging nh ni an tr thin nhin cho ngi, vt, chim, c, v c nhng loi cn trng. Mt qun tr gia th Tokyo ca Nht Bn biu hin khuynh

hng ny mt cch mnh m v tri ngc vi cnh ng ph xung quanh. Ging nh truyn thng o c Aristotle, o l Pht gio c tnh cht phi lch s, xem i sng con ngi l c mt s bt bin quan trng v su xa trong tnh cht v mc tiu. i vi ngi Pht t, s bt bin khng nm trong mt t ng c th hay thng tn, m trong trong kinh nghim au kh khng th chi ci c ca tt c chng ta, v trong kh nng tu tp t c hnh gic ng vi tr hu v t bi. V vn lch s th ti ngh rng so vi truyn thng o c Ky T Gio, o hc Pht gio khng pht trin nhiu loi tiu s cc v thnh c tnh cht bn lch s, k v cuc i o c v gng tt ca cc thnh nhn. Kinh Bn Sinh (Jataka) c th c xp vo loi ng ngn d c v ging nh mt cun Cuc i Ca Cc V Thnh, nhng c l t c tnh cht truyn k v nhng truyn ny trnh by bc tranh t thc Pht gio c tm hp, v chng ta c th xem nhng truyn ny l khng hon ton ca ring Pht gio, v chng c t thi trc Pht gio. V ti l thuyt o c th ti cho rng gio l v o c ca Pht gio c tnh cch ph qut. Ngi Pht t ni n mt tng lai m chng sinh u gic ng", nhng ging nh tt c cc nn o c hc Ky T Gio, Hi Gio, Khng Gio, hay Aristotlte, truyn thng ba la mt Pht gio nhm n s thit lp nhng cng ng c iu kin thun li cho vic tu tp v hnh phc trong i sng tt p. Cc tn gio thng ch ch trng nhng nhm nh t thc hnh o l, v dnh t th gi cho nhng sch lc o c cn thit trong nhng x hi ln, a nguyn, khng t nguyn, hay c tnh cht cng bch. Hu qu l h thiu mt h thng o l x hi c th ng dng c trong iu kin ngy nay, mt h thng nhng nguyn tc lp chnh sch v c th c lm thnh lut l tm mc ln, trong khi vn bo v quyn li c nhn bng bin php cng bch. Vy, trong khi c nhng nguyn tc o l ph qut, o hc Pht gio c khuynh hng nh ngha v thc hnh cc hnh ba la mt, trong iu kin cng ng ring bit. Trong ba mc thn, khu, th mc tm tr, nguyn tng qut gip ngi khc c th ging nhau trong nhiu cng ng khc nhau, nhng mc ngn ng v thc hnh, cc hnh ba la mt c tnh cch a phng, v nh vy c mt cht tnh cht lch s. Th d, trong khi hnh b th cng dng c th biu l mt cht nghi thc cng

dng thc phm c tnh cch a phng, nhng nghi thc a phng ny c thc hnh vi s nhn bit rng chng l s ng dng ph qut ca nh b th cho ngi khc, nhng trong nhng c im nghi thc, phm vt, v a phng th chng khng c tnh cht ph qut. Khi hiu v khoan dung vi s khc bit gia phng din bn ngoi v phng din bn trong ca cc php thc hnh Pht gio, ngi ta s bt i hi phi c s hp thc v ngn t, biu tng, v vt cht trong vic thc hnh cc php c hnh cng nh cc php thin trong khun kh Pht gio. Kt qu l s a dng, co gin, v khoan dung s bo tn Pht gio trong x hi ngy nay, d c v rt mm yu v ty thuc hon cnh v mt o l x hi v chnh sch x hi. Tuy nhin, ngi ta vn thy c s hp thc trong nhng hnh thc v thc hnh o c bn trong nhng cng ng t nguyn Pht gio, trong Tng on l tm gng truyn thng. S hp thc khng ch ph hp vi nhu cu ca bt c cng ng no v s tiu chun ha nhng hnh vi gia tng s tin tng v hiu lc, m cn c bit cn thit v thch hp vi mt cng ng c hng dn bi o c. Php tu tp cc hnh ba la mt ca Pht gio i hi mt cng ng c t chc p ng vic thc hnh c hnh gic ng vi nhng cu trc c bit c tnh cht h tr cng nh trng pht nhng ngi vi phm gii lut. Mi cng ng Pht gio c mt kiu thc ring, vi mt mc tiu chung l c hnh gic ng ca mi thnh vin trong cng ng. Mc tiu c tnh cht cu ton ny c ph qut ha v l tng ha bng cch m rng bao gm s gic ng ca ton th chng sinh. Nhng trong thc t, mc ch ca cng ng c thc hin tng chi tit, nh nhng nghi thc x giao c th, v trong c tnh ca nhng c nhn gng mu; trong thi kha biu chung, v cng tun theo k lut chung; trong nghi thc cng dng v nhn cng dng, v trong cch thc pht v tn xut nhng thnh vin phm gii. y l nhng cng ng m trong ngi ta hc v thc hnh ngha chnh xc ca o php, v mt tm tr cng nh thn th, v o c cng nh tm l lm mt ngi gic ng", tc l hc cch hot ng, lm l, i, ng, nm, ngi, sp xp vt dng, v rc oai nghi t hnh ging nh mt v Pht. Nh vy, hc cch hnh x ging nh mt v Pht l mt vic khc hn s tr thnh ngi c li sng t nhin, sng to v thot khi nhng iu cm k c t thi Victoria. Vic thc hnh c hnh gic ng trong nhng cng ng Pht gio i hi ngi ta phi tinh tn tu hc v c oai nghi ging nh mt ng gic ng. V mt o c, y l nhng php thc hnh cch dng cng, cch nghe ging vi s nhn nhc, cch gii tr nhng lo s v i dc,

cch i ng, cch gi cho tm tr an tnh, cch sng t nhin vi bn ma, v nhng iu khc. V mt hnh thin, nhng php tng t nh trn c qun nim. Sau cng, ging nh bt c mt cng ng hng v o c no khc, cng ng Pht gio c xc nh trong c tnh ca nhng ngi thuc cng ng, cng nh trong nhng kinh nghim v nhng php tu tp ca h. S lin tc v s thnh cng ca cng ng nht thit ty thuc vo mc m cc thnh vin ca cng ng tr thnh nhng hnh gi thnh cng vi tt c nhng c hnh m cng ng quy nh. Nh vy Pht gio s ch thnh vng Ty Phng khi no ngi Pht t Ty Phng sng mt li sng Pht gio hon ton cn bng, bng cch thc hnh tu tp vi cc ba la mt c hnh cng nh cc ba la mt thin qun cn i nhau. c hnh gic ng l ci nn cn bng m trn ngi Pht t thc hnh nhng c hnh Nit Bn ti hu c tnh cht chuyn ha lm thng hoa i sng tm linh ca ngi Pht t. Nhng tng v o l Pht gio Ty Phng: Nu chng ta chp nhn kin cho rng o l Pht gio chnh yu l mt o hc v c hnh, v th hai l i sng Pht gio nht thit bt c lc no cng l s thc hnh phi hp hai phng din o c v tm linh, chng ta s nhn thy c mt s tng xut hin i vi Pht gio khi tn gio ny pht trin Ty Phng. Mt s nhng tng ny c tnh cch iu chnh nhng iu khng hay ca Pht gio Ty Phng trong thi gian gn y, trong khi nhng tng khc c th cho thy nhng gii hn thc s ca s thnh cng v nh hng ca Pht gio Ty Phng. Chng bao lu na, vi s qua i th h ngi Pht t Ty Phng tin phong, ti hy vng l chng ta s thy Pht gio Ty Phng thi gi vai tr chic b a ngi Ty Phng i khi nhng bn b xi mn ca vn ha kiu thi Victoria, hay vn ha Do Thi-Ky T Gio, hoc vn ha c tnh cht k thut hc, quc, hay t ph. Chc nng ca Pht gio l lm mt phng tin gii thot khi au kh v p ch. Nhng Pht gio cn c mt chc nng na, l a ngi au kh sang b bn kia, t c hnh gic ng, tr thnh mt v Pht trong ci Pht. iu ny c ngha l lm cng vic xy dng v bo tn nhng mi lin h v nhng cng ng cng nh tu sa bn thn. V nh vy, c ngha l ti lp phng thc ba la mt t tng v i sng Pht gio.

Mt h qu c tnh cht iu chnh ca vic ti lp cc ba la mt trong i sng v trong nhng cng ng Pht gio s l vic nhng cng ng bc b thm quyn ca nhng v thy Pht gio khng cn bng m h bo tr. Trong thp nin 1980, c qu nhiu nhng v thy Pht gio Ty Phng l s khng c kh nng cn bng hai phng din o c v tm linh. Tuy nhin, mt nn o hc hng v c hnh c nhng gii hn trong vic gii quyt nhng vn pht sinh t ti li ca nhng c nhn trong cng ng thc hnh o hc . l v mt nn o hc c hnh xem con ngi l nhn t pht trin qua thi gian, vi mt tin trnh tu hc thng l theo cch rt kinh nghim sai u sa tin dn. Ch trng di hn nh vy khng xt n ngha o c ca nhng hnh ng xu ring r, v cn xem nhng hnh ng l nhng c hi dy. Trong khi thng lm l nhng hu qu ca nhng hnh ng sai lm hay c hi i vi ngi khc v cng ng. Mt s tht bi v o c nh vy c ngi ta bin minh l hnh vi khc thng, v kt qu l ngi ta khoan dung vi nhng hnh ng ring r c hi cho ngi khc, tr khi nhng hnh ng ny c mt m thc ti li khng th chp nhn c, lm cho cng ng hay mt c nhn phi c phn ng, nhng lc c l qu tr. Mi nn o hc v c hnh hng dn chng ta t i sng tt p vi phng tin l nhng mu ngi tt, c th l mt ngi ang sng hoc mt nhn vt c k li trong kinh sch (th d c Pht, c s Duy Ma Ct, Phu Nhn Thng Man, hoc v thy ca mnh). S qu ch trng vo nhn vt c th lm m nht hoc b qun vai tr ca nhng nguyn tc gii lut tng qut nh nhng iu hng dn ngi ta t quyt nh v iu chnh ln nhau. Gii lut d khng hon ho n u cng c khi cn thit. Th d trong mt s trng hp v trong nhng mi lin h gia nhng c nhn, gii lut c dng chng li s lm dng v bp mo lin h thy tr. Theo truyn thng, Pht gio ty thuc nhiu vo cc v thy, v tin rng nhng phm tnh siu diu ca mt v thy gic ng c th c truyn trc tip bng php tm truyn tm n cc t. Tt nhin, cc v thy c kh nng truyn cho t ca mnh nhng php ba la mt, nhng php v c hnh, v nhng php thin, qua s tr lm theo gng thy, qua tu tp n ch thun thc, qua li dy trc tip, v qua mt loi thm thu v tm linh, nhng ci kh truyn nht l s cn bng v hp nht ca cc hnh ba la mt trong mt v thy, v cc hnh hon ho ny phn no ty thuc vo c tnh ca t. Ngi ta s sai lm nu tin rng s

cn bng ny c th c truyn cho t thay v c t bng t lc trong quan im sa cha mi sai lm ca mt cng ng sinh ng. Truyn thng Pht gio t ra cho mi Pht t mt cu hi quan trng: Ai l Pht? Lm sao bit mt ngi no tin xa trong cc php c hnh gic ng? Lm sao bit ngi l mt ngi tt? Cu tr li l thit yu, v l nhng ngi m ngi ta tm n hc, tham vn, noi gng, trng cy, v c tn tm. Phng thc ba la mt a chng ta i xa c cu tr li, v phng thc ny va ch trng c tnh li va ch trng nhng php thc hnh o c c gi tr i vi cng ng. H qu l ngha sinh ng ca c hnh gic ng s bt ty thuc c tnh ca nhng c nhn ring r m mt cng ng quy t xung quanh, m ty thuc nhiu hn vo nhiu ngi v vo cng ng (tng on) trong s on kt tin tu. Khi xem cng ng thc hnh l Pht v l mt thc th gic ng hng v o c, ngi ta s bt s tn sng c nhn v s gia tng tim lc ca cng ng. S ch trng cc hnh hon ho ba la mt s to ra nhng tiu chun c tnh cch bo v v c tnh cht cng cng nhiu hn trc nghim nhng ngi no mun gia nhp hay mun lnh o nhng cng ng. Nhng phng thc c hnh Pht gio i hi s cng c vi nhng sch lc o l hu dng c pht trin Ty Phng, nh gi hnh ng ca c nhn cng nh thit lp nhng nguyn tc o c. Mi trng Pht gio Ty Phng c th cng i hi mt s tm li truyn thng Gii Lut (Vinaya) ca tu vin Pht gio. Gii Lut c th i lc vo ci by chp th, nhng c ch li ch quy nh v t k lut xt x nhng hnh vi t khng th khoan dung c ca cc tng s, v phi b pht hay b trc xut. Cc cng ng Pht gio Ty Phng hin ti mi ch bt u i din vi loi lm quyt nh ny, khi m khuynh hng o c t nguyn c khi khng . Tuy nhin, ti vn cng nhn rng vic nh gi hnh vi v xt x bng k lut phi l phng tin th yu trong o c Pht gio, d c th cn thit trong nhng trng hp no ca nhng cng ng no . o c Pht gio chnh yu t trng tm trong v trn c tnh trong cng ng. iu ny cn phi c duy tr, v ty thuc vo iu ny s l s pht trin tng lai ca mt nn o c Pht gio nhm vo lin h gia nhng c nhn nhiu hn l vo nguyn tc, quan tm n s gip ln nhau hn l n s bo v quyn li, c nhiu tnh cht thng cm hn l duy l, c nhiu tnh cht t bi hn l cng bng.

Sch lc o c t trng tm trn nhng lut l duy l v s phn xt nhng hnh vi bn ngoi ring r ca c nhn l c im chnh yu ca nhng cng ng rt ln lm thnh mt x hi gm nhng ngi xa l nhau, tun th mt lut php chung. Trong cng ng Pht gio, gii lut ch l th yu so vi c hnh (v y ti ng vi nhng ngi Pht t Ty Phng chng li vic o c ha bng nhng iu lut nh cch thc chnh yu c k lut bn thn hay k lut cng ng). Tuy nhin, d l th yu, ngi ta khng th b c gii lut. Trong o c Pht gio, vic t trng tm chnh yu vo con ngi, c tnh, v cc php c hnh khng th c duy tr m khng c cng ng, l nhng ni m chng ta bit r nhau c th ni vi nhau v mt nn o c trong nh v trong thc hnh, nh trong mt gia nh. Nh vy c ngha l nhng cng ng Pht gio phi lun lun l nhng cng ng nh, nh mi ngi bit r nhau v nhng sinh linh khc chia s i sng v s cht ca h. Ti ngh rng nhng cng ng ny c th qu nh, trong mt nhm nm hay su ngi kh c th m nhn v h tr tt c nhng php tu tp cn thit t c hnh gic ng. i vi nhiu ngi Pht t Ty Phng, vn kch c l hng qu nh. Nhng nh vy cn tt hn l hng qu ln. Ti khng bit mt cng ng tu hc no tr nn qu ln (c th l hn 200 thnh vin), tr khi tm nhng cng ng ln nh thnh ph San Francisco v Los Angeles. Nhng cng ng ny qu ln, qu phc tp, qu bn tm n nhng cng vic nh bo tr nhng ta nh ca t chc, th chp ti sn, v nhng vic khc. Theo Aristotle v Mac Intyre th mt nn o hc ch trng c hnh khng m t con ng a n i sng tt p vi nhng t ng tru tng, hay c nhn, hay ph qut. Nhng con ng dn n c hnh c nh du bng nhng php thc hnh c bit ca mi cng ng. Mac Intyre v Hauerwas cho rng nhng nhm v nhng cng ng hng v o c nng ta vo khung thc t s tch truyn thng ca h, tc l nhng k c v nhng truyn k v nhng ngi tt thc hnh li sng tt ca h, nhiu hn l nng ta vo nhng lut l hay nguyn tc ph qut ca h, tc nhng gio thuyt, nhng chng ta cng bit rng ngi Pht t Ty Phng ngy nay sng trong mt th gii c nhiu s tch, cn k c th t ti. Nhiu ngi Ty Phng khng bit chc l nhng truyn k li m h t chn hoc c tha hng c ni ln s tht v con ngi mt cch hp l v thuyt phc hay khng.

 Ty Phng hu hin i, s tch c Pht hay i sng c hnh gic ng ch c th c k v c trc nghim trong nhng khu vc nh, ngoi l, xa cch nhng cu trc quyn lc v ti chnh. Vic trc nghim c hai tiu chun: 1) s hu l ca s tch ca mt ngi m qua nhng php thc hnh c bit trong mt loi cng ng no gic ng, bng nhng php thc hnh c tnh cht o c, trong tr hu v t bi; v 2) iu tt c chng minh trong nhng ngi v nhng cng ng hin ang thc hnh o php. Truyn ca h l s tch ca c Pht. Chp nhn phng thc c hnh trong o hc l nhng thch thc v nhng li im cho cc nh t tng Pht gio cng nh cc hc gi khc. Th d, chng ta cn phi nghin cu thm v mt lch s ca cc php ba la mt trong Pht gio, nhng c nhiu hy vng l chng ta cng c th gip nhng ngi thuc nhng cng ng Pht gio ngy nay, qua thc hnh cc php ba la mt, ngh n vn quyn u tin, ngha ca vic thc hnh tu tp trong i sng ti gia, v mt lot nhng iu thc tin khc. Chng ta cn phi gip ngi Pht t Ty Phng bit phn bit nhng ngnh v nhng hng v tr liu, thm m, kinh t, chnh tr, v tm linh. S cn bng tt nht v vic quan tm gia mnh v ngi khc l g? Mi lin h thn hu Pht gio l g? Mi lin h ny c bao gm c nhng loi nh rui mui hay khng? Ti sao ngi Pht t tht bi sau nhiu nm tu tp, v tht bi nh th no vi vn cng l x hi v s pht trin mt nn o c x hi Pht gio? Cn rt nhiu nhng vn v lun l v o c na trong i sng ngi Pht t Ty Phng ang ch i s nghin cu sng to v thc dng ca cc trit gia, cc nh Pht hc th h mi, v nhng ngi khc. Ti ngh li tip cn c hnh. Phng thc ny cn phi c pht trin y hn, a o c Pht gio vo mt cuc i thoi tt yu, nghim chnh, v xy dng chung vi cc trit gia v cc nh thn hc Ty Phng, nhng li ngh ca ti c v kht khe, hay c v tr li vi mi bn tm v o c kiu thi Victoria, nhng mt iu c v r rng i vi ti l: tng lai c tnh cht xy dng ca Pht gio ty thuc vo s hin l ca Pht gio trong c tnh nhng ngi trong cng ng ch khng ty thuc vo li vn hng hn, vo vic gy qu, xy cha, hay nhng gng mu khng hon ho. Hy vng rng mt th h mi s i xa hn trn con ng cn bng vic hnh thin vi cc php thc hnh ba la mt. Ni mt cch n gin, tng lai ny ty thuc vo mt s ngi tt c i sng cn bng, trn vn vi nhng php tu vun bi c hnh gic ng", trong gia

nh, trong cng vic, v trong cng ng. Phi qua li sng tt p, Pht php mi c th n hoa trn vn Ty Phng, chuyn ha nhng au kh ca chng ta, nh thc trong mi ngi chng ta nhng g tt nht, tng cht mt, trong mi khonh khc, v trong tng hi th./. ---o0o--Ht