Vng Lun Hi

T kheo Khantipalo (1970) Phm Kim Khnh dch (1994) Nguyn tc: "The Wheel of Birth and Death", Phra Khantipalo, Wheel Publication Series No. 147-149, BPS, 1970 ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.org Chuyn sang ebook 16-8-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
LI M U LCH S CA BNH XE LUN HI BN DCH NHNG NGY CUI CNG CA TP TC BIU TNG V NGHA THC TIN CA BNH XE VNG NGOI CA BNH XE KT LUN

---o0o--y qu tht l li dy ca c Th Tn: Hai php c th hiu bit phi c thng sut: danh v sc; hai php c th hiu bit phi c tn dit: v minh v i dc; hai php c th hiu bit phi c chng ng: tr tu v gii thot; hai php c th hiu bit phi c pht trin: vng lng v minh st. Nn tng ca v minh c tm:

Khng hiu bit s kh; khng hiu bit s pht sanh ca kh; khng hiu bit s chm dt ca kh; khng hiu bit php hnh dn n s chm dt kh; khng hiu bit d vng; khng hiu bit v lai; khng hiu bit d vng v v lai; khng hiu bit php Ty Thuc Pht Sanh (Thp nh Nhn Duyn). Nn tng ca tu gic c tm: Hiu bit s kh; hiu bit s pht sanh ca kh; hiu bit s chm dt ca kh; hiu bit php hnh dn n s chm dt kh; hiu bit d vng; hiu bit v lai; hiu bit d vng v v lai; hiu bit php Ty Thuc Pht Sanh (Thp nh Nhn Duyn). Thanh bnh thay, tuyt ho thay, s dp tt mi iu kin, s tch ri ra khi mi nn tng vt cht ( ti sanh), s tn tr i dc, trng thi khng dc vng, chm dt, Nit bn. Ny ch T khu, c cnh gii y khng t, cng khng c gi, la, cng khng c v bin x, khng c thc v bin x, khng v s hu x, cng khng c phi tng phi phi tng. Khng th gian ny hay th gian khc, khng mt trng cng khng c mt tri. Cnh gii y, ny ch T khu, Nh Lai tuyn ngn, qu tht khng c n, khng c i, khng c , khng vin tch, khng pht sanh, khng g nng , khng di chuyn, khng i tng -- qu tht l chm dt au kh. V php ny qu tht thm diu, kh thy, kh lnh hi, thanh bnh, tuyt ho, ngoi phm vi lun l, t nh, v cho bc thin tr chng ng. -- Bn dch t Tp Kinh Tng Hong Gia (The Royal Chanting Book Suatmon Chabub Luang), do Ngi Sa Pussadevo, Si Vng th 9 nc Siam, su tp v c nh xut bn Mahamakut, Bangkok, n hnh. ---o0o---

LI M U
Hn hai ngn nm trm nm v trc, trong ngy trng trn thng Viskha, c mt o s du phng tn Gotama (C m), vn l Hong T

Siddhattha (S t Ta), ng cung thi t ca triu i Saka (Thch Ca), t mnh chng ng v tr nn Ton Gic do cng phu minh st trn vn v y Chn L gi l Php (Dharmma), tc danh, phn tm linh, v sc, c th vt cht ny. S gic ng, hay thc tnh ca Ngi, gi l Chnh Bin Tri, tiu tr v minh v i dc, dp tt tham i, sn hn, si m, trong tm, v lm cho "nhn kch pht sanh, tri kin siu phm pht sanh, tr tu pht sanh, s khm ph pht sanh, nh sng pht sanh". Mt cng trnh minh st trn vn v thu o i su vo danh v sc, ngun gc ca danh-sc, s chm dt danh-sc, v con ng dn n s chm dt danh-sc y. V l thng sut trn vn v thu o th gian, s chm dt th gian, v con ng dn n s chm dt th gian. Sau bao nhiu nm trng kin tr c gng v trong sut m ch tm minh st, t mt ngi i tm chn l Ngi tr thnh "Ngi Hiu Bit", "Ngi Chng Ng". V sau, khi c c hi gii thch s khm ph v i y, Ngi trnh by bng nhiu phng cch khc nhau cho mi ngi nghe u c th lnh hi. V nh th, gip cho mi ngi, ty cn c v trnh hiu bit ca mnh, c th t nh gnh xung bn ng. Vi tr tu siu phm Ngi thng sut tn tng nhng gnh nng y l g, mc du lm khi chnh ngi mang gnh nng trn vai li khng hiu bit g v gnh nng y, vi tm bi mn v lng, Ngi truyn dy Gio Php cho nhng ai mun b gnh nng xung. Nhng gnh nng m con ngi ng ra l tt c chng sanh phi khun vc quanh qun theo mnh ngy nay khng c g khc bit vi nhng gnh nng ca ngi vo thi ca c Pht. Bi v trong hin ti cng nh vo lc thi by gi, con ngi vn b i dc v v minh nng tru trn vai. Con ngi khng thu t T Diu v Thp Nh Nhn Duyn, con ngi bm bu, eo nu theo ni la v thuc c ca ngy nay cng nh thu no, v con ngi b lo u s st lm tiu mn, sp . c Th Tn, ngi thnh t mc chu ton, dy rng: "Thm diu thay, ny nanda, php Thp Nh Nhn Duyn, php ny qu tht thm diu. V khng thng sut v thu trit nh Lut ny, th gian ta h nh mt cun ch ri, mt chim, mt bi tre rm, mt m lt, v khng thng sut v thu trit nh Lut ny, con ngi khng thot khi i sng nhng cnh gii thp hn, khng thot khi trng thi au kh v tuyt vng, v mi mi kh au trong vng lun hi."

Tnh trng khng thng sut nh lut Ty Thuc Pht Sanh (Thp Nh Nhn Duyn) l nguyn nhn ca mi phin no m tt c chng sanh phi chu. l cng thc quan trng nht m s gic ng ca c Pht trnh by mt cch chnh xc. Vy i vi ngi Pht t, l phi nhn thng vo trung tm ca php ny. y l vic lm ti quan trng, ti cn thit. V nhn vo, khng phi bng cch c sch, c kinh, hay bng cch tr thnh mt chuyn vin nghin cu v Tam Tng, v cng khng phi bng cch tranh lun gia quan nim ca mnh v k khc, m phi l quan st v thy r s Ty-Thuc-Pht-Sanh trong i sng ca chnh mnh, phi bm st vo php gom tm vng lng v minh st trong "danh" v "sc" ca chnh mnh. "Ngi no m thy php Ty Thuc Pht Sanh, l ngi y thy Gio Php." By gi, hy nhn xem gio hun ny lin quan n i sng ca chng ta nh th no? Du trong trng thi hay cnh gii no -- ngi hay khng phi ngi tt c chng sanh u mu tm hnh phc. Nhng iu quan trng cn phi bit l: yu t no em li au kh, ln trnh, v yu t no em li hnh phc, c gng pht trin v trau gii. l lp li T Diu bng mt li khc. on u ca cu trn cp n au kh, ci g khng bao gi toi nguyn, m trong ting Phn gi l dukkha. Dukkha (kh) ny l Chn L Thm Diu (Diu ) u tin m chng ta kinh nghim mt cch lin tc, tng giy tng pht, nhng thng th chng ta khng ghi nhn v khng hay bit c. V iu ny khng ghi nhn v khng hay bit khng lm cho dukkha suy gim cht no! Trc tin, c nhng au kh pht sanh ty c hi, nh sanh, bnh, lo, t, v nhng din bin ny khng bao gm trn vn i sng. K c nhng au kh thng xuyn, nh phi kt hp vi ngi m ta khng a thch, xa la ngi hay vt hay hon cnh m ta a thch, khng thnh t nhng g mong mun. V l nhng vic thng xy ra hng ngy. Cui cng, tm lc, c s au kh lin tc, bao hm tt c cc loi au kh (dukkha): l ng un th, tc chp th vo nm nhm: c th vt cht (sc), cm gic (th), tri gic (tng), sanh hot ca tm (hnh) v thc. l nm yu t cu thnh chng sanh. Nu phi gii thch y y s e qu di, tuy nhin, mi ngi c u c th c cung ng di do cc loi au kh y trong chnh bn thn mnh. Mi ngi phi t chnh mnh, nhn v quan st, nhn thc xem nhng g mnh kinh nghim trong i sng c ng c tha thch hay khng. Php ny phi c "thng sut trn vn" trong chnh bn thn

v trong chnh i sng ca mnh, ni m Diu u tin phi c khm ph. K l nhng yu t em li s bt toi nguyn, au kh, tc khng-hnh phc. Ni y cng vy, con ngi v i sng phi c quan st thn trng. Khi c nhng chng sanh b ti st hi, khi ti ly mt vt g cha c cho, khi ti c hnh ng t dm, khi ti ni li gi di, khi ti dng nhng cht c lm cho tm tr thnh d dui, bt cn, phng dt l nhng yu t em li hnh phc hay bt toi nguyn? Khi ti em lng tham mun vt s hu ca k khc, khi ti tm cha chp nhng tng on ght, hn th, khi v minh, t kin, v nhng quan kin sai lm khc lm ch tm ti l nhng yu t em li an lnh hay hoi dit cho ti? C rt nhiu phng cch din t cc yu t tai hi y, nhng tt c u bt ngun t v minh v i dc. V v minh v i dc cng ch l hai kha cnh ca mi mt vic. l Diu th nh, cp n ngun gc hay s Pht Sanh ca dukkha, au kh, bt toi nguyn. Khi i dc hot ng, khi v minh bao trm s hiu bit ca ta nh m my m, lc y chc chn chng ta ang kinh nghim au kh. V li ch cho ta v cho k khc, li gio hun ca ng T Ph l i dc y "phi c dit tn". Phn nh ca cu c nu trn cp n hnh phc. C nhiu loi hnh phc. Hai loi ty thuc iu kin, c chng nghim y trong th gian v loi th ba, khng ty thuc iu kin, khng do iu kin no nng hay h tr, "phi c chng ng". Tt c chng ta u mu tm hnh phc. Vy, hy tm xem ta phi cn nhng g? u tin, c loi hnh phc do vt cht to nn, pht sanh t quyn s hu v vic kho x dng th on vi nhng iu kin ca cuc sng "ngoi i". Loi hnh phc ny, c gi l misa sukha, qu tht bp bnh, khng c g chc chn vng bn, bi v tt c nhng yu t nng , h tr n u tm b v bin i khng ngng. Li na, n nm ni th tc, ngoi cnh, ch khng phi trong tm ta v nh vy, cn phi c ti nng xo quyt k diu mi cu ta thot khi dukkha, au kh. V chng ta khng th trnh khi nhng tht bi, tht vng, bt mn, nu c mi mi chy theo loi hnh phc vt cht y. l loi hnh phc ngn ngi, nht thi. Trn mt tng lp cao thng hn nhiu l hnh phc n vi ta bng cch thc hnh Gio Php, c gi l hnh phc phi-vt-cht hay nirmisa-sukha, hnh phc tinh thn o c. Hnh phc ny pht sanh n ngi to y mi thin php l: b th, tr gii, hnh thin, tn knh bc trng thng, to cng c phc v, hi hng phc bo n ngi khc, nghe Gio Php, dy Gio Php, v cng c quan kin theo chnh php. Ngi thc hnh Gio Php ny, thanh lc

tm nh vy, chc chn s gt hi hnh phc. Tuy nhin, ta khng th mi mi li vo loi hnh phc ny mc du n vng bn v cao thng hn loi trc nhiu. Do qu bo ca n ta c th hng mt kip sng tht lu di, nhn nh, gia nhng v Tri, hay sanh lm ngi c tht nhiu may mn. Nhng, du cnh Tri, du c c tui th tht di i na, ri cng phi mng chung, khi cn cp n cnh ngi. V li, nhng hu qu ca nghip, du tt hay xu, u l v thng, ngha l lun lun bin i. Nh vy ta khng th li vo nhng qu y mu tm hnh phc thng cn, khng bin i. Mun c hnh phc trng cu phi tn dit trn vn ngun gc ca dukkha, au kh. Khi i dc b tiu tr tn cn ci, au kh khng cn pht sanh c na. Tri li, nh trong sch, t bi v tr tu, ta t n hnh phc ti thng ca Nit Bn, bn vng, khng th hoi dit, khng th bin i. l Diu th ba, s chm dt au kh, bng cch dit tr ngun gc ca n. thnh t ci "cn phi c chng ng" y c nhiu vic phi lm, v nhng vic phi lm y phi theo mt ng li chn chnh, do , Diu th t, o . ny c gi l Chn L ca Con ng, v Con ng ny "phi c pht trin". Con ng gm nhng thnh phn ca tr tu: chnh kin, chnh t duy; nhng thnh phn ca gii c: chnh ng, chnh nghip, chnh mng; v nhng thnh phn ca php hnh thin nh: chnh tinh tn, chnh nim, chnh nh. Ni y s khng gii thch nhng thnh phn ny. Ngi thc hnh Gii, nh, Tu chc chn s c nhng iu kin duy tr hnh phc. Nh thc hnh nh vy hnh gi c th t n hnh phc tinh thn o c gi l hnh phc ca Gio Php, hoc hnh phc Ti Thng, ty theo mc tin trin. Mun thnh t hnh phc Nit Bn cn phi gia cng c gng tht nhiu pht trin c hai li thin, thin vng lng (samatha) v thin minh st (vipassan). T Diu , hay bn Chn L Thm Diu y kh, nguyn nhn sanh kh, dit kh, v con ng dit kh - l trung tm ca Gio Php, phi nm trong lng ca mi ai mun nhn thy. Do nhn thy v hiu bit thu o T Diu , hnh phc s n, nhng c tm cch ln trnh th au kh s pht sanh. Bn Chn L y, trnh by trong cng thc "Ty Thuc Pht Sanh", c gii thch bng nhiu phng cch. Hnh thc gin d nht l: "C i dc tc c au kh. Do s pht sanh ca i dc, au kh pht sanh.

Khng c i dc tc khng c au kh. Do s chm dt i dc, au kh chm dt." Tuy nhin, c th gii thch dng di v y hn. Nguyn tc quan trng thu hiu r rng php Thp Nh Nhn Duyn, hay Pht Sanh Ty Thuc, l nhn nh rng tt c nhng g m ta chng nghim u do iu kin pht sanh (duyn sanh). Hy ly thn ny lm th d. T lc mi lt lng m l mt tr s sinh, ri dn dn ln ln, pht trin dn nhng c tnh tr nn thun thc cho n khi b tui gi bm vo, lm cho c th tn ph, cch ny hay cch khc, v cui cng, cht. Tin trnh iu hnh s trng thnh v tn li tht v cng phc tp v tng quan chng cht vi nhau. Mun gi thn c trn vn, ti thiu cn phi c y phc, thc n, ch v thuc men. Nhng mt khi nhng phn ng ha hc bn trong (cng phi ty thuc pht sanh) bt u tin trnh, dn n tui gi v hoi dit, khng c iu kin h tr no t bn ngoi c th gip g hn l lm cho tin trnh y chm tr i cht. C th vt cht ny, xem nh mt n v, khng th pht sanh t khng-nguyn-nhn (nhng tinh trng vt cht l nguyn nhn trc tip), cng khng th pht sanh t mt nguyn nhn duy nht. Quan st t m v tn tng, khng c g ta chng nghim m pht sanh t mt nguyn nhn duy nht hay khng nguyn nhn. Tri li, nhng g ta th cm u chng cht ty thuc ln nhau. Nh s thy ca ta chng hn, phi ty thuc nhn cn, tc mt, nhn trn, tc vt thy, i tng ca s thy v hot ng ca nhn thc, (ngoi ra cn c nhng yu t khc gp phn vo nh nh sng, khng kh v.v). Tng t nh s thy y, tai, m thanh, nh thc; mi, mi v t thc; li, v v thit thc; thn, xc v thn thc; v tm hay , t tng, hay php, v thc. Tt c nhng g ta th cm u nm trong mi tm nguyn t (hay gii) y, v ngoi cc nguyn t y ta khng cn bit g khc. iu quan trng cn nn nhn thc l phn ln nhng g ta th cm u pht sanh ty thuc ln nhau v u l hu qu ca hnh ng no chnh ta lm trong qu kh. Hnh phc m ta hng hay au kh m ta chu, mc du n vi ta do nhng din bin ca th gian vt cht bn ngoi (nh ng t, bo, lt, tri ma, tri nng v.v) vn thng pht sanh do nhng hnh ng c tc (nghip) ca ta trong qu kh. V trong hin ti, vi mi hnh ng c thc, ta ang to nghip mi. Nghip ny s phi hp vi nghip sn c em li qu m ta s gt hi trong tng lai. Nh vy, mun th cm hnh phc, mun gt hi qu ngt, ta phi gieo trng t by gi nhng ht ging tt. Cy c th cho tri tc khc, trong kip sng hin ti, hay trong mt kip sng tng lai. Ta lm ra ta. Ta l ngi to ra ta, khng c

bn tay no ca ai khc. V ng Thn Linh To Ha khng phi ai khc hn l V Minh, hay s khng hiu bit. V Minh l ng To Ha to nn bnh xe lun hi v nhng hnh thc lin tc v khc nhau v cng tn ca s au kh. ng To Ha y ng trong tm ca tt c nhng ai cn c gi l "phm nhn", nhng chng sanh trong tam gii (Dc, Sc v V Sc Gii). Chng ta s tr li vn vi nhiu chi tit hn. ---o0o---

LCH S CA BNH XE LUN HI

Php "Pht-Sanh-Ty-Thuc" hay Thp Nh Nhn Duyn c gii thch nhiu ln v c ghi chp nhiu ni trong nhng bi thuyt ging ca c Pht, nhng Ngi khng so snh vi bnh xe. S so snh ny c thy trong sch Visudhimagga (Thanh Tnh o) v cc bn ch gii khc. Mc du kinh in theo truyn thng Theravda (Nguyn Thy) c nhiu on nhc n, nhng hnh nh php ny khng c m t nh mt bnh xe. Nhng min Bc n , v c bit Kashmir, trng phi Sarvstivda 1 (Thuyt nht thit hu b, hay thng gi tt l Hu b) c thit lp vng chc, ngoi ra nhiu kinh sch v Gii Lut v Vi Diu Php (Vinaya v Abhidhamma) cng c mt li v theo hnh bnh xe m t gio l rt quan trng ca php Thp Nh Nhn Duyn. Bnh xe y l ti ca bn khi lun ny. Danh t Pli Bhava-cakka hay Samsra-cakka, c khi c phin dch l Bnh Xe ca i Sng, c lc cng c gi l Bnh Xe ca s Tr Thnh (Bhava, Hu) hay Bnh Xe ca Vng Quanh Sanh T (Samsra, Lun Hi). B kinh Avadna, thut li cc tch truyn v c Pht v cc t, c mt quyn m u bng tch truyn v bnh xe ny. Ngi c thy rng tch truyn v bnh xe nhc li thi c Pht cn ti th, v c ghi nhn rng Ngi c cho v hnh bnh xe v cng c li ch bo v ni dung ca bnh xe. Chc chn l vo thi y ngi ta bit x dng b mn hi ha ( c nhiu ln c ghi nhn trong Gio Php v Gii Lut). Ngoi ra, cc s kin khc c nu ln trong li m u ngn ngi y u thch hp vi tinh thn kinh in Pli. Theo vi hc gi, b kinh ny c kt tp trc thi c dng lch. Vy, nu ta khng tin rng c Pht ch bo li v bnh xe y th t ra, bnh xe ny cng c v ra vo khong hai ngn nm nay. Hai ngn tui u u cng l mt tp tc kh knh vy!

V nhng g c tc dng gip ta thu hiu gio l, li din t nhng phng tin lnh (upya-kosalla) ny chc chn l lu i nht. ---o0o---

BN DCH
"Tha y c Th Tn ng ti thnh Rjagaha (Vng X), trong vng Trc Lm, ch nui sc. Lc by gi c Mahmoggallna (Mc Kin Lin) thng i ving a ngc trong mt lc ri ving cc cnh th v ng qu, ch Thin v nhn loi. nhn thy tt c nhng au kh m chng sanh trong cnh a ngc phi chu, nhng hon cnh sanh ri dit, nhng cnh tn ph, qu tay, ct chn v.v, chng kin cnh nhng con th ny st hi v cu x nhng con khc, mc kch cnh ng qu b i kht dy v v cnh ch Thin b sa a, phi ri cnh Tri, phi chu h hng v sp , v cnh con ngi tham i ch i n bt toi nguyn v tuyt vng, khi nhn thy cc iu y, Ngi Moggallna (Mc Kin Lin) tr v Jambudpa (n ), k li cho hng t chng. V i c no c mt ngi bn ng tu, hay mt mn bt mn vi i sng thnh thin thing ling cng em n Ngi, bng ngh rng: "Ngi Mc Kin Lin s khuyn nh v dy d ngi y y ." V ng nh vy, i c Moggallna khuyn nh v dy d ngi y y . Thing Ling mt cch hoan h v tinh tn. Nhng ngi li lc trong my nhm y cng chng c cc o qu cao thng nh Ngi Moggallna khuyn nh v dy d mt cch y . Lc by gi, c Th Tn ang ng ti Rjagaha, c ng o hng t chng gm ch t khu, t khu ni, thin nam v tn n quanh Ngi Moggallna. c Chnh ng Chnh Gic, Chnh Bin Tri cng nu ln nhng cu hi. Ngi hi c nanda (A Nan ) v sao hng t chng bao vy v i T bc nh ca Ngi. c nanda thut li nhng kinh nghim ca Ngi Moggallna v bch rng c Moggallna thnh cng trong vic khuyn dy cc t khu bt mn. c Th Tn dy: "V cao tng Moggallna (Mc Kin Lin) hay mt v t khu khc, cng cao tng nh vy, khng th khp mi ni cng mt lc dy d i chng. Vy, ni trc cng cha phi v mt bnh xe chia lm nm phn. " Vy, c Th Tn dy phi v mt bnh xe chia lm nm phn. n y c s ghi nhn rng: "nhng cc v t khu khng bit v loi bnh xe no".

Chng , c Th Tn gii thch: "Nm cnh gii phi c din t cnh a ngc, cnh th, cnh ng qu, cnh ngi, cnh ch Thin. Nhng cnh a ngc, th v ng qu phi c din t phn di (ca bnh xe), phn trn v cnh ngi v cnh ch Thin, Bn lc a cng phi c m t l Pubbavideha, Aparagoyna, Uttrakuru, v Jambudpa.2 Ngay trung tm vng bnh xe, tham, sn, si phi c tiu biu. Mt con b cu 3 tng trng tm tham, con rn tng trng tm sn, v con heo tng trng tm si. Hn na, phi v hnh tng trng ch Pht, c ho quang, ch (con ng n) Nit Bn. Hng chng sanh tm thng phi c m t nh b chm m (xung nhng trng thi thp hn) v tri ln tr li. Chung quanh ra l (phn gio hun) mi hai khoen ca Thp Nh Nhn Duyn, theo chiu xui v chiu ngc. Hnh ca bnh xe phi cho thy r rng rng mi vt, mi thi k, u b l v thng nut mt v sau phi thm hai cu th: "Hy khi hnh, b li pha sau cuc i v nh. Hy gom tm chm ch vo Gio Hun ca c Pht. Lm nh Ngi, bc Lnh o, nh voi, voi cha Nlgiri vng bc nh th no Hy lm nh th y, v hy chin thng T Thn. Ngi no, trong Gio Php v Gii Lut, i con ng ca mnh, Lun lun gic tnh, lun lun kin tr c gng. Ngi y c th chm dt au kh y, V b li sau lng bnh xe ca vng sanh t lun hi" Nh vy, theo li thnh cu ca ch v t khu, c Pht truyn lnh cho v bnh xe lun hi ca vng sanh t trin min chia lm nm phn trn cc cng cha. By gi c nhng v B la mn v nhng v c s n hi: "Knh Bch i c, hnh v y c ngha g?" Ch v t khu tr li: "S cng khng bit!" Nhn c hi , c Pht khuyn dy: "Phi mt thy t khu trc cng cha, chu trch nhim tip n khch v gii thch hnh v".

C nhng v t khu c phn cng ( tip khch) m khng c chn trc, nhng v cung si, l nh, khng thng hiu r rng v khng to cng c. Do c li phn i: "Chnh cc thy y cng khng thng hiu, lm sao cc thy y c th ch dn c nhng ngi khch B la mn v c s (xem hnh v)? " c Th Tn truyn dy: "Phi t trc cng cha mt thy t khu c t cch." 4 . ---o0o---

NHNG NGY CUI CNG CA TP TC

Truyn thuyt Ty Tng k rng c Th Tn ly ht la sp ra nhng nt i cng ca bnh xe, khi Ngi i qua mt cnh ng. Du s tht l nh th no chng na, n , t ra ti cha Sarvstivda, bnh xe trang tr bn trong cng cha gy cm xc mnh m trong tm ngi hiu bit ngha v gi tnh t m cho nhng ngi khc. S tn ph cc di tch Pht Gio n rng ri n khng cn tm c u nhng cnh cng cha c v hnh bnh xe lun hi. Ch cn vn vn mt bc ha n c ng Ajanta, hang s 17, c l cn ci g c hnh th tng t nh bnh xe. Trong bn dch c ghi nhn phn trn khng thy nhc n hnh nh g din t mi hai vng khoen ca gio l PhtSanh-Ty-Thuc, v ngi ta ni rng v sau chnh Ngi Ngrjuna (Long Th), mt nh truyn gio v i ca o Pht m nhiu cu th s c trch ng phn sau s b tc. T n , ci mu bnh xe c Ngi Bande Yeshe em n Samye, ngi cha u tin Ty Tng, v t chnh nh h phi Sarvstivda (Nht Thit Hu B) kin c bo tr cho n ngy nay. Do tp tc v bnh xe c v ngay pha trong tin nh, p vo mt ca tt c nhng ai bc chn vo ngi cha. Truyn thuyt Ty Tng cp n hai loi bnh xe, loi xa v loi nay. Loi v theo xa cn c trn bn vn kin c dch phn trn. Loi nay th c thm vo vi im mi. Nh ci cch tn gio tr danh Je Tsongkhapa (1357), ngi sng lp trng phi Gelupgpa (Nhng Bc c Hnh, tc Hong Gio Ty Tng, m Ngi Dalai Lama l ngi ng u) cho php phn bnh xe ra lm su phn, thay v nm, v v hnh B Tt Avalokitesvara (c Qun Th m) th vo hnh mt v Pht trong mi phn khng phi cnh ngi. C hai loi bnh xe ny u c trong li v

Ty Tng. Cnh th su m t hng Asura (A Tu La) ang gy chin tranh vi nhng v Tri Dc Gii. Trong bn v ca ti (i c Khantipalo), tnh cch ma qu v ln xn y nm trong mt phn ring bit ca cnh Tri. S kin a vo cnh gii mt nhn vt tng trng cho c Pht l nu cao c t bi v lng v bin ca Ngi, v c Avalokitesvara l hin thn ca tm bi mn sng sut. Ngi vit (i c Khatipalo) chn li din t xa, hp vi bn vn c dch trn, v n hon ton thch hp vi Gio L Nguyn Thy. Tnh cch khng khip v hung bo ca vng lun hi lun lun vi ta trong mi thi i c nhn thy mt cch ph phng trong s cp ot x Ty Tng ca ngi Trung Hoa xm lng. Cc ha s Ty Tng cn gi c nguyn vn tp tc c truyn cho n ngy nay v vn cn thc hin nhng bc v, trong hon cnh kh khn ca ngi t nn n . Tuy nhin, ng li trnh by Gio Php c knh ny ng c truyn b rng ri hn. Ni tn nghim th phng ca ngi Pht t nn c mt bc tng nh vy nhc nh cho mnh bn cht quay trn ca bnh xe sanh t trin min lun chuyn ny. ---o0o---

BIU TNG V NGHA THC TIN CA BNH XE

Ci Trc Ca Bnh Xe By gi chng ta hy gh mt nhn sang bc ha "Php Lun" km theo quyn sch nh ny. Bc ny do tc gi (i c Khantipalo) thc hin, da theo mt bc hnh v thun ty Ty Tng ca Waddel. Trong bc ny cnh vt v ngi c hin i ha phn no. Phn nng ct ca bc hnh v l trung tm im, i vi nhng ai cn mi mi sng trong vng lun hi. Nh vy, cng l ni tt nht bt u din t biu tng ny. Ngay gia bc ha c mt con g, mt con rn, v mt con heo, con ny cn ui con kia, tip ni nhau chy vng quanh. l ba con vt tng trng cho lng tham i, sn hn v si m. c v ngay trung tm v l cn ci, l nguyn nhn, ca tt c nhng nghip bt thin v do , cng l cn nguyn ca mi th cm trong vng lun hi. Ngy no m cn tham, sn, si, hin hu trong tm th ta cn b th gian v thng chuyn bin chi phi. Khi n khng cn na. Khi m, nh thc hnh Gio

Php, tr tu c khai trin v tn dit tham, sn, si, chng y ta s tm thy an ngh, trng thi vng lng, tch tnh khng lay chuyn ca Nit Bn. Nn ghi nhn rng trong nhng bc ha ca ngi Ty Tng, ba con th y c v trn nn xanh dng, c ngha l ba t hi ny ca tm, mc du c nng lc hng mnh, nhng qu tht l khng c th cht, h v, cng nh tt c nhng thnh phn khc m chng ta th cm. Con g mu chi li tng trng lng tham (lobha). Ci tham ny nm trong tt c mi mun, di mi hnh thc 'ti mun', 'ti c mong', 'ti hy vng', 'ti phi c', 'ti s c', t hnh thc th kch ca lng tham i, bm nu vo nhng th vt cht, xuyn qua s luyn i eo nu vo nhng quan kin, nhng nim, di di n nhng hnh thc t nh nh cc n chng, ph lc ca ngi hnh thin. Mu sc chi ca con g biu hiu s thiu t ca dc vng. Dc vng tht nng v khng yn, nh ngn la, khng bao gi cho php tm ca ngi m p n kinh nghim tnh trng vng lng, an tnh, thanh bnh mt m ca trng thi bung b. Con g trng c chn tng trng cho lng tham v theo s quan st chung, n l con vt y tham i v t ph. M con g gm ui con rn mu xanh l cy, hm rng ngi khng "tha mn" c lng tham mun v i dc mnh mng nh bin c ca mnh c khuynh hng ni gin. Tm sn (dosa) pht sanh di nhiu hnh thc khc nhau, khi ta khng thnh t nhng g mong mun, hay khi nhng g ta khng mun li n vi ta. Loi tm ny cng tht rt t nh nhiu mc , t cm hn on gin th s, xuyn qua nhng trng thi tm th nghch i vi ngi no, n s pht lng nghch bn trong, bc l ra ngoi bng nhng li l gian di, tinh ranh, hay gin di hn na l bng nhng c ch hung bo. Mu xanh l cy ca con rn din t tnh cch lnh lng, lnh m, thiu thin cm, i vi k khc. Cn con rn, l mt loi th st hi chng sanh khc bng cht c hay bng cch sit cht li, v ng l ci g m trng thi sn gy nn cho ngi dung dng, bo tr n trong tm. Cuc sng ca chng ta c th nhim cht c ca con th tai hi y nu ta khng bit thn trng tiu tr n. Pha di vng trung tm y l con heo nng n, m gm ui con g tham i, cn ui ca chnh n th b con rn sn hn cn. Con heo mu en, tng trng tm si (moha). Cng nh cc bn ng loi ca n, con heo ny khp ni, thch ng nhiu, n ung hm h v thng khng quan tm n vic sch s cht no ht. y l mt biu tng rt ng cho tm si, v tm si ngn cn, khng chng ta hiu bit chn chnh iu no c li v iu no lm cho ta sp . Tnh trng nng n ca heo gi cho ta nim hn trm ca thn v tm, c gi bng nhng danh t khc nhau nh n n,

ng ngn, d di, nhng lo u v phng dt vi hoi nghi cng pht sanh t cn si. Ngi b tm si trn ngp khng bit c ti sao phi gi mnh khng lm iu c v ngi y khng c tm sng sut thy c nhng g li ch cho chnh mnh m cng khng c tm bi mn thy nhng g li ch cho k khc. Tc c u b bao trm di lp si m, hay o tng. Ngi y khng bit hay khng tin tng rng hnh ng c tc (nghip) s em li hu qu tng xng cng mt loi. Hoc na, ngi y b quan kin sai lm ca mnh dn dt tch ri ra ngoi con ng ca Gio Php. Khi ngi ta khng thnh t nhng g m mnh mong mun xuyn qua tm tham hay tm sn th ly lm bun, v s au kh v tham dc y l au kh v si m, v b tm si lm m m, m mui, khng nhn ra bn cht v thng ca vn php. T con heo en ti sanh ra con g chi li v con rn mu xanh l cy. Trong bc ha, ba con th vo bc nht y c trnh by con ny cn ui con kia, hm rng chng qu tht mt thit dnh lin vi nhau, khng th tch ri ra c. Chng hn nh khng th c con qu tham i m khng c nhng con qui kia kn o bm st theo ui. Khi c con g tc pha sau ui n tng c rn v c heo. Ch n bn trong nhng nhn vt ch c mt trong ba cn ci y pht trin ni bt, hai con kia vn kn o n tng hin hu, trong khi phn ng nhng ngi gi l "bnh thng" vn c mt loi qun bnh khng lnh mnh ca ba con th y trong tm, lun lun sn sng gieo nh hng mi khi c c hi thun li. Ba con th y khng ngng hot ng trong tm ca nhng ai cn l phm nhn (puthujjana), v lun lun gy mm cho chng ta th nhiu cnh kh. Chnh ta phi t qun chiu, nhn thc xem cc con th y c kim sot tm mnh hay khng. ---o0o--Vng trung tm T trung tm ca bc tng, vng trn u tin chia ra lm hai phn (khng thy trong bn ca ngi Ty Tng), mt phn nn trng v mt phn nn en. Trong phn nn trng c bn ngi ang i ln: mt thy t khu tay cm n (nh sng ca Php Bo) soi ng i trc. Theo sau c mt n tu s p y trng, v sau na l mt ngi n ng v mt ngi n b, mc thng phc theo thi by gi. Bn nhn vt y tng trng hng t chng on th Pht Gio gm c Tng, Ni, Thin Nam v Tn N. l hnh nh ca nhng ai thc hnh chn chnh con ng to thin nghip bng thn, khu, . Bn nhn vt y tng trng cho hai hng ngi, "nhng ngi i t tm ti n nh sng" v "nhng ngi i t sng n sng".

Hng trc l nhng ngi c nghip xu trong qu kh, sanh ra trong cnh ngho kh, kh khn, tuy c t c hi, nhng tn lc c gng thc hnh Gio Php, v li ch cho chnh mnh v cho k khc. Vy, t cnh ng ti tm, nhng ngi ny i n ni sng ln v hu qu ca nghip hin ti s tt p, vui v, hnh phc. Hng th nh, "i t sng n sng" l nhng ngi thnh t kh nhiu li ch v c nhiu c hi trong kip sng hin ti nh nghip tt to trong qu kh. Trong hin ti, nhng ngi ny tip tc con ng i ln bng cch gia cng thm, thc hnh Gio Php. Thc hnh Gio Php l th no? C hai danh sch, mi bn gm mi yu t ng l phi c gii thch ni y, nhng v khun kh mt quyn sch nh ch cho php trnh by tm lc nhng nt i cng. Danh sch th nht gi l "Mi Con ng To Thin Nghip 5 ", trong y ba lin quan n thn, bn n khu, v ba n . "Con ng" y c ngha l "ng li hnh ng", v "thin" c ngha "khng lm suy sp tm ca chnh mnh v tn hi n tm ca ngi khc". Nhng hnh ng m ta phi trnh khng nn lm l git hi sanh linh, ly ca khng c cho v phm hnh khng trong sch v tnh dc. Trong li ni, bn hnh ng phi trnh l ni di, ni m thc, ni th l v ni nhm nh. Ba hnh ng ca phi trnh l tham i, sn hn v t kin. Ngi trnh c mi iu trn l thc hnh thp thin nghip, con ng chn chnh, con ng thin, con ng trng, ng theo nhng giai on tu tp u tin trong Gio Php. Mi yu t th nh c gi l "Mi Li To Phc Bu 6 " Pua, cng c, hay phc bu, l nhng hnh ng c kh nng thanh lc tm. Danh sch mi yu t ny khng i song song vi danh sch trc. Ba yu t u l ng li cn bn v ba phn sau l phn ph thuc. Ba yu t cn bn l b th (dna), tr gii (sla) v pht trin tm hay hnh thin (bhvana), v by yu t cn li c xem l nhng kha cnh khc nhau ca phn trc, gm hnh ng tn knh bc trng thng, phc v, hi hng phc bu n ngi khc, nghe Php, dy Php v cng c chnh kin. l nhng hnh ng dn i ln, i n thin hnh v n mc trng thnh trong Gio Php, cho ta m cng v li ch ca k khc. Nhng ai i trn con ng y t hng bc tin v nh sng, c th ti sanh vo hai cnh gii, hoc ngi hoc cnh nhng chng sanh "sng ngi rc r" ch Thin trong tam gii: Dc, Sc v V Sc. Mt i sng c thc hnh chn chnh v tt p thng to nghip a vo hai cnh y, gi l sugati, cnh hu phc. Nhng c Th Tn khng c tuyn b rng mi ai c mt np sng nh th no nht nh phi ti sanh vo cnh kia. iu y

khng phi ch ty thuc mc thc hnh Gio Php m cn ty thuc ni cnh tng pht hin trc mt khi sp lm chung. Vo pht cui cng, nu l nh lng qun ta cng c th lt vo ba cnh bt hnh v rt kh thot ra. Vng lun hi qu tht nguy him, cho n nhng ngi c cuc sng hu nh trong sch cng phi ht lng thn trng. c sanh vo hai cnh hu phc l qu lnh ca thin nghip, hay pua, phc bu. V tm cng trong sch cnh gii c sanh vo cng thanh cao v hu hnh. Trong phn en ca vng trn, chng sanh trn trung, ng nghing ng nga mt cch hn n, v trt t. Trng thi trn trung tng trng cho tnh khng bit h thn khi lm iu bt thin, v trng thi v trt t hm iu c lun lun a n trng hung tan r, hn n. Ng nghing c ngha l nhng ngi y ang ng t v ang i xung v c hnh ng thp km hn loi ngi. Nhng ngi ny hng v trng thi thch ng vi hnh ng ca h, ngha l thp km hn loi ngi. Trong nhiu bc ha ca Ty Tng, nhng ngi ny b ct tri chum li vi nhau v trong mt gc c con qu ci ang x h xung. Con qu ci y chnh l i dc (tah, mt danh t thuc v ging ci). L d nhin, i dc khng bn ngoi ngi i trn con ng c m chnh trong tm h. Trn con ng ny c hai hng ngi. Hng i t "nh sng vo bng ti", v nhng ngi i t " bng ti n bng ti". Hng ngi trc c c hi tt trong i nhng khng bit cch x dng, hoc na, h li dng nhng c hi tt p y lm iu bt thin, v nh th, h hoang ph nhng qu phc to trong tin kip m khng to thm c g trong hin ti tch tr cho tng lai. Thay v to nghip tt, do tm si, h li chn ng li tch tr nghip xu hin ti ri s phi gt hi lo s v su mun trong tng lai. Nhng ngi i t "en ti n en ti" khng c c nhng u im ca hng ngi trc. H sanh ra trong hon cnh thiu thn mi mt do nghip xu qu kh, v chnh qu d y a y h vo nhng cnh kh, v trong cnh bt hnh h cng to thm nghip xu. Hai hng ngi ny i di theo con ng ca Mi c Nghip, thng c gi l thp bt thin nghip, gm: st sanh, trm cp, t dm, ni di, ni m thc, ni th l cc cn, ni nhm nh, tm tham i, tm sn hn v t kin. Nhng ngi y khng tha thch trong vic to phc bu, tri li, bm tnh ca h l bn xn, khng gii hnh, tm bung lung khng trau gii, khng pht trin, ng mn, ch k, luyn i vo s hu, tham lam, khng bao gi nghe Php v chc chn l khng bao gi ni Php. Trong lc y th tm ca h trong tnh trng hn n vi nhng quan kin v nim tri ngc nhau.

Trong i sng, nhng ngi y mi mit theo ui hnh ng bt thin. n lc lm chung "tnh cht ngi" bn trong h b tiu dit hu ht, nn h phi ri vo ba trng thi thp km gi l cnh gii bt hnh, duggati. K theo th t ca mc suy sp ca h v tng trng au kh m h phi chu, ba cnh gii y l cnh ng qu, cnh th v cnh a ngc. Qu ng tht nh trng hp: "Hnh thin, qu lnh. Hnh c, qu d" theo mt tc ng ca ngi Thi. Hai phn ca vng u tin ny cng l s din t mt on c lp i lp li mi khi chm dt mt tch truyn Avadna: "Vy, ny ch T Khu, nghip hon ton en mang qu hon ton d. Nghip hon ton trng mang qu hon ton lnh. V nghip hn hp mang qu hn hp. Do , hy trnh to nhng nghip hon ton en v nghip hn hp. Hy gia cng c gng to nghip hon ton trng. Vy, ny ch T Khu, phi t mnh tu tp." ---o0o--Nm Phn Hai cnh gii hu phc v ba cnh gii bt hnh bao gm ton th cc cnh gii m chng sanh c th ti sanh vo. Trong phn ln cc bc v Ty Tng c thm cnh gii th su, chia cnh Tri lm i, cnh ca cc v Tri (Deva, ch Thin) v cnh Asura (A Tu La), nhng ngi chng i cc v Tri. Sau y l phn din t cc cnh gii y v cp n l do ti sao, bng cch no chng ta sanh vo . S ti sanh vo mt cnh gii ch l hu qu. Di y l nguyn nhn. Mt ngi mi lm c trong i sng, hay phm mt trng ti, n lc lm chung t s thy cnh tng c lin quan n nhng hnh ng c lm trong qu kh, hoc thy cnh gii m hnh ng bt thin hay nghip xu qu kh chun b mnh n. Khi c th vt cht khng cn thch hp lm nn tng nng i sng, tm ngi y s to mt c th mi m ta ni l v hnh, hay ma qu, mt th cht t nh m mt ngi khng th trng thy v chng y, ngi kia bt u th cm nhng kh au ca cnh gii m h ang trong . Nhng, trong trng hp m nghip ngi y a h vo cnh th, th lc lm chung h thy nhng cnh th v b li ko vo bo thai hoc trng ca loi th. Nghip a vo cnh th l hnh ng nng n nhng g m loi ngi chia x vi loi th nh n, ung v tnh dc. Nu con ngi tng cng tnh

cht th bn trong mnh tr thnh con-ngi-th" th khng th trng ch g khc hn l ti sanh vo cnh th. Chng sanh trong cnh ngi m ch khao kht v tha thch trong dc lc th kch nh vy chn su gc r tai hi ca tm si vo lng mnh, tt nhin to cho mnh ci tm "th", s khng c "tnh cht ngi", ci tinh hoa chnh yu ca loi ngi, c th ngn nga mt tai ha tng t, bi v khng c ci g nh mt linh hn "ngi" trng tn bt bin. Mun canh phng, gi mnh khi phi ri vo cnh ng y, con ngi phi bo v "tnh cht ngi" ca mnh, tc l nhng iu kin ca loi ngi (manusa0dhamma), ngha l nm gii. Chm m xung di mc phm hnh ca nm gii l chm m xung di mc bnh thng ca loi ngi. Mt khi ti sanh vo cnh th ri t khng cn ng li no d dng tr li cnh ngi na. Nh Ngi Ngrjuna (Long Th) vit: "T cnh th vt ln n cnh ngi cn kh hn l con ra m m thy c mt ci ch tri git bnh bng trn mt bin mng mng. Vy, l ngi, hy thc hnh v thnh t qu lnh ca Gio Php." 7 Nghip a vo cnh a ngc, trng thi au kh v ng s nht, thng l nhng hnh ng gm tm sn, tm st hi, hnh h, dy xo v hung bo vi chng sanh. Con ngi t a mnh vo trng thi cc k au kh ca a ngc v lm cho cn sn tr nn v cng hng mnh bn trong mnh. (L.K. 59) ng khc, chng sanh trong cnh ngi m cho cn tham ca mnh tng trng qu , sng bn xn, luyn i s hu, ch k, tt s i n cnh gii v hnh c lng i dc tht mnh n i khng bao gi tha mn c. V l y chng sanh ny c gi l ng qu, tc qu i, chng sanh cnh m lun lun trong trng thi i. Tuy nhin, i khi c ngi to nhiu nghip c trong i sng nhng n gi pht lm chung li thnh tht quay v tinh thn o c. Trong trng hp ny, nu tm c tp trung vo Gio Php v nh nim tin ni Tam Bo thanh lc, ngi nh th y c th ti sanh vo cnh ngi tr li, hay cng c th vt ln cnh gii ch Thin. Cn nghip c to, mc du s khng c c hi tr sanh qu trong cnh gii hu phc m ngi y c sanh vo vn cn , vi y kh nng to qu rt d lc no hi c duyn thun li. Chuyn ngc li, cng c th xy ra. Nhng ngi tt v cao thng, nhng trong gi pht lm chung li l nh nh li mt vi hnh ng c nh lm, hay thy tr li cnh tng xu trong mt kip qu

kh. Kt qu l tm nhim pht sanh v dn n cc cnh gii v phc. Nhng l nhng trng hp him hoi. Thng thng, ai theo con ng trng s ti sanh vo cnh ngi hay cnh Tri. Cn bn ca cnh ngi l thc hnh nm gii, v l mc bnh thng ca loi ngi. Nm gii y l: trnh st hi sanh linh, trnh ly ca no cha c cho n, trnh nhng hnh ng sai lc v tnh dc, trnh ni di, v trnh dng nhng cht say, nh ru mnh v ma ty, lm cho tm phng dt. Nhng ai trnh nhng iu tng t l tht s sng nh mt con ngi, tng cng nn tng "ngi" trong tm v s ti sanh tr li lm ngi vi nhiu c tnh tt p, c c nhiu c hi tin b cng nh c nhiu ti sn v t hu vt cht khc. ng ln cc cnh Tri l con ng ca nhng ai c bit c gng sng i trong sch v thu thc, c nhiu tm t i vi tt c chng sanh v nh , thanh lc tm c phn no trong cng trnh hnh thin. n gi pht cui cng, v thc hnh y Thp Thin Nghip v Mi Phng Cch To Phc (Pua), tm tha thch v an tnh, ty theo nhng mc tu tp khc nhau ca ngi y, s a h vo mt trong nhng cnh Tri khc nhau, tng xng vi mc tm trong sch v an tr thnh tu. Nhng trng hp c th xy n y u nm trong phm vi ca tm. M c tnh ca tm l lun lun bin chuyn, theo chiu ny hay hng kia, do nghip tt hay xu. Chnh "thc ni lin" hay "thc ti sanh", tc chp tm u tin trong mt kip sng, s quyt nh loi danh-sc, lc cn, ca chng sanh mi v cnh gii m trong chng sanh y gt hi hu qu ca nghip gieo trng trong qu kh. Cn tri gic s ty theo m thay i nh cu ni tr danh sau y din t: "Cng nh nhng chng sanh khc nhau tri gic khc nhau trc t nc: i vi ch Thin, l sinh kh. Vi ngi, ch l nc l ung, Trong khi , i vi loi ng qu, Nc y ta h nh mu, nh m, i vi Long Vng v loi c, l mi trng sng. Cng nc y, i vi cc Ngi Phm Thin ci Khng V Bin X, ch l khng gian. Nh vy, bt lun g, sng hay cht,

Bn trong hay ngoi mt ngi u c nhn thc khc nhau Ty theo qu bo ca nghip." c xong nhng cu nh trn chng ta thong nhn thy b su thm kn, b n, ca tm v chn l ca nhng kinh Pht ngn m u Kinh Php C: "Tm dn u cc php (tm s); Tm l ch. Tt c (cc tm s) u do tm to" Tr v bc ha. Trong cnh gii ca ch Thin Deva, hay nhng chng sanh sng ngi rc r -- nhng n i bng bc v cy ci bng bo ngc chiu la ca cc v Tri Dc Gii c trnh by phn di. Bc ha ca Ty Tng v nhiu chi tit hn v th gian v cng p ny, trong y cng c mt loi tnh dc t nh. t nn tng ca cuc sng trn nhc dc ng trn nh th gian loi ngi, cc v Tri Dc y phi tr ci gi ca n l s xung t. Lun lun c tranh chp, nhng trn chin lp i lp li, vi hng Asura (A Tu La), nhng chng sanh chng i ch Thin, nhng chng sanh trc kia cng cnh Tri nhng v bn tnh gy g phi b ri xung v by gi, b lng ganh t thc y, c gng quy tr ln xm chim cnh ny. Trong bc ha ca ti (i c tc gi) hng chng sanh ny chim mt phn cnh gii ch Thin, mc qun phc v trang b bng c kh gii c ln kh gii mi. Nhng khng phi h ch gy chin vi ch Thin khng m cn nh ln nhau na. Do cng c s bt phc tng gia h vi nhau c din t. Theo bc ha Ty Tng, sau khi b ch Thin, dn u l Vua Tri Thch bn cnh mt tht voi, nh ui chy, h sng trong mt th gian ring bit. Hng chng sanh ny ch bit c sc mnh m thi, v l y c hnh c Pht xut hin cnh gii ny cm trn tay mt cy gm th oai v nh vy, sau chng c th n nghe Php. Ngc li, hnh nh ca c Pht cnh ch Thin th c v tay cm ng so. Ting nhc du dng s a ch Thin n nghe Php v ngi ta tin rng chng sanh cnh ny khng thch nghe ni chuyn sung! Pha trn cnh chin tranh lon lc ca nhng v Tri Dc Gii c cc v Phm Thin ca Sc Gii v V Sc Gii, nhng v ang th hng hnh phc ca thin, v cng ph lc, hay tm x hon ton, v cng cao thng. Bc ha Ty Tng v v Phm Thin lng ly trong mt ngi n, bn gc tri. V cnh Tri rc r y, Ngi Ngrjuna (Long Th) lu nh sau: "Ny i Vng, mc du nhng cnh Tri y

C nhng khoi lc bao la cho th hng, Cnh t bit cng au kh. Hng suy nim nh th, Ngi cao thng khng mong mun Th hng lc th tm b ca cnh Tri."(L.K. 98) V Ngi vit tip nh sau: "Ngi t cnh Tri, cht i M khng cn phc bu d phng Phi chu ti sanh ty nghip qu kh -Vo cnh th hay ng qu Hoc na, ha sanh vo a ngc. " (L.K. 59) Nhng v Phm Thin trong cnh V Sc Gii c tui th di khng th tng tng v sng trong trng thi Khng V Bin X, Thc V Bin X, V S Hu X v Phi Tng Phi Phi Tng X. V cc Ngi khng c hnh th vt cht nn khng th din t. Tuy nhin, du trong trng thi v ph lc y, cc Ngi vn khng trng tn vnh cu m cng phi cht mt ngy no. Gia m ngi, phn tri v bn trn, trong c hai bc, trn tt c din tin ca i sng c m t: sanh (xe y tr con), gi, bnh (du hiu bnh vin), cht (xc cht trong ngha a). Tuy nhin, trong bi cnh ca tnh trng au kh y, con ngi c th hiu c Gao Php. c Th Tn, nhn vt tin b nht trong m ngi, c din t ngi trn cao, trong mt khu rng, truyn dy Gio Php cho nm v t u tin. Trong bn v nguyn thy m ti theo ng, c Pht ch xut hin cnh ngi, chng t rng c sanh vo cnh ngi l mt i hnh, i phc, v y c c hi thng hiu Gio Php mt cch thm su. Nhng nguyn vng o c ca con ngi c tng trng bng mt ngi n n Gio, mt Thnh ng Thin Cha Gio, mt n th Hi Gio, trong lc y cnh chin tranh v mt qun ru, hai khuynh hng ca con ngi thin v sn v tham. Bc ha Ty Tng cho thy nhiu sinh hot thng ngy nh cy ba ngoi ng v nhiu ngi tro ln pha trn, ni y c mt ngi cha m cc ngi kia c n nghe thuyt Php. gia, c Pht ang ng, tay m bnh bt, ch cho nhn loi con ng thanh bnh an lc dn n trng thi tch tnh chu ton ca Nit Bn. Trong bc v ca ti (i c tc ga), con ng Gio Php vng chc y c din t t ming c Pht tht ra. Trn con ng y, mt thy t khu a tay cho ngi c s nm

ly v dn dt ngi y thot ra khi vng lun hi bng Bt Chnh o. V im ny, c Ngrjuna vit: "Mc du c ti sanh vo cnh ngi, Con ngi d dui, t dn thn vo nhng con ng bt thin. Cn cung di hn k in cung Phi n nhng i ma, nc tiu v phn Trong mt ci chn bng vng c cn ngc ng chu bu. Ti sanh vo cnh ngi cn kh c hn." (L.K. 60) Cnh ng qu hay peta (pha di bn mt trong bc v ca ti, bn tri trong bc ha Ty Tng) lun lun i v kht, lun lun thm n ung, nhng n khi cm n thc n hay thc ung th n tr thnh la nng hay vt hi thi. Trong cnh ny ti c v mt mt trng to ln v mt mt tri nh b v c cu: "V hng ng qu thiu phc, nn i vi h, Mt trng nng bc vo ma H. Vo ma ng, mt tri li lnh but. Khi chng nhn vo cy th thy cy tr tri V nhng dng sng ang tri chy Bng dng kh cn, khi chng gh mt vo." (L.K. 95) K , trn khng trung c mt ng qu ang lm mi cho n chim dy xo, nh c Moggallna (Mc Kin Lin) c ln trng thy. Mt ng qu khc nm "ngh ngi" trn tng bn cnh gc cy tr tri, cnh tng m c Th Tn thng dung din t tin nghi n c ca cnh gii ny. Trong khi y, hai ng qu khc b chm su di nc, mc nc va lm m pha di mi. Trong cnh i kht v cng khc nghit, chng khng lm sao hp c mt t nc cho d, mc du mc nc gn n mi. Qu tht hnh pht ca Tantalus l trng thi hin nhin trong cnh ng qu! Tt c chng sanh trong cnh ny u c bng snh ln binh rnh, c tht m thon v ming nh nh u mi kim. Trong kinh in Ty Tng, s au kh ca h c din t cn t hi hn na. Chng phi chu i kht cng cc, nhng khng c cht g n ung, s au kh ca h cng tng thm gp bi v cc thc n ung y tr thnh nhng li gm dao trong bng. c Pht mang vt thc ca ch Thin xung cnh gii "di do au kh" lm du bt tnh trng i kht cng cc ca chng sanh y. Theo li ca Ngi Ngrjuna:

"c Pht c tuyn ngn v nguyn nhn no a chng sanh vo cnh gii ng qu phi chu au kh. l v, khi cnh ngi, ngi y khng bao gi b th, Hoc c cho ra, cng cho vi tm bn xn. Hnh ng nh th y, ngi y to nghip phi sanh vo cnh ng qu." (L.K. 97) cnh th, bc ha Ty Tng v v c Pht tay cm quyn sch, khuyn khch chng sanh i vo Gio Php, ch rng loi th c rt t kh nng hiu bit, v cn tr tu. Bc v ca ti din t cnh kh au ca cnh gii ny theo s m t ca Ngi Ngrjuna: "Vy, nu bn phi sanh vo cnh th Th au kh qu tht nhiu St hi, bnh hon, m chm., ht ln ln nhau Li cn b tri buc, nh p na. Khng c hnh ng thin, khng c i sng n ha, Loi th st hi, gy cht chc ln nhau M khng n hn. Gia m th, c con b git ly Trai, ngc, hay lng xng, C nhng con khc c nh gi bng tht, bng da ca n, Nhng con khc na, B cng bch lm cng vic ca loi ngi Di ln roi vt, gy gc hay mc st. Chng b nh p lm vic." (L.K. 89-90) Trong th gian ca loi th, th cm thng thng l "au kh, nhc nhi, khc nghit", v tnh trng c din t trong bc v ca ti bng cnh tng "k i sn v ngi b sn". Chim chc trn tri b sn bn trong lc con kn kn ang n ming mi ca n. Con ong ang vng vy trong li nhn, tng trng kip sng khng khip ca loi cn trng. Trong khi y, nhng con th ln hn, tru th b p buc phi cy, nai th lm mi cho th sn, v con s t ang n mt con vt khc lm mi cho n. S phn ca loi c cng khng kh hn. C nh lm mi cho c ln hay b mc cu, hoc b vng vo li ca loi ngi. Phn bn di ca cnh gii ny, gn vi cnh a ngc, c con cc k. Bc ha Ty Tng din t nhng hnh nh

sng khc nhau ca loi th c v, di mt nc, n i ca Long Vng, na ngi na su. Cnh a ngc d nhin khng phi mt trng thi trng tn vnh cu c nhng khng khip mi ca thi hin i chng ta. Nhng con ng xe la chy thng vo mt tri tp trung. V, t cc ng khi ca tri tp trung ny ta ra nhng ln khi en, va m m th lng va rng rn. Trong khi y nhn vin ca mt lc lng an ninh b mt, ng phc chnh t, p buc mt loi m hn ca a ngc trn gian phi nut nhng git st nu chy thnh cht lng. Di mt nhn vin quan st, mt dng sui gi l Vaitaran t chy tn xng nhng ngi ang quy qun ln hp trong c xt pha ln mu t nhng ni ngi to tng, m ku la. Du cnh au kh hnh h no m chng sanh cnh a ngc phi chu, du th xc c b dy xo hay tn ph n u, hay b nghin nt cch no, nhng chng sanh y cn phi tn ti lu di nhn lnh nhng cm gic "cc k au n, nhc nhi v khc kh", khng gim du, khng ngng ngh. "Cng nh hnh phc cao thng nht n vi ta Do s chm dt mi dc vng Khng c hnh phc no cao thng hn! Cng th y, khng c ti kh no khng khip Nh cnh bt hnh a ngc A T (vici), Mt cnh kh lin tc khng gin on Khng c trng thi au kh no bt hnh hn!" (L.K. 85) Trong bc ha, pha trc l cnh nhng chng sanh trc kia ph hoi, lm h hng ngi trong trng v ti. Cc chng sanh ny b my con su to tng t khot trong khi ln hp trong mt th nc hi thi bn thu. Bn tri l mt rng gm ao bn nhn, thay v cy ci xanh ti. Chng sanh cnh ny phi leo tro trn gm ao y v b ct t, m thng, rt thm th. Ngi ta ni rng l cnh tng c bit m ngi t dm t to cho mnh. Nhng ngi to nghip st hi ny hay hnh h sanh linh th c thy b treo trn cy nc, trong khi y c con chim m cng nh thp ang ra rut gan ngi trc kia say m g. c Ngrjuna cng c my dng th m t cnh gii thp nht v cng cc nht ny: "K st nhn b x phi chu Sut ngy, ch trong mt ngy thi, Ba trm ngn gm m xuyn qua mnh n ti. S au kh y cng khng snh c

Vi cnh kh d chu nht a ngc. Cnh kh au a ngc c th ko di C trm a tng k. Khng gim du, khng gin on, khng th chu c, Ngy no m qu xu ca hnh ng c Cha ht nghip lc, cha th chm dt. " (L.K. 86-87) Jetsun Milarepa, nh i hin thnh v thi s Ty Tng, ni c cnh Tri, cnh a ngc v cc cnh gii khc, ca ht ln nhng cu: "K st nhn, lng y tham dc Ch n cha m v thy t cng khng tha, Ngi cp bc kho tng ca Tam Bo, Vu oan v ph bang v li bc Cao Qu, V ch trch Gio Php l t o, Nhng k to nghip c y s b thiu t V khng dt phi chu dy xo trong a ngc" 8 Nhng ai hin ang xm phm dn tc Ty Tng v Gio Php ca h c th ghi nhn iu ny! Bn trnh thut tm tt nm cnh gii ti sanh (pacagati) c th kt lun bng li ku gi: "Nu u, tc, hay qun o ca bn b la bc chy t bn vi v dp tt la. Hy nhanh chng dp tt la i dc ang quay trn bnh xe lun hi. i dc l ngun ci ca au kh, Khng cn cch no lm hn! " (L.K. 104) ---o0o---

VNG NGOI CA BNH XE

Si Xch Mi Hai Khoen By gi, chng ta hy m t Vng Ngoi, ci ning ca bnh xe, tng trng mi hai giai on ca Thp Nh Nhn Duyn, hay php Ty-Thuc-

Pht-Sanh. l nhng giai on, nhng vng khoen ni lin ton th chng sanh vo trng thi lun lun tr thnh v au kh. C mt tp tc c truyn vng chc gii thch vng Thp Nh Nhn Duyn bng cch phn lm ba thi k: qu kh, hin ti v tng lai. Hin ti l thi gian duy nht tht s c, v hin ti do qu kh xy p, un nn. Chnh trong hin ti chng ta to nghip bng thn, khu, , tr qu trong tng lai. Trong mi hai "giai on ni lin" (hay nidna, vng khoen), quanh trn vng bnh xe, c y nhng g xy ra trong i sng v l gii p cho tt c nhng cu hi lin quan n kip nhn sinh. Tuy nhin, gio l Ty-Thuc-Pht-Sanh, trung tm im ca Gio Php v Gii Lut, khng phi l mt ti bin lun m phi c kho st v nhn thc trong chnh bn thn mnh v ngi khc, v cui cng c th tri gic trong tm ca chnh mnh, v tt c nhng Chn L ca Gio Php tr nn r rng minh bch sau thi gian thc hnh. Nhng, nhng ai khng thc hnh Gio Php th c gi l nhng ngi "nng th gian". Cc ngi ny cho v minh quay trn bnh xe, ln n gi, n cht. c Th Tn hng khuyn nh v nhc nh chng ta khng nn lm "ngi nng th gian", tri li, hy thc hnh Gio Php nhm dp tt tham i, sn hn, si m v do chm dt v minh, chm dt sanh, gi, bnh, cht. Gi y, chng ta hy s lc duyt qua mi hai vng khoen ca si dy xch y. ---o0o--Vng Khoen u Tin: V MINH (Avijj) Danh t Pli "Avijj" l " khng hiu bit trn vn", y , ch khng c ngha l "khng hiu bit g c". S "khng hiu bit" y r rng c bit, khng lin quan n ng li hiu bit hay ti c hiu bit theo ngha thng thng. Khng hiu bit y l khng hiu bit T Diu . V minh l khng trng thy r rng T Diu trong tm mnh v trong i sng ca chnh mnh. Trong nhng kip sng qu kh chng ta khng mng tm thy dukkha, kh (1). do chng ta khng th tiu tr ngun gc ca kh (2), i dc, v i dc thc y ta c tm sng na, sng thm, thm nhiu kip na, tm thm khoi lc, tm khoi lc thm na. S chm dt au kh (3) m c l trong qu kh chng ta c thy thong qua nhng khng nhn thc c, by gi ta li n y, trong kip sinh tn hin ti d nhin l ang mang nng nim au kh. V trong qu kh chng ta khng bit t chn trn con ng dn n s chm dt au kh (4) v chng ta khng

khm ph ra li vo Dng Sui (Nhp Lu). Hin thi chng ta ang tr ci gi lng qun, ci gi d dui trong qu kh. V s khng hiu bit, hay v minh, ny khng phi l mt loi nguyn nhn u tin trong qu kh, bi v chnh trong hin ti ca n vn cn nm trong tm ta. Tuy nhin, cng nh chng ta s thy, do v minh y chng ta chuyn ng bnh xe quay trn, mang li cho ta ht sanh ri lo v t, trin min nh th, cng vi nhng hnh thc au kh (dukkha). Nhng ci "t ng " ca ti trong qu kh, vn ln tri theo lung sinh lc lin tc ca ti t v lng tin kip, khng kim sot c i dc ca n v nh vy, khng th ct dt ci r ca v minh. Tri li, chng n cn to thm nghip mi m trong hin ti ti ang th lnh hu qu. Bc ha gip ta thu hiu im ny. Mt thiu ph m (danh t avijj thuc v ging ci) tay cm cy gy, tm ng i xuyn qua mt khu rng cn ci dy y nhng lng xng. Hnh nh bc ha u tin v mt con lc ci gi v m, lm li bc chn theo ngi dn ng. Lc l mt loi th quen thuc vi nhng cuc hnh trnh di ng v mt nhc, xuyn qua nhng vng t xa l. Ngi dn n chnh l i dc. Du mun dng hnh nh no din t v minh, bc ha cng gi cho ta tnh cht v thy (khng c mt khi im) v ti tm ca n. Chng ta l nhng ngi m ko l bc chn, thnh thang t qu kh i vo hin ti v s hng v mt tng lai nh th no? Ty thuc ni s hin hu ca v minh trong tm, c hnh ng c tc , hay nghip, hay abhisankhra, c to nn trong nhng kip qu kh. ---o0o--Vng Khoen Th Nh: HNH (Sankhra, hnh ng c tc ) Hnh ng c cha ng mt nng lc tim n s tr qu trong tng lai hoc phn sau ca kip hin ti, hoc xa hn na, vo mt lc no trong tng lai. Nhng kh nng tr qu vn lun lun cn , du phi tri qua nhiu a-tng-k kip i na. Vo lc no c duyn cn thit c hi th nghip qu kh t tr sanh. By gi, do v minh hay s khng hiu bit T Diu , chng ta to nghip trong nhng kip sng qu kh. Ti y, chng ta l nhng ngi "nng th gian" v nh vy, to nghip, tt hay xu, thin hay c, chng ta duy tr cuc sinh tn lin tc trn th gian. Nhng chng sanh nh th y, nhng ngi cn b mn v minh gy tr ngi trong tm, cng ging nh cc anh th gm. Anh th gm ht

tm trong cng vic to nn nhng mn tt p nh l, bnh v.v (thin nghip) v i khi anh cng thiu thn trng, d dui lm b mt mn hay, bng cch ny hay bng cch n, anh l h hng mt mn khc (bt thin nghip). V anh cho bn t dnh d tay chn, mnh my, cng nh tnh cch trong sch ca tm i khi b bn d ca nghip lm lu m. So snh chng sanh to nghip vi anh th gm l thch ng, v danh t "sankhra" c ngha l "to nn", "un nn", "to nn mt hnh th", "cu hp" v do thng c phin dch l "vt cu to", "php hu vi". Ni y, trong php Nh Thp Nhn Duyn, sankhra l hnh, tc nhng hnh ng c tc . Ty thuc ni s hin hu ca nhng hnh ng c tc trong qu kh, pht sanh tm thc gi l "tm-ni-lin". V thc ny l nn tng ca kip sng hin ti. ---o0o--Vng Khoen Th Ba: THC (Vina) Phm cht ca thc, hay thc-ni-lin, c th rt khc nhau, ty nghip to ra trong kip qu kh. Trong trng hp ca nhng ai ang c quyn sch ny, ci tm "nhy" vo kip sng mi lc bt u th thai l mt loi tm-ni-lin c tnh cht ngi, pht sanh nh l kt qu ca mt cuc sng nghim tc th tr nm gii, nn tng ca mt kip sng qu kh c "tnh cch ngi". Nn ghi nhn rng thc-ni-lin l mt tm qu, ngha l mt loi tm pht sanh do mt nhn qu kh, l hu qu ca mt nhn qu kh, ch khng phi ci g m ta c th kim sot. Nu khng to nghip no thch ng ti sanh vo cnh ngi th lc cht sp n ta khng th mun: "By gi ta li ti sanh vo cnh ngi mt ln na! ". Thi gian m ta c th mun l lc ang c c hi thc hnh Gio Php. Mc du thc-ti-sanh trong kip sng ny qua, chnh trong hin ti, ngay gi pht ny, chng ta c th thc hnh Gio Php to thc-ti-sanh thun li trong tng lai mt cch chc chn hn ni nh vy l nu ta mun cn tip tc i na trong vng lun hi. Thc-ni-lin l thnh phn th ba, cn thit cu to bo thai. Bi v, du c tinh trng trong lng m ng vo thi k sanh sn, m khng c mt "chng sanh" ti sanh vo ng ni v ng lc th khng c bo thai. Trong bc ha c hnh con kh, tng trng cho tm hay thc, nhy t cy ny, kip sng c, chuyn sang mt cy khc, kip sng mi. Cy c kh cn, nhng cy mi mang nhiu tri. Tri ny c th l qu lnh hay qu d.

Trong bc v ca Ty Tng c mt con kh ang n tri, tc ang th hng hu qu ca nhng hnh ng qu kh. Ty thuc ni thc-ni-lin, pht sanh danh-sc. ---o0o--Vng Khoen Th T: DANH-SC (Nma-rpa) Danh t Rpa (Sc) i khi c dch l thn th khng my chnh xc, nhng cho ta mt nim tng qut. Danh t Rpa bao gm nhiu ngha hn l mt ci thn. Nma (Danh) gm c cm gic (th), tri gic (tng), nhng sinh hot tm linh (hnh) v thc. Danh v sc l hai s lin tc tng ng trong y khng c ci g l vng bn, thng cn, khng bin i. Trong cuc sng thng thng, mt cch c nh, ta ni "tm ca ti", hay "thn ca ti". Dng nh c mt nim no v quyn s hu, phng pht u trong hu cnh, nhng bc thin tr thu hiu rng c nhng nh lut chi phi c hai phn danh v sc. C hai, nhng trng thi tm v phn vt cht, lun lun chuyn bin. V chng ta khng th ra lnh, bo tm ng bn nh, nhim, hay bo thn phi ngng trng thnh, gi nua v cht. Tuy nhin ta c th un nn tm theo mun, thay v n bnh bng tri git tri qua sut kip sinh tn, mc cho l v thng i thay danh v sc, hai yu t vn khng bn vng. Do , trong bc v, tm c trnh by ang lm cng vic cho chng con thuyn tm-vt-l (tc chng sanh) trn dng sng i dc. Trong khi y, sc hay c th vt cht, ch l khch i thuyn, th ng. Bc ha Ty Tng v chic thuyn con ang vt qua mt dng nc xoy, trn thuyn c ba (hay bn???) ngi khch, C l nhng ngi khch ny tng trng cc un. Vi s hin hu ca danh sc, pht sanh lc cn. ---o0o--Vng Khoen Th Nm: LC CN (Salyatana) Cn nh c su ca s l biu tng thng thng cho vng khoen ny. Su ca, hay lc cn l nhn, nh, t, thit, thn, . l nhng cn c thu nhn tin tc khc nhau t bn ngoi. V nhng tin tc ny gm su loi (lc trn) i tng ca su cn l: sc, thinh, hng, v, xc, php. Ngoi lc cn v lc trn, chng ta khng hay bit g khc. Tt c nhng g chng ta th cm u gii hn trong phm vi ca gic quan v i tng ca gic

quan tm c xem l gic quan th su. Nm gic quan bn ngoi, ch thu nhn ngoi cnh trong hin ti. Nhng gic quan th su, tm, l ni m tin tc bn ngoi c thu thp, bin ch. Nhng tin tc ny c th tri di t nhng hi c trong qu kh n nhng c vng, nhng lo u trong tng lai, cng nh nhng t tng loi c lin quan n hin ti. Thm vo , tm c th thu nhn tin tc t nhng cnh gii ngoi phm vi m cc gic quan khc c th hay bit, th d nh cc cnh Tri, cnh ng qu v cnh a ngc. Mt ci tm pht trin y n mc nh (samdhi) c th nhn thy cnh gii khc v chng sanh cc cnh gii y. c lc cn, tc c xc. ---o0o--Vng Khoen Th Su: XC (Phassa) l s tip xc gia lc cn v lc trn. Th d, khi nhng iu kin cn thit hi : c con mt, c mt hnh sc thy, tc c i tng ca nhn quan, c nh sng, cng lc y mt ang hot ng v ngi ang tnh to, hng ci nhn vo i tng, t c xc. V trong trng hp ny l nhn xc: hnh sc ca i tng (nhn trn), p vo s nhy thy ca nhn cn. Cng th y, c nhng xc khc i vi mi, li, tai, thn, . Tng trng thng thng ca vng khoen ny l ngi n ng v ngi n b m nhau. Khi xc pht sanh, tc nhin c th cm. ---o0o--Vng Khoen Th By: TH (Vedan) Khi c s tip xc bng nhiu cch khc nhau vi lc cn tc c cm gic, hay th, pht sanh. Th l phn ng c tnh cch cm xc. C ba loi th: th lc, tc nhng cm xc vui thch, hnh phc, th kh, nhng cm xc au n hay kh no, v th v k, tc cm xc khng vui, khng bun, khng sng, khng kh. Loi th u tin lc no cng c vui v n nhn, l nn tng ca hnh phc. Loi th nh, khng ai mun c, l nn tng ca dukkha, au kh. Trong khi y, cm gic th ba l loi th v k, khng nhm mu hnh phc hay au kh, m ta th cm rt thng trong i sng, nhng t khi n. Tt c nhng th cm u tm b, ph du, c tnh cht i thay, bi v khng c trng thi tm, hay tm s, no c th lin tc tn ti mt cch qun bnh. Du nhng hnh phc m ta cho l mc cao nht cng ch tn ti nht thi, ri phi nhng ch li cho mt ci g khc. Vy, mc du l hnh phc cn c trn nhng cm gic vui

thch, bn cht ca n l v thng tm b v v th, chnh n l dukkha, au kh, bi v lm th no hnh phc tht s, khng bin i c th cn c trn ci bin i, ph du, khng bn vng? Vy, hnh nh ca ngi b mi tn bn vo mt din t im ny mt cch mnh m. Khi th pht sanh, (thng) i dc cng pht sanh. ---o0o--Vng Khoen Th Tm: I DC (Tah) n y, dng din tin lin tc do nghip qu kh lm nguyn nhn thc y. Nhng, chnh i dc dn u trong vic to nghip mi hin ti. Trong hin ti, v ch trong hin ti, ta mi c th thc hnh Gio Php. iu cn thit y l tm ch nim (sati), v nu khng c nim th khng Gio Php no c th thc hnh. V trong lc khng thc hnh Gio Php, chng ta s b sc mnh ca thi quen qu kh li cun i. Cng lc y, i dc v v minh tip tc tng trng bn trong chng ta. Khi gi tm ch nim, ta c kh nng v phng tin hiu bit "y l cm gic vui thch", "y l cm gic au kh", "y l cm gic khng au kh cng khng vui thch". T qun chiu v ghi nhn nh th v nhng th cm s gip ta thu hiu v hay bit lc no c tham, sn, si lin hp vi nhng cm gic y. Vi s thu hiu v hay bit nh th, ta c th ph v bnh xe sanh-t v thot ra khi vng lun hi. Nhng nu khng thc hnh Gio Php, chc chn nhng th cm kia s tip tc dn dt ta n cc i dc khc v quay cung ta theo bnh xe y dy au thng, nh Ngi Ngrjuna dy: "i dc ch ngt ngo lp mt, Bn trong th kh cng ng cay Lm cho ngi ta tht vng nh tri kimpa. Cha ca nhng bc chin thng dy nh vy. Nhng vng khoen nh th y t chi N tri buc th gian Vo bn trong vng ro ca ngc t lun hi." (L.K. 23) "Nu qun o hay tc tai bn bc chy t bn vi v dp tt la, Hy nhanh chng dp tt la i dc Chnh i dc vn chuyn bnh xe quay cung v cng tn i dc l ngun ci ca kh au. Khng cn cch no lm hn na!" (L.K. 104)

Danh t tah, i dc (Bc Phn l trisn) c ngha l kht khao. Ni rng ra, danh t ny bao hm nim "kht khao nhng th cm". V l do y, i dc c tng trng bng mt ngi say ru, thm cht men, ngt nghu ng nghing, v trong bc v ca ti c thm vo ba chai ru i dc eo nu theo Dc Gii, i dc eo nu theo Sc Gii v i dc eo nu theo V Sc Gii. Ni no c i l c th. ---o0o--Vng Khoen Th Chn: TH (Updna) Th l tng cng v ni rng i dc. V i dc hng v bn mc tiu: th hng dc lc, c nhng quan kin i ra ngoi Gio Php, nhng nghi thc tn gio lm lc thin v van vi nguyn cu, v bm nu vo nim c mt linh hn trng cu. Khi bn khuynh hng ny tr thnh nhng nng lc hng mnh trong tm ca ai th ngi y khng th tha thch trong Gio Php. Bi v tt c nng lc ca h chuyn v chiu hng ngc li vi Gio Php, xui v chiu hng ca dukkha, au kh. Phn ng chung l tng gia n lc tm an vui v hnh phc gia nhng g c p bm nu vo. Do trong c hai bc ha u c v mt ngi c vn mnh ln hi thm tri, mc du ci gi ca mnh y. ---o0o--Vng Khoen Th Mi: HU (Bhva) Ni no c Th t c Hu. Vi tm b i dc v sc c bm (th) un ln si sc, con ngi cng tn lc c gng tm bo m thm, bng nhiu li sng khc nhau do , cht cha, thm nhin liu, vo ngn la au kh. Mt ngi thng khng bit g n dukkha, au kh, th mong mun nui dng ngn la y. Nhng li hnh ng ca ngi Pht t l khng chm thm nhin liu, cho ngn la ln dn, bng cch chm dt tin trnh ca i v Th, v nh vy l tn dit v minh t gc r. Nu cn mun nn li trong vng lun hi, ta phi chuyn cn tinh tn v lm th no cho s "tr thnh ca ta" hng v chiu hng chn chnh. Nn nh rng tng giy tng pht, tng khonh khc, chnh ci nghip ca ta un nn "s tr thnh" y. V chiu hng chn chnh l nhm v s trong sch, theo con ng trng ca s thc hnh Gio Php. iu ny s gip ta trong mi trng hung m ta tr thnh hay khng tr thnh n lc kip sng ny chm

dt, khi m cc no ng dn n nhng cnh gii khc nhau s rng m trc mt ta. V ta s tr thnh ci g, ty theo php hnh ca ta, v ty theo chp t tng cui cng ca ta nh th no. Mt cch thch ng, Hu c tng trng bng ngi thiu ph c mang. Trc s hin din ca Hu, mt kip sng mi pht sanh. ---o0o--Vng Khoen Th Mi Mt: SANH (Jti) Cng nh mi ngi u c th tng tng, s sanh c din t bng cnh b m ang lm bn, mt cng vic au n.. y cng l c hi nhc nh rng dukkha, au kh, l iu m khng c kip sng no c th trnh khi. Du tng lai s nh th no, nu ta khng th ngng c vng quay trn ca bnh xe lun hi ngay trong kip sng ny th chc chn s c mt kip tng lai. V ci tng lai y s pht sanh do nhng iu kin ca nghip hin ti. Tuy nhin, khng nn ngh rng bi v s cn sng na trong tng lai, hy chng y s thc hnh Gio Php. Khng c g bo m rng trong tng lai kip sng y s cn ging nh kip ny. V chng, tng lai y ta cng s sng trong hin ti v s hn mt kip sau khc na. Vy, ch i khng ch g! Ngi Ngrjuna dy rng tt hn ta hy tn dit ly ta: "Ni no c sanh, tc nhin C s, c gi nua v khn kh, Bnh hon, ham mun v hoi dit, cng l mt khi cc au kh khc. Khi s sng khng cn n na Tt c cc vng khoen khc cng chm dt." (L.K. 111) L d nhin, ni no c sanh t c lo t. ---o0o--Vng Khoen Th Mi Hai: LO v T (Jar-marana) Do ci vn v minh v i dc y bn trong, ta c th chc rng sau kip sng ny s cn nhiu kip sng khc. Nhng cng vi sanh cng cn nhiu cnh t bit. S sanh s tha mn lng tham. Ci cht s em li bt toi nguyn. Nhng khng th c ci ny m khng c ci kia. C sanh phi c

t. Tuy nhin, l con ng bung lung l nh. Con ng ca Gio Php s a n trng thi Bt Dit, vt ra ngoi sanh v t, vt ra khi mi kh au. Bc ha Ty Tng v mt c gi khing trn vai ci thy cht c bng b cn thn, em n bi tha ma. Bc ha ca ti th trnh by ng lo nhn vo mt quan ti trong c ngi cht. Li khuyn dy ca c Ngrjuna l: "Nh vy, hy chuyn cn tinh tn: Bt lun lc no, hy c gng i su vo Trung tm ca T Diu , Bi v cho n nhng ngi ti gia c s Cng s vt qua cn ngp lt (tinh thn) Bng cch thng sut Bn Chn L y. " (L.K. 115) *** l nhng nt i cng, s lc din t tc hnh ca bnh xe m chng ta c bm vo t lm kh mnh v tn hi k khc. Chnh chng ta l ngi to nn bnh xe y. Chnh chng ta vn chuyn n. Nhng nu mun, v nu gia cng vo cng trnh y, cng chnh chng ta l ngi c th lm cho bnh xe y dng li. ---o0o--Con Qu C hai bc ha u v Bnh Xe nm trn vn trong nanh vut ca mt con qu ng s. Trong bc v ca ti, tn ca con qu y c khc r rng trn mo ca n ngi khc khi ln ln vi loi qu khc. N khng phi l con qu tm thng, bi v tn n l V Thng. V ci mo ch rng oai quyn ca n bao trm ton th v tr, bt lun cnh gii no ca th gian. N cn x nghin ngu tt c. V tt c, t a ngc n cnh Tri, u vn vn nm trong bn tay y mng vut ca n. Ci mo trn u n c trang tr bng nm s ngi, tng trng c tnh v thng ca ng un, tc nm nhm thnh phn cu to chng sanh. Mt, tai, ming ca n u phun la din t li dy ca c Th Tn trong thi Php th ba ca Ngi, trong c on "mt ni la" v.v Pha trn hai mt ca c qu cn c con mt th ba, ng rng i vi hng in cung, l v thng l k th nghch. Nhng vi bc thin tr, chnh lut v thng c mang y

trang sc nh vng tai v cc th, c lm ra p, nhng khng th c. Cng th y, th gian ny c gng bc l, chng by ra ngoi v p ca mnh, nhng cng nhn k ta cng thy v p y phai tn. Trong vi bc ha Ty Tng, di bnh xe c mt lp da cp trang tr cho qu V Thng, tng trng ci g ng gh s. Trong bc v ca ti, ui con qu khoanh trn lui ti v cng tn. Cng th y, chng ta c sanh ra, c sng, ri cht, ri sanh tr li, mi mi v cng tn, trong vng xoay trn ca bnh xe lun hi. i khi trong hnh ng ca chng ta l thin, lm lc l bt thin, v chng ta gt hi qu lnh hay d ca tt c nhng hnh ng y. ---o0o--Mt Vi Nt Khc Ton th bnh xe si sc trong nng bc v b bao trm gia ngn la ca tham, sn, si, nh c Th Tn nhiu ln nhc nh trong cc bi Php ca Ngi. Trong c hai bc ha, bn gc mt, pha trn, c hnh c Th Tn ng bn kia b ng l Nit Bn. Ngi Ty Tng v c Pht ch tay ln mt trng, trn c con th, tng trng cho s khc t, con ng thc hnh Gio Php v con ng thot ra ngoi bnh xe. Trong bc v ca ti, c Th Tn ang ging gii bn cht ca vng lun hi v khuyn dy chng ta nn thn trng. Pha sau Ngi c vng ho quang, tng trng cho s siu thot tinh thn v tr tu oai nghi hng dng m Ngi thnh tu. Ta c th din t bng nhiu cch khc nhau, nhng cui cng, tr tu v tnh trng siu thot y vt ra ngoi gii hn ca nhng g m ta c th hiu bit. Pha trn cng, vo gc tri ca bc ha Ty Tng, c hnh Avalokitesvara (c Qun Th m), hin thn lng bi mn, xem nh con ng v mc tiu ca nhng ai c ch nguyn noi theo con ng ca B Tt. Bc v ca ti trnh by Con ng ca Gio Php, tng trng bng tm hoa sen dn n bnh xe Php Bo. Tm hoa sen l tm chi ca con ng cao thng, Bt Chnh o. Hai chi u, chnh kin v chnh t duy l phn Tu. Ba chi k, chnh ng, chnh nghip, chnh mng, l phn Gii, v ba chi sau cng, chnh tinh tn, chnh nim v chnh nh, l phn nh, tc phn thc hnh thin nh. Ngay trung tm ca bnh xe Php Bo l suata h khng mt danh t khc din t Nit Bn. Chung quanh l mi tai hoa sen, tng trng cho mi php Ba La Mt (parami), rt cn thit hon mn thnh tu. Mi php y l: b th, tr gii, xut gia, tr

tu, quyt nh, tinh tn, nhn ni, chn tht, tm t, v tm x. T trc ca bnh xe ta ra tm cy cm, tng trng php hnh ca ch v A La Hn, nhng ngi hon ton tuyt ho. Con ng tm no ny, thay v va tt p, tr thnh tuyt ho. Bn trong vnh bnh xe c ba mi by vin ngc, tng trng ba mi by yu t c kh nng a n Gic Ng (ba mi by b tm). Vng ngoi vnh c bn nhm, mi nhm gm ba vin ngc, tng trng T Diu , v trong mi , ba li nhn thy ca c Th Tn khi Ngi chng ng. ---o0o---

KT LUN
Bc ha ny khuyn dy v nhc nh chng ta nhiu im trong Gio Php ng theo mun ca ch v Php S thi xa. Nu chng ta thng xuyn suy nim v cc im ny, n s gip ta thng sut bn cht tht s ca vng lun hi. Nng theo s tr gip y, v nh cng phu thc hnh ca chnh ta, mt ngy kia chng ta s nhn chn c php Ty-Thuc-Pht-Sanh bn trong mnh. Khi tri qua sut cc giai on y, chng ta s c th hng tt c hng v di do ca Gio Php, khng phi xuyn qua sch v hay mhng cuc tho lun, cng khng phi nh ngi khc gii thch c Th Tn dy: "Ngi no thy php Ty-Thuc-Pht-Sanh, thy Gio Php. Ngi no thy Gio Php, thy php Ty-Thuc-Pht-Sanh." ---o0o--Ht

y l mt trong mi tm chi nhnh ca h phi Hinayna (Tiu Tha) m ngy nay khng cn. 2 . Bn lc a ny khng c trong bc ha km theo sch v trong nhng bc ha Ty Tng (Tibetan) hin i. Bn lc a l nhng lc a nm vo hng ng, hng ty, hng bc v hng nam ca x n , trong bn thi xa. 3 . Trong cc bc ha thi hin i, lun lun l con g trng. 4 . Bn dch do i c T Khu Psdiko, c trch t chng m u sch Sahasodgata Avadna, Divyyvadna 21, Mithila Edition, trang 185 5 . Dasa kusala kammapatha, mi phng cch to thin nghip (thp thin nghip). 6 . Dasa Pua kiriya vatthu, nhng hnh ng c tc dng thanh lc tm 7 . "The Letter of Kindheartedness" do tc gi cariya Ngrjuna, trong quyn "Wisdom Gone Beyond", Social Service Association Press of Thailand, Phya Thai Road, BangKok, Siam. 8 . Xem "Sixty Songs of Milerapa", c nh xut bn BPS, Kandy, n hnh theo loi Wheel, s 95-97
1