9.

ISI KAZANCI HESABI

Bir yapnn mimar tasarmnda yer alacak cihazlarn saptanabilmesinin ilk etab, proje n raporudur. Bu rapor mimar ve yatrmc (mal sahibi) ile tartlp yapda uygulanacak sistem kesinletirilmelidir. Sistem seiminden sonra binada kullanlacak cihazlarn kapasite tayini iin binann s kazanc hesab yaplmaldr. Aada bir binann basit olarak elle yaplabilecek s kazanc hesab anlatlmtr. 9.1. DI ISI KAZANCI 9.1.1. Gneten Radyasyonla Olan Is Kazanc Gneten radyasyonla s kazanc pencerelerden meydana gelmektedir. Proje zerinden pencere yn ve byklklerinin belirlenmesi gereklidir. Pencere detay kartlrken binann i mimarisine dikkat edilmelidir. klimlendirilen mekan tek ak ofis eklinde olabilir veya oda oda ayrlm da olabilir. Buna gre, A. Pencere boyutlar, B. Pencerenin yn durumu renilmelidir. Mahallin gne radyasyonundan kaynaklanan soutma ykn bulmak iin pik ykn olutuu saati bulmak gerekir. rnek 1: ekil 9.1de tek hacimli bir mekan iin pencerelerden radyasyonla olan s kazanc hesab rnei verilmitir. P1 = 2,5 m2 P3 = 4,0 m2 P2 = 1,8 m2 P4 = 2,5 m2 Dou cephesindeki pencere alan: P1 + P2 = 4,3 m2 Bat cephesindeki pencere alan : P4 = 2,5 m2 a) Pencere younluu Dou, KD ve GD cephelerinde fazla ise pik yk saat 8.00 de oluur. b) Pencere younluu Bat, KB ve GB cephelerinde fazla ise pik yk saat 16.00 da oluur. Pdou > Pbat olduu iin pik yk saat 08.00de oluur. Pencereden olan s kazanc, QR = F x QG olup burada F = (pencere alan) QG = (radyasyonla gelen s aks Watt/ m2) QR= 4,3 x 500 + 4x50 + 2,5x50 = 2475 Watt. rnek 2: ekil 9.3de blntl mimarisi olan bir mekan iin pencerelerden radyasyonla s kazanc hesab rnei verilmitir.

YN BATI DOU GNEY KUZEY KUZEY DOU GNEY DOU GNEY BATI KUZEY BATI

SAAT 08.00 50 500 50 50 350 350 50 50

SAAT 12.00 50 50 200 50 50 150 150 50

SAAT 16.00 500 50 50 50 50 50 350 350

Tablo 9.2. Gne radyonuyla eitli yndeki dey pencerelere gelen s aks (Watt/m2) 40 C kuzey enlemi) a) Her mstakil alann pik yk saati ayr ayr hesaplanmal ve bu pik yk karlayacak soutma gc her mahal iin salanmaldr. b) Katn toplam soutma yknn bulunmas iin kat baznda ayrca pik ykn olutuu saat belirlenmelidir. a) Mahal 1: Pencere younluu KB, GB pik yk 16.00da oluur. Q1 = 3x350 + 4x350 = 2450 W Mahal 2: P2 KB P3 KD P3 > P2 pik yk 08.00de oluur. Q2 = 3x50 + 4x350 = 1550 W Mahal 3: P4 KD pik yk 08.00de oluur. Q3 = 5,2x350 = 1820 W Mahal 4: P5 GD pik yk 08.00de oluur. Q4 = 3x350 = 1050 W Mahal 5: P6 GD P7 GB P7> P6 pik yk 16.00da oluur. Q5 = 3x50 + 5,2x350 = 1970 W Mahal 6: Gne radyasyonundan gelen bir soutma yk yoktur.

ekil 9.1. RNEK 1 N MMAR PLAN

ekil 9.3. RNEK 2 N MMAR PLAN 149

SONU: Pencerelerden gne radyasyonu vastasyla oluan soutma yk 1 ve 5 nolu mahallerde saat 16.00 2, 3 ve 4 nolu mahallerde ise saat 08.00de olumaktadr. b) Katn pik yk saatini bulmak iin: PGB+KB = P7 + P8 + P1 + P2 = 15,2 m2 PGD+KD = P5 + P6 + P3 + P4 = 15,2 m2 Grld zere pik ykn saat 16.00da olutuu GD/KD cephelerinde toplam pencere yzeyi ile pik ykn saat 08.00de olutuu GB/KB cephelerindeki toplam pencere yzeyi eit kmtr. Bu durumda her iki saat iin soutma ykn hesap etmek gerekir. Qkat = (P1 + P2) qKB + (P3 + P4) qKD + (P5 + P6) qGD +(P7 + P8) qGB Saat 16.00 iin = 6x350 + 9,2x50 + 6x50 + 9,2x350 = 6 080 W Saat 08.00 iin = 6x50 + 9,2x350 +6x350 + 9,2x50 = 6 080 W Katn gne radyasyonu sonucu oluan pik soutma yk saat 08.00 ile saat 16.00 da eittir. Eer pencere yzeyleri farkl veya eit pencere halinde soutma yk farkl olsayd, byk olan deer ele alnacakt. Ele alnan rnekte bunlar eit olduundan, katn gne radyasyonu nedeniyle oluan pik soutma yk, 6 080 W deerindedir. NOT: Soutma yk hesab yaplan yer en st kat ise atdan gelen s ykn hesaplamay unutmamak gerekir. Radyasyonla olan s kazancn azaltmak iin ift cam veya renkli cam kullanlmas ok faydaldr. Pencerelerden radyasyonla olan s kazanc hesaplandktan sonra, Tablo 9.4 yardmyla camn zelliine ve glgeleme faktrne bal olarak net radyasyonla olan s kazanc hesaplanr. QRN = K x QR K = glgeleme faktr (Tablo 9.4den) Pencereler srekli glgede kalyorsa K = 0,10 alnabilir. QR = Radyasyonla olan s kazanc QRN = Net radyasyonla olan s kazanc. Pencereler devaml glgede kalyorsa K=0,10 alnabilir.
Glgeleme yok Normal cam ift cam Renkli cam 1.0 0.9 0.40-0.60 te jaluzi veya perde, Ak renk 0.6 0.50 te jaluzi veya perde, Koyu renk 0.75 0.65 Dta jaluzi/tente 0.15-0.20 0.15-0.20 -

QATI = K x F x te K = Is geirgenlik katsays (W/m2K) F = at veya teras alan (m2) te = Edeer scaklk fark olup gn iinde zamana bal olarak deiir. (C) Is geirgenlik katsays K deerinin at yap bileenlerine bal olarak hesaplanmas gereklidir. Yap bileenleri bilinmiyorsa pratik olarak aadaki s geirgenlik katsaylar kullanlabilir: zolesiz dz at veya eimli atlarda; K = 2,20 (W/m2k) zoleli (2,5 cm) dz veya eimli atlarda K = 1,0 (W/ m2k) zoleli (5 cm) dz veya eimli atlarda K = 0,6 (W/ m2k) rnek 4: ekil 9.1deki mahalin binann en st katnda olduunu ve at alann da 150 m2 ve gnee maruz 5 cm betonarme+ 5 cm izoleli at olduunu kabul edelim. atdan gelen toplam maksimum s kazanc saat 16.00 da oluacak ve deeri: QATI = K x F x te = 0,6 x 150 x 32 = 2880 Watt ekil 9.1 de pencerelerden gne radyasyonu sonucu oluan pik ykn saat 08.00 gerekletiini saptamtk. Buna karn atdan gelen kazancn pik olduu saat 16.00 dr. Bu takdirde rnee tekrar geri dnerek pik saati kontrol etmek gerekir. Saat 8.00 de Qrad = 2475 Watt Qat = 0,6 x 150 x 3,3 = 297 Watt Qrad + Qat = 2475 + 297 = 2772 watt Saat 16.00 Qrad = P4 x qB = 2,5 x 500 = 1250 Watt Qat = 2880 Watt Qrad + Qat = 1250 + 2880 = 4130 Watt Grld zere saat 16.00 oluan Qrad + Qat deeri saat 08.00 den fazladr; o halde rnek 1deki toplant salonunun en st katta olmas halinde mahaldeki pik yk saat 16.00da olumaktadr. 9.1.3. Duvar ve Pencerelerden Konveksiyonla Olan Is Kazanc Duvarlardan konveksiyonla s kazanc Proje zerinden duvar yn ve byklklerinin kartlmas gereklidir. Duvar detay kartlrken binann i mimarisine dikkat edilmelidir. Klima edilen mekan tek ak ofis eklinde olabilir veya oda oda ayrlm da olabilir. Duvardan konveksiyonla s kazanc aadaki forml yardmyla yaplabilir. Qduv = K x F x te (W) K = s geirgenlik katsays (W/m2K) F = duvar alan (m2) te = edeer scaklk olup gn ierisinde zamana bal olarak deiir. (C) Is geirgenlik katsays, yap elemanlar biliniyorsa aada forml yardmyla hesaplanabilir: d2 1 1 1 d1 + + + + ........... + K i 1 2 d = s tanm katsays (W/m2K) d = duvar kalnl (m) = s iletkenlii hesap deeri (W/mK)

Tablo 9.4. PENCERELERDE GLGELEME FAKTRLER rnek 3 : ekil 9.1de verilen rnekte toplant salonunun pencerelerinde ite ak renk jaluzi vardr. Tm jaluziler pencereleri rtmektedir. Cam cinsi ift camdr. Bu durumda sz konusu mahal iin radyasyonla olan s kazanc. QRN = K x QR QRN = 0,5 x 2.475 = 1237,5 Watt. 9.1.2. atdan Gelen Ykler atdan gelen s kazanc gn iinde deiim gsterir. atdan gelen s kazancn Tablo 9.5deki veriler nda, aadaki forml yardmyla bulunabilir: 150

at konstrksiyonunun cinsi leden nce 8 Hafif konstrksiyonlu atlar - Gnee maruz 2,5 cm tahta veya 2,5 cm tahta + 5 cm izolasyon Orta konstrksiyonlu atlar - Gnee maruz 5 cm betonarme veya 5 cm betonarme+ 5 cm izolasyon 5 cm al veya 5 cm al + 2,5 cm izolasyon 5 cm tahta veya 5 cm betonarme + 10 cm cam yn kapl tavan. Ar konstrksiyonlu atlar - Gnee maruz 15 cm betonarme 15 cm betonarme+5 cm izolasyon Glgedeki atlar Hafif konstrksiyonlar Orta konstrksiyonlar Ar konstrksiyonlar -3,2 -2,2 -1,1 0,0 -1,1 -1,1 3,3 1,1 0,0 6,7 4,4 2,2 2,2 3,3 3,3 3,3 13,3 11,1 21,1 18,9 3,3 17 27 28 6,7 21,1 30,0 34,4 10 12 14

Gne zaman leden sonra 16 18 20 22 24

27,8

14,4

5,6

2,2

0,0

32

18

7,8

3,3

1,1

0,0

11,1

22,2

28,9

30,0

23,3

11,1

5,6

3,3

23,6 23,3

24,4 24,4

17,8 18,9

10,0 11,1

6,7 7,8

7,8 6,7 4,4

6,7 6,7 5,6

4,4 5,6 5,6

1,1 3,3 4,4

0,0 1,1 2,2

Tablo 9.5 GNEE MARUZ VE GLGEDEK ATILARA AT ISI KAZANCININ HESAPLANMASI N, (te) EDEER SICAKLIK FARKLARI (TABLO 40 KUZEY ENLEM N GEERLDR) deeri s gei ynne bal olarak Tablo 9.6dan alnabilir. Duvar yap bileenleri bilinmiyorsa s geirgenlik katsays iin pratik olarak aadaki deerler alnabilir: zoleli (3 cm strophor veya camyn izoleli) 20 cm. delikli tula veya 20 cm. zobims / Ytong duvarlarda: K = 0,75 W/m2k zolesiz 20 cm delikli tula duvarlarda: 1,60 W/m2k zolesiz 20 cm dolu tula duvarlarda: 2,3 W/m2k zolesiz 20 cm betonarme duvarlarda: 2,9 W/m2k te deeri Tablo 9.7den, duvar alannn en fazla olduu yne gre en fazla hangi saatte oluuyorsa, sz konusu deer okunabilir. te deeri okunurken duvar rengi gz nne alnmaldr. Pencerelerden konveksiyonla olan s kazanc: Qpen = K x F x t K = Pencere s iletim katsays (W/m2K) pencere zelliklerine bal olarak Tablo 9.8 den alnabilir.
Yzey ve s akm yn 1 Duvar yzeyleri i tarafnda 2 D pencere yzeyleri i tarafnda 3 Is akm aadan yukarya olan deme yzeyleri 4 Is akm yukardan aaya olan deme yzeyleri 5 D yzeylerde Is tanm katsays (kcal/m2hC) 7 10 7 5 20

F = Toplam pencere alan (m2) t = i - d scaklk fark. Tablo 9.9 ve 9.10dan yararlanarak alnabilir. Pratikte bu deer 8 C olarak kabul edilir. Klimatize edilmeyen mahaller ile olan scaklk farklar; Klimatize edilmeyen komu mekanlardan olan s kazanc aadaki forml yardmyla hesaplanabilir. Q = K x F x t K = s iletim katsays (Watt/m2k) F = komu duvar alan (m2) t = scaklk fark (Tablo 11den alnabilir.) 9.1.4. Havalandrmadan Dolay Gelen Soutma Yk Yaam mahallerinde kullanlan hal, kat, elektronik eyalar, ter ve deri dkntlerinden oluan kirlenme konfor artlarn etkilemektedir. Ortamn uygun scaklklar arasnda tutulmas her zaman konfor artlarn salamaz. Bu bakmdan havalandrma artnn 12 ay boyunca salanmas gereklidir. Taze hava miktarnn belirlenmesinde mahallin amac (bro, konut, sinema, ar, restaurant, bar vb.) nemli rol oynar. Taze hava balantlarnn her zaman maksimumda tutulup ayarlanabilir olmas idealdir. Bunu salamak iin kullanlacak taze hava vantilatr hz anahtar ile ayarlanabilir olmas gerekmektedir. zellikle d hava scakllarnn dk olduu gece ve bahar aylarnda daha fazla taze hava alarak soutma kapasitesini arttrmak mmkndr. (free cooling) Tablo 9.12de kii bana alnabilecek hava miktarlar verilmitir. 151

Tablo 9.6 VE DI HAVA TARAFINDAK ISI TAINIM KATSAYILARI

Kuzey yarm kresi duvar ynleri

Gne zaman leden evvel 8 Duvar rengi K A 10 K A 12 K A K = koyu A = ak K A K A K A K A K A K A leden sonra 14 16 18 20 22 24

Gney yarm kresi duvar ynleri

23 cm boluklu tula yahut 20 cm briket KD D GD G GB B KB K (glge) 0,0 2,2 1,1 0,0 1,1 2,2 0,0 -1,1 0,0 1,1 0,0 0,0 0,0 1,1 0,0 -1,1 0,0 6,7 1,1 0,0 1,1 2,2 0,0 -1,1 0,0 2,2 0,0 0,0 0,0 1,1 0,0 -1,1 11,1 10,5 8,9 1,1 1,1 2,2 1,1 -1,1 5,6 6,7 4,4 0,0 0,0 1,1 0,0 -1,1 8,9 14,4 11,1 6,7 3,3 3,3 2,2 0,0 5,6 7,8 6,7 3,3 2,2 2,2 1,1 0,0 5,6 11,1 11,1 13,3 6,7 5,6 4,4 3,3 3,3 6,7 7,8 14,4 14,4 10,0 6,7 5,6 6,7 6,7 7,8 14,4 14,4 10,0 6,7 5,6 5,6 5,6 6,7 8,9 10,0 7,8 5,6 5,6 7,8 7,8 7,8 11,1 16,7 16,7 12,2 5,6 6,7 6,7 6,7 7,8 11,1 12,2 10,0 5,6 6,7 7,8 6,7 6,7 14,4 17,8 16,7 5,6 5,6 5,6 5,6 5,6 10,0 12,2 12,2 5,6 4,4 5,6 4,4 4,4 4,4 10,0 5,6 3,3 4,4 4,4 3,3 3,3 3,3 7,8 4,4 3,3 GD D KD K KB B GB G (glge)

23 cm dolu tula yahut 35 cm boluklu tula yahut 30 cm briket KD D GD G GB B KB K (glge) 1,1 4,4 4,4 2,2 4,4 4,6 1,1 0 1,1 5,3 2,2 1,1 2,2 2,2 1,1 0 1,1 4,4 3,3 2,2 3,3 3,3 1,1 0 1,1 4,4 3,3 2,2 3,3 3,3 1,1 0 5,6 7,8 3,3 2,2 3,3 3,3 1,1 0,0 1,1 4,4 2,2 1,1 2,2 3,3 1,1 0,0 8,9 1,0 7,8 2,2 4,4 4,4 2,2 0,0 4,4 5,6 5,6 1,1 2,2 3,3 1,1 0,0 7,8 10,0 10,0 5,6 5,6 5,6 3,3 1,1 4,4 5,6 6,7 3,3 3,3 3,3 2,2 1,1 5,6 7,8 8,9 8,9 6,7 7,8 4,4 3,3 3,3 4,4 6,7 5,6 4,4 4,4 3,3 3,3 5,6 7,8 6,7 8,9 11,1 11,1 5,6 4,4 4,4 5,6 5,6 6,7 6,7 8,9 4,4 4,4 5,6 7,8 6,7 6,7 13,3 13,3 8,9 4,4 5,6 5,6 5,6 5,6 8,9 8,9 7,8 4,4 5,6 6,7 6,7 5,6 11,1 13,3 10,0 3,3 4,4 5,6 5,6 4,4 7,8 8,9 7,8 3,3 GD D KD K KB B GB G (glge)

KD D GD G GB B KB K (glge)

33 cm tula duvar 4,4 3,3 4,4 6,7 5,6 4,4 3,6 6,7 4,4 2,2 4,4 3,3 3,3 3,3 4,4 3,3 2,2 6,7 5,6 4,4 5,6 6,7 4,4 1,1

3,3 4,4 3,3 3,3 3,3 4,4 3,3 1,1

4,4 6,7 5,6 3,3 5,6 6,7 4,4 1,1

2,2 4,4 3,3 2,2 3,3 4,4 2,2 1,1

4,4 5,6 5,6 3,3 5,6 5,6 4,4 1,1

2,2 3,3 3,3 2,2 3,3 3,3 2,2 1,1

5,6 6,7 5,6 3,3 5,6 5,6 4,4 1,1

2,2 4,4 3,3 2,2 3,3 3,3 2,2 1,1

6,7 7,8 6,7 4,4 5,6 5,6 4,4 1,1

3,3 5,6 4,4 2,2 4,4 3,3 2,2 1,1

6,7 7,8 7,8 5,6 5,6 5,6 4,4 1,1

3,3 5,6 5,6 3,3 4,4 3,3 3,3 1,1

5,6 7,8 7,8 6,7 6,7 6,7 5,6 2,2

3,3 4,4 5,6 4,4 4,4 4,4 3,3 2,2

5,6 7,8 6,7 6,7 7,8 8,9 5,6 3,3

3,3 4,4 4,4 4,4 5,6 5,6 3,3 3,3

GD D KD K KB B GB G (glge)

20 cm betonarme yahut ta yahut 15 veya 20 cm beton bloklar KD D GD G GB B KB K (glge) 2,2 3,3 3,3 1,1 3,3 3,3 4,0 0,0 1,1 2,2 1,1 0,6 1,1 2,2 1,1 0,0 2,2 7,8 3,3 1,1 2,2 3,3 2,2 0,0 0,0 4,4 3,3 1,1 2,2 3,3 2,2 0,0 8,9 13,3 8,9 2,2 3,3 3,3 2,2 0,0 4,4 6,7 5,6 0,6 1,1 2,2 1,1 0,0 7,8 13,3 10,0 6,7 4,4 4,4 2,2 1,1 4,4 6,7 6,7 3,3 2,2 3,3 2,2 1,1 5,6 10,0 10,0 8,9 7,8 6,7 3,3 2,2 3,3 5,6 6,7 6,7 5,6 4,4 3,3 2,2 6,7 7,8 7,8 10,0 12,2 11,1 6,7 3,3 4,4 5,6 6,7 6,7 8,9 7,8 5,6 3,3 6,7 7,8 6,7 7,8 13,3 15,6 11,1 4,4 5,6 5,6 5,6 6,7 8,9 10,0 7,8 4,4 5,6 6,7 6,7 5,6 12,2 14,4 12,2 3,3 4,4 5,6 5,6 4,4 8,9 10,0 8,9 3,3 4,4 5,6 5,6 4,4 5,6 7,8 4,4 2,2 3,3 4,4 4,4 3,3 4,4 5,6 3,3 2,2 GD D KD K KB B GB G (glge)

30 cm betonarme yahut ta KD D GD G GB B KB K (glge) 3,3 5,6 4,4 3,3 4,4 5,6 3,3 0,0 2,2 3,3 2,2 2,2 2,2 3,3 2,2 0,0 3,3 4,4 4,4 2,2 4,4 4,4 3,3 0,0 1,1 3,3 2,2 1,1 2,2 3,3 1,1 0,0 3,3 5,6 3,3 2,2 3,3 4,4 3,3 0,0 1,1 3,3 2,2 1,1 2,2 3,3 1,1 0,0 7,8 10,0 7,8 2,2 3,3 5,6 3,3 0,0 4,4 5,6 4,4 1,1 2,2 3,3 2,2 0,0 7,8 10,0 8,9 5,6 4,4 5,6 3,3 1,1 4,4 6,7 5,6 3,3 3,3 3,3 2,2 1,1 5,6 8,9 8,9 7,8 5,6 6,7 4,4 2,2 4,4 5,6 5,6 5,6 4,4 4,4 3,3 2,2 5,6 6,7 7,8 8,9 10,0 8,9 5,6 3,3 4,4 5,6 5,6 6,7 7,8 5,6 4,4 3,3 6,7 7,8 6,7 7,8 11,1 13,3 10,0 4,4 5,6 5,6 5,6 5,6 7,8 7,8 6,7 4,4 5,6 7,8 6,7 5,6 10,0 12,2 11,1 3,3 4,4 5,6 5,6 4,4 6,7 7,8 7,8 3,3 GD D KD K KB B GB G (glge)

Tablo 9.7. GNEE MARUZ VE GLGEDEK DUVARLARAAT ISI KAZANCININ HESAPLANMASI N (te) EDEER SICAKLIK FARKLILIKLARI

152

Pencereler ve Kaplar Ahap pencere ve kaplar Basit tek caml pencere ve d kap zel birletirilmi ift caml pencere ve d kap (iki cam aras 6 mm) zel birletirilmi ift caml pencere ve d kap (iki cam aras 12 mm) Camsz d kap Kasal ift kanatl pencere ve d kap Metal pencere ve kaplar Basit tek caml pencere ve d kap zel birletirilmi ift caml pencere ve d kap (iki cam aras 6 mm) zel birletirilmi ift caml pencere ve d kap (iki cam aras 12 mm) Kasal ift kanatl pencere ve d kap Plastik (PVC) pencereler Basit tek caml pencere zel birletirilmi ift caml pencere

Is geirme katsays (kcal/hm2 C) 4.5 2.8 2.5 3.0 2.2 5.0 3.4 3.1 2.8 4.3 2.2

KI ehirler Adana Adapazar Afyon Ankara Antakya Antalya Aydn Balkesir Bandrma Bilecik Bolu Burdur Bursa anakkale ankr orum Denizli Diyarbakr Edirne Elaz Erzincan Erzurum Eskiehir G.Antep Giresun Idr Isparta skenderun stanbul zmir Kars Kastamonu Kayseri Krehir Kocaeli Konya Ktahya Malatya Manisa Mardin Mersin Mula Nide Rize Samsun Siirt Sinop Sivas Tekirda Trabzon Urfa Uak Van Yozgat Zonguldak D hesap scaklC 0 -3 -12 -12 0 3 -3 -3 -6 -9 -15 -9 -6 -3 -15 -15 -6 -9 -9 -12 -18 -21 -12 -9 -3 -18 -9 3 -3 0 -27 -12 -15 -12 -3 -12 -12 -12 -3 -6 3 -3 -15 -3 -3 -9 -3 -18 -6 -3 -6 -9 -15 -15 -3 Rzgar durumu R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R Kuru ter. ScaklC 38 35 34 34 37 39 40 37 34 34 33 36 37 34 37 35 38 43 37 38 36 30 34 39 29 36 34 37 33 37 30 34 36 35 36 34 33 38 40 38 35 37 34 30 32 40 30 33 33 31 43 35 33 32 32

YAZ Ya ter. ScaklC 26 25 21 20 28 28 26 25 25 23 23 21 25 25 23 22 24 23 25 21 22 19 22 23 25 25 21 29 24 24 20 22 22 21 25 21 21 21 25 23 29 22 20 26 25 23 25 20 25 25 24 22 20 20 25

Tablo 9.8. PENCERE VE KAPILARIN ISI GERME KATSAYISI.

Havalandrmadan dolay gelen soutma yk: Duyulur s kazanc Qd = 4 x n x v (Watt) Gizli s kazanc Qg= 3 x n x v (Watt) QT = 7 x n x v (Watt) n = insan says v = insan bana gerekli hava miktar (m3/h) 9.2. ISI KAZANCI s enerji kaynaklar, bir alann toplam s kazancn olduka arttrabilirler. Tamamen izole, d ortamla herhangi bir iliii olmayan bir i alanda, btn s kazanc i kaynaklardan olacaktr. s kaynaklarn insanlar, aydnlatma, piirme cihazlar ve elektrikli makineler gibi genel kategoriler halinde ayrabiliriz. Btn i s kaynaklarnn tam olarak tanmlanamamas s kazancnn olduka kk olmasna, i s kaynaklarnn ok marjl seilmesi ise olduka byk ykler alnmasna sebep olabilir. Her iki durum da istenmemektedir. s kazanc hesabndaki zorluk insanlarn, aydnlatma yknn ve ekipman yknn ne zaman olduunu tam bilememekten kaynaklanr. rnein, byk bir ofiste btn alanlarn her an bulanacann, btn aydnlatmann ve ekipmanlarn hepsinin ayn anda alacann varsaylmas doru olmayacaktr. Ama, binadaki belirli bir oda iin toplam insanlarn yerinde olduu, aydnlatma ve ekipmann tam ykle alt varsaylarak odann toplam s kazanc hesab yaplr. zetle, her hangi bir oda tam ykl olabilir ama btn bina hibir zaman tam ykl olmayacaktr. Buna gre, hava soutma ve datma sistemleri alan yklerini tam karlayacak ekilde dizayn edilmeli, ama merkezi soutma sistemi farkl zamanlarda kullanmlar gz nne alarak, daha dk kapasiteli olarak dizayn edilmelidir. Btn binalarn i yk dalm ve kullanlma zaman eldeki bilgiler, tecrbe ve yarg kullanlarak belirlenmelidir.

Tablo 9.9. LLERE BALI PROJE SICAKLIKLARI

153

DI HAVA SICAKLII C 20 22 24 25 26 28 30 32 34 36 38 40

ODA SICAKLII C 20 21 22 22,5 23 24 25 26 27 28 29 30

ODA NEM % 80 75 72 70 68 64 60 50 45 40-30 40-30 35-30

9.2.1. nsanlardan Gelen Is Kazanc nsandan gelen s kazanc duyulur ve gizli s olarak iki ksma ayrlr. Duyulur ve gizli snn toplam, yaplan aktivitenin trne gre deimektedir. Genel olarak, duyulur snn oran aktivitenin miktarnn artmasyla artar. Tablo 9.13de klimatize edilen mekanlardaki insanlarn oluturduu s kazanc deerleri verilmitir.
MAHALLER Okullar, tiyatro, sinema Ofisler,konutlar,oteller Maazalar,dkkanlar Bankalar Restaurantlar Diskotekler, barlar Spor salonlar DUYULUR 70 70 70 75 80 95 150 GZL 40 60 60 70 80 150 275 TOPLAM 110 130 130 145 160 245 425

Tablo 9.10. KONFOR KLMASINDA DI HAVA SICAKLIKLARINA BALI ODA SICAKLIKLARI VE NEM ORANLARI
Cinsi Klimatize edilmeyen mahallere bitiik duvarlar Mutfak, kazan dairesi,amarhane gibi mahallere bitiik duvarlar Klimatize edilmeyen mahallerin stndeki demeler Toprak stndeki demeler Mutfak, kazan dairesi, amarhane gibi mahallerin stndeki demeler stnde klimatize edilmeyen mahal bulunan tavanlar stnde mutfak amarhane gibi ksmlar bulunan tavanlar Scaklk fark C 5,5 14 5,5 0 19,5 5,5 11

Tablo 9.13 NSANLARDAN OLAN ISI KAZANCI (W/kii) 9.2.2. Aydnlatmadan Oluan Is Kazanc Aydnlatma genel olarak i s kazancnn en nemli eleman olduundan, doru bir i s kazanc hesab iin aydnlatma yknn iyi hesaplanmas gerekmektedir. Herhangi bir andaki s kazancnn oran, ortamdaki aydnlatmaya salanan o anki gten olduka farkl olabilir. Lambalar gibi k kaynaklarnn yuvalaryla ilgili elemanlardan ykl bir ilave geliyor olsa da, aydnlatmadan gelen snn ana kayna k yayan elementler veya lambalardr. Klima yaplan hacimlerdeki aydnlatma tesisatndan gelen s kazanc: QA = (QTA x k1 x k2) QTA = Mahaldeki toplam aydnlatma gc (W) k1 = Kullanma faktr k2 = zel armatr faktr 1,0-1,2 Aydnlatmadan gelen s kazancnn hesabnda en nemli konu kullanma faktrnn tayinidir. Ofis, maaza,dkkan,konferans ve toplant salonlar gibi ticari binalarda k1 = 1 olarak alnacaktr. Konut ve otel odalarnda gne yknn maksimum olduu saatlerde, genellikle ok dk aydnlatma yapld iin, aydnlatmadan gelen ykler ar olmad srece ihmal edilebilir. Keza sinema ve tiyatrolarda da sahne aydnlatmas hari genel aydnlatma ihmal edilebilir. Aydnlatmadan dolay m2 ye gelen ykler iin aadaki tecrbi deerler kullanlabilir. Konutlar, otel odalar : 20 W/m2 Ofisler, konferans salonlar : 30-50 W/m2 Maazalar, showroomlar : 100-150 W/m2 Spermarketler (yiyecek blm) : 60-80 W/m2 (avize blm) : 600-900 W/m2 (elektronik eya) : 300-500 W/m2 9.2.3. Cihazlardan gelen s kazanc; Klimatize edilen alann iindeki bir ekipman elektrik motoru ile altrlyorsa, s edeeri aada gsterildii gibi hesaplanr: qm = (P/Em). Fl . Fu qm = motor s edeeri, (kW) P = motor gc (kW) Em = motorun verimi, ondalk oran olarak < 1,0

Tablo 9.11. KLMATZE EDLMEYEN MAHALLER LE OLAN SICAKLIK FARKLARI

Mahaller Restaurantlar Barlar, kokteyl salonu Konferans, toplant salonu Ofisler Kumarhaneler Maazalar, showroomlar Spermarket Tiyatrolar, sinemalar Ktphaneler Snflar (okullar) Spor salonlar Diskotekler, balo salonlar Ocakba Sinema Berber, kuafr nsan says Kii/100 m2 80-100 100 60 10-15 120 20 20 150 20 50 40 100 35 Koltuk saysna bal 25 Kii bana min. taze hava m3/h. 50-60 50-60 35 35 50 20 25 25 25 25 50 50 50-60 25-50 50

Tablo 9.12. K BAINA TAZE HAVA MKTARLARI 154

YAPI CNSLER

Duyulur Is Oran

Toplam Soutma Yk kcal/m2h

Oda Duyulur Iss kcal/m2h

Younluk m2 / ahs

Aydnlatma Watt / m2

Kii Bana Toplam Soutma Ton / ahs

Havalandrma m3 / h, m2

D. Apartmanlar, otel odalar Sanat mzeleri ve ktph. Bankalar (zel ofisler hari) Byk maazalar Bodrum kat Zemin kat st katlar Oteller genel hacimler Ofis binalar Ofisler kk odalar Lokantalar zel dkkanlar Berber ve gzellik salonlar Elbise, konfeksiyon Eczane Oyun salonlar apka Ayakkab Tiyatrolar, aditoryumlar Okullar, kolejler, niversite Fabrika: Makina alanlar Hafif imalat Ar imalat Hastaneler: Hasta odalar Genel hacimler Konutlar : Byk Orta 0.69 0.70 0.66 0.65 0.72 0.74 0.65 0.65 0.72 0.74 0.74 0.84 0.82 0.65 0.80 0.80 0.75

Nor. 0.84 0.83 0.83

Yk. 0.94 0.90 0.88

D. 35 81 95

Nor. 54 138 146

Yk. 81 203 203

D. 24 54 57

Nor. 33 95 103

Yk. 46 422 130

D. 9.3 3.7 3.7

Nor. 16.3 5.6 5.5

Yk. 30.2 7.4 7.4

D. 2.2

Nor. 6.5 10.8

Yk. 9.7 21.5 24.7

D. 0.446 0.12

Nor. 0.58 0.23

Yk. 0.72 0.40

D. 9.1 16.8

Nor. 12.8 29.3 36.6

Yk. 16.5 38.4 45.7

9.4

16.1

0.135 0.258 0.405 20.1

0.73 0.80 0.82 0.82 0.91 0.89 0.72

0.85 0.88 0.94 0.89 0.93 0.93 0.80

65 71 65 87 62 89 244

92 108 84 144 98 122 320

106 163 108 201 141 174 420

43 49 43 54 52 65 108

57 81 57 98 71 89 141

71 117 71 125 100 117 217

1.9 1.5 3.6 3.7 7.5 4.6 1.2

2.3 2.3 5.2 5.4 10.2 6.8 1.4

2.8 4.1 6.8 7.2 12.1 11.9 1.6

8.5 15.4 12.8 9.1 8.9 5.7 16.1

20.4 32.3 20.4 12.9 17.7 15.5 18.3

22.6 54.9 32.3 23.7 28.0 36.6 21.5

0.066 0.113 0.126 13.7 0.078 0.106 0.145 15.5 0.107 0.125 0.227 13.7 0.13 0.24 0.41 16.8

18.3 25.6 18.3 31.1 23.8 31.1 43.9

22.0 36.6 22.0 38.4 34.8 40.2 67.7

0.204 0.283 0.389 18.3 0.195 0.308 0.463 22.0 0.121 0.164 0.225 32.9

0.80

0.91

136 95 182 95 103 108 160

206 117 239 149 122 149 168

317 176 296 271 176 217 178

89 54 108 41 60 71 82

152 71 136 84 76 95 91

244 95 146 114 108 122 97

2.3 2.8 1.6 1.4 2.8 1.8

3.8 3.7 2.1 2.2 3.7 2.8

4.3 4.6 3.3 3.3 4.6 4.6

29.3 8.0 10.8 12.3 8.1 12.9 21.5 32.3 96.9 16.1 10.8 10.8 10.8 7.5

54.9 100.0 0.140 0.262 0.392 27.4 19.0 19.7 26.9 19.4 19.4 43.1 48.4 10.8 48.4 16.1 16.1 21.5 16.1 37.7 26.9 58.1 29.1 32.3 64.6 64.6 12.9 64.6 21.5 21.5 53.8 32.3 0.087 0.143 0.271 16.5 0.180 0.198 0.240 32.9 0.075 0.102 0.168 12.8 0.088 0.145 0.273 18.3 0.100 0.146 0.185 22.0 0.053 0.055 0.059 26

47.6 22.0 42.1 25.6 23.8 29.3 34 29.3 65.9 45.8 73.2 10.1 22.9 22.0 20.1

76.8 29.3 54.9 36.6 34.8 38.4 51 40.3 101 69.5 119 12.3 26.5 29.3 25.6

0.796 0.85 0.72 0.79

0.725 0.825 0.79 0.86

0.795 0.877 0.70 0.722

0.563 0.709 1.804 1.9 2.3 9.3 18.6 2.3 4.6 19.6 19.6 2.3 3.3 13.9 23.2 4.6 7.4 38.2 33.5 2.8 4.6 18.6 27.9 7.0 9.3 56.7 56.7

0.085 0.134 0.201 18.3 0.103 0.237 0.547 36.6 0.500 1.000 2.000 29.3 2.000 3.135 4.982 45.8 0.090 0.225 0.458 6.0

0.282 0.569 0.912 18.3 0.352 0.822 1.606 14.6 0.302 0.656 1.524 12.8

Tablo 9.14. SOUTMA YK HESAPLARINDA, BULUNAN DEERLERN KONTROL N (DEER MUKAYESE TABLOSU) Fl = motor-yk faktr Fu = motor-kullanma faktr Motor-kullanma faktr, motorun iletme saatleri arasnda kayda deer srelerce almad biliniyorsa (rnein, kap ama cihaz gibi) kullanlabilir. Ticari uygulamalar iin 1,0 olarak alnr. Motor-yk faktr, soutma yk hesabnn artlar altndaki verilen ykn orann verir. Yukardaki formlde motorun ve cihazn ayn klimatize edilen alanda olduu varsaylmtr. Eer cihaz klimatize alann iindeyken motor alann veya hava akmn dnda ise forml aadaki ekle gelecektir: qm = P. Fl .Fu Eer motor ieride, motorla alan ekipman klimatize edilen alann veya hava akmnn dnda ise forml aadaki ekle gelecektir: qm = P. [(1,0 Em)/ Em]. Fl . Fu Bu forml, klimatize alandan dar hava veya sv atan, alan iindeki fan veya pompa iin de geerlidir. Uygulama alanndaki voltaj, cihazlarn plakalarnda yazan voltaj deerinden daha az veya yksek olabilir. Her iki durumda da verim decektir. Eer elektrik motorunun yk, toplam soutma yknn belli bir ksmn oluturuyorsa, verim deeri reticiye danlmaldr. Ayrca, tasarma bal olarak, maksimum verim toplam ykn %75 ile %110u arasnda oluur; eer az veya ar ykleme yaplrsa verim deeri reticinin listesindeki deerden farkedebilir. Bir motorun oluturduu s genelde ar ykleme limitleri iindeyken motor ykyle doru orantldr. Tipik yksz motorlarda, sabit kayplar ve dier sebeplerden dolay Fl bire eit olarak alnr. Durum sabitlenmediyse az veya ar ykleme durumlar iin dzeltme yapmaya gerek yoktur. Fl doru olarak belirlenebilir ve azaltlm yk verimi verileri motor retici firmadan elde edilebilir. reticinin teknik verileri aksini sylemedike, soutma yk hesaplar iin s 155

KULLANIM ZELL Ev Banka ubesi Bro Toplant salonu(kk) Maaza(kk) Ev Banka ubesi Bro Toplant salonu(byk) Maaza(byk) Restaurant Kafeterya Konferans salonu

YAPI ZELL Yeni bina Pencereler ift caml zotula ve izoleli duvar zoleli at zellikle girdirme cephe deil Boydan boya cam deil ise Eski bina Tek caml pencere zolesiz duvar zolesiz at Giydirme cephe Boydan boya cam Yeni bina Pencereler ift caml zotula ve izoleli duvar zoleli at zellikle girdirme cephe deil Boydan boya cam deil ise Yeni bina Pencereler ift caml zotula ve izoleli duvar zoleli at zellikle girdirme cephe deil Boydan boya cam deil ise Yeni bina Pencereler ift caml zotula ve izoleli duvar zoleli at zellikle girdirme cephe deil Boydan boya cam deil ise

ISI KAZANCI HESABI Klimatize edilecek alann M2'si bana 100 kcal/h m2

Klimatize edilecek alann M2'si bana 130 kcal/h m2

80 kcal/h m2 + (insan says x 100 kcal/h)

Sinema salonu

nsan says x 100 kcal/h

Bar Gece kulub Diskotek

nsan says x 200 kcal/h Bu mahallerde ayrca elektrik ve aydnlatma yk hesaba alnmaldr.

Tablo 9.15 GLOBAL ISI KAZANCI DEERLER (HAVALANDIRMA KAZANLARI HAR) kazancnn %70i radyasyon %30u konveksiyon olarak blnr. Klima edilen ortamda muhtelif s yayan elemanlar var ise verdikleri s, rn kataloglardan tespit edilerek toplam s kazancna eklenmelidir. rnein, Bilgisayar 116 W/adet ve Fotokopi 290 W/adet 9.3. PRATK SOUTMA YK DEERLER Tablo 9.14de pratikte karlalan soutma yk deerleri karlatrma iin bir arada verilmitir. Hesaplanan soutma yklerinin normal hallerde bu tabloda verilen deerler arasnda olmas beklenir. Elbette bu tablo snrlayc ve balayc deildir. Tablo 9.15de ise eitli tip yaplar iin global s kazanc deerleri verilmitir.

156