een verbeelding zonder moeten Dames en heren, goedemiddag.

Wij gaan zodadelijk wandelen op de kunstwandelroute over het landgoed Enghuizen. Kunst en wandelen, kunst en sport dus. Twee cultuurdragende elementen uit onze moderne samenleving die elkaar tegenkomen deze Kunstwandelroute. En hoezeer ze ook verschillen, er zjn overeenkomsten. Hoewel kunst en sport nog steeds te boek staan als belangrijk maatschappelijk fenomeen, spelen ze zich ook beide af in het gebied dat strikt genomen boven de noodzakelijke eerste levensbehoeften uitgaat. Wij als kunstliefhebbers mogen daar anders over denken, maar bijvoorbeeld in het hedendaagse politieke debat hoor je regelmatig de aantekening dat kunst en sport voor ons lven van secundair belang zijn. Een opmerking die dan vooral is geadresseerd aan de gesubsidierde vormen van kunst en sport en uiteraard wordt ingegeven door de huidige toestand van s lands economie. Beide voelen zich dan ook meer dan ooit genoodzaakt hun relevantie steeds weer uit te leggen aan diegenen die de immanente waarde van kunst en sport niet kunnen of willen begrijpen omdat waarde voor hen wordt uitgedrukt in inverdieneffecten. Kunst en sport staan onder druk, de vrijheid van mogen lijkt vaak in de richting te gaan van de dwang van moeten. Dat is overigens een ander moeten dan dat wat we inhoudelijk bij kunst en sport tegenkomen. Want dn zien we toch wel weer verschillen tussen de twee. Voor sport geldt dat het een gezonde geest in een gezond lichaam met creren, dat het met verbroederen ... en dat was het wel zon beetje. Of sport dat ook doet - of juist in het geheel niet - zal veel sportliefhebbers eigenlijk een zorg zijn. De discussie vindt eerder plaats in het sportgerelateerde politiek-maatschappelijk umfeld dan direct rond de arena of op de burelen van de sportmanagers. Wie regelmatig publicaties over hedendaagse kunst leest zal het zijn opgevallen dat kunst inhoudelijk altijd heel veel met. Afhankelijk van kunstenaar of criticus - de consument roert zich zelden in het debat - moet kunst: vernieuwend zijn, ontroeren, ontregelen, grenzen verleggen, behagen, twijfel zaaien, iets oproepen, mooi zijn, scherp zijn, elitair zijn, democratisch zijn, emoties los maken, gewoon leuk zijn, gek zijn, shockeren, pijn doen, wringen, knellen, inspireren, tot nadenken stemmen, maatschappelijk verantwoord zijn of juist maatschappijkritisch, motiveren, dwingend zijn, niet - of juist wel vrijblijvend, vragen oproepen of juist antwoorden geven, concreet zijn of de werkelijkheid abstraheren, lullig zijn, onderzoeken ... Laat ik maar ophouden. Hoewel ik door de jaren heen nog veel meer moeten ben tegengekomen in de kunst. Ik heb altijd moeite met dit soort lijsten. Ik kan nooit een

keuze maken en dat met kennelijk wel. Ik vermoed dat het u niet anders vergaat. Het ene moeten spreekt mij aan, het andere in het geheel niet. Maar het grootste bezwaar lijkt mij toch het moeten zelf. Het is een term die het dispuut over kunst vooral verinnerlijkt. Wie iets met ontdoet van keuzemomenten en stelt zichzelf nauwelijks nog ter discussie. Er wordt een correctheidsdwang mee opgeroepen die kunstenaars, maar vooral het publiek afstoot en tenslotte mogelijk zelfs buitensluit. Wie zal in dat laatste geval nog tegenspraak kunnen bieden aan buitengeslotenen die met het verwijt komen dat kunst elitair zou zijn. Let wel, dit verhaal is en blijft een pleidooi om het kunstdebat op een hoog niveau van intellect en beschaving te voeren. Dat sommige critici - ook van de zijde van de politiek - zon debt zelf al elitair noemen is een misverstand dat vermoedelijk voortkomt uit het eigen bescheiden beschavingsniveau. Maar, nogmaals, dat kunst steeds maar iets zou moeten graaft een kloof tussen kunst en kunstenaars enerzijds en het publiek, de overige samenleving anderzijds, die dieper en onoverbrugbaarder is dan goed is voor beide. Beter dan moeten, zijn naar mijn mening de werkwoorden mogen en kunnen op hun plaats. Kunst kn vernieuwend zijn, ontroeren, ontregelen, grenzen verleggen, behagen, kunst kn twijfel zaaien, iets oproepen, mooi, scherp, elitair of democratisch zijn, emoties los maken. Kunst mg gewoon leuk of gek zijn, shockeren, pijnigen, wringen, knellen, inspireren. Kunst kn tot nadenken stemmen, maatschappijkritisch zijn of juist niet, motiveren, dwingend zijn, niet - of juist wel vrijblijvend, bevragend of beantwoordend zijn, concreet of abstraherend, lullig zijn, onderzoeken ... Kijk, met zon lijstje heb ik veel minder problemen, het mag en kan allemaal. Het geeft ruimte aan een open debat over de keuzes die kunstenaars maken en over de plaats die zij in het brede spectrum van de kunsten willen innemen. Ik mag vervolgens als kunstliefhebber vinden dat een kunstenaar teveel behaagt of juist te gesloten is en kan daar een goed gesprek met hem of haar over voeren. Mogen en kunnen openen en verbreden het speelveld n het maatschappelijk draagvlak. Zj verbreken de deels romantische grenzen die bepalen wat moet of niet moet in de kunst. Zj benadrukken de oneindige mogelijkheden van kunst als een weerslag van de menselijke geest. Een oneindigheid die van de kunstenaar blijft vragen om tot in detail onderzocht te worden, analoog aan het onderzoek dat de natuurwetenschap doet aan de fysieke werkelijkheid. Door dat idee te benadrukken werkt kunst - ook in het maatschappelijk debat - meer naar buiten gericht. Dan wordt meer recht gedaan aan de volle breedte van het kunstzinnig spectrum. Ook deze kunst van mogen en kunnen zal op talloze plekken moeilijk zijn, regelmatig ontoegankelijk schijnen, vaak een hoog abstractieniveau hebben. Elitair - in de zin van gesloten, boven de samenleving - is zij echter zeker niet, zij zal midden in de voortdurende stroom staan die het menselijk doen en laten beweegt.

Maar ook deze open, naar buiten gerichte, onderzoekende kunst verlangt een publiek dat de mogelijkheden heeft om in haar diepste diepten af te dalen, of zo u wilt, tot haar grootste hoogten op te stijgen. Publiek dat wil doordringen tot de ziel - het thema van de maand van de filosofie. Wie de enorme interesse waarneemt die de filosofie het laatste decennium doormaakt, wie de aantrekkelijkheid van het vrijzinnig religieus en humanistisch erfgoed voor velen herkent, die beseft dat steeds meer mensen een tegenwicht zoeken voor de cultuur van een monocratische technologische levensopvatting. Niet om daarmee het rationele af te wijzen, niet om natuurwetenschappelijke waarden af te vallen, zoals oude religie, door angsten ingegeven, vaak deed. Nee, het gaat deze mensen erom te verstehen wat nog niet te erklren valt. Ze zoeken een beter begrip van de complexe wereld om hen heen. Het gaat hen er ten dele zelfs om, de eigen athestische of agnostische visie te ijken. En ja, het gaat hen er ook om, beeldende kunst, pozie en muziek in een weidser perspectief te kunnen plaatsen. Een open kunstwereld heeft deze mensen veel te bieden en andersom. Kunst is het gebied bij uitstek dat zich filosofisch gesproken met dat verstehen bezig houdt. Kunst die zich terugtrekt in de eigen binnenwereld op het moment dat zich in de samenleving een tegenstroom aandient waaruit een nieuw publiek ontstaat, mist een bepalende slag. Kunst die zich opent naar nieuwe bewegingen in de wereld, die zich bemoeit met tegenstromen bloeit door bij te dragen. Nogmaals, begrijpt u mij goed, dit is geen pleidooi voor gemakkelijk begrijpbare beelden. Integendeel, de zoekende mens wil geen plaatjes voorgeschotelt krijgen. De zoekende mens staat open voor kunst die speelt met de filosofische levensvragen, kunst die zich laat aftasten, kunst die deze vragen niet beantwoordt maar ze oproept, aan de orde stelt. De komende weken zullen velen de wandeling over dit prachtige landgoed maken en daarbij uw werk bekijken. Een groot aantal van hen behoren bij dat nieuwe, zoekende publiek. Het is mijn ervaring dat kunst in deze omgeving niet alleen wordt aan-schouwd, maar ook be-schouwd. Ik zeg uitdrukkelijk in deze omgeving. De inwerking van het seminatuurlijke, tot contemplatie uitnodigende landschap op uw beeldende bijdrage mag u niet onderschatten. Juist hier op Enghuizen komt de filosofische zenuw van het publiek dicht aan de oppervlakte te liggen. Juist hier ligt dus voor de kunstenaar de mogelijkheid om de relatie met de tegenstroom aan te gaan. Hier op Enghuizen ligt de kans om de verbeelding - die jarenlang een wat kwijnend bestaan heeft geleden - weer een beetje aan nieuwe macht te helpen. Ik hoop van harte dat deze manifestatie u ook in deze zin inzicht en wijsheid zullen opleveren en ik wens u daarbij een paar mooie weken toe.