13e

Kunstwandelroute Hummelo | Enghuizer dialogen III | Lessuggesties

Het mooiste plekje van Nederland? Landgoed Enghuizen is een heel oud landgoed. Het bestaat al bijna 1000 jaar. Zon oud landgoed is een bijzondere plaats vol verborgen schatten en spannende verhalen. Sommige mensen vinden het, het mooiste plekje van Nederland. Dichters en beeldende kunstenaars vinden het heerlijk om op zon plek gedichten te schrijven en kunstwerken neer te zetten. Al 13 jaar lang is er tussen Pasen en Pinksteren op Enghuizen de Kunstwandelroute. Je wandelt dan over het prachtige landgoed met mooie lanen en kleine paadjes, vijvertjes en beekjes, smalle bruggetjes, oeroude bomen en zeldzame planten. Onderweg kun je allerlei kunstwerken en gedichten tegenkomen. Kunst is soms mooi, soms gek, soms om te lachen, soms om te huilen, soms onbegrijpelijk. Dat kan en mag allemaal. Ook voor kinderen is het een heerlijke wandeling. En met deze lesbrief kun je met de kinderen ook zelf gedichten maken. Gedichten maken is spelen met taal. Spelen met taal doe je voor je plezier. Nog tot en met tweede Pinksterdag is het mogelijk de Kunstwandelroute op Landgoed Enghuizen te bezoeken. Meer over dit prachtige landgoed verderop in deze lesbrief. Je kunt met je leerlingen een excursie naar de Kunstwandelroute maken. Eventueel onder begeleiding van Jan Opdam, n van de beeldende kunstenaars die een kunstwerk heeft gemaakt voor de 13e Kunstwandelroute Hummelo. Het idee is dat de leerling tijdens de wandeling een kunstwerk uitkiest, daar een kort gedicht over maakt met behulp van de Lessuggesties gedichten schrijven (met kinderen) (vanaf blz. 4. ) een Haiku/senryu, Naamgedicht of Enwoordgedicht (specifiek voor bij het kunstwerk Muurbloemlezing van Jan Opdam i.s.m. dichtersgroep De Omsmeders). 1

Deze gedichten worden aan het eind in het meubel van Rolf Wolters De Pozieklinkplek voorgedragen en eventueel opgenomen met camera en opgestuurd naar h.mellendijk@xs4all.nl Ook alleen geschreven of getypte bijdragen zijn welkom. We verzoeken je dan in alle gevallen om nadrukkelijke toestemming voor publicatie op het weblog Enghuizer dialogen III (http://enghuizerdialogen.blogspot.com) Hier kan de leerling door naar beneden te scrollen ook al kennis maken met de kunstwerken. [Na de Enghuizer dialogen (de gedichten) volgt de 13e Kunstwandelroute (de kunstwerken)]. Als je niet in de gelegenheid bent om de tentoonstelling in werkelijkheid te bezoeken dan kun je overwegen deze alleen maar virtueel te bezoeken en de gedichten in de omgeving van jouw school te filmen. 2

 Landgoed Enghuizen

Beeld: Louis Radstaak

Op de volgende webstee staat een geschiedenis van het landgoed beschreven: http://www.volksfeesthummelo.nl/geschiedenis-hummelo/landgoed-enghuizen/65-landgoed- enghuizen.html

Let me tell you about the birds and the bees Sonja Brussens

Pozieklinkplek Rolf Wolters i.s.m. De Omsmeders 4

 Lessuggesties gedichten schrijven (met kinderen) Inleiding De lessuggesties gedichten schrijven zijn een onderdeel van de educatieve afdeling van het Poziecentrum Nederland. Ze kunnen gratis worden gedownload ten behoeve van schrijf- en leeslessen Nederlandse taal en literatuur in het basisonderwijs. 1. Een heel kort gedicht 2. Het beeldgedicht 3. Concrete en visuele pozie 4. Het naamgedicht (acrostichon) 5. En-woordgedichten

 1. Een heel kort gedicht: haiku en senryu Haiku is een vorm van Japanse dichtkunst, geschreven in drie regels en in totaal 17 lettergrepen. De regels tellen resp. 5, 7 en weer 5 lettergrepen. Haiku drukt een ogenblikervaring uit, meestal en bij voorkeur gesteld in natuurbeelden. Haiku is de meer verheven vorm, de aardsere variant heet senryu en houdt zich aan de zelfde kenmerken. Er bestaat een uitgebreide bibliotheek over haiku als dichtvorm; wie dat wil, kan zich er levenslang in bekwamen. Iets wat een enkele haikudichter ook daadwerkelijk doet. In het kader van deze lesbrief beperken we ons tot de technische details, die voor kinderen verreweg het aantrekkelijkst zijn: de verdeling over de drie regels, 5-7-5. Het werkt het beste om een aantal verschillende voorbeelden met de leerlingen te bespreken en daarna gewoon aan de slag te gaan. In de regel schrijven leerlingen eerder en senryu dan een haiku. Het onderscheid is voor hen echter niet zo bijster interessant. Althans, niet op dit niveau. Voorbeelden: ach oude vijver een kikker springt er in geluid van water na de plechtigheid tientallen handen schudden geen naam onthouden naast de zwaluwen is op de telefoondraad geen plaats voor mussen oma tachtig jaar op de theetafel glanst nog haar eerste servies mijn kleine knuffel verstopt zich in de wasmand tussen mijn kleren even kijkt de kat door de heg onze tuin in wandelt dan terug een aapje pelde een ui tot aan het einde alleen maar schillen 6

 2. Het beeldgedicht, een huis van letters Je kunt woorden zo weergeven, dat ze hun betekenis ook meteen laten zien. Het woord zon kun je schrijven in gele letters waarbij de letters tegelijkertijd in een bolletje geschreven worden. En het woord een kun je schrijven door allemaal 1-tjes in de vorm van een E en een N te schrijven: 11111 11111 1111111 11 11 11 11 111 111 11 11 11 11 11 11 11111 11111 11 11

 3. Concrete en visuele pozie

Als extra mogelijkheid een opdracht bij het kunstwerk (een voorbeeld van visuele of concrete pozie) van Sonja Brussens Let me tell you about the birds and the bees. Maak een gedicht in een fantasietaal met behulp van de letters uit het kunstwerk. Neem de roodbruin gekleurde letters als begin van elk woord in de nieuwe taal. Op de website Tussen taal en beeld vindt u meer achtergronden over Concrete- en visuele pozie http://www.tussentaalenbeeld.nl/ specifiek http://www.tussentaalenbeeld.nl/A22.htm

10

 4. Het naamgedicht Naamgedichten vormen voor de meeste leerlingen eveneens een apart uitdaging, vooral de puzzel om het juiste woord te vinden waardoor de (eigen)naam leesbaar wordt. Naamgedichten zijn er ruwweg in twee soorten: 1. Gedichten die uit meer strofen bestaan, elke strofe begint met de volgende letter van de naam. Ht voorbeeld hiervan is natuurlijk het Wilhelmus (de beginletters van de 15strofen vormen de naam Willem van Nassov) 2. Gedichten waarvan elke nieuwe regel de volgende letter van de naam is: Reinout heet ik En ik speel competitie van tennis Ik kan goed tennissen Niet goed in voetbal Omdat ik niet op voetbal zit Uren lang tennis ik Tennis is een leuke sport Julie is mijn naam Uitgaan met mijn moeder Lietje word ik ook wel genoemd Ijsjes eet ik heel graag En een heb ik ook. Niemand weet wie ik ben Ik vind snoep lekker En hou van chocola Link ben ik Spruitjes lust ik niet. Werkwijze: a. laat de leerlingen eerst hun naam onder elkaar schrijven; voor wie durft voor- en achternaam! b. Probeer nu zoveel mogelijk woorden te vinden met de letters van je naam c. Kies uit al die woorden de woorden die bij jou passen d. Maak zinnen met die woorden e. Zet de zinnen in de juiste volgorde van jouw naam en kijk of er een verhaaltje in zit. f. Misschien moet je bij sommige zinnen met een ander woord beginnen om het verhaal te laten kloppen. g. Kijk nog eens goed naar het geheel, lees het hardop over h. Lees het daarna voor aan de anderen

11

Beeld: onderdeel van Muurbloemlezing | Jan Opdam, Bert Scheuter 5. En-woordgedichten De kunst bij het een-woordgedicht is om een woord te vinden, te maken dat verschillende betekenissen heeft of gevoelens kan uitdrukken, zoals nachtbevallen en traanlachen.

Om dergelijke combinaties te vinden, is oefening nodig. Bovendien moet de leerling over een behoorlijke woordenschat beschikken en/of woordenboeken tot zijn beschikking hebben. Voordat u uitkomt bij de een-woordgedichten is het raadzaam om eerst op een andere manier de leerling in zijn taalwerk te stimuleren. Oefeningen a. Een woord langer maken. Kun je een woord of een deel ervan toevoegen aan een bestaand woord, waardoor het woord langer wordt. En hoe lang kun je dat woord dan uiteindelijk maken? Fiets fietsbel - fietsbelgeluid. Les lessen - lessenserie. Groen groenvoer = groenvoervoorziening groenvoervoorzieningen. b. Lange woorden (meer lettergrepen) noemen. Laat de leerlingen na elkaar een woord zeggen dat anders is, een woord dat ze weinig gebruiken, maar wel kennen: schemerlamp, onderzetter, broodtrommel., soepbord, melkbeker e.d.. 12

 Laat de leerlingen ontdekken dat er verschillende begrippen in dat woord zitten, dat het een samenstelling is van twee zelfstandige woorden: melk+beker, soep+bord, brood+trommel etc. . Als ze die ontdekking verwerkt hebben, kunnen ze ook nieuwe combinaties maken. c. Nieuwe combinaties maken. Kun je nu alle begrippen aan elkaar koppelen tot een nieuw woord? Wat is een bordtrommel of een schemerzetter? Laat de leerlingen hier vrij mee oefenen tot hun eigen hilariteit. Let op als er onverwacht een mooie combinatie tevoorschijn komt. Houd in de gaten dat de hilariteit niet leidend wordt. d. Woorden met een gevoel er in. Kennen jullie woorden waarmee een gevoel wordt weergegeven? Of woorden waar een gevoel inzit? Huilbui, spierpijn, schaterlach e.d.. Ook nu weer geldt: laat de leerlingen zoveel mogelijk ontdekken. e. Woorden met meer betekenissen. Kennen jullie worden die verschillende dingen kunnen betekenen?, zoals peer (vrucht, lamp, vuistslag), school (gebouw, groep vissen, kunstrichting) of bloem (natuurverschijnsel, meelsoort)? Gebruik hier het woordenboek. Als de oefeningen voldoende stof hebben opgeleverd, kun je met de leerlingen beginnen aan de ultieme uitdaging: kun je nu een woord maken waar een verhaal achter of in schuilgaat? Maak gebruik van zoveel mogelijk concrete situaties, omstandigheden of personen. Hoe zou je oom Dagobert kunnen noemen (voor Donald Duck-lezertjes)? Een geldduiker. Hoe zou je een kangoeroejong ook kunnen noemen? Een buidelkruiper. Noteer de gevonden combinaties en bespreek die na de oefening op betekenis, lengte, combinatie.

13

Het is natuurlijk ook mogelijk om de gedichten uit de bundel Enghuizer dialogen III voor te dragen en met een camera op te nemen. Op het weblog staan de verkoopadressen voor de routekaart incl. het dichtbundeltje. Hier staat nog meer informatie te lezen over de kunstwerken. Jan Opdam is beschikbaar voor rondleidingen op 17, 21 en 23 mei 2012. Telefoon: 0575-441687 | e-mail: jan@opdam.com Correspondentie over lesbrief: h.mellendijk@xs4all.nl Op de weblog staan de adressen waar de routekaart voor 3 Euro te koop is. http://enghuizerdialogen.blogspot.com de wandeling met opdrachten zal ruim 2 uur in beslag nemen. (4 5 kilometer) Het startpunt is bij het Hotel-Caf-Restaurant De Gouden Karper, Dorpstraat 9, of Caf FF naar Steef, Dorpsstraat 1, in Hummelo. Colofon: Aan deze lesbrief werd bijgedragen door Wim van Til (Poziecentrum Nederland, dichter bij De Omsmeders), Jan Opdam (beeldend kunstenaar) en Hans Mellendijk (Poziecentrum Nederland, dichter bij De Omsmeders). Fotos: Ron Scherpenisse en Hans Mellendijk. Varsseveld | 3 mei 2012 14