Ñaïi Hoïc Y Döôïc TP.

Hoà Chí Minh

Khoa Khoa hoïc cô baûn
Boä moân Sinh Hoïc
Moân Di truyeàn hoïc

Cô sôû phaân töû cuûa

söï di truyeàn

Thaïc só Leâ Thuyù Quyeân

ADN LAØ VAÄT
CHAÁT DI
TRUYEÀN
 VAØI NEÙT LÒCH SÖÛ
 1868-1871: F.Miescher phaùt hieän
trong nhaân TB baïch caàu coù 1 chaát
khoâng phaûi protein
Nuclein
Acid nucleic = ADN
 1914: Feulgen tìm ra pp nhuoäm
maøu ñaëc hieäu ñ/v ADN
 1924: Caùc N/c cho thaáy ADN ñöôïc
giôùi haïn trong NST
Nhieàu naêm tieáp theo, protein vaãn
 Johann Friedrich
Miescher, discovered
DNA as early as 1871.
Chaát nhuoäm
maøu DNA ñöôïc
öùng duïng roäng
raõi taïi caùc
phoøng thí
nghieäm ngaøy
nay
 1944: Avery vaø coäng söï ñaõ
chöùng minh:
“ADN laø vaät chaát di truyeàn”

 1950:
 Shargaff phaùt hieän taát caû caùc loaïi
ADN ñeàu coù:
A=T, C=G
 Franklin vaø Wilkin söû duïng kyõ thuaät
phaân tích duøng taùn xaï tia X (X-ray
crystallography)
 Nhaø vaät lyù hoïc Myõ: Crick ñaõ duøng
pp toaùn hoïc giaûi thích KQ taùn xaï tia X
Osward. T. Avery in 1937 Maurice Wilkins and
the X-Ray
crystallography

http://www.chemheritage.org/classroom/chemach/pharmaceutic
als/watson-crick.html
Rosalind Franklin Hình chuïp DNA baèng X-
ray
 1951: Crick hôïp taùc vôùi Watson
cuøng nghieân cöùu tieáp tuïc veà ADN

 1953: Watson vaø Crick xaây döïng

thaønh coâng moâ hình caáu truùc
xoaén keùp cuûa ADN phuø hôïp vôùi
nghieân cöùu cuûa Wilkin vaø cuõng
raát phuø hôïp vôùi phaùt hieän cuûa
Shargaff: A=T, C=G
Watson vaø
Crick

ADN 3D
 1962: Watson, Crick, Wilkin
cuøng laõnh giaûi Nobel veà moâ
hình caáu truùc khoâng gian cuûa
ADN

Moâ hình caáu truùc xoaén keùp

cuûa ADN laø moät ñoùng goùp lôùn
cho caùc nghieân cöùu DT hoïc vaø
SHPT

Trong nöûa theá kyûõ qua, moâ hình

naøy ñaõ ñöôïc coâng nhaän vaø
söû duïng roäng raõi, thaäm chí ñaõ
 CHÖÙNG MINH ADN
LAØ VAÄT CHAÁT DI
TRUYEÀN
 Thí nghieäm cuûa Griffith (1928) treân
pheá caàu khuaån

 Chöùng minh cuûa Avery veà söï

chuyeån theå (bieán
naïp) gaây ra bôûi ADN

 Thí nghieäm cuûa A.Hershey vaø

M.Chase treân bacteriophage
Fred Griffith and his Martha Chase and Alfred Hershey 1953
dog Bobby

http://www.ndpteachers.org/perit/biology_image_gallery1.htm
http://www2.carthage.edu/~pfaffle/hgp/PF.html
 Thí nghieäm cuûa
Griffith (1928)
 Ñoái töôïng:
Pheá caàu khuaån (streptococcus
pneumoniae)
 Coù 2 daïng:
 Daïng S:
coù voû bao -> gaây beänh
Taïo khuaån laïc laùng
 Daïng R:
Khoâng coù voû bao
Khoâng gaây beänh
 Tieán haønh:
 Tieâm vi khuaån S soáng -> chuoät cheát
 Tieâm vi khuaån S cheát -> chuoät soáng
 Tieâm vi khuaån R soáng -> chuoät soáng
 Troän VK S cheát + R soáng -> CHUOÄT
CHEÁT

 Chöùng toû:
VK S cheát khoâng theå töï soáng laïi
ñöôïc, nhöng noù ñaõ truyeàn tính gaây
beänh cho VK R -> chuyeån theå
(transformation)
Pheá caàu ñoäc Thí nghieäm
(S)(coù nang) bò Griffith
gieát cheát
(1928, England)

Pheá caàu khoâng

ñoäc (R) (khoâng
nang) soáng

Pheá caàu ñoäc

Phaân laäp
bò gieát cheát
ñöôïc pheá caàu
(S) +Pheá caàu
ñoäc soáng
khoâng ñoäc
soáng (R)
 Thí nghieäm cuûa
Avery
 Xaùc ñònh roõ taùc nhaân gaây chuyeån
theå (bieán naïp) laø ADN

 Thí nghieäm: xöû lyù VK S baèng caùc loaïi

enzyme
 Protease hoaëc RNase
VK S vaãn coøn hoaït tính bieán naïp
Protein vaø RNA khoâng phaûi laø taùc nhaân

 DNase
VK S khoâng coøn hoaït tính
Vaäy ADN chính laø taùc nhaân gaây bieán naïp

 Keát luaän: ADN laø vaät chaát mang THOÂNG

 Thí nghieäm cuûa
A.Hershey vaø M.Chase
 Thí nghieäm ñoái vôùi bacteriophage
T2 (thöïc
khuaån theå T2 = phage T2)

 Cho T2 xaâm nhieãm vaøo VK E.Coli

Chöùng minh ñöôïc: ADN cuûa phage T2

ñaõ xaâm nhaäp vaøo VK vaø sinh saûn
taïo ra phage môùi mang tính di truyeàn
coù khaû naêng tieáp tuïc xaâm nhieãm
vaøo caùc VK khaùc
 ADN
(Acid
deoxyribonucleic)
 CAÁU TAÏO CHUNG
 BAÄC 1:
 Laø moät Polymere
 Goàm 2 maïch polynucleotide
 Moãi ñôn phaân ( monomere) laø 1
nucleotide:
A,T,C,G (Base nitric: Purine = A,G ; Pyrimidine
= C,T)
1 Nu = Ñöôøng deoxyribose + Phosphate +
Base Nitric
Nucleoside
 Ñöôøng +Phosphate
base N(ÔÛ
(ÔÛ
C5)C1)
Nucleotide
 Guanidine

Ñöôøng
deoxyribose
 Moãi maïch ñôn laø 1 trình töï Nu coù
ñònh höôùng

5’
 Moät ñaàu 5’ Phosphate töï do
Lieân keát 3’
Hydro

 Moät ñaàu 3’ OH töï do

Quy öôùc: 5’ -> 3’

Phim

3’ 5’
 CAÁU TAÏO CHUNG
 BAÄC 2:
 Theo moâ hình caáu truùc khoâng gian maø
Watson vaø Crick ñaõ coâng boá (1953)
 Hai maïch ñôn xoaén ngöôïc chieàu nhau
=> ñoái song song
 Giöõa 2 maïch, caùc base Nitric ñoái dieän
lieân keát nhau baèng lieân keát Hydro theo
nguyeân taéc boå sung:
A=T , C ≡ G
 Trong teá baøo soáng, ADN coù theå khoâng
ñôn ñieäu vôùi 1 caáu truùc duy nhaát maø
tuøy traïng thaùi sinh lyù cuûa TB, coù theå
CAÁU TAÏO CHUNG

Hydrogen

Oxygen

Carbon trong khung

ñöôøng - phosphate

Carbon trong khung

ñöôøng - phosphate

Phospho
 CAÁU TAÏO CHUNG

 BAÄC 3:
 Gaëp ôû virus, vi khuaån
 Thöôøng laø daïng voøng
 1 soá ADN coù theå gaáp khuùc nhieàu hay
ít
Bacterial complex DNA structure
 ÑAËC ÑIEÅM CHUNG
 ADN coù khaû naêng:
 Bieán tính
 Hoài tính
 BIEÁN TÍNH
(Denaturation)
 Hai sôïi ñôn taùch rôøi nhau do caùc
lieân keát Hydro giöõa caùc base N boå
sung bò caét ñöùt bôûi caùc taùc nhaân:
 Vaät lyù (nhieät ñoä cao: 80-95 ñoä C)
ADN caøng daøi, nhieät ñoä laøm taùch 2 maïch
caøng cao
 Hoaù hoïc (dd kieàm, Ure …)

 Enzyme (trong teá baøo)

 HOÀI TÍNH
(Renaturation)
 Laø söï baét caëp trôû laïi cuûa 2 sôïi
ñôn
VD khi nhieät ñoä giaûm töø töø ñeå
trôû veà nhieät ñoä
bình thöôøng

 ÖÙng duïng 2 tính chaát bieán tính vaø

hoài tính cuûa ADN trong caùc phaûn
öùng sinh hoïc phaân töû sau naøy, cuï
theå laø phaûn öùng PCR(Polymerase
 ÑAËC ÑIEÅM CAÁU
TRUÙC ADN CUÛA TEÁ
BAØO
 Coù daïng EUKARYOTE
thaúng
 Kích thöôùc raát lôùn
 Keát hôïp vôùi Histon -> NST
 Kích thöôùc ADN khoâng lieân quan
ñeán möùc ñoä
tieán hoaù cuûa sinh vaät
 Toaøn boä ADN Prokaryote ñeàu mang
TTDT maõ
hoaù protein. Trong khi ADN
Eukaryote coù
 Phim

Coù tieáng
 PHAÂN LOAÏI TRÌNH TÖÏ
TRONG ADN EUKARYOTE

Tuøy möùc ñoä hieän dieän cuûa caùc

trình töï, coù 3 loaïi:

Trình töï laëp laïi nhieàu laàn

Trình töï coù soá laàn laëp laïi trung bình

Trình töï duy nhaát

 Trình töï laëp laïi
nhieàu laàn
 Ngaén (10-200Kb)

 Khoâng maõ hoaù

 Taäp trung taïi caùc vuøng chuyeân

bieät treân NST (CEN hay TEL)
Trình töï coù soá laàn laëp
laïi trung bình
 Kích thöôùc lôùn (100-1000 Kb)

 Phaân taùn treân toaøn boä ADN cuûa

boä gen

 Coù theå maõ hoaù hay khoâng maõ

hoaù
 Trình töï duy nhaát

 Goàm caùc gen maõ hoaù protein

 Ñaëc tröng cho töøng gen

VD: ÔÛ ngöôøi, boä gen coù khoaûng 3,7

trieäu gen nhöng chæ coù 30.000 gen
maõ hoaù protein, coøn laïi laø caùc
trình töï trung bình, maõ hoaù caùc
loaïi ARN khaùc
 Daáu hieäu nhaän
Vò trí baét bieát
ñaàu caét tieàn mRNA Vò trí
dòch maõ Intron
AATAAA gaén
Vuøng trình ATG ñuoâi poly
töï A
Promoter
ñieàu hoøa

Exon
Vò trí baét ñaàu
phieân maõ roài
capping

Vuøng Vuøng phieân maõ Vuøng

5’ 3’

Sô ñoà caáu truùc moät gen maõ hoùa

protein ôû Eukaryote
 ARN
(Acid Ribonucleic)
 CAÁU TAÏO CHUNG
 Laø moät Polymere = n monomere
(ribonucleotid)

 1 Ribonucleotide:
Ñöôøng Ribose
Goác phosphate
Base Nitric (A,G,U,C)

 Chæ coù moät maïch ñöôïc ñònh höôùng

5’->3’

 1 soá virus coù ARN chuoãi keùp

 CAÁU TAÏO CHUNG
Nhieàu loaïi ARN trong TB coù theå
uoán cong hay gaäp khuùc -> caáu
truùc baäc 2, baäc 3

Nhöõng choã song song (do gaäp

khuùc laïi) caùc ribonucleotide ñoái
dieän seõ lieân keát nhau baèng lieân
keát hydro theo NTBS:
A=U
G≡C
Caáu taïo cuûa ARN ( Baäc 1)
 PHAÂN LOAÏI ARN
 ARN di truyeàn -> ARN virus

 ARN khoâng di truyeàn:

 mARN (ARN thoâng tin)

 tARN (ARN vaän chuyeån)
 rARN (ARN ribosome)
 ARN THOÂNG TIN
(mARN)
Ñöôïc toång hôïp töø:
Gen caáu truùc
Gen ñieàu hoaø

Laø vaät lieäu trung gian giöõa ADN

(gen) vaø protein
Gen -> mARN -> protein
 ARN THOÂNG TIN
(mARN)
 ÔÛ Prokaryote:
 Coù caáu truùc ñôn giaûn
 Maõ hoaù nhieàu chuoãi polypeptide
(polycistronic)
 Thôøi gian toàn taïi ngaén (khoaûng 2
phuùt)

 ÔÛ Eukaryote:
 Coù caáu truùc phöùc taïp
 Maõ hoaù 1 chuoãi polypeptide
 PHAÂN BIEÄT mARN CUÛA
PROKARYOTE VAØ EUKARYOTE
Polycystronic (Vi Monocystronic (TB
khuaån) coù nhaân)
DNA Exon 1 Intron 1 Exon 2 Intron 2 Exon 3 DN
A
Phieân maõ
Phieân maõ
Exon 1 Intron 1 Exon 2 Intron 2 Exon 3

mRNA sô
mRNA khai
Loaïi boû
Intron
Dòch maõ mRNA tröôûng
thaønh

Chuyeân chôû vaøo TB

chaát
mRNA
Protein
Protein A Protein B
Protein
 Vò trí gaén Vò trí gaén Vò trí gaén
Rb Rb Rb
Maõ khôûi Maõ khôûi Maõ khôûi
ñaàu ñaàu ñaàu
AUG AUG AUG
5’

3
’

Vuøng khoâng UAA UAA UAA

maõ hoùa maõ keát maõ keát maõ keát
thuùc thuùc thuùc

P1 P2 P3

Caáu truùc moät mRNA ôû Prokaryote

 ARN thoâng tin ôû
Eukaryote
 Vuøng 5’ gaén muû chuïp (capping)
 Vuøng maõ hoaù mang TTDT goàm
exon,intron
 Vuøng 3’ khoâng maõ hoaù vaø coù
ñuoâi poly A

Sau khi hình thaønh töø maïch

khuoân cuûa gen, mARN seõ traûi
qua 1 quaù trình caét xeùn (splicing)
ñeå loaïi boû caùc ñoaïn intron, trôû
 Vuøng khoâng
maõ hoùa Maõ keát
thuùc UAA
5’
G P P P A-A-A- -
3’
AUG
5’ CAP
Vò trí gaén Vuøng khoâng
Rb maõ hoùa

Caáu truùc moät mRNA ôû Eukaryote

 ARN VAÄN CHUYEÅN
(tARN)
 Coù caáu truùc baäc 2
 Ñoâi khi gaäp laïi (baäc 3)
 Coù caùc vò trí ñaëc bieät
Vò trí mang ñoái maõ
Vò trí gaén a.a (ñaàu 3’OH)
Vò trí nhaän bieát men hoaït hoaù a.a
Vò trí nhaän bieát Rb
 Ñöôïc toång hôïp töø gen tARN
ÔÛ Prokaryote -> 40-80 gen
ÔÛ Eukaryote -> 52-1400 gen
ARN vaän chuyeån (tARN)

Ñaàu gaén
aa

Ñoái maõ
 ARN Ribosome
(rARN)
 Coù trong Rb

 Coù theå coù caáu truùc baäc 1, baäc 2.

 Ñöôïc toång hôïp töø gen rARN

Chieám gaàn 0.3% boä gen
rARN (28s, 18s, 23s, 16s) → töø Eo II
rARN (5s) → töø caùc gen raõi raùc treân caùc
NST
(ôû ngöôøi → NST1)
rRNA

Translation
GEN LAØ GÌ ?
 1866, Mendel -> “nhaân toá di truyeàn”
 1904, Johansen -> “gen”: nhaân toá di
truyeàn quy ñònh moät tính traïng
 Khoaûng 1920, Morgan -> Gen naèm
treân NST vaø chieám 1 locus nhaát ñònh
 1940 -> giaû thuyeát “1 gen – 1 enzyme”
roài ñeán
“1 gen – 1 protein”
 Khoaûng 1950 -> gen laø caùc ñoaïn
cuûa ADN khoâng nhöõng maõ hoaù P
maø caû caùc loaïi ARN
 Cuoái thaäp nieân 70 -> gen giaùn ñoaïn
ñöôïc phaùt hieän ôû Eukaryote => “gen”
laø 1 ñoaïn ADN ñaûm baûo cho vieäc
Thomas Hunt Morgan
(1866-1945 )
 Ngaøy nay -> ñònh nghóa gen 1 caùch
toång quaùt:

“Gen laø ñôn vò chöùc naêng cô sôû cuûa

boä maùy di truyeàn chieám moät locus
(oå gen) nhaát ñònh treân NST vaø xaùc
ñònh 1 tính traïng nhaát ñònh.

Caùc gen laø nhöõng ñoaïn ADN maõ

hoaù cho nhöõng saûn phaåm rieâng leû
nhö: Caùc ARN ñöôïc söû duïng tröïc tieáp
hoaëc gián tiếp cho söï toång hôïp caùc
enzyme (men), caùc protein caáu truùc
 PHAÂN BIEÄT CAÁU TRUÙC
GEN CUÛA PROKARYOTE VAØ
EUKARYOTE
 ÑIEÅM CHUNG:

Moãi gen ñeàu coù 3 vuøng trình töï:

 Promoter: hoaït hoaù söï phieân maõ

 Vuøng phieân maõ ra mARN

 Terminator: vuøng ôû cuoái gen, keát thuùc

söï phieân maõ
 PHAÂN BIEÄT CAÁU TRUÙC
GEN CUÛA PROKARYOTE VAØ
EUKARYOTE
 ÑIEÅM KHAÙC:
 Prokaryote:
 Caùc gen noái tieáp lieân tuïc treân ADN
vaø taát caû caùc trình töï Nu ñeàu maõ
hoaù
 Eukaryote:
 Vuøng 5’ mang caùc trình töï ñieàu hoøa
bieåu hieän gen vaø caùc trình töï hoaït
hoaù söï phieân maõ
 Vuøng phieân maõ: exon xen keõ intron
 Vuøng 3’ chöùa maõ keát thuùc phieân
 Daáu hieäu nhaän
Vò trí baét bieát
ñaàu
dòch maõ Intron caét tieàn mRNA Vò trí
gaén
AATAAA
Vuøng trình ATG ñuoâi poly
töï Promoter A
ñieàu hoøa

Exon
Vò trí baét ñaàu
phieân maõ roài
capping

Vuøng Vuøng phieân maõ Vuøng

5’ 3’

Sô ñoà caáu truùc moät gen maõ hoùa

protein ôû Eukaryote
PROTEIN
 CAÁU TAÏO
Laø moät polymere = n monomere
1 monomere laø acid amin (a.a)
Caùc a.a lieân keát laïi baèng lieân keát
peptid -> chuoãi polypeptide
Caáu truùc chuoãi
polypeptide
 CAÁU TAÏO
Chuoãi Polypeptide coù theå hình
thaønh caáu truùc khoâng gian phöùc
taïp:

Xoaén Protein
Cuoän
Xoaén + cuoän
Nhieàu chuoãi cuoän xoaén
Caáu truùc khoâng gian cuûa
Caáu truùc baäc 2 cuûa protein
Caáu truùc cuûa phaân töû
Hemoglobin
 THOÂNG TIN DI
TRUYEÀN – MAÕ DI
TRUYEÀN
Thoâng tin caáu truùc cuûa phaân töû
protein ñöôïc ghi laïi trong gen döôùi
hình thöùc caùc maät maõ -> MAÕ DI
TRUYEÀN
 Moãi maõ di truyeàn = 3 Nu keá tieáp nhau
(maõ boä ba)
# 1 a.amin
Coù 64 boä maõ (do söï toå hôïp caùc
boä 3 töø 4 loaïi Nu -> 4 x 4 x 4 = 64
kieåu
 61 maõ # 20 loaïi a.a (trong ñoù coù maõ
khôûi ñaàu code cho Methionine = AUG)
 THOÂNG TIN DI
TRUYEÀN – MAÕ DI
TRUYEÀN
Taäp hôïp caùc maõ DT treân maïch
khuoân maãu cuûa gen -> thoâng tin
DT

Trình töï caùc boä ba treân maïch

khuoân maãu qui ñònh trình töï
a.amin/protein töông öùng
SÖÏ ÑIEÀU HOAØ
BIEÅU HIEÄN
CUÛA GEN
 SÖÏ ÑIEÀU HOAØ BIEÅU
HIEÄN CUÛA GEN
TB luoân soáng trong moâi tröôøng
 Prokaryote: MT laø caùc nhaân toá lyù
hoaù bao quanh TB
 Eukaryote: MT laø caùc TB laân caän

 Vaán ñeà: Baèng caùch naøo TB ñieàu

chænh hoaït ñoäng cuûa TB cho phuø
hôïp vôùi caùc bieán ñoåi cuûa MT ñeå
coù theå toàn taïi vaø thích nghi -> söï
ñieàu hoaø
Trong TB, taát caû caùc gen ñeàu hoaït
ñoäng khoâng ñoàng thôøi.
 Coù gen hoaït ñoäng thöôøng xuyeân
 Coù gen hoaït ñoäng tuøy giai ñoaïn cuûa
chu trình soáng hoaëc trong nhöõng ñieàu
kieän naøo ñoù cuûa moâi tröôøng
Taïi sao?
Taát caû caùc vaán ñeà treân ñeàu ñöôïc
giaûi thích baèng:

Cô cheá ñieàu hoaø bieåu hieän cuûa

gen, theå hieän ôû caùc giai ñoaïn
Ñoäng cô cuûa söï ñieàu hoaø:

Prokaryote:
 Nhaèm ñieàu chænh heä enzyme cho
phuø hôïp vôùi caùc taùc nhaân dinh
döôõng vaø lyù hoaù cuûa MT ñeå: taêng
tröôûng vaø sinh saûn

Eukaryote:
 TB khoâng tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi MT
 Ñeå ñoái phoù vôùi caùc bieán ñoäng
ngoaïi baøo, söï ñieàu hoaø höôùng ñeán
söï bieät hoaù TB
 ÑIEÀU HOAØ BIEÅU
HIEÄN GEN ÔÛ
PROKARYOTE
Tín hieäu ñieàu hoøa:
 Yeáu toá dinh döôõng
 Yeáu toá lyù hoaù

Ñaùp öùng cuûa TB:

 Gen taêng hoaït ñoäng
 Gen ngöøng hoaït ñoäng
 ÑIEÀU HOAØ BIEÅU
HIEÄN GEN ÔÛ
PROKARYOTE
1962, Jacob-Monod neâu khaùi nieäm
OPERON
Moät Operon goàm:
 Moät soá gen caáu truùc (cistron)
 Trình töï Nu=promoter
Trình tự kích hoạt (Activator, nhận biết CRP)
Hộp TATA (vùng nhận biết RNA polymerase)
Trình tự khởi động (Operator, nhận biết chất kìm hãm)
Hoaït ñoäng cuûa OPERON tuøy thuoäc
vaøo gen ñieàu chænh R (regulator) nằm
 ÑIEÀU HOAØ BIEÅU
HIEÄN GEN ÔÛ
PROKARYOTE
Coù 2 kieåu OPERON:

Operon caûm öùng

Operon kìm haõm

 OPERON kìm haõm

Lieân quan ñeán con ñöôøng ñoàng

hoaù

Ñaây laø cô cheá ñieàu hoaø quaù trình

bieán döôõng (ñoàng hoaù)

VD: Quaù trình toång hôïp acid amin

 Moâ hình ñieàu hoaø toång hôïp
Trytophan

Ñaëc ñieåm:
Tryptophan ñöôïc toång hôïp töø chaát
tieàn thaân A
-> 5 giai ñoaïn -> 5 enzyme -> 5 gen
maõ hoaù
Gen R -> chaát kìm haõm r (repressor)
baát hoaït
Tryptophan laø chaát kìm haõm toång
hôïp enzyme
 Moâ hình ñieàu hoaø toång hôïp
trytophan

Moâi tröôøng dö thöøa

Tryp + r Tryptophan:
Tryptophan Chaát Chaát k. haõm
ñoàng kìm hoaït ñoäng
haõm

ARN pol. khoâng hoaït ñoäng Khoaù

phieân maõ gen O

Caùc enzyme khoâng ñöôïc

toång hôïp

Tryptophan khoâng ñöôïc

toång hôïp
Chaát kìm Caùc enzyme toång
haõm bò hôïp Tryp
baát hoaït

Moâi tröôøng thieáu Tryptophan

 Khoâng
taïo ñöôïc
RNA

RNA polymerase

Chaát kìm
haõm ñöôïc
kích hoaït

Moâi tröôøng thöøa tryptophan

 OPERON caûm öùng

Lieân quan ñeán con ñöôøng dò hoaù

(thoaùi döôõng)

Cô cheá gaàn gioáng nhö cô cheá kìm

haõm nhöng khaùc: söï coù maët cuûa
cô chaát -> söï toång hôïp caùc Enzyme

VD: quaù trình toång hôïp men phaân

huûy lactose (men lactase)
 Moâ hình operon Lactose

Ñaëc ñieåm:
Lactose laø cô chaát
Gen R (Repressing) toång hôïp chaát
kìm haõm r (repressor) hoaït ñoäng khi
moâi tröôøng khoâng coù lactose
Lactose laø chaát caûm öùng daãn ñeán
söï toång hôïp caùc enzyme
 Moâ hình operon Lactose

Moâi tröôøng khoâng coù lactose:

Gen R Repressor (r) hoaït Lieân keát gen
ñoäng O

ARN pol khoâng hoaït ñoäng Khoaù

phieân maõ ñöôïc gen O

Caùc enzyme khoâng ñöôïc

toång hôïp
 Moâ hình operon Lactose

Moâi tröôøng coù lactose:

Gen R Repressor
(r) Repressor (r) baát
Lactose hoaït

ARN pol hoaït ñoäng phieân maõ

bình thöôøng

Caùc enzyme ñöôïc

toång hôïp
Gen ñieàu
hoaø

Khoâ
ng
taïo
ñöôïc
RNA

Chaát
kìm
haõm
ñöôïc
Moâi tröôøng thieáu lactose, khoâng caàn
kích
saûn xuaát men
 Caùc enzyme phaân
Chaát kìm
huûy lactose
haõm bò
baát hoaït

Moâi tröôøng coù lactose, caàn

saûn xuaát men
cAMP receptor protein

Baát
hoaït Chaát kìm
haõm bò
baát hoaït

Moâi tröôøng thöøa glucose vaø lactose. Noàng

ñoä cAMP thaáp. CRP khoâng ñuû taêng toác quaù
trình giaûi maõ. RAÁT ÍT MEN PHAÂN HUÛY
LACTOSE ÑÖÔÏC TAÏO RA.
VI KHUAÅN SÖÛ DUÏNG GLUCOSE TRÖÔÙC
OPERON OFF
 Activator gene

Moâi tröôøng thöøa lactose, thieáu glucose. Noàng ñoä

cAMP cao, kích hoaït CRP (cAMP receptor protein). CRP
baùm vaøo trình töï ACTIVATOR treân promoter, ñaåy
nhanh quaù trình giaûi maõ. OPERON ON
 NHAÄN XEÙT CHUNG
Hai hieän töôïng kìm haõm hay kích
thích ñeàu coù lôïi cho TB
Khi TB caàn toång hôïp hay phaân huûy
1 chaát, cô cheá ñieàu hoaø seõ ñaûm
baûo söï coù maët caùc enzyme caàn
thieát
Ngöôïc laïi, caùc enzyme bò ngöøng
toång hôïp
Ñieàu naøy ñöôïc thöïc hieän chuû yeáu
bôûi tính chaát cuûa chaát kìm haõm
 ÑIEÀU HOAØ BIEÅU
HIEÄN GEN ÔÛ
EUKARYOTE
 Coù nhieàu khaùc bieät so vôùi ôû
prokaryote
 Lyù do daãn ñeán söï khaùc bieät:
 ÔÛ Eukaryote, TB khoâng tieáp xuùc vôùi
moâi tröôøng 1 caùc tröïc tieáp
 Caáu truùc TB Eukaryote vaø TB Prokaryote
khaùc nhau nhieàu:
Söï giaûi
 Coù voû nhaân: coù phieân maõ, ñieàumaõ
hoaø
bieåu hieän gen
 NST = ADN + histon
phöùc taïp hôn
 NST xoaén vaën -> thaùo xoaénvaø goàm nhieàu
 Caáu taïo gen phöùc taïp hôn giai ñoaïn
Caùc giai ñoaïn ñieàu hoaø:
ÔÛ giai ñoaïn phieân maõ
ÔÛ giai ñoaïn sau giaûi maõ
ÔÛ giai ñoaïn giaûi maõ
ÔÛ giai ñoaïn sau giaûi maõ
Caùc phaân töû do
Tín hieäu caùc TB chuyeân
ñieàu hoaø bieät saûn xuaát
TB ñích ñeå ñieàu hoaø bieåu hieän gen ôû
caùc TB naøy theo chöông trình ñònh saün cho
phuø hôïp vôùi söï phaùt trieån cuûa toaøn
boä cô theå
Coù 2 nhoùm phaân töû ñieàu hoaø:
Caùc hormone
Caùc yeáu toá taêng tröôûng
ÑOÄT BIEÁN GEN
 KHAÙI NIEÄM
Ñoät bieán gen laø nhöõng bieán ñoåi
trong caáu truùc gen do nhieàu
nguyeân nhaân khaùc nhau
Ñoät bieán gen coù theå do bieán ñoåi
nhieàu Nu hay chæ ôû moät caëp Nu.
Moãi laàn ñoät bieán seõ taïo ra moät
alen môùi
 Ñoät bieán tieán: A-> a
 Ñoät bieán luøi: a -> A
 PHAÂN LOAÏI
Theo tính chaát, coù 2 loaïi:
Ñoät bieán ngaãu nhieân (spontaneous
mutation)
Ñoät bieán caûm öùng (induced
mutation)

=> coù 3 daïng:

Ñoät bieán maát Nu (deletious
mutation)
 PHAÂN LOAÏI
Ñoät thay theá Nu:
Ñaûo chuyeån (transversion)
 Purine (A,G) <-> Pyrimidine (T,C)
Ñoàng chuyeån (transition)
 Purine (A,G) <-> Purine (G,A)
 Pyrimidine (T,C) <-> Pyrimidine (C,T)
 CÔ CHEÁ
Coù 2 kieåu: ngaãu nhieân vaø caûm
öùng

Ngaãu nhieân: xaûy ra 1 caùch töï

nhieân- sai leäch khi töï nhaân ñoâi
ADN, maát ñieåm ngaãu nhieân, theâm
ñieåm ngaãu nhieân, sai leäch khi söûa
loãi.
PHIM
 Do sai hoûng trong sao
cheùp ADN
 ADN polymerase III vaø I ñeàu coù khaû naêng
söûa sai nhôø hoaït tính exonuclease 3’-5’
nhöng vaãn coøn 10-9 ñeán10-8 cô hoäi cho ñoät
bieán xaûy ra
 Söï sai laàm trong sao cheùp naøy bieåu hieän
baèng söï baét caëp sai giöõa caùc base nitric.
Coù 2 loaïi:
Ñoät bieán ñaûo chuyeån gaây ra bôûi söï baét caëp
sai ngaãu nhieân khieán A≡G,T=C
Ñoät bieán ñoàng chuyeån gaây ra bôûi söï ion hoaù
caùc base nitric. Moãi base nitric coù 2 ñoàng phaân
toàn taïi song song vaø ngaãu nhieân:
 A,C toàn taïi daïng khoâng coù ion hoaù (töï nhieân) hay ion
hoaù (imino). Imino(A) ≡ C, imino(C) = A
 Do ñöùt gaõy ADN ngaãu
nhieân
Gaây ñoät bieán maát Nu hoaëc theâm
Nu
Thöôøng gaëp laø maát Purine
Thöôøng xaûy ra ôû caùc trình töï ADN
laëp laïi vaø khoâng maõ hoaù protein
Ñoät bieán naøy gaây hieäu öùng leäch
khung (frameship mutation) khieán
trình töï acid amin bò thay ñoåi haøng
loaït töø vò trí ñoät bieán ñeán heát
 Aûnh höôûng cuûa ñoät
bieán gen ñeán sinh
toång hôïp protein
ÑOÄT BIEÁN CHAÁT LÖÔÏNG
Laø haäu quaû cuûa ñoät bieán gen
caáu truùc
Gen ÑB -> mARN baát thöôøng -> P.
baát thöôøng
Coù 4 möùc ñoä bieán ñoåi cuûa gen:
 Ñoät bieán leäch khung (frameshift
mutation)
 Ñoät bieán sai nghóa (missense mutation)
 Ñoät bieán ñoàng nghóa (silent
Ñoät bieán leäch khung
Maát hay theâm Nu -> thay ñoåi caáu
taïo cuûa caùc boä maõ töø ñieåm ÑB
-> cuoái gen => dòch maõ leäch khung
töø ñieåm bò ñoät bieán -> taát caû Nu
phía
ÑB sau
maát hay Thay ñoåi caáu taïo cuûa
theâm Nu caùc boä maõ töø
ñieåm ÑB ñeán cuoái gen
Chuoãi Polypeptide coù Dòch maõ leäch
thaønh phaàn thay ñoåi khung töø ñieåm bò
raát nhieàu töø vò trí ñoät bieán ñeán heát
töông öùng vôùi maõ
ñoät bieán ñeán cuoái
chuoãi
Ñoät bieán leäch khung (frame shift)
Ví duï:
Maïch goác: GTA-GTA-GTA-GTA
mARN BT: CAU – CAU – CAU – CAU
Protein BT: His – His – His – His
mARN ÑB: CAU – C UC – AUC – AU
Protein ÑB: His – Leu – Ile – Ile..

Neáu söï leäch khung taïo ra 1 maõ keát

thuùc-> söï giaûi maõ keát thuùc sôùm.
Ñoät bieán sai nghóa (mis-sense)
Khi codon töông öùng vôùi amino acid naøy
bò thay theá baèng codon töông öùng vôùi
amino acid khaùc.
Daãn ñeán thay ñoåi 1 a.a töông öùng /
protein

Ñoät bieán ñoàng nghóa(trung tính-

synonymous, im laëng-silent)
Codon ñoät bieán rôi vaøo hieän töôïng
thoaùi bieán cuûa maõ (AGG -> CGG, ñeàu
maõ hoaù Arginine).Protein khoâng thay ñoåi
caáu taïo (im laëng)
Codon ñoät bieán-> thay theá a.a baèng 1 a.a
khaùc coù tính chaát töông töï ->protein ñoät
 Ñoät bieán sai nghóa (mis-sense)

Ví duï:
A

 mARN BT: CAU – CAU – CAU – CAU…

 Protein BT: His – His – His – His …
 mARN ÑB: CAU – AAU – CAU – CAU…
 Protein ÑB: His – Asn – His – His …
 Ñoät bieán ñoàng nghóa (trung tính-
synonymous, im laëng-silent)

Ví duï: C

 mARN BT: CAU – CAU – CAU – CAU…

 Protein BT: His – His – His – His …
 mARN ÑB: CAU – CAC – CAU – CAU…
 Protein ÑB: His – His – His – His …
 Ñoät bieán voâ nghóa (non-sense)
Khi ÑB taïo ra 1 trong 3 codon keát
thuùc: UAA, UAG, UGA

A
Ví duï:
mARN BT: UAC – UAC – UAC – UAC …
Protein BT: Tyr – Tyr – Tyr – Tyr …
mARN ÑB: UAC – UAC – UAA – UAC …
Protein ÑB: Tyr – Tyr – Keát thuùc!
 Aûnh höôûng cuûa ñoät
bieán gen ñeán sinh
toång hôïp protein
ÑOÄT BIEÁN SOÁ LÖÔÏNG
Ñoät bieán gen ñieàu chænh R:
 Khoâng sx chaát kìm haõm r hoaëc
 Chaát r thay ñoåi caáu truùc
Khoâng lieân keát gen O hoaëc
Khoâng lieân keát chaát ñoàng kìm haõm (hoaëc
chaát caûm öùng)
Aûnh höôûng ñeán heä OPERON
Caùc gen Ct hoaït ñoäng lieân tuïc, sx quaù
nhieàu E. (quaù saûn)
Hoaëc chaát kìm haõm khoâng taùch ra khoûi
ñöôïc O, khieán toaøn
 Aûnh höôûng cuûa ñoät
bieán gen ñeán sinh
toång hôïp protein
ÑOÄT BIEÁN SOÁ LÖÔÏNG
Ñoät bieán gen vaän haønh O:
 Gen O khoâng lieân keát chaát r
Khoâng ñöôïc kìm haõm neân enzyme ñöôïc sx
lieân tuïc vöôït möùc
 Gen O thay ñoåi caáu truùc khoâng cho
pheùp phieân maõ
Thieáu enzyme
 Aûnh höôûng cuûa ñoät
bieán gen ñeán sinh
toång hôïp protein
ÑOÄT BIEÁN GEN tARN
Thay ñoåi caáùu truùc baäc 1
của tARN
Thay ñoåi chöùc naêng:
Coù theå aûnh höôûng
Söï lieân keát maõ sao – tôùi thaønh phaàn a.a
ñoái maõ cuûa chuoãi polypeptide
Söï nhaän dieän a.a.
 Hoài bieán

Laø hieän töôïng töø traïng thaùi ñoät

bieán quay trôû veà daïng hoang daïi
(wild-type)
VD:
Ruoài maét ñoû -> maét traéng (ñoät
bieán)
Ruoài maét traéng -> maét ñoû (hoài
bieán)