Osnovni sociolingvistiki pojmovi

Pojmovi...
Varijetet
neutralan naziv bez vrednovanja

=razliite vrste jezika (u okviru lingvistiki jednog jezika); odnosno:

skup lingvistikih formi koje ine obrazac, a koji se upotrebljava u odreenim drutvenim okolnostima (tj. ija je upotreba drutveno raspodeljena)

Neki kljuni pojmovi (po M. Radovanoviu):

govorni dogaaj - konkretan primer upotrebe jezika u interakciji: jezik + nejeziki elementi (gestovi, mimika, kretanje u prostoru, ostalo ponaanje) poetak trajanje zavretak, obino obeleeni konvencionalnim signalima (npr. pozdrav) razliite duine; obino, niz reenica najee interakcija licem u lice, ali moe biti i posredovana najmanje 2 uesnika, ili vie komunikacija jednosmerna ili dvosmerna norme interakcije i norme interpretacije

Neki kljuni pojmovi (po M. Radovanoviu):

govorni in (akt): osnovna sociolingvistika jedinica; jedan iskaz u okviru govornog dogaaja
govorna situacija: vanjeziki kontekst govornog dogaaja (fiziko, institucionalno i kulturno okruenje, statusi i uloge uesnika)

Neki kljuni pojmovi (po M. Radovanoviu):

govorni predstavnik = govornik nekog jezika osoba koja poseduje znanje datog prirodnog jezika (kompetenciju koda + kompetenciju komunikacije)

govorna zajednica
eng. speech community = skup ljudi koji dele znanje bar jednog jezika (varijeteta) i norme njegove pravilne upotrebe (nije isto to i jezik u konvencionalnom smislu, jer: mogu znati i vie jezika; neophodna je stvarna interakcija, kao i simbolika integracija) ili: skup ljudi koje povezuje isto poznavanje, shvatanje i priznavanje jezike norme isti, zajedniki pogledi na to ta je jeziki standard, ta je pravilno a ta nepravilno u tom jeziku itd. (makar se u stvarnoj jezikoj praksi od toga i odstupalo!)

Aspekti jezika
1. Jezika sposobnost uroena; univerzalna za sva ljudska bia; osobena za ljudsku vrstu 2. Jeziko znanje (omski: kompetencija; Sosir: langue) steeno; oznaava: poznavanje bar jednog jezikog sistema, odnosno koda, njegovih pravila, gramatike 3. Upotreba jezika (omski: performanca; Sosir: parole; ostali sinonimi: jeziko ispoljavanje, delatnost, ostvarenje, ponaanje)

Pojmovi...
komunikativna kompetencija u sociolingvistici naglaena (na utrb jezike odn. kompetencije koda) oznaava: poznavanje pravila koja reguliu izbor i upotrebu jezikih sredstava, naroito s obzirom na nejeziki kontekst (Radovanovi) odnosno, odgovara na pitanja: ko, ta, kome, kad, gde, kako, zato, u kojoj prilici, povodom ega, s kojim ciljem saoptava

Nivoi jezikog sistema

fonoloki: glasovi; jedinica fonema morfoloki: oblici, vrste rei; morfema leksiki: renik, vokabular; leksema sintaksiki: struktura reenice semantiki: znaenje (semantema) tekstualni

Pojmovi...
standardni (knjievni) jezik
1) ima pismo 2) kodifikovan je (definisane su pravilne forme ima gramatiku, pravopis, renik) 3) slui prestinim funkcijama u govornoj zajednici

 dijalekt ranije: nestandardni, nepravilni govor, naroito geografski odreen (lokalni, regionalni govori); danas: sve vie izjednaen s varijetetom dijalekatski kontinuum pojava uzajamne razumljivosti susednih dijalekata na graninim podrujima dva priznata jezika; nema jasne granice ona se povlai (bar delimino) politikim putem odnos izmeu jezika i dijalekta problematian: Jezik je dijalekt sa vojskom i mornaricom.

 vernakular =1) nestandardizovani, nekodifikovani varijetet; 2) stie se prirodno, u porodici, kao prvi jezik; 3) koristi se za relativno ograniene funkcije u srednjem veku: narodni jezici vs. latinski danas: najneformalniji, najkolokvijalniji varijetet nacionalnog jezika sociolingvistiki registar =specijalizovani varijetet povezan s odreenom profesijom ili temom razlike najvee u leksici (terminima) primer: akademski registar

 verbalni (jeziki, lingvistiki) repertoar = skup razliitih varijeteta kojima raspolae pojedinac ili govorna zajednica, a koji se mogu koristiti u razliitim drutvenim kontekstima; meu njima se vri izbor u skladu sa situacijom u viejezinim zajednicama, bira se izmeu razliitih jezika; u jednojezinim, meu razliitim varijetetima (dijalektima, stilovima) istog jezika to je razueniji sistem drutvenih uloga, to je bogatiji jeziki repertoar

 stil
1) u anglosaksonskoj tradiciji: Vilijam Labov = modalitet jezika s obzirom na dimenziju formalno-neformalno razlike postoje praktino u svim jezicima, ali su u nekima vee, a u nekima manje

2) u slavistikoj tradiciji (prouavanje slovenskih jezika i kultura) sloenije znaenje: funkcionalni stilovi = varijeteti jezika definisani prema svojoj komunikativnoj funkciji (pribliavajui se po znaenju pojmovima: registar; ili varijetet; ili stil1) primeri: administrativni stil, medicinski stil, razgovorni stil, novinski stil

 domen

Doua Fiman

= tipine interakcije meu tipinim uesicima u tipinim kontekstima (elementi: sagovornici, okruenje, tema) idealnotipski konstrukt kongruentne situacije u stvarnosti esto odstupanja: 1) porodica: lanovi/dom/svakodnevne teme 2) socijalni ivot: prijatelji/odg. prostor i teme 3) religija: svetenik-vernik/crkva/vera 4) kola: uitelj-ak/kola/gradivo 5) profesija: poslodavac-radnik/radno mesto/posao

Raslojavanje jezika po Miloradu Radovanoviu

Tipovi raslojavanja

1.Funkcionalno

2.Socijalno

3. Individualno

4.Teritorijalno

1. Funkcionalno raslojavanje
rezultat : funkcionalni stilovi (po slavistima) a) disciplinarno ili profesionalno: razlike s obzirom na struke i oblasti (pravo, nauka, filozofija, administracija, medicina...); takoe:

registri
b) situaciono: s obzirom na drutveno definisanu priliku (mesto, vreme, namena) c) tematsko: s obzirom na sadraj

2. Socijalno raslojavanje
rezultat: sociolekti = osobeni varijeteti drutvenih grupa procesi nastanka: spontani (interakcije) i namerni (razlikovanje od drugih) razlike najvee u: otro klasno podeljenim drutvima (npr. kaste, srednjovekovni stalei) takoe: argoni; jezike razlike prema rodu; prema rasi

3. Individualno raslojavanje
rezultat: idiolekti = osobenosti individualnog izraajnog stila pojedinanog govornika pisanog jezika (naroito se prouava kod: poznatih knjievnika) govornog jezika

4. Teritorijalno raslojavanje
rezultati:

a) dijalekti: nestandardni narodni, naroito regionalni govori b) varijante: prisustvo vie jezikih standarda u okviru jednog jezika (nekadanji srpskohrvatski; engleski; nemaki; francuski; panski)

Raslojavanje jezika po Fransoaz Gade

vrsta varijacije
varijacija izmeu govornika (interlocuteur)

dimenzija
vreme prostor drutvo, zajednica

rezultat: tip razlike u jeziku

istorijska promena geografska, regionalna drutvena

naziv
dijahronija dijatopija dijastratija

varijacija prema upotrebi (kod istog govornika, intra-locuteur)

stilovi, nivoi, registri kanal

situaciona, stilistika, dijafazija funkcionalna usmeni/ pismeni jezik dijamezija

Elementi govornog dogaaja (komunikativni lanac) po Romanu Jakobsonu preuzeto iz teorije komunikacija
Predmet Poiljalac Poruka Kanal Primalac

Kod

Funkcije jezika po Romanu Jakobsonu

odreuje ih odnos poruke prema: 1) referencijalna: predmetu (temi) 2) emotivna (afektivna, ekspresivna): poiljaocu 3) konativna (direktivna, manipulativna): primaocu 4) fatika (interakcijska): kanalu 5) metajezika: kodu 6) poetska: poruci samoj