SAE

Prvu klasifikaciju motornih ulja prema viskoznosti izradilo je

udruženje automobilskih inženjera SAE (Society of Automotive
Engineers) iz SAD-a još davne 1911. godine .
 To je jedina klasifikacija motornih ulja po viskoznosti i nosi oznaku
SAE J300.
Kontinuirano se mijenjala u skladu s promjenama zahtjeva
podmazivanja motora.

Klasifikacija definira dva niza gradacija viskoznosti motornih ulja.

Prvi niz predstavlja gradacije viskoznosti označene slovom W, koje
su definirane zahtjevima za viskoznošću kod niskih temperatura te
najmanjom kinematičkom viskoznošću kod 100 °C.
Drugi niz predstavlja gradacije viskoznosti koje ne sadrže slovo W,
koje su definirane najmanjom i najvećom kinematičkom
viskoznošću kod 100 °C te viskoznošću kod visokih temperatura i
velikog smicanja.

Klasifikacijom su niskotemperaturna svojstva motornih ulja

definirana
-najvećom dinamičkom viskoznošću ulja pri pokretanju motora
kod niskih temperatura, koja se određuje na uređaju Cold Cranking
Simulator (CCS)
- najvećom dinamičkom viskoznošću pumpanja ulja kod niskih
temperatura, koja je mjera sposobnosti dobavljanja ulja do uljne
pumpe i uspostavljanja odgovarajućeg tlaka motornog ulja za
vrijeme početne faze rada motora
SAE klasifikacija razlikuje dvije glavne grupe motornih ulja:

1. Monogradna (sezonska, ispunjavaju zahtjeve samo jedne

gradacije viskoziteta, moraju se mijenjati prema godišnjim dobima
zima / ljeto).

Monogradna motorna ulja imaju određena ograničenja kod hladnog

vremena jer kod vrlo niskih temperatura vjerojatno neće imati
potpunu protočnost, a samim time motor nema dovoljnu zaštitu.
Monogradna motorna ulja više nisu u uporabi kod posljednjih modela
automobilskih motora, ali postoji potražnja za njima za uporabu kod
nekih starijih i antiknih motora. Klasičan primjer monogradnog ulja je
SAE 30, najčešće specificirano za male klima motore u vrtnim
kosilocama, vrtnim traktorima, mobilnim generatorima i benzinskim
lančanim pilama.
2. Multigradna (koriste se tijekom cijele godine, ispunjavaju zahtjeve više
gradacija viskoziteta)

Multigradna motorna ulja imaju manje izraženu promjenu viskoziteta pri

različitim temperaturama nego što imaju monogradna motorna ulja što
omogućuje korištenje istog motornog ulja u širokom temperaturnom
rasponu i čini multigradna ulja idealnim za sve vremenske uvjete.

Multigradna ulja imaju dobar protok pri niskim temperatura što

omogućuje lakši start motora, a pri visokim temperaturama zadržavaju
dovoljno gustoće kako bi omogućila odgovarajuće podmazivanje. Klasičan
primjer multigradnog motornog ulja je SAE 10W-40.

Većina motornih ulja posljednjih generacija su formulirana od različitih

gradacija ulja kako bi motorno ulje imalo kombinaciju najboljih svojstava od
motornih ulja guste i rijetke viskoznosti.
Kod motornih ulja višestruke viskoznosti , oznaka "W" (winter) obilježava tzv.
zimska motorna ulja.
Prva brojčana oznaka (gradacija) ispred slova W (0W, 5W, 10W, 15W, 20W i 25W)
određena je s tri parametra određena je s tri parametra:

 Maksimalnom dinamičkom viskoznošću na niskim temperaturama

 Maksimalnom graničnom temperaturom pumpabilnosti
 Maksimalnom kinematičkom viskoznošću u mm2/s na 100° C

Dakle, ta brojčana oznaka određuje vrijednost točke protoka motornog ulja

izraženu kroz Celzijeve stupnjeve.

Rang je određen u laboratoriju koristeći simulator hladne poluge i test s mini

rotacijskoim viskometrom (uređajem za određivanje viskoznosti neke tvari).
Indeks viskoznosti predstavlja težinu motornog ulja pri 100 stupnjeva Celzijevih
(točka vrenja vode).

Motorna ulja niske viskoznosti koja lagano protiču pri niskim temperaturama
imaju oznake 0W, 5W ili 10W. Oznake 15W i 20W su za višetežinska motorna ulja.
Druga brojčana oznaka (gradacija) iza slova W (20, 30, 40, 50, 60)
određena je s dva parametra:

 Opsegom kinematičke viskoznosti u mm2/s na 100̊ C

 Dinamičkom viskoznosti na 150̊ C pri visokim brzinama kretanja

Gornje definicije gradacija motornih ulja pomažu korisniku pri

razumijevanju oznaka koje se nalaze na bocama motornih ulja.
Klasifikacije ulja po viskoznosti, takozvane SAE viskozne gradacije,
uvelo je Društvo američkih automobilskih inženjera (Society of
Automotive Engineers).

 Viskozna gradacija za motorna ulja definisana je standardom SAE

J300
Za siguran rad motora jedne od najvažnijih karakteristika su ekološke
osobine ulja, tj. viskoznost ulja. Viskoznost ili tečljivost odnosno
žitkost ulja je merilo lakoće njegovog tečenja na određenoj
temperaturi.
Što je temperatura viša ulje lakše teče, a što je niža ono teže teče. To
je prirodna osobina ulja.

Merilo viskoznosti je tzv. SAE gradacija.

Definisane su dve serije viskoznih gradacija: sa oznakom “W” i bez te
oznake.

 Ulja sa oznakom “W” predstavljaju monogradna ulja za zimske uslove

rada (zimska ulja: SAE 10W, SAE 20W).
Definišu se maksimalnom viskoznošću i pumpabilnosti na niskim
temperaturama i minimalnom kinematskom viskoznošću na 1000C.

Ova ulja moraju obezbediti dovoljno nisku viskoznost na niskim

temperaturama da bi se motor pokrenuo i da ulje krene u cirkulaciju
nakon startovanja motora. Ulja bez oznake “W” predstavljaju
monogradna ulja za letnje uslove rada (letnja ulja: SAE 30, SAE 40,
SAE 50)
Definišu se maksimalnom viskoznošću i pumpabilnosti ulja prilikom
pokretanja motora na niskim temperaturama i maksimalnom i minimalnom
kinematskom viskoznošću na 1000C, kao i minimalnom viskoznošću nakon
smicanja na visokim temperaturama (1500C i 106s-1).

Multigradna motorna ulja, zbog korišćenja u toku cele godine, sadrže

polimerne aditive od kojih je najvažniji modifikator indeksa viskoznosti.

Međutim, molekuli polimernih aditiva se na visokim radnim

temperaturama i visokom smicanju lome, tako da viskoznost ovih ulja
opada, što dovodi u pitanje jačinu uljnog filma, odnosno mogućnosti
neželjene pojave trenja i habanja. Iz tog razloga se za motorna ulja koja
sadrže polimerne aditive navodi minimalna vrednost viskoznosti posle
smicanja.


Zahtev za viskoznošću ulja pri intenzivnom smicanju na visokoj
temperaturi tzv. smična stabilnost – HTHS (na 1500C pri 106s-1)
ukazuje na efektivnu viskoznost ulja u onim delovima motora (sklop
klip–cilindar, klizni ležajevi) u kojima dolazi do intenzivnog smicanja
pri oštrim radnim uslovima, odnosno velikog broja obrtaja motora.

Motorna ulja viskozne gradacije SAE 0W-40, SAE 5W-30, SAE 5W-40
koja su karakteristična za motore putničkih vozila moraju da zadovolje
minimalnu granicu za viskoznost na visokim temperaturama pri
intenzivnom smicanju od 2,9 mPa.s.
Današnjom tehnologijom proizvodnje baznih ulja i primenom
modernih impruvera indeksa viskoznosti moguće je proizvesti
motorno ulje gradacije SAE 0W-40 koje ostvaruje smanjenje potrošnje
goriva (do 2%) i to naročito u uslovima hladnog starta i vožnje
podhlađenog motora i bez slabljenja uljnog filma na visokim radnim
temperaturama.
Motorna ulja sa HTHS-om manjim od 3,5 mPa.s mogu se koristiti
samo kod motora čija je konstrukcija prilagođena ovom ulju, u
suprotnom može doći do oštećenja motora. Zbog toga se ova ulja ne
koriste u svim motorima, već samo uz preporuke i odobrenja
proizvođača motora.
Motorna ulja viskozne gradacije SAE 15W-40, SAE 20W-40 ili SAE 40
koja su karakteristična za motore teško opterećenih vozila (kamiona,
autobusa itd.) moraju da zadovolje minimalnu granicu za viskoznost
na visokim temperaturama pri visokom smicanju od 3,7 mPa.s.
Multigradna – za sva godišnja doba Temperaturno područje primene (oC)
SAE 0W – 30 ispod – 30 do + 30
SAE 0W – 40 ispod – 30 do + 40
SAE 5W – 30 od – 25 do + 30
SAE 5W – 40 od – 25 do + 40
SAE 10W – 30 od – 20 do + 30
SAE 10W – 40 od – 20 do + 40
SAE 15W – 40 od – 15 do + 40
SAE 15W – 50 od – 15 iznad + 40
SAE 20W – 50 od – 10 iznad + 40
SAE 20W – 60 od – 5 iznad + 50
Monogradna – za zimske klimatske uslove Temperaturno područje primene (oC)
SAE 10W ispod – 20 do 0
SAE 20W-20 (zimsko ili letnje – zavisi od klimatske zone)
Monogradna – za letnje klimatske uslove Temperaturno područje primene (oC)
SAE 30 od 0 do + 30
Dugogodišnja ispitivanja su pokazala da viskoznost ulja u mnogome
utiče na uštedu goriva.

Od ukupne potrošnje goriva u nekom motoru oko 8% se upotrebljava

za savlađivanje graničnog trenja, a oko 16% na unutrašnje (viskozno)
trenje.

Upotreba nisko viskoznih motornih ulja rezultira manjim viskoznim

trenjem što umnogome utiče na uštedu goriva. Iz tog razloga danas su
sve više u upotrebi ulja viskoznih gradacija SAE 0W-30 , 5W-30, 5W-
40.
Nova SAE J300 klasifikacija gradacija viskoznosti motornih ulja
osigurava bolja niskotemperaturna svojstva motornih ulja.
Korisnici motornih vozila trebali bi imati lakši, sigurniji start
motora na niskim temperaturama.
Rezultati ispitivanja pokazali su da zahvaljujući kvaliteti baznih
ulja, sva ispitana motorna ulja zadovoljavaju i zahtjeve nove SAE
klasifikacije.
Rezultati ispitivanja pokazali su da nije potrebno reformulirati
ispitana motorna ulja